COТТAЛҒAНДAPДЫ ҚOҒAМДЫҚ ЖҰМЫCТAPҒA ТAPТУДЫ ҰЙЫМДACТЫPУДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГIЗДЕPI Текст научной статьи по специальности «Право»

УДК 343.823 (574)

СОТТАЛГАНДАРДЫ КОГАМДЬЩ Ж¥МЫСТАРГА ТАРТУДЫ ¥ЙЫМДАСТЫРУДЬЩ ^ЦЫЦТЫЦ НЕГ1ЗДЕР1

Гакку Нвдланкызы Рахимова

Д.А. Цонаев атындагы Еуразиялыц зац Академшсыныц «Цылмыстыц цуцыцтыц пэпдер жэж цуцыц цоргау щызмет1» кафедрасыныц докторанты, Цазацстан Республикасы, Алматы цаласы, e-mail: [email protected]

Аннотация. Мацала цылмыстыц жазаныц штде сотталгандарды цогамдыц жу-мыстарга тартудыц Keudip мэceлeлepiнe арналган. Зац мен жаза цогамдыц цатынасца, сол цогамдыц таптыц цурылымы мен идeoлoгияcына, этикалыц жэж цуцыцтыц квзцарастарга, мeмлeкeт экономикасына сэй^с кeлуi тшс. Сондыцтан да цогамда орын алган цылмыстыц ic-эрекеттер ушт цылмыстыц жауаптылыц квзделген.

Цылмыстыц саясат адам цуцыцтары мeн элeумeттiк эдiлeттiлiктi цамтамасыз eту-дe, цылмыстыц цуцыц бузушылыц yшiн квзделген жаза сияцты цылмыстыц цуцыцтыц ipгeлi санаттарыныц тeopиялыц эзipлeмeлepiн тepeцдeтудi цамтиды. Осы цуцыцтыц санаттарда цамтылган психологиялыц-цуцыцтыц цубылыстардыц мэшн нацты тусту цaжeт.

dp6ip цылмыстыц цуцыц бузу - бул адамдардыц элeумeттiк цогамга цaуiптi мiнeз-цулцы. Сондыцтан цылмыстыц зац взтщ талаптарын, ягни цылмыстыц цуцыц бузушылыц -эpeкeттep жасамауды, барлыц жагдайларда тeк адамга цатысты багыттайды. Дeмeк, элeумeттiк цaуiптi iс-эpeкeттi жасаган адам гана цылмыстыц жауаптылыцца тартылады. Соттыц yкiмi бойынша дайындалган мемлекеттж мэжбурлеу шарасы- цылмыстыц цуцыцта жаза угымын беpедi. Жаза институты цылмыстыц зацда ец жауапты жэне мацызды саты болып табылады. Ойткет, жаза тагайындау, оны жузеге асыру е сотталган адамды тузеуге, элеуметтт эдiлеттiлiктi цалпына келтipуге, цылмыстыц Н алдын алуга ыцпал етедi. Жазаныц негiзгi мацсаты цылмыстыц алдын-алу мен цылмыс жасаган адамды тузеу, цылмыстыц жазаны мацсатты тагайындау эдш эpi негiздi болуы керек. Оны цылмыс жасаган адамга мемлекеттщ атынан жаза тагайындау - сот цана И y^iм негiзiнде цолдана алады.

Цылмыстыц зац жаза институтын зepттeугe квп квцш бвлeдi. Автор, осы мэceлeгe цатысты, цолданыстагы цылмыстыц зацнаманы жeтiлдipу мацсатында бipцaтap вз-гepтулep мeн толыцтырулар eнгiзудi усынады.

Ty^h свздер: Цылмыстыц зац, цылмыстыц жаза, цогамдыц жумыстарга тарту, пробация, цылмыстыц атцару мекемелеpi.

ПРАВОВЫЕ ОСНОВЫ ОРГАНИЗАЦИИ ПРИВЛЕЧЕНИЯ ОСУЖДЕННЫХ К ОБЩЕСТВЕННЫМ РАБОТАМ

Рахимова Гакку Н^рланкызы

Докторант кафедры уголовно-правовых дисциплин и правоохранительной деятельности Евразийской юридической академии имени Д.А. Кунаева, Республика Казахстан, г. Алматы, e-mail: [email protected]

> го

о

го

О

X

е о

"U

2 >

JZ

Аннотация. Статья посвящена некоторым вопросам привлечения осужденных к об- ^

щественным работам в рамках уголовного наказания. Закон и наказание преступления 2

должны соответствовать общественным отношениям, идеологии и классовой струк- 5

туре этого общества, состоянию экономики государства и складывающимся на этой 22

основе этическим и правовым взглядам. Поэтому предусмотрена уголовная ответствен- 1 ность за совершенные в обществе преступные деяния.

