CC BY
25УДК 343
ЦАЗАЦСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА СОТТАЛFАНДЬЩТЫ ЭТЕУДЩ КЕЙБ1Р МЭСЕЛЕЛЕР1
А^ай Абылай ^уаныш^лы
Казацстан Республикасы Бас прокуратурасы Куцыцтыц статистика жэне арнайы есепке алу жвнтдег1 комитетШц Аймацтыц кел1кт1к басцармасыныц прокуроры, зац гылымдарыныц магистр1; Астана ц., Казахстан Республикасы, e-mail: abilay222@mail.ru
TYÜiu свздер: сотталгандыц; сотталгандыцты втеу; цылмыстыц цуцыц; сотталгандыгы бар-жогы туралы аныцтама; цылмыстыц жауапкершшк; жаза; сотталгандыцты втеу мерзiмi.
Аннотация. Мацала авторымен Казацстан Республикасыныц Кылмыстыц кодексте сэйкес сотталгандыцты жоюмэселеЫ царастырылды. Атап айтцанда, сотталгандыцтыц аныцтамасы, зацгер галымдардыц берген аныцтамалары, олардыц айырмашылыцтары, сотталгандыцтыц тарихы мацалада баяндалды.
Карастырылган сурацтардыц негiзгiлерi - Казацстан Республикасы Бас прокуратурасыныц Куцыцтыц статистика жэне арнайы есеп жвнiндегi комитетшц аймацтыц Басцармаларына Yнемi жазылатын втшштер мен шагымдар бойынша болды. Автор Казацстан Республикасыныц Кылмыстыц кодексшц сотталгандыцты реттеуге багытталган нормаларды талдау негiзiнде жогарыда аталган сурацтарга жауап бердi.
Казацстан Республикасы Президентшц 2009 жылгы 28 тамыздагы №858Жарлыгымен бекШлген Казацстан Республикасыныц 2010 жылдан 2020 жылга дейiнгi кезецге арналган цуцыцтыц саясат тужырымдамасында бас бостандыгынан айыру орындарынан босатылган азаматтарды толыццанды цогам мYшесi реттде элеуметке цосу аясындагы тутас мемлекеттт саясатты цамтамасыз етуге багытталган ЖYйелi шаралар цажет деп кврсеттген. Ал сотталгандыц жэне оны жою мэселеЫ сотталган тулгалардыц кейт цогамда взге адамдармен цатар цуцыцтарын юке асыруда мацызды орын алады. Сол себептi мацалада квтершген мэселелер Тужырымдамадагы жогарыда аталган шараны wке асырудыц бiр жолы реттде царастыруга болатыны автормен кврсетiлдi.
Алгашрет кецес цылмыстыцзацнамасында сотталгандыцты втеу мерзiмiне цатысты норма «КСРО жэне одацреспубликаларыныц цылмыстыц зацнамасындагы негiзгi бастау-ларды взгерту туралы» 1927 жылгы 25 ацпандагы КСРО Орталыц сайлау комиссиясыныц Каулысымен енгiзiлдi. Бул мацалада КСРО-ныц Кылмыстыц кодексшц, Казацстан Республикасыныц 1997 жылгы Кылмыстыц кодексшц жэне Казацстан Республикасыныц цазiргi цолданыстагы Кылмыстыц кодексшц сотталгандыцты реттеуге арналган норма-ларына талдау жасалынып, оларды жетiлдiруге багытталган взгерютер усынылды.
НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ ПОГАШЕНИЯ СУДИМОСТИ В РЕСПУБЛИКЕ КАЗАХСТАН
Акай Абылай Куанышулы
Прокурор Регионального транспортного управления Комитета по правовой статистике и специальным учетам Генеральной прокуратуры Республики Казахстан, магистр юридических наук; г. Астана, Республика Казахстан, e-mail: abilay222@mail.ru
Ключевые слова: судимость; погашение судимости; уголовное право; справка о наличии (отсутствии) судимости; уголовная ответственность; наказание; срок погашения судимости.
