CC BY
29Труды БГТУ, 2018, серия 6, № 1, с. 57-61
57
УДК 821.161.3 «1920/1930»
I. У. Каляда
Беларуси дзяржауны тэхналапчны ушверсгот
НАЦЫЯНАЛЬНЫЯ ПРАЦЭСЫ НА БЕЛАРУСК1Х ЗЕМЛЯХ У ЛЁСЕ БЕЛАРУСКАЙ 1НТЭЛ1ГЕНЦЫ1 (1920-Я - 1930-Я ГАДЫ)
У артыкуле разглядаюцца пытанш правядзення нацыянальнай палпыш, вядомай як беларуазацыя, рол1 нацыянальнай штэл1генцьп, шляхоу i метадау падпарадкавання яе партый-наму шраунщтву. Вызначальную ролю у лёсе беларускай iнтэлiгенцыi адыграла кампанiя па барацьбе з «нацыянал-дэмакратызмам», якая стала лагiчным вынiкам фар]шравання жорсткай, камандна-бюракратычнай сiстэмы наогул, заснаванай на рэжыме асабiстай улады i усеагульнай падазронасцi. Такi рэжым не мог цярпець самастойнасцi нi у эканомiцы, нi у нацыянальнай палпыцы, не хацеу мiрыцца з самастойнасцю мясцовых кадрау. Небяспеку для гэтага рэжыму прадстауляла i нацыянальная штэлп-енцыя, па якой i прыйшоуся першы удар.
Ключавыя словы: нацыянальная культура, палтыка беларусiзацыi, нацыянальная штэлпен-цыя, «нацыянал-дэмакратызм», настаушщва, рэпрэсii, беларуская навука, мастацкая спадчына.
I. U. Kolyada
Belarusian State Technological University
NATIONAL PROCESSES IN THE BELARUSIAN LANDS IN THE FATE OF THE BELARUSIAN INTELLIGENTSIA (1920-1930)
The article deals with issues of national policy known as belorussizatsiya, the role of national intelligence, ways and methods of its subordination to the party leadership. A decisive role in the fate of the Belarusian intelligentsia played a campaign against «national democracy», which is a logical result of the formation of a rigid, bureaucratic command system in general, based on the regime of personal power and general suspicion. Such a regime could not tolerate any independence in the economy, nor in national politics, would not accept the independence of local personnel. The danger to this regime and represented the national intelligentsia, of which the first blow fell.
Key words: national culture, Belarusization policy, national intelligentsia, «national democracy», mentoring, repressions, the Belarusian science, artistic heritage.
Уводзшы. У псторып Беларусi 1920-я гг. стат часам правядзення паттыю нацыянальна-культурнага будаунщтва, вядомай як беларус> зацыя. Гэта дзесящгоддзе называюць «зала-тым», маючы на увазе узлёт штэлектуальных сш беларускага народа, як адбыуся у гэтыя гады, уздым яго культуры, навую, поспехi народнай адукацып, што, несумненна, спрыяла росту нацыянальнай самасвядомасщ.
З самага пачатку беларуазацып i на працягу усяго ходу яе ажыццяулення вельмi востра стаялi пытанш нацыянальнай пал^ыю, ролi нацыянальнай iнтэлiгенцыi, шляхоу i метадау падпарадкавання яе партыйнаму кiраyнiцтву, развiцця нацыянальнай свядомасщ. Па гэтых пытаннях сутыкалюя два погляды i два пады-ходы. 1х можна вызначыць як жорстю, адм> нiстрацыйна-сiлавы i больш памяркоуны, прафiлактычна-выхаваyчы. Па меры таго, як набiрала моц палiтыка усталявання аднапар-тыйнай сiстэмы, першы падыход становiyся адзiна правiльным.
Асноуная частка. Ужо у канцы 1920-х гг. у рэспублщы пачынае разгортвацца кампашя па разгрому так званага «нацыянал-дэмакратызму»,
якая вызначыла карэнны паварот у правядзенш беларусiзацыi. I калi першапачаткова «нацыянал-дэмакратызм» вызначауся як тэндэнцыя «ста-вiць нацыянальныя iнтарэсы вышэй класавых», то пазней яго пал^ычныя ацэнкi сталi штучна завастрацца аж да правядзення аналогш з нацыянал-фашызмам [1, с. 43-44].
