Научная статья на тему 'CУЗУВЧИЛАРНИ НИСБИЙ ЧИДАМКОРЛИК КЎРСАТКИЧЛАРИ ВА СПОРТ НАТИЖАЛАРИ БЎЙИЧА САРАЛАШ ВА ИХТИСОСЛИКЛАРГА ЙЎНАЛТИРИШ'

CУЗУВЧИЛАРНИ НИСБИЙ ЧИДАМКОРЛИК КЎРСАТКИЧЛАРИ ВА СПОРТ НАТИЖАЛАРИ БЎЙИЧА САРАЛАШ ВА ИХТИСОСЛИКЛАРГА ЙЎНАЛТИРИШ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
24
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
САРАЛАШ / КЎКРАКДА КРОЛЬ УСУЛДА СУЗИШ / НИСБИЙ ЧИДАМКОРЛИК / НАМУНАВИЙ МОДЕЛЬ / ИқТИДОРЛИ СУЗУВЧИЛАР

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Матназаров Х.Ю.

Мақолада дастлабки ихтисослик босқичида иқтидорли сузувчиларни спорт натижалари ва нисбий чидамкорлик кўрсаткичлари бўйича саралаш ва уларни ихтисосликларга йўналтириш ҳақидаги тадқиқот натижалари ёритилган. Чет эл спортчилари ва маҳаллий сузувчиларнинг нисбий чидамкорлик кўрсаткичлари қиёсий таҳлил қилинган. Спорт натижаларининг ёшга боғлиқ ҳолда ўзгаришининг намунавий модели ишлаб чиқилган.В статье описаны результаты отбора и ориентации перспективных пловцов по относительной выносливости и спортивных результатов на этапе предварительной специализации. Проведён сравнительный анализ относительной выносливости зарубежных и местных пловцов. Разработана образцовая модель изменения спортивных результатов связанные с возрастом.The article describes the results of research on the selection of talented swimmers in the initial specialization stage on the basis of sports results and relative endurance, and their orientation to specialties. A comparative a`1nalysis of the relative endurance performance of foreign athletes and domestic swimmers was made. A model model of age-related variation in sports results has been developed

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «CУЗУВЧИЛАРНИ НИСБИЙ ЧИДАМКОРЛИК КЎРСАТКИЧЛАРИ ВА СПОРТ НАТИЖАЛАРИ БЎЙИЧА САРАЛАШ ВА ИХТИСОСЛИКЛАРГА ЙЎНАЛТИРИШ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

рии юниоры 16-19 лет (M16/F16). К тому же, данная методика может быть использована при подготовке спортсменов массовых разрядов.

Литература:

1. Верхошанский Ю.В. Основы специальной физической подготовки спортсменов / Ю.В. Верхошанский. - М.: Физкультура и спорт, 1988. - 332 с.

2. Озолин Н.Г. Настольная книга тренера: наука побеждать - М.: Аст: Астрель, 2003. - 861 с.

3. Осадчий В.П., Полищук Д.А. Система педагогического контроля за развитием специальных физических качеств велосипедистов // Велосипедный спорт, 1980: ежегодник / сост. А. И. Шавердина. - М.: Физкультура и спорт, 1980, - С. 13-18.

4. Платонов В.Н. Общая теория подготовки спортсменов в олимпийском спорте: учеб. для студентов вузов физ. культуры - Киев: Олимп, лит., 1997. - 583 с.

5. Программа комплексной подготовки спортсменов-триатлетов как средство повышения эффективности тренировки / Л.И. Вериго, Е.Н. Да-

нилова, А.Н. Христофоров // Вести. КрасГАУ. - 2014. - № 7. - С. 239-242.

6. Сухачев Е.А., Коноваловым В.Н. Динамика специальной физической подготовленности у триатлетов высокой квалификации в макроциклах подготовки // тез. докл. межрег. научн. практ. конф. молодых ученых. - Омск, 2004. - С. 196-197.

7. Сысоев И.В., Кулиненков О.С. Триатлон. Олимпийская дистанция -М.: Манн, Иванов и Фербер, 2012. - 304 с.

8. Филин В.И., Фомин Н.А. Основы юношеского спорта. - М.: Физкультура и спорт, 1980. - 255 с.

9. Черникова Е.Н., Хасанова Г.М. Построение тренировочного процесса велосипедистов-шоссейников высокой квалификации на этапе предсоревновательной подготовки.//Университетский спорт: здоровье и процветание нации. - Казань, 2015. - С. 176-180 https://www.elibrary.ru/ item.asp?id=27352816&pf=1

10. Haff G. G. Training intégration and periodization / G. G. Haff, E. E.Haff; In: NSCA's program design / National Strength and Conditioning Assosiation; ed. by J. R. Hoffman. - Champaign, IE: Human Kinetics, 2012. - 325 p.