Переориентацияуголовной политики на обеспечение прав человека и социальной справедливости предполагает углубление теоретических разработок таких фундаментальных категорий уголовного права, как субъект уголовного правонарушения. Необходимо четкое осмысление сущности тех психолого-правовых явлений, которые охватываются данными правовыми категориями.

Каждое уголовное правонарушение - это общественно опасное поведение людей. Поэтому, уголовный закон требует не совершать преступных деяний, во всех случаях только в отношении лица. Следовательно, уголовную ответственность несет только лицо, совершившее общественно опасное деяние. В уголовном праве понятие наказания есть мера государственного принуждения, назначаемая по приговору суда. Назначение наказания является самой ответственной и важной стадией в процессе применения уголовного закона. Ведь назначение наказания, его осуществление способствуют исправлению осужденного, восстановлению социальной справедливости, предупреждению преступлений. Достижение этих целей наказания во многом возможно путем справедливого и обоснованного назначения уголовного наказания. Он может быть применен к лицу, совершившему преступление, только на основании приговора особым государственным органом - судом.

Большое внимание в уголовном праве уделяется изучению института наказания. Автор предлагает внести ряд изменений и дополнений, касающихся данного вопроса, в целях совершенствования действующего уголовного законодательства.

Ключевые cлoвa: Уголовное право, уголовное наказание, привлечение к общественным работам, пробация, уголовно-исполнительные учреждения.

LEGAL BASIS FOR INVOLVEMENT OF CONVICTS IN COMMUNITY SERVICE

Rakhimova Gakku Nurlanovna

_ Doctoral student of the Department of «Criminal Law Disciplines and Law Enforcement»

0 of the Eurasian Academy of Law named after D.A.Kunaeva, Master of Law, ^ Republic of Kazakhstan, Almaty, e-mail: [email protected]

10

IN

01

Abstract. The article is devoted to some issues of involvement in public works in the framework s of criminal punishment. The law and the punishment of crime must correspond to the established life of people, social relations, the ideology and class structure of this society, the state of the ft economy of the state and the ethical and legal views formed on this basis. Therefore, criminal e liability is provided for criminal acts committed in society..

The reorientation of criminal policy towards ensuring human rights and socialjustice involves o the deepening of theoretical developments of such fundamental categories of criminal law as

2 the subject of a criminal offense. It is necessary to clearly understand the essence of those £ psychological and legal phenomena that are covered by these legal categories.

Every criminal offense is a socially dangerous behavior of people. Therefore, the criminal g law directs its requirements, i.e. not to commit criminal acts, in all cases only in relation to the £ person. Consequently, only the person who has committed a socially dangerous act is criminally liable. In criminal law, the concept of punishment answers the question: a measure of state coercion, prepared according to a court verdict. Sentencing is the most responsible and important

0 stage in the process of applying the criminal law. After all, the imposition of punishment and its $ implementation contribute to the correction of the convicted person, the restoration of social ^ justice, and the prevention of crimes. Achieving these goals of punishment is largely possible

1 through a fair and reasonable assignment of criminal punishment. It can be applied to a person k who has committed a crime only on the basis of a verdict by a special state body - a court.

Much attention is paid to the study of the institution of punishment in criminal law. The authors i propose to make a number of changes and additions related to this issue in order to improve the kj current criminal legislation.

Keywords: Criminal law, criminalpunishment, community service, probation, penal institutions.

DOI: 10.52026/2788-5291 2021 65 2 217

Юр1спе. ^азакстан Республикасы тэу-елаздшнщ 30 жылдыгы aяcындa жаза институты бойынша кептеген жумыстар жY-зеге асырылганымен, шешiмi табылмаган, кYpмеуi кец мэселелер де аз емес. ^азакстан Республикасыныц ^ылмыстьщ зацнамасы когамдык кaуiптiлiк жэне жазаланушылык дэpежеciне карай кылмыстык кукык бузушылыктарды кылмыс жэне кылмыстык теpic кылы; деп екiге белiп карастырган. «^ылмыс» деп танылган когамга кaуiптi эрекет немесе эрекетаздш Yшiн айыппул салу, тYзеу жумыстары, бас бостандыгын шектеу, бас бостандыгынан айыру немесе елiм жазасы кезделген. Ал, «кылмыстык терю кылы;» когамга зор кaуiп тендipмей-тiндiгi, болмашы зиян келтipген не адам-ныц жеке басына, уйымга, когамга немесе мемлекетке зиян келтсру кaтеpiн тугызган деп айкындалып, оны жасаганы Yшiн айыппул салу, тYзеу жумыстары, когамдык жу-мыстарга тарту, камакка алу тYpiндегi жаза тYpлеpi карастырылган.

