Cultural-political preconditions Belarusization (1920s) Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

54

Труды БГТУ, 2019, серия 6, № 1, с. 54-58

УДК 821.161.3 «1920/1930»

I. У. Каляда

Беларуси дзяржауны тэхналапчны ушверсгот

КУЛЬТУРНА-ПАЛ1ТЫЧНЫЯ ПЕРАДУМОВЫ БЕЛАРУС1ЗАЦЫ1

(1920-Я ГАДЫ)

У артыкуле разглядаюцца пытанш правядзення нацыянальнай палггыш, вядомай як бела-руазацыя, прычыны звяртання да яе, асноуныя нак1рунк1, адносшы да гэтай з'явы насельнщтва. Вытош беларуазацып - у разгортванш беларускага нацыянальнага руху, яш пачынауся як куль-турна-этнаграф1чны, у праграмных палажэннях нацыянальных партый, у пошуку форм на-цыянальна-дзяржаунага будаунщтва, што адбывауся у сутыкненш розных поглядау i меркаван-няу. Сваю ролю тут адыграла i з'яуленне беларускага перыядычнага друку, дзейнасць урада БНР, абвяшчэнне БССР. У 1920-я гады беларуазацыя набыла статус дзяржаунай палггыш.

Ключавыя словы: палiтыка беларуазацьп, беларусш нацыянальны рух, перыядычны друк, дзяржауная палггыка, нацыянальна-дзяржаунае будаунщтва, беларускае насельнщтва.

I. U. Kolyada

Belarusian State Technological University

CULTURAL-POLITICAL PRECONDITIONS BELARUSIZATION (1920S)

The article deals with the issues of the national policy known as Belarusization, the reasons for the appeal to it, the main directions, the attitude to this phenomenon of the population. The origins of Belarus-in the deployment of the Belarusian national movement, which began as a cultural and ethnographic, in the program provisions of national parties, in the search for forms of national-state construction, taking place in a clash of different views and opinions. The appearance of the Belarusian periodical press, the activities of the BNR government, the proclamation of the BSSR also played a role here. In the 1920s, Belarus acquired the status of a state policy.

Key words: policy of Belarusization, Belarusian national movement, periodicals, state policy, national-state construction, Belarusian population.

Уводзшы. Беларуазацыя - паштыка на-цыянальна-дзяржаунага i нацыянальна-культур-нага будаунщтва, што праводзшася у 1920-я гады у БССР. У сва1м асноуным змесце яна з'явша-ся вышкам разгортвання беларускага нацыяна-льнага руху, яю пачынауся як культурна-этнаграф1чны, кал1 пераважал1 разрозненыя праявы навуковай, л1таратурнай, культурна-асветнщкай дзейнасщ сярод дробнай шляхты, ушяцкага духавенства, студэнтау i выкладчы-кау Вшенскага ушверсгота па вывучэнш мовы, культуры, звычаяу, пстарычнага мшулага бе-ларусау. Гэтая дзейнасць была накiравана су-праць афiцыйнай палiтыкi самадзяржауя, за змаганне з пагарднымi адносiнамi да беларус-кай мовы, за аднауленне культурных i пстарыч-ных традыцый беларускага народа, супращу-ленне наступствам палашзацыи i русiфiкацыi, -усё гэта было своеасаблiвым стыхшным пратэс-там супраць iгнаравання самабытнасцi беларускага этнасу, служыла абуджэнню нацыянальнай самасвядомасщ.

У канцы XIX ст. беларусю нацыянальна-вызваленчы рух дасягнуу новай якасцi у дзейнасщ групы «Гоман». Беларусюя студэнты, што уваходзш у групу, спрабавалi тэарэтычна абгрун-таваць iснаванне беларускай нацыи, патрабавалi

сацыяльнага i нацыянальнага разняволення бе-ларускага народа, ажыццяуленне якога звязват з утварэннем федэрацыi свабодных рауна-прауных аутаномных абласцей.