КП(б)Б прыкладвала вялiкiя намаганнi для таго, каб адцяснщь ад правядзення белару-шзацып нацыянальна свядомых прадстаУнiкоУ iнтэлiгенцыi, дабщца манаполii у гэтай справе.
Усё часцей абвшавачванш у падтрымцы щэалоги «нацыянал-дэмакратызму» сталi гу-чаць у адрас беларускай iнтэлiгенцыi. Упершы-ню аб гэтым было заяулена у вераснi 1925 г. А. I. Крышцюм, першым сакратаром ЦК КП(б)Б, на сходзе Мiнскай гарадской партыйнай арганiзацыi: «Отмечается неизбежное при росте хозяйства возрастание тяги некоторых элементов мелкобуржуазной интеллигенции к национально-демократической платформе, особенно под влиянием зажиточного крестьянства...» [2, с. 7-8].
А неузабаве барацьба з штэл^енцыяй, як лепшай, нацыянальна свядомай часткай, якая выступала супраць партыйнага дыктату,
становщца афщыйнай паттыкай. Сваю ролю у гэтым адыграла камюя ЦКК КП(б) Украшы на чале з яе старшынёй У. П. Затонскiм, якая вывучала практыку правядзення нацыянальнай палпыю у БССР. Высновы яе 6brni наступнымi: нацыянал-дэмакратызм у рэспублiцы перайшоу у адкрытае наступленне; падкрэслiвалася непа-мерна вялiкая роля iнтэлiгенцыi у палiтычным жыццi рэспублiкi, з настроямi якой лiчылася партыйнае юраунщтва; ставшася задача спы-нiць «занадта зацягнуушуюся палiтыку пад-ладжвання пад вярхушку штэл^енцыи», а таксама «прымiрэнчыскiя адносшы да розных ухшау» [3].
Дзейнасць камюи стала пачаткам нацыянальнай трагедьи. Палiтычныя аиэню нацыянал-дэмакратызму сталi ненатуральна завастрацца аж да правядзення аналоги з нацыянал-фа-шызмам. Пад iM сталi разумець варожую савец-каму ладу iдэалогiю i практыку, контррэвалю-цыйныя плынi, мэта яюх - рэстаурацыя кашта-лiзму у БССР i арыентацыя на Захад [1, с. 3-4].
Калi спачатку нацыянал-дэмакратызм раз-глядауся як нацыяналютычная плынь, якая можа узшкнуць на дробнабуржуазнай аснове у любой нацыи, то пазней ён набыу ацэнку менавiта беларускага нацыяналiзму. Больш таго, галоунай небяспекай у ажыццяуленш нацыянальнай палiтыкi на Беларусi стал лiчыць менавiта беларускi нацыянал-дэмакратызм [4, с. 164-165]. Пры гэтым палярна мянялiся ацэнкi мiнулага. Ужо увесь нацыянальна-вызваленчы рух без якой-небудзь дыферэнцыяцыи, пачынаючы з Ф. Багушэвiча, стау абвяшчацца рэакцыйным.
Такiя вазначэннi патрабавалi выяулення канкрэтных ворагау, прычым аб'яднаных у буйныя антысавецкiя арганiзацыi. Абвшавач-ваннi у нацыянал-дэмакратызме усё часцей ста-лi гучаць у адрас такiх вядомых партыйных i дзяржауных дзеячау, як Д. Жылуновiч (стар-шыня Белдзяржвыдавецтва), У. IгнатоУскi (прэ-зiдэнт Акадэмii навук Беларусi), Д. Прышчэпау (наркам земляробства), А. Балщю (наркам ас-веты) i шш., асаблiва тых з ix, яюя да ува-ходжання у склад КП(б)Б з'яулялiся членамi арганiзацый рэвалюцыйна-дэмакратычнага ю-рунку. У ходзе кампанп па выкрыццi «нацдэ-маушчыны» крытыка нярэдка накiроУвалася i супраць старшыш ЦВК БССР А. Чарвякова. На XVI з'ездзе КП(б)Б у 1937 г. ён падвергся яуна шсшраваным злосным нападкам з боку юраунщтва i дэлегатау з'езда. Яму было прад'яулена абвiнавачванне у тым, што ён з'яуляецца iдэйным натxняльнiкам i кiраУнiком нацыянал-апартунiстычнага Уxiлу у КП(б)Б i «нацдэмаускага руху наогул».