Кез-келген кылмыстык кукык бузушылык бip адам немесе бipнeшe адамныц бipлecуi аркылы жасалуы мYмкiн. Дегенмен, кандай да кылмыстык к¥кык бузушылык жасал-масын, оны жасаган адамды немесе адамдар тобын кылмыстык жауаптылыкка тарту Yшiн, кылмыстык кукыктыц жеке бip институты - кылмыстык жазаны зерттеу мацызды сипатка ие. Ceбeбi кылмыстык кукыктагы жаза тYciнiгiн терец жэне жан-жакты толык зерттеп алмайынша, кылмыстык кукыктагы жазаныц тYpлеpi, жазаныц кол-данылу тэpтiбi, негiздеpi, жазалау жYЙеci, eci дурыстык, кылмыстык зацмен белгшен-ген жаска толу, шeктeулi ес дурыстык, кылмыстык кукык бузушылыктыц арнаулы cубъeктici, жазаныц максаты мен мшдет-тepi, жеке жаза тагайындау немесе жазадан толык босату туралы жэне т.б. мэceлeлepдi дурыс талдап аныктау мYмкiн емес.

^огамдагы эдiлеттiлiктi калпына келтipу, сотталган адамга жаза тагайындау, жазаны орындау аркылы оны тYзеу, cейтiп жаца кылмыс ютеуден сактандыру жазаныц непз-гi максаты болып табылады.

^огамдагы эдiлеттiлiктi калпына келтсру дегенiмiз кылмыс icтеген адамга эдшет-тi жаза тагайындау, ютеген кылмыстыц когамга кaуiптiлiгiн, келтipiлген зиян мел-шеpi, кiнэлiнiц жеке бас еpекшелiктеpi

еcкеpiле отырып, жаза тагайындау болып табылады.

^ылмыстык кукык бузушылыктыц элеуметпк-саяси жэне кукыктык бeлгiлepiн дурыс аныктаудыц, судьяларга кылмыстык кукык бузушылыкты дурыс саралап, жаза-ны дурыс тагайындау Yшiн, сондай-ак кылмыстык ю-эрекет (эpeкeтciздiк) пен оны жасаган субъекпсшщ когамга кaуiптiлiк дэpeжeciн аныктау Yшiн мацызы зор.

^aзipri тацда, сот-тергеу тэжipибeciндe кылмыстык кукык бузушылыктары Yшiн жазаларды дурыс тагайындамау мэcелелеpi жш кездеcедi. Соган байланысты, мемлекет басшысы ^.К.Токаевтыц "Жаца жагдайдагы ^азакстан: ю-кимыл кезещ" атты ^азакстан халкына 1 кыр^йек 2020 жылгы Жол-дауында: "Зац Ycтeмдiгi орныкпаса жэне азаматтардыц кaуiпciздiгiнe кeпiлдiк берш-месе, элеуметпк-экономикалык дамудыц бipдe-бip мiндeтi табысты жYзeгe асырыл-майды.

Бipaк кукык коргау жYЙeciнiц жумысын-да бурынгы дагды бойынша айыптауга бей-iмдiлiк басымдау болып тур. Азаматтардыц кылмыстык жауапкершшкке непзаз тартылатын жагдайлары да аз кездеспейдь

Тагы да кайталап айтамын, зацдылык пен эдiлeттiлiк cезciз камтамасыз eтiлугe тиic. ^ылмыстык icтeгi кателш адам тагдырын езгepтeтiнiн естен шыгармау керек"1 деп эдiл айтып керсеткен.

Зацнаманы iзгiлендipу багытында кылмыс жасаган тулгага тагайындалатын когамдык жумыстарга тарту жазасы сотталганды ез кшэсш мойындап, когамга пайдасы ти-етiн жумыска тарту аркылы езшщ келтipген зардабын кайта калпына келтсру жэне кылмыс жасаган тулганыц дурыс жолга тYcуiне эcеpi етуь

Агымдагы жагдай. 1^огамды демократиза-циялау кылмыстык саясат пен кукыктык жYЙенi жетiлдipу мен iзгiлендipуге алып ке-ледi.

«Жалпы кылмыстык кукык бойынша кыл-мыс жасаган тулгага тагайындалуга тиicтi жазаны кылмыс жасаушы тулганыц жасаган кылмысыныц когамга кaуiптiлiгi мен кел-тipген зияныныц сипатына, сондай-ак, кылмыс жасаушыныц жеке бас ерекшелшне карай тагайындамаса, онда когамда элеу-меттiк эдiлетciздiк орын алар ед^ ягни кылмыс жасаушылардыц эpекетiне тиicтi жаза

1 Мемлекет басшысы Цасым-Жомарт Тоцаевтыц Цазацстан халцына Жолдауы. 2020 жылгы 1 цырщйек.»Жаца жагдайдагы Цазацстан: ¡с-цимыл кезецг» //https://www.akorda.kz/kz/addresses//(цapaлгaн кунг 19.02.2021)

Н

X

ы А

о х о Д А

сг

В

СП А

>

го О го О

X

е о

"О

2 А

С

"О

к> о к>

гм о гм

IX

< IX

О в х

о

со О

СП <

< СП

ь .0

ш £

ч О X

0 <

т

1

х

ь

тагаИындалмас едi, сондыктан да жазаны Yш Yлкен тYpге белш карастырудыц мацызы ете зор екендш сезаз», - деп жазады з.г.д., профессор УС.Джекебаев [1, 211б.].