11. Hottenrott K. Ausdauertrainer Triathlon / K. Hottenrott M. Zblch Rowholt Taschenbuch Verlag GmbH, Reinbek bei Hamburg. 1998. 221 s.

12. Neumann G. Ausdauertraining. - 6 Aufl. / G. Neumann, A. Pfbtzner, K. Hottenrott. Meyer und Meyer, Aachen. - 2000. - 304 s.

УУК (УДК, UDC): 796.012.12

Мустакил изланувчи Х.Ю. МАТНАЗАРОВ1

Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети Чирчик шахри, Узбекистан

Муаллиф билан богланиш учун:

matnazarov84@bk.ru

СУЗУВЧИЛАРНИ НИСБИИ ЧИДАМКОРЛИК КУРСАТКИЧЛАРИ ВА СПОРТ НАТИЖАЛАРИ БУЙИЧА САРАЛАШ ВА ИХТИСОСЛИКЛАРГА ЙУНАЛТИРИШ

Аннотация

Annotation

В статье описаны результаты отбора и ориентации перспективных пловцов по относительной выносливости и спортивных результатов на этапе предварительной специализации. Проведён сравнительный анализ относительной выносливости зарубежных и местных пловцов. Разработана образцовая модель изменения спортивных результатов связанные с возрастом.

Ключевые слова: отбор, плавание кролем на груди, относительная выносливость, образцовая модель, перспективные пловцы.

Маколада дастлабки ихтисослик боскичида иктидорли сузувчиларни спорт натижалари ва нисбий чидамкорлик курсаткичлари буйича саралаш ва уларни ихтисосликларга йуналтириш хакиидаги тадкикот натижалари ёритилган. Чет эл спортчилари ва махдллий сузувчиларнинг нисбий чидамкорлик курсаткичлари киёсий тахлил килинган. Спорт натижаларининг ёшга ботлик холда узгаришининг намунавий модели ишлаб чикилган.

Калит сузлар: саралаш, кукракда крол усулда сузиш, нисбий чидамкорлик, намунавий модел, ицтидорли сузувчилар.

The article describes the results of research on the selection of talented swimmers in the initial specialization stage on the basis of sports results and relative endurance, and their orientation to specialties. A comparative a'lnalysis of the relative endurance performance of foreign athletes and domestic swimmers was made. A model model of age-related variation in sports results has been developed.

Key words: selecting, breaststroke crawl swimming, relative endurance, exemplary model, talented

swimmers.

Долзарблиги. Х,озирги кунда сузиш билан шугул-ланувчи спортчиларни тайёрлаш тизимини замон талабларига мослаштириш юзасидан кенг куламли илмий тадкикот ишлари амалга оширилмокда [2,4]. Бирок, айнан дастлабки ихтисослик боскичида шугулланувчи ёш сузувчиларни саралаш тизимини ташкил килиш ва бу ёшда сузиш спортида келажакда юкори натижаларга эришиш мумкин булган иктидор-ли сузувчиларни аниклаш ва уларнинг тайёргарлик жараёнларини ташкил килиш батафсил ёритилган илмий ишланма ва тажрибаларнинг етишмаслиги кузатилмокда.

Дастлабки ихтисослик боскичида сузувчиларни индивидуал имкониятларни инобатга олган холда саралашнинг мажмуавий мезонларини ишлаб чикиш масалалари етарлича урганилмаганлиги сабабли даст-лабки ихтисослик боскичидан чукурлаштирилган их-

тисослик боскичига утиш жараёнида натижаларнинг пасайиши вужудга келмокда [1,3,4]. Таъкидлаш жоиз-ки, дастлабки ихтисослик боскичида шугулланувчи сузувчиларни саралаш самарадорлигига таъсир кур-сатувчи омилларнинг мажмуавий урганилмаганлиги ва илмий асосланган тавсияларнинг йуклиги соха мутахассислари олдига катор вазифаларни куяди.

Тадкикотнинг максади. Укув машгулот гурухи тайёргарликнинг биринчи ва иккинчи йилида киска масофаларга эркин усулда сузувчи иктидорли спорт-чиларни уларнинг нисбий чидамкорлик курсаткичла-ри асосида саралаш.