Таюм чынам, з умацаваннем адмiнiстра-цыйна-каманднай сiстэмы палiтычныя ацэнкi
«нацыянал-дэмакратызму» становшся усё больш вострымi, i неузабаве справа дайшла да сур'ёзных абвшавачванняу вялiкай групы беларускай iнтэлiгенцыi аж да абвяшчэння яе працiунiкамi савецкага ладу. Апагеем гэтай кампани стала сфабрыкаваная ад пачатку да канца справа, якая атрымала назву «Саюз вы-звалення Беларусi». У канцы 1929 г. - пачатку 1930-х гг. быццам за прыналежнасць да гэтага Саюза было асуджана больш за 90 чалавек, галоуным чынам работнш навукi, культуры, мастацтва i шэрагу наркаматау рэспублiкi. Сярод ix - наркам асветы А. Балщю, дырэктар выдавецтва «Беларусь» П. 1ллючонак, наркам земляробства Д. Прышчэпау. Юраунщтва гэтай арганiзацыяй прыпiсвалася I. Лёсшу, С. Некра-шэвiчу, В. Ластоускаму - акадэмiкам АН БССР. Ушх ix абвiнавачвалi у iмкненнi звергнуць савецкую уладу i усталяваць беларускую буржуазную дзяржаунасць. Як вынiк - розныя тэрмiны зняволення, высылкi, а у 1937 г. амаль усе, хто праxодзiу «па справе СВБ», былi асуджаны пауторна да вышэйшай меры.
Пад сцягам барацьбы з «нацдэмаушчынай» моцны удар быу нанесены па розных групах творчай iнтэлiгенцыi. Па няпоуных даных, у 1930-я гг. было асуджана каля 90 членау Саюза шсьменшкау Беларусi, з якix больш за 50 за-гiнулi у лагерах i турмах. Сярод ix такiя выдат-ныя дзеячы культуры, заснавальнт сучаснай беларускай лiтаратуры, як М. Гарэцю, У. Галу-бок, М. Чарот, М. Зарэцю i iнш. Больш за 100 на-вукоуцау страцiла у т^1я гады АН БССР [5, с. 301]. Масавыя рэпрэси знiшчылi значную частку ра-ботнiкау мастацтва, асветы.
З пункту гледжання тагачаснай афiцыйнай щэалоги небяспеку рэж^1му прадстаулялi школьныя настаунш, таму што менавiта на ix быццам бы абапiралiся у сваёй контррэва-люцыйнай дзейнасцi беларускiя нацдэмы i сярод ix вербавалi сваix прыxiльнiкау. Тата-лiтарызм праганяу са школы найбольш адука-ваных, нацыянальна свядомых настаунiкау. З пачатку 1930-х гг. рэпрэси сярод настаушкау пачат насiць масавы характар, арыштоувалi ужо не па адным, а трупами I што мог супрацьпаставiць гэтаму радавы настаунiк, хто мог яго абаранщь, калi нават наркамы асветы не мага абаранщь сябе, сваё жыццё? Аднаго за друпм па палпычных абвiнавачванняx выклю-чаюць з партыи, здымаюць з пасады, а потым арыштоуваюць i прыгаворваюць да вышэйшай меры пакарання наркамау асветы А. А. Чарну-шэвiча, А. I. Дзьякава, У. I. Иваварава.
Многiя настаунш былi арыштаваны без усялякix падстау. Ix месца займалi людзi мала падрыхтаваныя, без спецыяльнай адукацыi (асноуны склад настаунiкау меу сярэднюю i
I. V. Каляда
59
нeзaкoнчaнyю cяpэднюю ядукяцыю). Тaк, нapкaм acвeты Е. Уpaлaвa, пpызнaчaнaя нa гэту пacaдy y лiпeнi 1938 г., мeлa пaчaткoвyю ядукя-цыю. Зpaзyмeлa, штo ycë гэтa нe мaглo нe адбщ-цa нa yjpoym paбoты aгyльнaaдyкaцыйнaй шшлы.