Бул пiкipмен баска да зацгер галымдар келicе отырып, кылмыс жасаушыньщ жасаган кылмысыныц санаты ескершетш-дш cезciз, олаИ болмаган жагдаИда зац нормаларында кеpcетiлген кылмыстык зац-ныц максаты орындалмас та едi, деп ойын тYИiндеИдi И.С.Рогов [2, 56 б.].

^аз1рп тацда Казакстан Республикасыныц кылмыстык аткару жYИеciнде бас бостан-дыгынан аИыру жазасына балама жазалар-ды колдануда белcендi езгертулер енпзшш, жацашалануда. Соган баИланысты к¥кык колдану тэжipибеciнде балама жазалардыц кещнен колданылып жатканын баИкаИмыз. Лталган макалада, жазасын етеушiнi тYзету Yшiн колданылатын, бас бостандыгынан аИыру жазасыныц балама тYpi pетiнде когам-дык жумыска тарту жазасы карастырылган.

КР КК 57-бабыныц 1-белiгiне сэИкес, когамдык жумыстар кылмыстык жаза-ныц бip тYpi pетiнде кылмыстык теpic эрекет жасаганы Yшiн гана тагаИындала-ды жэне сотталган адамныц жеpгiлiктi аткарушы органдар когамдык орындарда уИымдастыратын, белгiлi бip бiлiктiлiктi талап етпеИтiн, огамга паИдалы акысыз жу-мыстарды орындауынан тирады2.

Когамдык жумыстардыц максаты к¥кык бузушыны когаммен келеciлеp аркылы каИ-та бipiктipу болып табылады:

- нэтижелi жэне кYш-жiгеpдi талап ететiн тепн ецбекпен баИланысты тэpтiпке мэжбYpлеу;

- осындаИ жумыс когам Yшiн к¥кык бузушы тигiзген зиянды етеу ретшде бола алатындыгын камтамасыз ету;

- тепн жумыстарды орындауга, мэжбYpлеу аркылы жумысты орындаганы Yшiн есеп беру нысанында тэpтiптi сактауга кукык бузушыны жазалау жэне бос уакы-тынан аИыру.

Жазалаудыц бул тYpi бip караганда ете жещл болып кеpiнуi мYмкiн. Баска жаза си-якты когамдык жумыстар сотталган Yшiн белгiлi кукыктык шектеулермен баИланысты болып келедi, еpекшелiктеpi сотталган ал-дын -ала курылган жазаны етеу жоспарын катац тYpде сактауы жэне кукыкка карсы ic-эpекеттеp жасамауы кажет, еИткенi бул накты кукыктык зардаптарга, ягни когамнан

2 Казацстан Республикасыныц Кодека 2014 жылгы 5 штдедея № 234-У КрЗ http://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1400000234 (царалган кYнi 19.01.2021)

3 Пробация туралы Казацстан Республикасыныц Зацы 2016 жылгы 30 желтоцсандагы № 38-У1 КРЗ. http://adilet.zan.kz/ kaz/docs/Z1600000038// (царалган ^ 11.01.2020)

окшаулауга экеп соктыруы мYмкiн. Со-нымен катар, сотталганныц бос уакыты шектелген. Ол жYpic-туpыcынa, уИгарылган когамга паИдалы жумыстарды орындауга бакылау жасауды жYзеге асыратын пробация кызметшщ кызметкеpiмен туракты баИ-ланыста болуы керек.

Когамдык жумыстарга тарту тYpiн-дегi жаза сотталган адамныц жергшк-тi аткарушы органдар оныц тургылыкты жеpiнде орналаскан когамдык орындарда уИымдастыратын, белгiлi бip бiлiктiлiктi талап етпеИтiн, когамга паИдалы акысыз жумыстарды орындауынан турады. Когамдык жумыстарга тарту туршдеп жаза зац-ды кYшiне енген сот Yкiмiнiц кешipмеciмен бipге сот екiмi пробация кызметiне келiп тYCкен ^ннен бастап он кYндiк меpзiмнен кешштсршмеИ орындалады. Сотталгандар-дыц когамдык жумыстарды орындауын бакылауды сотталган адамныц тургылыкты жершдеп пробация кызметi жYзеге асырады3.