Тадкикот усуллари ва ташкил этилиши. Биз тадкикотларимиз натижасида сузувчиларнинг тай-ёргарлик жараёнида нисбий чидамкорлик курсатки-чидан фойдаландик. Сузиш спорти билан шугулланувчи хар хил ёшдаги 74 нафар угил болалар хамда

см о см

го та t

0 Q. W

1

с го

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

44 нафар киз болалар машгулот кундаликларини ва Мустакил Давлатлар Х,амдустлиги, Европа, Америка ва Австралия давлатларининг ёш сузувчилари нати-жаларини тадлил килиш билан бирга мазкур ёшдаги сузувчиларнинг нисбий чидамкорлик курсаткичла-рини ургандик. Саралаш моделлари ва мезонларини дамда тайёргарлик дастурларини тадлил килиш орка-ли оптимал нисбий чидамкорликни аниклаб олдик. Нисбий чидамкорликни узок масофада курсатган натижасини киска масофада курсатган натижасига булиш оркали аникланди. Бу нисбий чидамкорлик курсаткичи асосида сузувчиларни ихтисосликларга йуналтиришда натижадорлик даражаси янада ошди дамда тайёргарлик жараёнини самарали бошкаришга эришилди.

Тадкикотнинг натижалари ва унинг мухока-маси. Нисбий чидамкорлик курсаткичи кукракда крол усулида сузувчиларнинг ёшидан катъий назар оптимал курсаткичга якин булиши, шу билан бирга 1-расмда курсатилган моделга мос булиши сузувчиларни саралаш ва йуналтиришни тугри амалга оширилганлигини, тайёргарлик жараёнининг тугри ташкил килинганлигини дамда спортчи учун берила-ётган юклама тугри таксимланганлигини билдиради.

1-жадвал

Оптимал нисбий чидамкорлик курсаткичлари (кукракда крол усули, у|пл болалар п=74)

Танланган ихтисослик (масофа, м) Нисбий чидамкорлик 1-коэффициент Нисбий чидамкорлик 2-коэффициент

Аниклаш тартиби Нисбий чидамкорлик Аниклаш тартиби Нисбий чидамкорлик

X о X о

50 100/50 2,237 0,033

100 100/50 2,185 0,020 200/100 2,217 0,030

200 200/100 2,167 0,021 400/200 2,126 0,023

400 400/200 2,091 0,032 1500/400 3,962 0,030

1500 1500/400 3,903 0,036

Нисбий чидамкорлик курсаткичи кукракда крол усулида 50 м.га сузишга ихтисослашган спортчилар (угил болалар) учун 2,237 бирлик, 100 м.га сузишга ихтисослашган спортчилар учун 2,185-2,217 бирлик оралигида, 200 м.га сузишга ихтисослашган спортчилар учун 2,126-2,167 бирлик оралигида, 400 м.га сузишга ихтисослашган спортчилар учун 2,091-3,962 бирлик оралигида, 1500 м.га сузишга ихтисослашган спортчилар учун 3,903 бирлик булиши оптимал нисбий чидамкорликни англатади.

2-жадвал

Оптимал нисбий чидамкорлик курсаткичлари (кукракда крол усули, ^излар п=44)

СМ О СМ

ГО

га

0

ю

1

Танланган ихтисослик (масофа, м) Нисбий чидамкорлик 1-коэффициент Нисбий чидамкорлик 2-коэффициент

Аниклаш тартиби Нисбий чидамкорлик Аниклаш тартиби Нисбий чидамкорлик

X о X о

50 100/50 2,214 0,025

100 100/50 2,185 0,032 200/100 2,190 0,027

200 200/100 2,148 0,016 400/200 2,111 0,017

400 400/200 2,075 0,024 1500/400 2,056 0,013

1500 1500/400 2,032 0,009

Нисбий чидамкорлик курсаткичи кукракда крол усулида 50 м.га сузишга ихтисослашган спортчилар (кизлар) учун 2,214 бирлик, 100 м.га сузишга ихтисослашган спортчилар учун 2,185-2,190 бирлик оралигида, 200 м.га сузишга ихтисослашган спортчилар учун 2,148-2,111 бирлик оралигида, 400 м.га сузишга

ихтисослашган спортчилар учун 2,075-2,056 бирлик оралигида, 1500 м.га сузишга ихтисослашган спортчилар учун 2,032 бирлик булиши оптимал нисбий чидамкорликни англатади.

Сузувчиларнинг нисбий чидамкорлик курсаткичи оптимал курсаткичдан юкори булса машгулот жараё-нида аэроб йуналишдаги машклардан купрок фойда-ланиш, паст булса анаэроб йуналишдаги машклардан фойдаланиш устувор булиши зарур.