У xyткiм чace Ужo caмo нaвyчaннe нa 6e-лapycкaй мoвe cтaнoвiццa apгyмeнтaм для aбвiнaвaчвaння y «нaцыянaл-дэмaкpaтызмe». Тaк здapылacя з тaлeнaвiтым вyчoным, pэктapaм БДУ У. Пiчэтaм, якoгa aбвiнaвaцiлi яшчэ i y пpaзaxoдняй apыeнтaцыi зa TOe, штo вa yнiвepciтэцe вялocя выклaдaннe нa бeлapycкaй мoвe i чьи^^я кypcы лeкцый na «Гicтopыi cлaвян» i «Гicтopыi Пoльшчы». А мeнaвiтa гэты чaлaвeк шмят зpaбiy для пacпяxoвaгa выфя-шэння зядячы плaнaмepнaгa УВДДУ бeлapycкaй мoвы y poзныя cфepы гpaмaдcкaгa жыцця, i y пepшyю чapгy y дзeйнacць pэcпyблiкaнcкaгa дзяpжayнaгa i пapтыйнaгa aпapaтa. Бячячы, з якoй цяжкacцю, a чacaм npb aдкpытым цi зaвyaлipaвaным cyпpaцiyлeннi cлyжбoвыx aco6 iдзe yкapaнeннe бeлapycкaй мoвы y cпpaвa-вoдcтвa дзяpжayныx, пapтыйныx, aдмiнicтpa-цыйнa-гacпaдapчыx opгaнay, y cicтэмe нapoд-няй acвeты, У. Ичэтя выдae кнiгy «Бeлapycкaя мoвa як фaктap нaцыянaльнa-кyльтypны», якяя ДЯПЯМЯГЛЯ мнoгiм бeлapycaм кapэнным чыням змянщь cвaë cтayлeннe дя бeлapycкaй мoвы. У cвaëй paбoцe вyчoны пepaкaнayчa ДЯКЯЗЯУ, штo y бeлapycay быля i ëcць poднaя мoвa, яд-мeтнaя ЯД pycкaй, yкpaiнcкaй i ГОЛЬОТЯЙ. Акpaмя тaгo, ëн бecпaмылкoвa ВЫЗНЯЧЫУ, штo гaлoУнaй aпopaй y aдpaджэннi пaвiннa cтaць штэл^н-цыя як нaйбoльш ядукявяны i нaцыянaльнa-cвядoмы плacт бeлapycкaгa нapoдa.
Пяд выглядям бapaцьбы з нaцыянaл-дэмaк-paтызмaм з BHУ былi выдaлeныя вядoмыя ня-вyкoУцы, пpыxiльнiкi бeлapyciзaцыi, яюя вы-дятня вeдaлi гicтopыю, мoвy, кyльтypy нapoдa. Hoвыx cyпpaцoУнiкaУ вышэйшяй шкoлы, штo пpыйшлi ня ix мecцa, мяля xвaлявaлi няцыя-няльныя iнтapэcы.
Спынiлi cвaë paзвiццë цэлыя нaпpaмкi 6e-лapycкaй нaвyкi. У 1938 г. былi зaкpыты шсты-туты фiлacoфii i caвeцкaгa бyдayнiцтвa i фiзiкa-тэxнiчны з той ^ы^ы^!, штo y ix ^ястычня нe зacтaлocя paбoтнiкay. У pacпapaджэннe Дзяpж-плaнa БССР пepaйшoУ Ыстытут экaнoмiкi.
Ha дoУгiя гяды былi пaдapвaныя acнoвы для пacпяxoвaй пaдpыxтoУкi нaцыянaльныx кaдpay i paзвiцця нявую i кyльтypы. Iнтэлiгeнцыя BHУ, пaднaчaлeнaя пapтыйным i клacaвым ^ы^ цыпям, вымушяняя быля пpыcтacoУвaццa дя тяго кypcy, якi пpaвoдзiycя. Гэтя зшжяля твop-чы пятэнцыял, дpэннa aдлюcтpoyвaлacя ня якacцi paбoты выклaдчыцкix кaдpay.
Пacля «cпpaвы СBБ» aфiцыйнaя пpaпaгaндa звяpнyлa cвoй пoзipк ня лiтapaтypны кipyнaк,
дзe, ^бытя iзнoУ пячяля aктывiзaвaццa нaцдэмay-шчыня. У xyткiм чace былi apыштaвaныя С. Tpa-xoУcкi, А. Звoнaк, С. Шyшкeвiч, У. Хядыкя i iнш.