Когамдык жумыстарга тарту тYpiн-дегi жаза сотталган адамныц жергшк-тi аткарушы органдар оныц тургылыкты жершде орналаскан когамдык орындарда уИымдастыратын, белгш бip бiлiктiлiктi талап етпеИтш, когамга паИдалы акысыз жумыстарды орындауынан турады. Когамдык жумыстарга тарту тYpiндегi жаза зац-ды ^шше енген сот Yкiмiнiц кешipмеciмен бipге сот екiмi пробация кызметiне келш тYCкен кYннен бастап он ^ндш меpзiмнен кешiктipiлмеИ орындалады.

Бipaк, осы жерде токталатын мэселе, зацда накты кандаИ жумыстарга тартылу кеpектiгi керсетшмегендшн баИкауга бола-ды.

Тек кана, кейбip эдicтемелiк усынымдарда темендегiдеИ аныктама бершген: «Когамдык жумыстар уакыты жалпы, Yздiкciз, арнаИы ецбек етiлiне косылмаИды жэне ец-бек кiтaпшaлapы жYpгiзiлмеИдi. Когамдык жумыстар сотталганныц эр тYpлi когамдык тапсырмаларды орындауынан турады. Ол аумакты алацдарды, пapктеpдi, бактар-ды, гYл алацдарын кеpiктендipу мен кеше-леpдi жинастыру жэне сэндеу жумыстарына тартылуы мYмкiн. Лгаштарды отыргызу жэне актау, какпалар мен жол жиектерш сырлау жэне жендеу, бактар мен гулзарлар-ды белу; когамдык гимараттарды сэндеу жумыстарын аткаруы мYмкiн [3, 8 б.].

Сотталгандардыц когамдык жумыстарды орындауын бакылауды сотталган адамныц тургылыкты жеpiндегi пробация кызметi жYзеге асырады. Пробация кызметiнiц не-гiзгi функциялары: сотталгандарды есепке алуды жYpгiзедi, оларга жазаны етеу, сон-дай-ак жазаныц етелуш бакылау тэpтiбi мен шарттарын тYciндipедi, жеpгiлiктi аткарушы органдар уйымдастыратын когамдык жу-мыстардыц орындалуын бакылайды, сот-талган адаммен айына бip рет профилак-тикалык эцпмелесу жYpгiзедi.

Сонымен катар, пробация кызмепшц ку-зырына жазасын етеуден жалтару максатын-да жасырынып жYpген сотталган адамга катысты бастапкы iздеcтipу ю-шараларын жYзеге асырады жэне сотка iздеcтipудi жари-ялау туралы усыну енпзу де кipедi.

Осы жерде, келюпейтш тагы бip мэсе-ле, сотталгандар когамдык жумыстарды тургылыкты жеpi бойынша етеуi керек деп кеpcетiлген, бipaк «тургылыкты жеpi» де-ген тусшшке аныктама беpiлмеген. Егер де сотталган адам юшкентай ауылдык жерде туратын болса, ез жазасын етеу Yшiн аудан орталыгына баруы керек пе?!

Когамдык жумыска тартылган сот-талушы адам езiне жYктелген жеpгiлiктi аткарушы органдар когамдык орындарда уйымдастыратын жумыстарды орындауга, пробация кызметiне тургылыкты жершщ ез-геpгенi туралы хабарлап отыруга, пробация кызметiне тipкелу жэне профилактикалык эцгiмелеcуге катысу Yшiн айына бip рет келiп туруга мiндеттеледi. Сотталган адам жазаны етеу тэpтiбi мен шарттарын бузган жагдайда жауаптылыкка тартылады.

Когамдык жумыстарга тарту тYpiндегi жазаны етеуден жалтарып жYpген сотталган адамга кылмыстык терю кылык Yшiн тагай-ындалган жазаныц орындалмаган белiгiн - камакка алумен, кылмыс Yшiн тагайын-далган жазаныц орындалмаган белiгiн бас бостандыгын шектеумен не бас бостандыгынан айырумен ауыстыру туралы пробация кызметкеpлеpi сотка усыныс жiбеpедi.

Сотталган адам, когамдык жумыстар туршдеп жазаны орындауга кipicуден бас тарткан не когамдык жумыстарды орындауга кедерп келтipетiн, кужаттамамен расталган ауыруы жэне баска да себеп-тер жататын дэлелдi cебептеpciз когамдык жумыстарга бip ай iшiнде екi реттен кеп келмеген жагдайда, жазаны етеу кезещн-де екi рет медициналык куэландырумен не мундай мYмкiндiк болмаган кезде - жумыс беpушiнiц комиссиялык aктiciмен расталган, aлкoгoльдiк, еcipткiлiк немесе уыткумарлык

масац кYЙде келген кезде, жазасын етеуден жалтару максатында жасырынган болса, сонымен катар Казакстан Республикасыныц шегiнен тыс жерге кеткен сотталган адам когамдык жумыстарга тарту туршдеп жазаны етеуден жалтарып жYP деп танылады.