Асноуная частка. З'яуленне легальных бе-ларускiх газет «Наша доля» i «Наша шва», яюя выступал за нацыянальнае раунапрауе беларускага народа, свабоднае развщцё яго культуры, стала буйной заваёвай на шляху росту на-цыянальнай самасвядомасцi, развiцця духоу-насщ беларускага насельнiцтва. Тут працавалi В. Ластоусю, М. Багдановiч, Я. Колас, Я. Купала i шшыя, яюя «выраслi у народзе, ад народа не адарвалюя, !м вядомы народныя патрэбы... яны ведаюць народ, i народ ведае !х, - ведае i верыць !м» [1, с. 158]. Дзякуючы працы гэтых людзей усё больш шыроюя колы грамадства Беларусi разумелi неабходнасць самастойнага развщця, дзяржаунага самавызначэння бела-рускага народа.

У перыяд Першай сусветнай вайны, Лю-таускай i Кастрычнiцкай рэвалюцый беларуская нацыянальная щэя была канкрэтызавана у пра-грамных палажэннях нацыянальных партый, што актыуна уключылюя у барацьбу за ства-рэнне беларускай дзяржаунасщ. Трэба адзначыць, што пошук форм нацыянальна-дзяржаунага

I. У. Каляда

55

будаунщтва праходз^ у становшчы сутыкнення поглядау i меркаванняу. Так, юраунт Пауноч-на-Заходняга абкама РКП(б) Мясшкоу А., Кно-рын В., Ландэр К., Рагазшси I. i шшыя лiчылi, што беларускiя губернi павшны увайсщ у склад РСФСР як Заходняя вобласць Раси. Юраушк Часовага урада Беларуси сакратар ЦК КП(б)Б Кнорын В., адстойваючы гэтую думку, напiша наступнае: «Мы лiчым, што беларусы не з'яляюцца нацыяй, i што тыя этнiчныя асаб-лiвасцi, якiя iх аддзяляюць ад астатнiх рускiх, павшны быць забытыя. Нашай задачай з'яуляец-ца не стварэнне новых нацый, а знiшчэнне старых нацыянальных рагатак» [2, с. 13-14].

Таия погляды былi абумоулены iдэяй адзшай i непадзельнай Расii, адзiнага народа, у склад якога павшны былi увайсщ усе суседнiя народы. I зразумела, што пакуль такая думка заставалася пануючай у кiруючых колах, уся-лякiя спробы беларусiзацыi былi асуджаны на правал.

Спадзеючыся пабудаваць самастойную Беларусь у згодзе з «Дэкларацыяй правоу народау Раси», дзеячы беларускага нацыянальнага руху робяць спробы стварыць свае органы улады, яюя б абапiралiся на самыя шыроия масы пра-цоуных. У лютападзе 1917 г. выканкамы Вялiкай Беларускай Рады, Цэнтральная Белвайскрады выдалi адозву «Да усяго народа беларускага», у якой прапанавалi праграму нацыянальна-дзяржаунага будаунщтва. Прадугледжвалася, у прыватнасщ, абвяшчэнне Беларусi дэмакра-тычнай рэспублшай i яе федэрацыя з Рашяй i iншымi суседнiмi рэспублiкамi, з адпаведным размежаваннем правоу краявых i федэральных улад, перадача улады на Беларус Краёвай радзе; фармiраванне беларускага нацыянальнага войска i шш. Вялiкая Беларуская Рада звярталася да усяго народа з закткам узяць у свае руи кiраванне краем. А для аргашзацьи такой улады адозва аб'яуляла склiканне з'езда прадстау-нiкоу беларускага народа (Першы Усебеларуси з'езд працавау у Мiнску у снежнi 1917 г.).

Незалежнiцкiя тэндэнцып у беларускiм руху узмацнiлiся пасля падшсання Савецкай Расiяй Брэсцкага мiру (1918 г.), падзелу Беларусi у вынiку якога завяршылася канчатковае вы-спяванне i самавыяуленне iдэi суверэннай Бе-ларускай дзяржавы. Зразумела, што дасягнуць рэальнай незалежнасцi, калi тэрыторыя краiны знаходзiлася пад акупацыяй нямецих войскау, было немагчыма. Тым не менш акупацыйныя улады перадалi у распараджэнне Рады БНР пы-таннi гандлю, прамысловасцi, знешняй палiтыкi i культуры.