АбcтaнoУкa paзгyблeнacцi i xвaлявaння зя зayтpaшнi дзeнь нe caдзeйнiчaлa cтвapэнню УмoУ для твopчaй пpaцы пicьмeннiкay i пaэтay, cвaбoднaмy выяyлeнню пoглядaУ ня pэчaic-нacць. Людзi пaчaлi бяяцця aдзiн aднaгo, пязбягяць cycтpэч i cябpoУ, ycix aпaнaвay cтpax. Macaвыя apышты пpывялi дя тaгo, што y 1938 г. лiтapaтapы знaxoдзiлicя y cтaнe твopчaй дэ-^эи^ мapaльнaй пaдayлeнacцi.
У 1930-я гг. пepaд лiтapaтypaй быля пacтayлeнaя зядячя cлyжэння нoвaмy лoзyнгy чacy - «caцыялicтычнaмy бyдayнiцтвy». Аcнoy-ным мeтaдaм лiтapaтypы 6ыу зaяyлeны мeтaд caцыялicтычнaгa pэaлiзмy, гaлoУным пpынцы-пям ятогя aб'яyлялacя «пpaУдзiвae гicтopыкa-кaнкpэтнae aдлюcтpaвaннe pэчaicнacцi y яe pэвaлюцыйным paзвiццi».
У вынiкy ycë гэтя caдзeйнiчaлa знiжэнню дyxoУнaгa i мacтaцкaгa УзpoУню лiтapaтypныx твopay. I тяму зaкaнaмepнa, штo мeнaвiтa дpyгaя пaлoвa 1930-x гг. aкaзaлacя acaблiвa бeднaй у твopчыx aднociнax.
Meтaд caцыялicтычнaгa pэaлiзмy, клacaвы пaдыxoд дaмiнipaвaлi нe толью y лiтapaтypы, aлe i y тэaтpaльным i музычным мacтaцтвe. Твopчы пpaцэc кaнтpaлявaycя цэнзypaй, ypaдaвымi i пpaфeciйнымi apгaнiзaцыямi, якiя нacтoйвaлi ня тым, кяб i y тэaтpaльныx пя-cтaнoУкax, i y музычнык твopax aдкaзвaлicя яд тэм гicтapычнaгa мiнyлaгa, a шyкaлi aктyaль-ныя тэмы y cyчacнacцi. У бeлapycкiм тэaтpы былi зaбapoнeны ямяль yce лeпшыя пacтaнoУкi 1920-x гг. Былi зняты з pэпepтyapy cпeктaклi пя п'ecax А. Mipoвiчa «Kacтycь Kaлiнoycкi», «Ma-шэкя», М. Чapoтa «Ha Kyпaллe», B. Шaшaлe-вiчa «Апpaмeтнaя», Я. Kyпaлы «Тутэйшыя», п'ecы Ф. Аляxнoвiчa.
Пяд шыльдяю змягяння з нaцыянaл-дэмa-кpaтызмaм ня мacтaцкiм фpoнцe з вeдaмa aддзeлa мacтaцтвa Hapкaмacвeты БССР пя-чынaeццa чыcткa мястяцкяй cпaдчыны. Шэpaг мacтaкoУ былi aбвiнaвaчaныя y нacлeдaвaннi бypжyaзнaмy мacтaцтвy. Тяк, у вoбpaзax мacтaкa М. Фiлiпoвiчa (ayтap тaкix пaлoцeн, як «№ч ня Iвaнa Kyпaлy», «Бiтвa ня Hямiзe», «Пaycтaннe K. Kaлiнoycкaгa») знaйшлi щэя-лiзaцыю мiнyлaгa, aдлюcтpaвaннe нapoдныx зaбaбoнay i кyлaцкix нacтpoяy. Яго Удзeл у экcпeдыцыяx, як i caм фякт пaeздaк з мэтяю зapыcoвaк cтapaжытныx цэpквay i ^pray^ra aбcтaлявaння, 6ыу pacцэнeны як вapoжaя дзeйнacць нaцыянaл-дэмaкpaтay. Ад мacтaкoУ ycë бoльш пaтpaбaвaлi пякязу жыцця з пaфacaм мaнyмeнтaльнacцi, пpacлayлeння вышэйшягя кipayнiцтвa. Тыx, xтo нe згaджaycя з гэтым,
падвярг^ крытыцы як з боку партыйнага юраунщтва, так i з боку юраунщтва Саюза мастакоу. I ужо нават самыя таленавiтыя мастакi (каб апраудаць гэтае званне i проста выжыць) вымушаны былi прыстасоувацца, тсаць пра тое, аб чым гаварыла афiцыйная прапаганда.