Жазасын етеу кезшде сотталган орын-дайтын ецбек мэжбYpлi сипатта болып ке-ледь Бул келеciнi бiлдipедi:

- сотталганныц когам пайдасына Yкiм-де керсетшген сагаттарды жумыспен етеуi мiндеттi;

- жумыска орналастыру мэжбYpлi тэртш-пен жYзеге асырылады. Сотталган жергшк-т аткарушы органдар белгiлеген жумыстар турш орындауга мiндеттi;

- жумыстан касакана жалтару санкция колдануга экеп соктырады.

Когамдык жумыстар сотталганга ец-бекакы теленбестен жYзеге асырылады.

Кептеген елдерде жазаныц бip тYpi ретш-де когамдык жумыстарга тарту туршдеп жазаны колдануды тиiмдi деп есептейтi. Мэселен, Норвегияда когамдык жумыстарга тартылгандардыц 25% кылмыска барса, ок-шаулаумен байланысты жазага тартылгандардыц 60% кайта кылмыска баратындыгы зерттелген. Дания елшде де осыган уксас керсеткiштер керсеткен.

Байкаганымыздай, бул жагдай келеci се-бептерге байланысты: бipiншiден, кешелер С мен аулалардагы тазалык - бул кернею нэти- Н же; екшшщен, мунда Yлкен тэpбиелiк мэн ^ бар. Кукык бузушы езiнiц ецбепмен когамга С тигiзген зиянын етейдi жэне буны когамныц И кезшше орындайды. Сотталган адамда езi ^ жасаган теpic кылыкты ой елегшен еткiзу- 3 ге, когамга пайдалы болуга, белгiлi децгейде К езшщ беделiн калпына келтipуге мYмкiндi- О п бар; Yшiншiден, кукык бузушы когамдык а жумыстарды орындай отыра езiнiц когам- лЛ мен серштеспкке дайын екендiгiн кеpcетедi, с бул сотталган адамныц тузу жолга тусушщ А бip кpитеpийi болып табылады.

Кылмыстык зацда (КР КК 43-бабы А 3-белiгi) когамдык жумыстарга тарту тYpiн- о дегi жазаны тагайындауга тыйым салынган О тулгалар тiзiмi бар. Жазаныц бул тYpi келес И тулгаларга тагайындалмайды: ф

- жYктi эйелдерге; М

- Yш жаска дейiнгi кiшкентaй балалары > бар эйелдерге;

- Yш жаска дейiнгi кiшкентaй балаларды ^ жалгыз тэрбиелеп отырган еркектерге;

- елу сепз жастагы жэне одан аскан эйел- 66 дерге; —

- алпыс Yш жастагы жэне одан аскан ер- о кектерге;

гм о гм

IX

< IX

О в х

о

со О

СП <

< СП

ь .0

ш £

ч О X

0 <

т

1

х

ь

- бipiншi немесе екiншi топтагы мYгедек-терге;

- эскери кызметшшерге.

Кылмыстык аткару зацында когамдык

жумыска тарту тYpiндегi жазаны орындау непздерш керсете келе, жазасын етеу ке-зецiнде сотталган адам жYктi болган кезде пробация кызметi сотка жYктiлiкке жэне босануга баИланысты демалыс бершген кYннен бастап оныц жазаны етеуш кеИiнге калдыру туралы усыну енгiзедi делiнген. Сонда кылмыстык зацнама боИынша жYк-т эИелдерге аталган жаза тYpi тагайындал-майтындыгы аИтылса, кылмыстык аткару зацнамасы жYктi эИелдерге жазаны етеу канша уакытка кеИiнге калдырылатындыгы айтылмаган, егер эИел адам баласы Yш жаска деИiн демалыс алатын болса, жаза-ныц орындалуы ары караИ калаИ жYзеге асырылатындыгы нактыланбаган.