Адразу ж пасля абвяшчэння БНР Народны сакратарыят прыняу пастанову аб дзяржауным статусе беларускай мовы. Вельмi важным было

адраджэнне беларускай школы (у 1918 г. бела-русих пачатковых школ налiчвалася ужо 350 [3, с. 227]). Адбывалася развiццё сярэдняй i вышэйшай школы. Дзейнiчала гiмназiя у Слуц-ку, у Мiнску была адчынена Вышэйшая музыч-ная школа (у далейшым пераутвораная у Бела-рускую кансерваторыю), створана камiсiя па пад-рыхтоуцы адкрыцця Беларускага дзяржаунага унiверсiтэта на чале з М. Доунар-Запольсим.

Першачарговай задачай была падрыхтоука педагагiчных кадрау для школ.

1 красавца 1918 г. пачалi дзейнiчаць курсы беларусазнауства, дзе чыталюя лекцыi па псто-рыi Беларуси беларускай лiтаратуры, геаграфii, гiсторыi беларускага права, беларускай мове.

Важную ролю у справе культурнага адра-джэння выконвау перыядычны друк. На старон-ках «Вольнай Беларуси», «Беларускага шляху» i шшых газет i часопiсаУ, якiх у 1918 г. выходзша каля 20, адлюстроувалюя найважнейшыя падзеi грамадскага жыцця, друкавалiся творы Ф. Ба-гушэвiча, Я. Купалы, А. Гаруна, Л. Лёсша, А. Луцкевiча.

У маi 1917 г. па iнiцыятыве А. Лявщкага было створана Першае Таварыства Беларускай драмы i камедыi, якое узначалiу Ф. Ждановiч, i якое праз год было рэарганiзавана у Беларускi дзяржауны тэатр.

Такiм чынам, дзейнасць БНР з'явiлася важным этапам культурна-нацыянальнага адра-джэння. Бясспрэчны уклад дзеячоу БНР у развiццё беларускай мовы, культуры, асветы, падрыхтоуку беларусих нацыянальных кадрау, у фармiраванне нацыянальнай свядомасцi бела-русау. Культурная спадчына БНР у значнай сва-ёй частцы была уключана у працэс будаунiцтва Савецкай Беларуси у палiтыку беларусiзацыi 1920-х гг., у ажыццяуленш якой самы актыуны удзел прымуць былыя дзеячы БНР, таюя як М. Доунар-Запольси, А. Смолiч, Я. Лёсiк, А. Цвь кевiч, С. Некрашэвiч.

За межамi Беларусi, на тэрыторыi Раси знач-ную падрыхтоучую працу па утварэнт Беларускай дзяржавы вёу Беларуси нацыянальны камюа-рыят пры Народным камiсарыяце па справах на-цыянальнасцяу РСФСР. Дзейнасць яго пад ираушщвам А. Чарвякова, З. Жылуновiча раз-гортвалася больш у культурна-асветтцим i апта-цыйным накiрунку. Белнацкам разгарнуу ак-тыуную работу сярод беларусау-бежанцау, ства-рыу у iх асяроддзi розныя культурна-асветнiцкiя установы, клубы, гурти, курсы (Беларускае наву-кова-культурнае таварыства, клуб «Беларус» у Маскве, Беларускае вольна-эканамiчнае таварыства, «Беларуская хатка» у Петраградзе).

Па шщыятыве Белнацкама з лiпеня 1918 г. у Маскве працавау Беларуси народны ушверспэт, заняти якога наведвалi пераважна школьныя

настаунш Беларусi. Была заснавана першая савецкая газета на беларускай мове - «Дзян-нща», на старонках якой друкавалюя беларус-кiя мастацкiя творы, матэрыялы, якiя асвятлялi дзейнасць Белнацкама, дакументы пра палпыч-ную i культурна-асветнщкую работу урада БНР.