Мастакi-графiкi былi раскрытыкаваныя за iмкненне адрадзiць традыцыi Скарыншскай бiблii, што расцэньвалася як праява нацдэмау-шчыны у мастацтве. На заклш партыi «выкар-чоуваць» iдэалiзацыю мiнулага Беларусi рас-пачалася кампашя вынiшчэння прац, якiя мож-на было падагнаць пад гэту катэгорыю.
Пачынаецца рэгулярная чыстка бiблiятэк ад нацдэмаускай i iншай «варожай» лiтаратуры, што на справе прыводзша да ачышчэння ад усяго нацыянальнага у лгаратуры i гiсторыi. Былi забаронены падручнш па гiсторыi беларускай лгаратуры М. Гарэцкага, мове - Я. Лё-сша, геаграфii - А. Смолiча, гiсторыi - У. 1гна-тоускага i iнш. Знiшчалiся творы У. Дубоую, Я. Пушчы, Ц. Гартнага, ушх тых таленавiтых людзей, каго нападкау лёс называцца нацдэма-мi. Не дапускалiся да чытача часопiсы «Узвыш-ша», «Полымя», выданш 1нстытута беларускай культуры па гумаштарных дысцыплiнах. Органы Галоулга вялi пастаянны кантроль за ходам зшшчэння у бiблiятэках «класава варожай» лгаратуры. А з прыняццем пастановы «Аб парадку захоування кнiжных фондау у масавых бiблiятэках», (1933 г.) былi пакла-дзены асновы стварэння «спецыяльных» схо-вшчау, у яюя пападала забароненая лiтаратура. Фактычна, беларуская кшга стала уяуляць сабой вялшую небяспеку.
У вынiку гэтай кампани знiшчалiся музей-ныя экспанаты, сабраныя навукоуцам, багаты этнаграфiчны i фальклорны матэрыял, стара-друкаваныя кшп i рукапiсы. Спробы захаваць iх былi небяспечнымi. Ды ужо i няма каму было практычна займацца захаваннем культурна-гiстарычных помшкау. Большая частка прад-стаушкоу штэл^енцьп, тых, хто быу непасрэд-на звязаны з адраджэннем культуры, мастацтва i навую беларускага народа, была рэпрэсаваная.
За даволi кароткi тэрмш у якасцi выканання сацыяльнага заказу дзяржавы i партыi з'яу-
ляюцца цэлыя «навуковыя працы», якiя тэарэтычна i гiстарычна абгрунтоyвалi разгром нацыянал-дэмакратызму (С. Вальфсон «Идеология и методология нацдемократизма», А. Зюзькоу «Крывавы шлях беларускай нацдэ-макратыi»). Мнопя важныя падзеi, што адбы-люя падчас беларусiзацыi, былi паказаны зусiм у iншым свеце, як бы у крывым люстэрку. Небяспечным лiчылася нават iмкненне творчай iнтэлiгенцыi сцвярджаць нацыянальны стыль у лiтаратуры, жыватсе, тэатральных пастаноуках i iнш. Зразумела, што таюя творы зрабiлi ад-моуны уплыу на увесь ход беларушзацыи.
Заключэнне. Адзначым, што усе гэтыя працэсы былi цесна звязаныя са згортваннем НЭПа. Менавiта у канцы 1920-х гг. стала згорт-вацца НЭПауская мадэль развiцця сацыялiзму, што не магло не адлюстравацца на iдэалагiчнай дзейнасцi партыi. Тэндэнцыя да спрашчэння, аднастайнасцi, аднадумству паступова зшшчы-ла усё, што не утсвалася у сталiнскую мадэль грамадскага ладу. Усё часцей нацыянальнае свядома стат атаясамлiваць з нацыяналютыч-ным, з падазрэннем адносiцца да любых праяу нацыянальных пачуццяу i турбоце аб развщщ нацыянальнай культуры i мовы. Гэтая насця-рожанасць даволi хутка стала вылiвацца у ваяу-нiчую нецярпiмасць да любога шшадумства.