Аннотация. Автор рассматривает в статье вопросы погашения судимости в соответствии с Уголовным кодексом Республики Казахстан. В частности, в статье было указано определение судимости, определения ученых юристов, их различия и история появления института судимости.
Основные проблемы статьи были посвящены вопросам, указанным в обращениях и жалобах граждан в территориальные Управления Комитета по правовой статистике и специальным учетам Генеральной прокуратуры Республики Казахстан. Автор ответил на вышеуказанные вопросы на основе анализа норм Уголовного кодекса Республики Казахстан, направленных на регулирование вопросов погашения судимости.
К,¥цьщтьщ мониторинг
Концепция правовой политики Республики Казахстан на период с 2010 по 2020 год, утвержденная Указом Президента Республики Казахстан №858 от 28 августа 2009 года, предусматривает системные меры, направленные на обеспечение полной государственной политики в контексте социализации как полноправного члена общества, освобожденного с мест лишения свободы. И вопрос погашения судимости имеет большое значение для использования осужденными таких же прав наравне с иными лицами. В этой связи вопросы и решения их, указанные в статье, можно рассматривать как один из способов реализации упомянутых выше мер в Концепции.
Впервые в советское уголовное законодательство норма, касающаяся сроков погашения судимости, была введена Постановлением ЦИК СССР от 25 февраля 1927 года «Об изменении основных начал уголовного законодательства СССР и союзных республик». В данной статье анализируются нормы Уголовного кодекса СССР, Уголовного кодекса Республики Казахстан 1997 года и действующего Уголовного кодекса Республики Казахстан, направленные на улучшение убеждений.
SOME PROBLEMS OF CANCELLATION OF A CRIMINAL RECORD IN THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN
Akay, Abylai K.
Prosecutor of the Regional Transport Board of the Committee on Legal Statistics and Special Accounts of the General Prosecutor's Office of the Republic of Kazakhstan, Master of Laws; Astana, Republic of Kazakhstan, e-mail: abilay222@mail.ru
Keywords: previous conviction, criminal record, criminal law, certificate of presence/absence of criminal record, criminal responsibility, punishment, maturity of conviction.
Annotation. The author considers the problems of the repayment of a criminal recordin accordance with the Code of Criminality of the Republic of Kazakhstan. In particular, in the statute there is clearly defined the definition of the repayment of a criminal record, the definitions of the lawyer scientists, their differences and its history.
The basic issues of the article are quoted by the questions of citizens to Commissioner for Human Rights in the Territorial Administration of the General Prosecutor's Office of the Republic of Kazakhstan. The author answers the those questions by the analysis of the norms of the Criminal code of Republic of Kazakhstan, directed to the regulation of the repayment of a criminal record.
The concept of the legal policy of the Republic of Kazakhstan for the period from 2010 to 2020, approved by the Decree of the President of the Republic of Kazakhstan No. 858 of August 28, 2009, provides for systemic measures aimed at ensuring full state policy in the context of socialization as a full member of society releasedfrom prison. And the question of the repayment of a criminal record is of great importance for the use by convicts of the same rights on an equal basis with other persons. In this regard, the issues and solutions to them, mentioned in the article, can be considered as one of the ways to implement the measures mentioned above in the Concept.
For the first time in Soviet criminal law, the norm regarding the terms of repayment of criminal record was introduced by the Resolution of the Central Executive Committee of the USSR of February 25, 1927 «On the change in the basic principles of the criminal legislation of the USSR and the Union republics.» This article also analyzes the norms of the Criminal Code of the USSR, the Criminal Code of the Republic of Kazakhstan, 1997, the Criminal Code of the Republic of Kazakhstan, aimed at improving convictions.