Пасля утварэння Беларуска-ЛiтоУскай рэс-публiкi у 1919 г. З. Жылуновiч, А. Чарвякоу i iх прыхiльнiкi, абураныя абкарнаннем тэрыторыi Беларусi, направiлi у ЦК РКП(б) тсьмо, у якiм выказалi пратэст супраць тэрытарыяльнага па-дзелу рэспублш, вынiкам чаго стала абвшавач-ваннеiх на I Усебеларускiм з'ездзе Саветау у несваечасовай пастаноуцы пытання аб утварэннi Беларускай савецкай дзяржаунасщ i выключэн-не са складу урада БССР.

Аднак абысщ, замаучаць беларускае пытан-не ужо было немагчыма. Гэта добра разумелi i ва урадзе Лiтоуска-Беларускай ССР, пацвяр-джэннем чаго стау Дэкрэт аб дзяржауных мо-вах, згодна з яюм мовы беларуская, лiтоУская, польская, руская i яурэйская аб'яулялiся агуль-надзяржаунымi. Тады ж Наркамат асветы пры-стуту да беларусiзацыi школ.

Пасля пауторнага абвяшчэння ССРБ у лiпенi 1920 г. хутка высветлiлася, што рэспуб-лiка узнауляецца толькi на базе шасщ паветау Мiнскай губернi, ^ фактычна, беларусам была прадстаулена культурна-нацыянальная аута-номiя у межах гэтай губерш. З гэтага моманту пытанне аб пашырэннi тэрыторыi распублiкi становiцца адным з галоуных у дзейнасцi ка-мунiстау-беларусау, дзеячоу культуры i бела-рускага нацыянальнага руху.

Настойшвыя патрабаваннi юраунщтва Бела-русi вымусiлi Прэзщыум ЦВК РСФСР прыняць пастановы (у 1924 г. i у 1926 г.) аб перадачы БССР тэрыторый, дзе пражывала пераважна беларускае насельнiцтва (шэраг паветау Вщебскай, Гомель-скай i Смаленскай губерняу). У вынiку узбуйнення тэрыторыя Беларусi перавысiла 125 тыс. км2, на якой жыло каля 5 млн чалавек. Такая колькасць насельнщтва давала ужо падставы лiчыць сябе немалой нацыяй, ставщь перад сабой вялша-маштабныя задачы па эканамiчным i культурным развщщ, ад паспяховага рашэння яюх залежау i рост нацыянальнай свядомасцi беларусау.

Такiм чынам, уз'яднанне Беларусi стала адной з галоуных перадумоу беларуазацын, падмурак якой быу створаны у працэсе раз-гортвання беларускага нацыянальнага руху. Практычныя вынiкi дзейнасцi урада БНР па культурна-нацыянальным адраджэннi i дзейнасць Белнацкама у гэтым накiрунку фактычна стварылi першапачатковую базу, на аснове якой i будзе разгортвацца беларусiзацыя.

У вынiку абвяшчэння Беларусi суверэн-най дзяржавай адна з асноватворных iдэй

нацыянальнага самавызначэння атрымала прак-тычнае увасабленне, што адкрыла шырокiя магчымасцi для самастойнага развщця народа, яго эканомiкi i культуры. Юраунщтва БССР разумела, што усе праблемы - i эканамiчныя, i сацыяльныя, i нацыянальныя - трэба вырашаць у комплексе, паколькi абвастрэнне адных вяло да абвастрэння друпх.

На узровень дзяржаунай палiтыка бела-русiзацыi фактычна была узнята пасля рашэнняу X i XII з'ездау РКП(б) (1921 г., 1923 г.) з да-кладным замацаваннем у адпаведных законах. Асноуныя канцэптуальныя падыходы i кiрункi гэтай палiтыкi былi вызначаны яшчэ беларускiм нацыянальным рухам, i многiя з iдэй беларушза-цыi ужо тады пачалi ажыццяуляцца.

У снежнi 1920 г. па шщыятыве загадчыка аддзела Наркамата асветы 1ллючонка П. былi адкрыты курсы беларусазнауства для падрых-тоУкi настаушкау беларускiх пачатковых школ. Загадчыкам курсау быу Я. Лёсiк, у мiнулым адзiн з актыуных дзеячоу Беларускай сацыял-дэмакратычнай партыi. Пад яго рэдакцыяй у Мiнску у 1917-1918 гг. выходзша газета «Вольная Беларусь» на беларускай мове, на старонках якой ён выступау за адраджэнне на-цыянальнай свядомасщ, роднай мовы i Беларускага краю. Ужо у 1920-я гг. Я. Лёсш чытау лекцыi у БДУ, друкавауся шмат у яюх ча-сопiсах, стау аутарам граматыю i правапiсу бе-ларукай мовы («Практычная граматыка бела-рускай мовы», «Беларуская мова. Праватс»).