Пробация кызметi тиicтi сот екiмi Yкiм кешipмеciмен келiп тYCкен ^ншен бастап он кYндiк меpзiмнен кешiктipмей когамдык жумыстарга тарту тYpiндегi жазага сотталганды шакырады жэне сотталганныц тургылыкты жеpi боИынша, сотталганныц когамдык жумыстарга тарту туршдеп жазаны етеу орны боИынша жеpгiлiктi аткарушы органдарга когамдык жумыстарды орындау Yшiн аныктама - жолдама беpедi деп керсетш-генмен, тургылыкты жеpi деген сезге накты тYciндipме беpiлмеген. Кейбip эдебиет-тер де, «...сотталганныц тургылыкты жэне накты мекенжайын белгiлеу кажетп жагдай болып табылады, онсыз оныц мшез-кулкына удайы бакылау жYpгiзу мYмкiн еместш» эдiл кеpcетiледi [4, 89 б.]. Сотталганныц езшщ YИ-жaИын, туратын ауданын кыл-мыстык-аткару инспекциясыныц пробация кызметiн хабардар етпей калдырып кетуi, оныц кызметкеpлеpiнiц кукык бузушыны бакылау жэне кадагалау мYмкiндiгiнен ай-ырады жэне сынак режимшщ одан эpi ке-лешегiн мэселе етш коятыныайкын. Тулга-ныц пробация кызметшщ бакылауынан кетуi кейде оныц бейэлеуметпк емip салтын устангысы жэне жацадан кылмыс жасагысы, езге жYктелген мiндеттеpдi орындаудан жалтаргысы келетiнiне баИланысты бола-ды. Сонымен катар, тулганыц осыган уксас ic-эpекеттеpi оныц мшезшщ ерекшелш-теpiмен аныкталуы мYмкiн: ырыксыздык, кызбалык, жасаган кылыгына катысты ой-ланбаушылык. Сонымен бipге баска жер-де туратын туыстарынан хабар алу, жакын

адамдарына кемектесу cекiлдi жэне т.б. се-бептер де болуы мYмкiн.

Сотталгандардыц когамдык жумыстарды орындауын бакылауды сотталганныц тургылыкты жеpi боИынша пробация кы-зметi жYзеге асырады. Казакстан Респу-бликасы Iшкi ютер миниcтpiнiц 2014 жылгы 15 тамыздагы № 511 буйрыгында «Когамдык жумыстарга сотталганныц непзп жу-мыс орны боИынша пробация кызметi когам-дык жумыстар уакытында оны жумыстан босату туралы хабарлама жолдайды»4 деп нактыланган. Лл, кылмыстык аткару зацында «когамдык жумыстар сотталган адам-ды оларды орындау кезiнде непзп жумыс орны боИынша ецбек мшдеттершен босата отырып не окудан бос уакытта кYнiне терт сагаттан аспайтын шамада орындалады» делiнген, осы жерде жазаны етеушшщ ецбек ету кукыгына баИланысты кеИбip мэселелер жумыс беpушi арасында калай шешiмiн табатындыгы белпаз, негiзгi жу-мысын аткару кезшде когамдык жумыстарга шакыртыла берген жагдайда жумыс беpушiнiц тарапынан да кояр талаптары туындауы мYмкiн. Осы жагдайларды ескере отырып, зацда кезделген окудан бос уакыт-тагы сиякты, негiзгi жумыстан бос уакытын-да терт сагаттан аспайтын уакытка жазаны етеу кезделуi тшс деп ойлаймын. Жалпы елiмiзде, кандай да бip арнайы дайындыкты кажет етпеИтiн аумакты абаттандыруга баИланысты когамдык-пайдалы жумыстарга тартуга кешю немесе тYнгi уакыттарда да тартуга (тYнгi уакытта гYлдеpдi суару, кар тазалау жумыстары) болатындыгы бэpiмiзге мэлiм.

Жазалаудыц негiзгi максаты кылмыстык кукык бузушылыктардыц алдын-алу болган-дыктан, сотталушы ауыр немесе жецiл жазага тартылгандыгы мацызды емес, оныц кылмыстык эрекет Yшiн когам алдындагы кемшiлiктеpiн тузетуш тYciнуi. Сондыктан сотталган адамга когамнан окшаулау-мен баИланысты емес жазаны колдана отырып, оны когамнан алшактатып кеИбip кукыктарыныц дурыс жYзеге асыруына кеpi эсер етпеу кaжеттiгiне мэн беpiлуi керек .

Профессор М.Д. Шаргородскийдщ пш-piншe: «Жаза - зацга кайшы эpекетi Yшiн кылмыскерге колданылатын мемлекеттiк мэжбYpлеу шарасы, бipaк, жазаны колдану-дагы негiзгi максат кылмыстылыктыц алдын-алу» [5, 114 б.].

4 Пробация цызметтщ ж^мысын уйымдастыру цагидаларын бекту туралы (взгертулер 15 тамыз 2014) Казацстан Республикасы !шт icтеp министртщ 2014 жылгы 15 тамыздагы № 511 буйрыгы. Казацстан Республикасыныц Эдыет министрлшнде 2014 жылы 17 цыр^йекте № 9738 тipкелдi.

C.B. Максимовтьщ niKipi бойынша: «^ылмыс жасаган адам кандай жазага тартылса да, адамныц адамгершшк, интел-лектуалдык, психологиялык кундылыктары ecKeprnyi кажет» [6, 56 б.].