Сотталгандыкты жою мэселес жай-ында K;a3ipri уак;ытта когамда кептеген сурактар тудырып отыр. Heri3ri мэселе -;a3ipri уакытта сотталгандыгы бар-жогы туралы аныктаманыц (будан api - аныктама) тек етелмеген немесе алып тасталмаган сотталанды; туралы мэлiметтi камтуымен байланысты.
Бурын аныктамада барлык деректер, накты алганда сотталгандыктыц болуы жэне оныц акталмайтын непздер бойынша токтатылуыменкылмыстыкжауапкершшкке тарту туралы деректер болатын. Алайда
аныктаманыц жаца форматына кешкеннен кешн когамда кептеген сурактар пайда бол-ды жэне олар ^азакстан Республикасы Бас Прокуратурасыныц ^укыктык статистика жэне арнайы есеп женшдеп комитетшщ аймактык Баскармаларына Yнемi жазыла-тын етЫштер мен шагымдарда бершуде.
Сурактардыц непзп белiктеpi сотталгандыкты жою жэне алып тастауды есептеу эдiсiне катысты, сондай-ак айыппул жэне бас бостандыгынан айыруга караганда анагурлым жещл болып табылатын баска да жазаларга катысты сурактар туындауда.
Сотталгандыкты жою жэне алып та-стауды есептеу эдюш ашудан б^рын сотталгандык ¥гымын, оныц пайда болуы жэне дамуын зерттеу кажет.
Оку жэне гылыми эдебиетте сотталгандыктыц аныктамалары кат-ты дау тудырган жок жэне олардыц айырмашылыктары сотталгандьщ инсти-тутыныц мазм^нын ашудыц толыктыгымен байланысты болды [1]. Мысал ретшде келесi аныктаманы келтiруге болады: «сотталгандык айыптау Yкiмiнiц зацды кYшiне енген куншен бастап зацмен шек-телген мерзiмге дейiн созылатын жэне осы тулгага зацда карастырылган кылмыстык-к^кыктык жэне жалпы кукыктык сипаттагы белгш бiр салдарлардыц басталуымен корытылатын соттыц жасаган кылмысы Yшiн жазалаудыц белгш бiр шарасына ykîm шыгару факлымен курылган тулганыц к^кыктык жагдайын бшд1редЬ> [2].
Менiц mкiрiмше, жогарыда
баяндалгандардан шыгатыны, тулгада сотталгандыктыц болуы жэне осы тулгага «белгiлi бiр жазалау шарасын» тагайындау фактiсi арасында тыгыз байланыс болмауы тию, сондыктан сотталгандыкка келесiдей аныктама беруге болады:
сотталгандык айыптау ykîmm^ зацды кYшiне енген ^ншен бастап зацмен шек-телген мерзiмге дейiн созылатын жэне осы тулгага зацда карастырылган кылмыстык-к^кыктык жэне жалпы кукыктык сипаттагы жагдайларда белгiлi бiр салдарлардыц басталуымен корытылатын соттыц жасаган кылмысы Yшiн жазалаудыц белгш бiр шарасына Yкiм шыгару фактiсiмен курылган тулганыц к¥кыктык жагдайын бiлдiредi [3].
Алайда, сотталгандыктыц жалпыга танылган аныктамаларыныц бiрi - сот кылмыс жасаганы Yшiн айыпты деп тапкан жэне жаза жэне баска да кылмыстык-к^кыктык сипаттагы шаралар колданылган азаматтыц кукыктык жагдайы болып табылады. Сотталгандык кылмыстык жауапкершшктщ мазмунына кiредi жэне жалпы к¥кыктык жэне кылмыстык-к^кыктык сипаттагы бiркатар терiс зардап-тарды тартады.
Сотталгандык институтыныц негiзгi кызметi сотталган тулгалардыц белгiлi бiр санаттарыныц мшез-кулыктарын бакылауды жэне есепке алуды жецiлдету болып табылады [4].
Кылмыстык кукыктагы сотталгандык
институтыныц кене тарихы бар жэне ете мацызды рел аткарады.