Куп йиллик кузатувлар ва 20 дан ортик халкаро тоифадаги спорт усталарининг спорт натижаларини тадлил килиш оркали биз спорт натижалари ва тайёр-гарлик йуналишини бошкариш учун 50 м ва 100 м.га кукракда крол усулида сузувчилар учун намунавий андоза(модел) ишлаб чикдик (1 ва 2-расмга каранг).

Бу моделда сузиш спорти билан шугулланувчи угил болаларнинг 11 ёшдан 23 ёшгача спорт натижа-ларига намунавий чегара келтирилган. Шуни алодида таъкидлаш керакки, спортчи натижасини шу модел асосида бошкариш спортчи организмида уз имкони-ятларини вактидан олдин сафарбар килмаслигини таъминлайди.

1-расм. 50 м.га кукракда крол усулида сузишга ихтисослашган спортчилар учун намунавий модел.

Куриниб турибдики, куп йиллик тайёргарлик жараёнида 11-13 ёшда сузувчилар натижаларининг кескин ошиши ва 17 ёшдан кейин эса спорт нати-жаларининг секин усишини кузатиш мумкин. Биз ишлаб чиккан моделга асосан сузувчилар натижа-ларини ва тайёргарлик жараёнини бошкариш учун 11 ёшли кукракда крол усулида сузишга ихтисослаш-ган спортчилар 26,4 сониядан 33,0 сония оралигидаги натижага эришиши зарур. Кейинчалик оптимал нисбий чидамкорликни саклаган долда спортчи ёши улгайгани сари спортчининг натижалари модел кур-саткичлар асосида бошкарилади.

2-расмда 100 м.га кукракда крол усулида сузишга ихтисослашган спортчилар натижалари асосида на-мунавий модел берилган. Куп йиллик тайёргарлик жараёнида 11-13 ёшда сузувчилар натижаларининг кескин ошиши ва 17 ёшдан кейин эса спорт натижаларининг секин усишини кузатиш мумкин. Биз ишлаб чиккан моделга асосан сузувчилар натижаларини ва тайёргарлик жараёнини бошкариш учун 11 ёшли кукракда крол усулида 100 м.га сузишга ихтисослашган спортчилар 58,63 сониядан 1.04,25 сония оралигидаги натижага эришиши зарур. Кейинчалик оптимал нисбий чидамкорликни саклаган долда спортчи ёши улгайгани сари спортчининг натижалари курсаткичлар асосида бошкарилади. Куп йиллик тай-ёргарликни ташкил килиш ва бошкаришда машгулот юкламалари йуналишини шугулланувчиларнинг

16

www.fansports.uz

№4-2021

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

биологик ривожланишига катъий амал килиш спорт натижаларининг яхшиланишига хизмат килади. Яъни, шугулланувчи организми кескин усиш ёши угил болаларда 13-14 ёшни ташкил килишини хисоб-га олиб машгулот юкламаларини бошкариш зарур.

Калеб Дрессел Симон Мануэль

Ёши 100/50 200/100 Ёши 100/50 200/100

11 2,206 2,218 11

12 2,250 2,175 12 2,191 2,231

13 2,215 2,206 13 2,156 2,273

14 2,235 2,219 14 2,177 2,256

15 2,168 2,207 15 2,102 2,227

16 2,204 2,219 ОУ олтин 16 2,145 2,204

17 2,234 2,218 медали 17 2,172 2,225

18 2,266 2,243 18 2,168 2,230

19 2,202 2,262 19 2,199 2,214

20 2,230 2,278 20 2,188 2,236

21 2,221 2,242 21 2,181 2,240

22 2,232 2,285 22 2,180 2,227

23 2,261 2,212 23 2,164 2,231

2-расм. 100 м.га кукракда крол усулида сузишга ихтисослашган спортчилар учун намунавий модел.

Икки карра Олимпиада уйинлари голиби АКЩлик сузувчи Калеб Дрессел ва икки карра Олимпиада уйинлари голиби хамда икки карра совриндори Симон Мануэлнинг нисбий чидамкорлигини тахлил килдик ва куйидаги натижаларни олдик (3-жадвалга каранг).

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

3-жадвал

Етакчи сузувчилар Калеб Дрессел ва Симон Мануэлнинг нисбий чидамкорлик курсаткичлари

Калеб Дрессел

2,278

2,242

2,285

2,212

ОУ олтин медали

Симон Мануэль

Солиштириш максадида биз Узбекистон чемпи-онатида иштирок этиб энг яхши натижа курсатган 9 нафар махоратли сузувчиларнинг нисбий чидамкорлигини ургандик (4-жадвал).