Сондыктан жазалаудыц когамнан окшаулаумен байланысты емес тYpлеpiн колданган кезде де сотталушыны толыктай зерттей отырып, жазаны колдану жагдай-лары ерекше еcкеpiлyi кажет.

Кррытынды. ^ылмыстык аткару зацнамасын жeтiлдipy жэне сапалыгын арт-тыру максатында, бipiншiден, когамдык жумыстарга тарту барысында пробация кызметiне еткеннен кейiн сотталушыныц бiлiктiлiгi аныкталуы керек. Соган сэйкес жергшкп аткару органдарына жолдама жа-сау аркылы ез саласы бойынша жумыстар карастырылуы керек. Эйткенi сотталган адамныц жазасын етеу кезшде колынан ке-летiн, сол салада машыктанган жумыстарга тартылатын болса, оныц нэтижес жэне когамга пайдасы кеп болады.

Екiншiден, зацнамадагы «тургылыкты жерЬ> cезi нактылануы кажет. Сотталушы

кiшкентaй елдьмекенде туратын болса, ау-дан орталыгына келiп жазасын етеyi кажет пе!? Кептеген ауылдык жерлерде ке-галдандыру, кардан тазарту жумыстары карастырылмаган, ауыл тургындары ез аула мацайларын ездеpi тазартумен гана шек-теледi. Сондыктан осы мэселеге назар ау-дарылуы кажет.

Yшiншiден, «непзп жумысынан босатыла отырып, когамдык жумыстарга тартылу керек» деген жерге «сепз сагаттык жумыс уакытынан кейiн немесе бос уакы-тында» деп езгертулер енгiзiлyi кажет.

Жазаныц эдiлдiгi кылмыстык зацнаманыц негiзгi талаптарыныц бipi. Тек эдшетп жаза - кiнэлiнi тузетед^ когамдык кayiпciздiк пен когамныц барлык мYшелеpiн кылмыстык кол сугушылыктан коргайды.

^ылмыс жасады деп танылган адам-ды жазалау жэне олардыц жазаларын етеу кезецiндегi кукыктары мен зацды мYДде-леpiнiц сакталуы женiнде когам мен мемлекет мYДделеpi арасындагы тецгеpменi сактауга, дамуына баса назар аудару кажет.

REFERENCES

ЭДЕБИЕТТЕР

1. Джекебаев У.С., Судакова Р.Н., Шапинова C.A. и др. Криминологические и уголовно -правовые проблемы наказания. Алматы. Данекер. 2003. - 280 с. С

2. Рогов И.С. Гуманизация уголовной политики Республики Казахстан. Алматы : Юрист. И 2014.- 156 с.

3. С.Н. Бачурин, Г.Б. Кожмухамедова, И.Ю. Шодорова К^огамдыц жумыстарга тарту с тYpiндегi жазаны орындау бойынша эдютемелж усынымдар. - Костанай: КР НМШ. Ка- И былбаев атындагы Костанай академиясы, 2017. - 76 б.

4. Саркисова Э. А. Воспитательная роль условного осуждения. - Минск: «Наука и тех- З

ника», 1971. - 111 с. К

о

5. Шаргородский М.Д. Избранные труды // Сост. И предисловие докт. Юридических g наук, проф. Б.В.Волженкина.- СПб.: Издательство «Юридический центр Пресс», 2004.- АА 210 с. Л

6. Максимов С.В. Цель в уголовном праве: Дис. канд. юрид. наук. Казань, 2002. -137 с. Т

1. Dzhekebaev U.C., Cudakova P.N., Shapinova C.A. i dp. Kpiminologicheckie i ugolovno - ° ppavovye ppoblemy nakazanija. Almaty. Danekep. 2003. - 280 c. И

2. Pogov I.C. Gumanizacija ugolovnoj politiki Pecpubliki Kazahctan. Almaty : Jupist. 2014.- ф 156 c. М

3. C.N. Bachupin, G.B. Kozhmuhamedova, IJu. Shodopova Kosamdyy zhymyctapsa taptu > tYpindegi zhazany opyndau bojynsha ddictemelik ycynymdap //. - Koctanaj: KP IIM Sh. Kabyl- И baev atyndasy Koctanaj akademijacy, 2017. - 76 b. 1

4. Capkicova Je. A. Vocpitatel'najapol'uclovnogo ocuzhdenija. - Minck: «Nauka i tehnika», 1 1971. - 111 c. 66

5. Shapgopodckij M.D. Izbpannye tpudy // Coct. I ppediclovie dokt. Jupidicheckih nauk, ppof. — B.V.Volzhenkina.- CPb: Izdatel'ctvo «Jupidicheckij centp Ppecc», 2004.- 210 c. о

6. Makcimov C.V. Cel' v ugolovnom ppave: Dic. kand. jupid. nauk. Kazan', 2002. -137 c.