Алгаш рет кецес кылмыстык зацнамасында сотталгандыкты етеу мерзiмiне катысты норма «КСРО жэне одак республикаларыныц кылмыстык зацнамасындагы негiзгi бастауларды езгерту туралы» 1927 жылгы 25 акпандагы КСРО Орталык сайлау комиссиясыныц Каулысымен енгiзiлдi. Сотталгандыкты етеу мерзiмiн аныктау Yшiн критерий ретiнде сот Yкiм шыгарган жазалау келемi тацдалган болатын. Осыган уксас норма (55 бап) 1926 жылгы РКФСР Кылмыстык кодесiне (будан эрi - РКФСР КК) «1926 жылгы редакциядагы РКФСР Кылмыстык кодексш езгерту туралы» 1927 жылгы 6 маусымдагы БYкiлресейлiк орталык аткару комитетi жэне Халык комиссарларыныц кецесiнiц Каулысымен енгiзiлдi.
Сот Yкiм шыгарган жазага критерий-лер 1960 жылгы РКФСР КК 57-бабыныц непзше де жатты, алайда бул нормада «егер тулга зацмен белгiленген тэртште жазадан мерзiмiнен бурын босатылган бол-са, сотталгандыкты етеу мерзiмi фактш етеген мерзiмiнен есептеледi»1. Осылай-ша, 1960 жылгы Кылмыстык кодексте сотталгандыкты етеу мерзiмiн аныктау Yшiн критерий есебшде накты етелген бас бостандыгынан айыру мерзiмi тацдалды.
1997 жылы Казакстан Республикасыныц Кылмыстык кодексiнiц кабылдануымен сотталгандыкты жою аныктамасы Yшiн критерийлер тагы да езгердi. Ендi аталган Кодекстiц 10-бабына сэйкес айкындалатын кылмыстар санаты шыкты2.
Сотталгандыкты жою институ-тына аныктамалардыц осыншалыкты жиi ауысуы сотталгандыкты жою критерийлерi ешкандай гылыми непз^з тацдалганын куэландырады, бул пайдала-нылатын критерийлердiц тиiмдiлiгi жэне сотталгандыкты етеудщ накты мерзiмi туралы сурактар тугызады.
Колданыстагы Казакстан
Республикасыныц Кылмыстык кодексшдеп (будан эрi - КР КК) 79-бап бiраз езгертулерге тYCтi. 1997 жылгы Казакстан Республикасыныц Кылмыстык кодексшде уксас бапта нормалары Ресейдегi реттеуге уксас болса, казiр 79-баптыц 3-тармагы мы-надай болып жазылган: «3. Сотталгандык:
1) шартты тYрде сотталган адамдарга
1 РКФСРЖогаргы кецеЫмен 1960ж. 27цазанында бекттгенРесейКецестж Федерациялъщ Социалисты Республикасыныц К^ылмыстыц кодекЫ // «Консультант Плюс» компаниясыныц ресми сайты. -http://www. consultant.ru.
2 К^азацстан Республикасыныц 1997 жылгы 16 шiлдедегi № 167 К,ылмыстыц кодекы //К^азацстан Республикасы нормативтт кщыктык актшершц акпараттык-кщыктык ЖYйесi «ддтет».- http://adilet.zan.kz
Цуцыцтыц мониторинг
катысты - пробациялык бакылау мерзiмi еткен соц;
2) бас бостандыгынан айыруга Караганда жазаныц негурлым жецш тYрлерiне сотталган адамдарга катысты - жазаны iс жYзiнде етеген соц;
3) онша ауыр емес немесе ауырлыгы ор-таша кылмыстар Yшiн бас бостандыгынан айыруга сотталган адамдарга катысты - жазаны етегеннен кешн Yш жыл еткен соц;
4) ауыр кылмыстар Yшiн бас бостандыгынан айыруга сотталган адамдарга катысты - жазаны етегеннен кешн алты жыл еткен соц;
5) аса ауыр кылмыстар Yшiн бас бостандыгынан айыруга сотталган адамдарга катысты жазаны етегеннен кешн сепз жыл еткен соц жойылады».