4-жадвал

2018 йил Узбекистон чемпионатида энг кучли 11-13 ёшли кукракда крол усулида сузувчиларнинг спорт натижалари ва нисбий чидамкорлик курсаткичлари ^ил болалар)

Спортчи ФИШ

Шупиков Илья

Якубов Шохжахон

Латипов Данила

Тугилган йили

Уртача

Бахруддин< Шохруз

Донченко Серге

Уртача

Рахматов Шохрух

Ирга

Рихсиев Сарвар

Уртача

100 м (дак., сония)

1.11,72

29,12

29,85

29,70

29,42

29,66

31,0!

31,24

30,81

Нисбий чидамкорлик

Республика чемпионатида эркин усулда сузувчилар натижаларини тахлил килиш шуни курсатдики, 13 ёшли энг кучли 3 нафар спортчининг 100 м.га уртача натижаси 1.03,44 сонияни, 50 м.га уртача натижаси 29,12 сонияни, нисбий чидамкорлик курсаткичи эса 2,177 бирликни ташкил килди. 12 ёшли энг кучли 3 нафар спортчининг 100 м.га уртача натижаси 1.06,41 сонияни, 50 м.га уртача натижаси 29,66 сонияни, нисбий чидамкорлик курсаткичи эса 2,239 бирликни ташкил килди. 11 ёшли энг кучли 3 нафар спортчининг 100 м.га уртача натижаси 1.10,45 сонияни, 50 м.га уртача натижаси 30,81 сонияни, нисбий чидамкорлик курсаткичи эса 2,285 бирликни ташкил килди.

Бу уз навбатида нисбий чидамкорлик даражаси оптимал курсаткичга якин, аммо натижалар эса тав-сия килинаётган модел курсаткичларидан анча ёмон эканлигини курсатади ва ёш сузувчиларни тайёргар-лик дастурини кайта куриб чикиш хамда тегишли узгартиришлар киритиш заруратини англатади.

Спортда саралашни олиб боришда спорт ихтисос-лигини тугри танлаш мухим, чунки куп холларда шугулланувчилар иктидори, хусусиятлари, кобилият-ларига мос педагогик таъсирга йуналтирилган восита ва услублар самараси шунга боглик.

Хулоса.

1. Сузиш спортида шугулланувчиларнинг нисбий чидамкорлигини мунтазам тахлил килиб бориш улар-нинг тайёргарлик жараёнини бошкариш ва иктидорли сузувчиларни аниклаш ва уларни йуналтиришда мухим ахамиятга эга.

2. Сузувчиларнинг нисбий чидамкорлик курсаткичи оптимал курсаткичларга якин булса ва спорт натижалари тавсия килинаётган модель курсаткичлари чегараси-да булса бундай сузувчилар иктидорли ва истикболли спортчи хисобланади хамда тайёргарлик жараёнининг тугри ташкил килинганидан далолат беради.

3. Республикамиздаги энг кучли сузувчилар нисбий чидамкорлик курсаткичи оптимал курсаткичларга жуда якин, аммо спорт натижалари тавсия килинаётган модель курсаткичлари чегарасидан ташкарида хамда халкаро етакчи сузувчилар на-тижаларидан анча паст. Бу тайёргарлик жараёнига кушимча тайёргарлик восита ва услубларини тадбик килишни талаб килади.

Адабиётлар:

1. Булгакова Н.Ж. Плавание: Учебник для вузов / Под общ. ред. Н.Ж. Булгаковой. - М: Физкультура и спорт, 2001. - 400 б.

2. Давыдов В.Ю., Авдиенко В.Б., Карпов В.Ю. Отбор и контроль в плавании на этапах многолетней подготовки: Учебно методическое пособие. - М.: Теория и практика физической культуры, 2003. - 103 б.

3. Платонов В.Н. Плавание // Учебник для студентов ВУЗов физического воспитания и спорта / Киев: Олимпийская литература, 2000. - 495 б.

4. Салимгареева Р.Р. Куп йиллик тайёргарлик тизимида сузувчиларни саралаш ва йуналтириш. Услубий кулланма Т.: УзДЖТИ нашриёт булими 201R - RR б.

eg О СМ

СО CT

0 Œ Ф

1

С

9ПП/1ПП

1ПП/4Г

11

11

п

п

ы

M

14

Ii

If

п

п

IS

IS

IQ

IQ

2fl

2f

2 188

91

2,221

91

2 181

2,240

11

11

2 180

2,227

Tk

2 261

2 164

T/P

50 м (сония)

2 Ml

Егяй Вадим

2ПП6

2 2^2

2 2^1

2 90-

2 2QS

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.