Яшчэ адзш дзеяч гэтай партыi - У. 1гнатоусю (са снежня 1920 г. - народны камюар асветы БССР) ужо у канцы 1920-га года прапанавау пе-равесцi справаводства свайго наркамата на бела-рускую мову, што у хутюм часе i было зроблена.

Найбольш далёка у гэтай справе пайшоу намеснiк наркама замежных спрау А. Бурбiс, якi стау шщыятарам беларусiзацыi у сваiм нар-камаце. Там ужо у 1921 г. усё справаводства было пераведзена на беларускую мову.

У лютым 1921 г. на II сеси ЦВК БССР быу прыняты шэраг пастаноу, яюя шмат у чым прадвызначылi увесь наступны ход беларуаза-цыi. Так, быу пацверджаны дэкрэт урада Бела-руска-Лiтоускай ССР аб раунапрауi у якасцi дзяржауных беларускай, рускай, яурэйскай i польскай моу, намечаны меры па стварэннi сютэмы дашкольнага выхавання i школьнай адукацып, прафесiйна-тэхнiчных вучылiшчау i тэхнiкумау. Ставшся практычныя пытаннi аб выдавецтве, аб падтрыманш лiтаратарау i вучо-ных, што працавалi на мясцовых мовах Бела-русi [4, с. 78-79].

Але таюя справы былi больш цiкавымi эпiзодамi, вынiкам уласнай шщыятывы асоб-ных людзей, чым мэтанаюраванай палiтыкай

I. V. Каляда

57

yлaды нa Бeлapyci. Ba yмoвax caвeцкaй cicтэмы, якaя xapaктapызaвaлacя выключнaй кipyючaй пaзiцыяй кaмyнicтычнaй пapтыi, мяcцoвыя iнiцыятывы тoлькi тaды мaглi мeць nocnex, кaлi яны aдпaвядaлi кaнкpэтным цэнтpaльным nap-тыйным дыpэктывaм.

^ынцыпы пaлiтыкi бeлapyciзaцыi фaктычнa былi cфapмyлявaны y 1923 г. m VII з'eздзe КП(б)Б (у caRasky) i нa плeнyмe ЦБ КП(б)Б (у лiпeнi), дзe вызнaчaycя кoмплeкc мep na гacпaдapчым a^a-джэннi кpaю, тэpытapыяльным caмaвызнaчэннi бeлapycкaгa нapoдa, paзвiццi бeлapycкaй мoвы i нaцыянaльнaй кyльтypы, вылyчэннi i выxaвaннi кaдpay пapтыйнaгa, дзяpжayнaгa, пpaфcaюзнaгa aпapaтay, штo aдкpывaлa шыpoкiя мaгчымacцi для aжыццяyлeння iдэй бeлapycкaгa aдpaджэння.

npbi pacnpa^y^i i aжыццяyлeннi бeлa-pyma^ii нeaбxoднa былo yлiчвaць шмaтнa-цыянaльны cклaд нaceльнiцтвa Бeлapyci, ягo cвoeacaблiвae paccялeннe нa тэpытopыi pэcnyб-лш. na nepanice 1926 г. дoля бeлapycay cклaдa-лa 80,6%, яypэяy - 8,2%, pycrax - 7,7%, naлякay -2%, y^arn^y - 0,7% i шш. [5, c. 60]. Тpэбa бы-лo yлiчвaць i тoe, штo бeлapycы гaлoyным чы-нaм пpaжывaлi y вёcкax, яypэi, y ciлy icнaвayшaй npbi цapызмe pыcы aceлacцi, - y мяcтэчкax i гapaдax i cклaдaлi чacaм дa 40-60% кoлькacцi ix ^ixapoy. У гapaдax y бoльшacцi npaжывaлi i pycкiя, xaця нямaлa ix былo i y cë-лax. Acтaтнiя нaцыянaльныя мeншacцi жылi як у гapaдax, тaк i y вëcкax, yтвapaючы няpэдкa дaвoлi кaмпaктныя гpyпы.