Трансфармацыя такога роду перш за усё адчулася у сферы нацыянальна-дзяржаунага, нацыянальна-культурнага будаунщтва, дзе аб'ектыуна юнавала глеба для неаднолькавых поглядау на шматлшя пытаннi практычнага ажыццяулення нацыянальнай паттыю.
Нельга сказаць, што разгром нацыянал-дэмакратызму быу спецыяльна задуманым ударам супраць нацыянальнай штэл^енцыи. Ён быу лагiчным вынiкам фармiравання жорсткай, камандна-бюракратычнай сiстэмы наогул, заснаванай на рэжыме асабiстай улады i усеагульнай падазронасцi. Такi рэжым не мог цярпець самастойнасцi нi у эканомiцы, нi у нацыянальнай паштыцы, не хацеу мiрыцца з самастойнасцю мясцовых кадрау. Небяспеку для гэтага рэжыму прадстауляла i нацыяналь-ная штэл^енцыя, як найбольш адукаваная частка грамадства, па якой i прыйшоуся пер-шы удар.
Л^аратура
1. Трэцяя сесiя ЦВК БССР IX склшання. 10-16 снежня 1930 г. Стэнаграфiчная справаздача. Мiнск: Выд-ва ЦВК БССР, 1931. 452 с.
2. Криницкий А. И. Особенности внутрипартийного положения КП(б)Б. Доклад на собрании бюро ячейки Минской городской организации КП(б)Б 18 сентября 1925 г. Минск: Изд-во газеты «Звязда», 1925. 21 с.
3. Нацыянальны архiy Рэспублш Беларусь. Ф. 4. Воп. 21. Спр. 196. Арк. 108-109.
4. Сiнякевiч А. За леншскую лшда у нацпалiтыцы // Полымя. 1930. № 11-12.
5. Лыч Л., Навщю У. Гiсторыя культуры Беларусь Мшск: ВП «Экаперспектыва», 1997. 486 с.
I. V. KaAAAa
61
References
1. Tretsyaya sesiya TsVK BSSR IX sklikannya. 10-16 snezhnya 1930 g. Stenagrafitchnaya spra-vazdatcha [The third session of the CEC of the BSSR IX convocation. 10-16 December 1930. Verbatim Report]. Minsk, Vydavetstva TsVK BSSR Publ., 1931. 452 p.
2. Krinitskiy A. I. Osobennosti vnutripartiynogo polozheniya KP(b)B. Doklad na sobranii byuro yacheyki Minskoy gorodskoy organizgatsii KP(b)B 18 sentyabrya 1925 g. [Features inner-position of the CP(b)B. Report to the branch committee meeting of the Minsk city organization of the CP(b)B of September 18, 1925]. Minsk, Izdatel'stvo gazety "Zvyazda" Publ., 1925. 21 p.
3. National Archives of the Republic of Belarus (NARB). Fund. 4. I. 21. F. 196. L. 108-109.
4. Sinyakevich A. For the Leninist line in natspalitytsy. Polymya [Flame], 1930, no. 11-12 (In Belarusian).
5. Lych L., Novitsky U. Gistoriya kul'tury Belarusi [History of Belarusian Culture]. Minsk, VP "Ekaperspektyva" Publ., 1997. 486 p.
¡Hilapviaubm npa ayTapa
Ka^aga lHa Xnafl3iMipayHa - KaHgbigar ricrapbiHHbix HaByK, ga^rn-, ga^m- Ka^egpbi ricropbii Eenapyci i naniranorii. EenapycK g3ap^ayHbii тэхнanariннbI ymBepcroT (220006, r. MiHCK, Byn. CBapg-noBa, 13a, Рэсny6niкa Eenapycb).
Information about the author
Kolyada Ina Uladzimirauna - PhD (History), Associate Professor, Assistant Professor, the Department of History of Belarus and Political Science. Belarusian State Technological University (13a, Sverdlova str., 220006, Minsk, Republic of Belarus).
nacmyniy 20.03.2018