Тaкoe paccялeннe cтвapaлa cвaйгo poдy rn-цыянaльны paspbiy пaмiж гopaдaм i вëcкaй, a тaкcaмa yrocwa cпeцыфiкy y мoyнae cтaнoвiшчa -pycкaмoyны гopaд i бeлapycкaмoyнaя вëcкa.

Heaбxoднa aдзнaчыць тaкcaмa нiзкi эта-нaмiчны yзpoвeнь paзвiцця Бeлapyci, naвялiчa-ны вaйнoй i paspyxa^ якoмy cnaдapoжнiчay жaбpaцкi yзpoвeнь дaбpaбытy нapoдa. racna-дapчaя aдcтaлacць Бeлapyci i pyciфiкaтapcкaя пaлiтыкa ^pœara ypaдa aдбiлacя нa кyльтyp-ным paзвiццi бeлapycay. Пaдняць кyльтypны yзpoвeнь жыцця, a тым caмым тавьющь ca-цыяльную arc^iymc^ нaceльнiцтвa былo aднoй з a^oy^ix зaдaч нaцыянaльнaй пaлiтыкi.

Яшчэ aднoй acaблiвacцю aжыццяyлeння ш-цыянaльнaй пaлiтыкi нa Бeлapyci былa œnpa-пapцыянaльнa нiзкaя дoля бeлapycay у nap-тыйныx, caвeцкix, гacпaдapчыx opгaнax yлaды i кipaвaння, штo пa-cвoймy ycклaднялa выnpa-доуку i пpaвядзeннe нaцыянaльнaй пaлiтыкi. Бe-лapyciзaцыя пaчынaлacя тaды, кaлi гэтaя дoля нe дacягaлa i пaлoвы. Тaкiя cyaднociны y кipyючыx oprarnx тлyмaчaццa y пepшyю чapгy тым, што яypэi i pycкiя, яюя npaжывaлi y a^oy^rn у га-paдax i мяcтэчкax, мeлi бoльш мaгчымacцeй aтpымлiвaць дoбpyю aдyкaцыю. Heвыпaдкoвa

пaвoдлe nepanicy 1926 г. caмaя знaчнaя толь-кacць пicьмeнныx cяpoд poзныx нaцыянaльнa-cцeй Бeлapyci былa y яypэяy - 70%, тpoxi мeнш у naлякay i pycrax - 50% i 49% aдпaвeднa, y 6e-лapycay - 36% [6, c. 60-61]. ^ы pacnpa^y^i пaлiтыкi бeлapyciзaцыi нa кaдpaвae т^нте бyдзe звepнyтa acaблiвaя yвaгa.

Афщыйны cтaтyc дзяpжayнaй пaлiтыкa бeлa-pyœa^ii aтpымaлa з пpыняццeм нa II cecii ЦBК БССР (y л^т 1924 г.) пacтaнoвы «Аб ^ax^ra-ныгс мepaпpыeмcтвax na пpaвядзeннi щцыянaль-нaй naлiтыкi», згoднa з ягой payнaпpayнымi нa тэpытopыi Бeлapyci aбвяшчaлicя бeлapycкaя, pycкaя, яypэйcкaя i пoльcкaя мoвы [7, c. 7-8]. Дa гэтaгa чacy нa Бeлapyci yжывaлacя пepaвaжнa pycкaя мoвa. Бeлapycкaя мoвa выкoнвaлa мiзэpны aб'ëм caцыяльныx функцый, няглeдзячы нa тoe, штo кapэннae нaceльнiцтвa cклaдaлa 80%. Для y^rnan^ яypэйcкaй i пoльcкaй мoy тaкcaмa нe знaxoдзiлacя мecцa y гpaмaдcкiм жыцщ, xaця нa ix ш^б^шу пpыnaдay знaчны пpaцэнт y aгyльным cклaдзe нaceльнiцтвa Бeлapyci.

Пaлiтыкa бeлapyciзaцыi cклaдaлacя з дзвюx yзaeмaзaлeжныx чacтaк - нaцыянaлiзaцыi i кapэmзaцыi. Пepшaя aзнaчaлa шыpoкae paзвiццë бeлapycкaй кyльтypы (шкoлы, BHУ нa бeлapycкaй мoвe, выдaннe кнiг, нaвyкoвa-дacлeдчaя paбoтa na yceбaкoвым вывyчэннi Бeлapyci i г. д.), yвядзeннe бeлapycкaй мoвы ^aHrerem y кoжнyю гaлiнy гpaмaдcкa-пaлiтычнaгa i экaнaмiчнaгa жыцця (пepaвoд нa бeлapycкyю мoвy пapтыйнaгa, дзяpжayнaгa, пpaфcaюзнaгa, кaaпepaтыyнaгa ana-paтay i чacцeй Чыpвoнaй apмii). A дpyгaя - вы-лyчэннe ^a^a^roy кapэннaгa нaceльнiцтвa m mpramyK), caвeцкyю, пpaфcaюзнyю i гpaмaдcкyю paбoтy, пpычым тaкoe вылyчэннe aдбывaлacя нe na щцыянaльнaй пpыкмeцe (бeлapyc - нe бeлapyc), a na дзeлaвыx якacцяx, вeдaннi ушу i acaблiвaцeй Бeлapyci, дacкaнaльным вaлoдaннi бeлapycкaй i pycкaй мoвaмi. Aдcюль i нaзвa гэтaгa нaкipyнкy -кapэmзaцыя, якгя дaтычылacя нe тoлькi бeлapycay, aлe i пpaдcтayнiкoy iншыx нaцыянaльнacцeй.

Яшчэ aднa xapaктэpнaя pыca бeлapyciзaцыi -тoe, штo нe зacтaлicя бeз yвaгi iнтapэcы тыx rn-цыянaльныx мeншacцeй, якiя жылi rn тэpытo-pыi Бeлapyci. Ix naтpэбaм нaдaвaлacя знaчнaя yeara y шмaтлiкix nacтaнoвax i paшэнняx, штo пpымaлicя aднocнa бeлapyciзaцыi. Бeлapycкiя нaцыянaльнa-дэмaкpaтычныя дзeячы, у т. л. i caвeцкaгa nepыядy, дoбpa paзyмeлi, штo no-cnexi нa шляxy нaцянaльнaгa aдpaджэння будуць зaлeжaць aд тaгo, як ycпpымyць naлiтыкy бeлa-pyciзaцыi шшыя этнiчныя cynoльнacцi Бeлapyci: нe мoжa быць cвaбoднaй i naвaжaнaй щцыя, якaя caмa нe naвaжae npaßoy iншыx нapoдay, тым бoльш кaлi aпoшнiя з'яляюццa нaцыянaльнымi мeншacцямi. Aднociны дa ix мoвы i кyльтypы былi aнaлaгiчнымi aднociнaм дa бeлapycкaй мoвы

i культуры. 1х развiццё падтрымлiвалася, забяспечвалася матэрыяльна i аргашзацыйна. I дзякуючы гэтаму некарэннае насельшцгва у ас-нове сваёй прыхшьна ставiлася да беларуазацш.

Заключэнне. На працягу 1924-1925 гг. рас-працоука праграмы беларусiзацыi у цэлым была завершана. У далейшым яна неаднарозова уда-кладнялася i дапаунялася. Але асновы беларуа-зацыi, яе галоуныя напрамю былi распрацаваны да 1925 г. Гэты першы этап беларусiзацыi амаль цалкам быу адданы iдэалагiчнай падрыхтоуцы, тлумачэнню у шыроюх колах насельнщтва мэтау i задач беларусiзацыi.

У гэты час праз газеты i часотсы даволi абгрунтавана i канкрэтна тлумачылася неаб-ходнасць беларусiзацыi. Каб лепш падрыхта-ваць разнамоуных людзей да гэтай падзеi, у

русюх перыядычных выданнях, якiя павiнны 6brni перайсцi на беларускую мову, напрыклад, загадзя пачалi друкаваць на ёй матэрыялы, каб людзi паступова авалодвалi родным словам карэннага насельнiцтва.

Таим чынам, палiтыка беларусiзацыi была добра распрацавана i разлiчана на доуп перыяд. Маючы сваёй мэтай развщцё беларускай культуры, адраджэнне нацыянальнай мовы, яна стала вызначальнай рысай усяго грамадскага развiцця БССР 1920-х гг. У яе ажыццяуленш удзельнiчалi тысячы людзей: партыйных, камсамольскiх, прафсаюзных дзеячау, настаушкау, прадстаут-коу ^эл^енцьи. Беларусiзацыя дала вялiкую на-дзею на рэалiзацыю iдэй нацыянальна-культур-нага будаунщтва, якiя у другой палове 1920-х гг. знайшлi сваё увасабленне на практыцы.

Лiтаратура

1. Лыч Л. Беларуская нацыя i мова. Мшск: Мастацкая лiтаратура, 1994. 227 с.

2. Асшоусю С. Кнорын: «Мы лiчым, што беларусы не з'яуляюцца нацыяй...» // Беларуская мшуушчына. 1995. № 4. С. 12-15.

3. Мазец В. За сваё кроунае // Маладосць. 1994. № 5. С. 224-231.

4. Чарвякоу А. За Савецкую Беларусь. Мшск: Беларускае выд-ва, 1927. 137 с.

5. Будзш Ш. А. Нацыянальнае пытанне. Мiнск: Дзяржаунае выд-ва Беларуси 1932. 392 с.

6. Два гады нацыянальнай работы у БССР: збор прамоу, артыкулау i рэзалюцый па нацыяналь-наму пытанню. Мшск: Выд-ва Нацкамюи ЦВК БССР, 1929. 167 с.

7. Практычнае вырашэнне нацыянальнага пытання у БССР: у 2 ч. Мшск: Выд-ва Нацкамюи ЦВК БССР, 1928. Ч. 1: Беларуазацыя. 152 с.

References

1. Lych L. Belaruskaya natsyya i mova [Belarusian nation and language]. Minsk, Mastatskaya litaratura Publ., 1994. 227 p.

2. Asinouski S. Knorin: "We believe that the Belarusians do not zyavdyayutstsa nation...". Belaruskaya minuushchyna [Belarusian history], 1995, no. 4. рр. 12-15 (In Belarusian).

3. Mazets V. During his blood. Maladosts' [Youth. Number], 1994, no. 5, pp. 224-231 (In Belarusian).

4. Charvyakou A. Za Savetskuyu Belarus ' [For Soviet Belarus]. Minsk, Belaruskaye vydavetstva Publ., 1927. 137 p.

5. Budzin Sh. A. Natsyyanal'naye pytanne [The national question]. Minsk, Dzyarzhaunaye vydavetstva Belarusi Publ., 1932. 392 p.

6. Dva gady natsyyanal'nay raboty u BSSR: zborpramou, artykulau i rezalyutsyypa natsyyanal'namu pytanny [Two years of national work in the BSSR: the collection of speeches, articles and resolutions on the national question]. Minsk, Vydavetstva Natskamisii TsVK BSSR Publ., 1929. 167 p.

7. Praktychnaye vyrashenne natsyyanal'naga pytannya u BSSR. U 2 ch. Ch. 1. Belarusizatsyya [The practical solution of the national question in the Byelorussian SSR. In 2 parts. Part 1. Belarusization]. Minsk, Vydavetstva Natskamisii TsVK BSSR Publ., 1928. 152 p.

1нфармацыя пра аутара

Каляда 1на Уладзiмiрауна - кандыдат гютарычных навук, дацэнт, дацэнт кафедры псторып Беларуш i пал^алоги. Беларусю дзяржауны тэхналапчны ушверсгот (220006, г. Мшск, вул. Свярд-лова, 13 а, Рэспублша Беларусь).

Information about the author

Kolyada Ina Uladzimirauna - PhD (History), Associate Professor, Assistant Professor, the Department of History of Belarus and Political Science. Belarusian State Technological University (13a, Sverdlova str., 220006, Minsk, Republic of Belarus).

Пастуту 12.03.2019