Сонымен 79-баптыц 3-тармагыныц 2-тармакшасы езгерген, егер бурын сотталгандыкты жою жазаны накты етегеннен кешн бiр жылдан соц жойыла-тын болса, колданыстагы кодекске сэйкес сотталгандык жазаны iс жYзiнде етегеннен кешн жойылады.
Менщ пiкiрiмше, керсетшген норма кылмыстык кукыктыц iзгiленуiне, сондай-ак айыппулды карастыратын санкциялар санына байланысты езгерiстерге ушырады. Айыппулды телеу кезшде сотталган тулга оны толык етейдi жэне ол оны орындау Yшiн кYмэнсiз козгаушы кYш болып табылады, ал жазаныц экономикалык тYрi денелiкке, ягни бас бостандыгынан айыру немесе баскаларга караганда анагурлым тиiмдi кызмет етедi.
Сотталгандык институтыныц мацызды куралдарыныц бiрi - сотталган тулга Yшiн зардаптар тiзбесiн алып жYретiнi болып табылады.
Сотталгандык азаматтардыц ецбек кызметiне тацба калдырады, ягни мыналарга тыйым салады:
• мемлекетпк кызметтiц кейбiр лауа-зымдарында, сот жэне кукык коргау орган-дарында болуга,
• кэмелетке толмаган балаларды тэрбиелейтiн педагогикалык кызмет сала-сында жумыс жасауга;
• адвокатурада жумыс жасауга;
• каржы саласында басшы кызметiнде болуга;
• авиациялык каушаздш кызметiнде жумыс жасауга;
• белгш бiр, мысалы тыцшы жэне ^зет салаларында кызметтi жYзеге асыруга.
Жасалган кылмыс тYрiне байланысты баска да шектеулер бар. Сотталгандыгы бар азаматтарда мыналарга мYмкiндерi жок:
• карулы кYштерде кызмет етуге;
• егер сотталгандыгы сайлау ^нше дейiн жойылмаса сайлауда дауыска тYсуге
жэне мемлекетпк билiк жэне жергiлiктi кецес органдарына сайланган болуга;
• ацшы билетш жэне каруга лицензия алуга;
• камкоршы жэне бала асыраушы болуга;
• азаматтык алуга;
Бул TÏ3ÏM осымен бiтпейдi. Мацыздысы, сотталгандыгы бар азамат тYрлi сатыларда кейбiр ресми кужаттарды толтыру кезiнде сотталгандыгын керсетуге мiндеттi.
Сотталгандыктыц терiс зардаптары кылмыстык багытка ие болуы да мYмкiн, олар мыналардан керiнедi:
• тагы бiр кылмыс жасалган кезде сот Yкiм шыгарганда сотталгандыгын ескередi, ол анагурлым катац жазага алып келедi (КР КК 59 б.)
• ракымшылыкты колдануды, шартты жазаны шектейдi (КР КК 78 б.).
Сонымен катар, сотталгандыкты етеу мерзiмi аякталмаганша, камалган жерiнен босатылган азаматтарга кадагалау белгiленедi.
Келтiрiлген зардаптар сотталудьщ (жеке алганда сотталгандыкты етеу жэне алып тастау) азаматтардыц конституциялык кукыгын iске асыруда мацызды рел аткарады.
Сонымен катар, жш койылатын сурактардыц бiрi сотталгандыкты етеу жэне алып тастау арасындагы айырмашылык.
Сотталгандыкты алып тастау сотталгандыгы жок тулганы зацнамалык акпмен (ракымшылык немесе кешiрiм жасау акпа) немесе соттыц шешiмiмен тану. Осымен, мысалы, егер сотталган жазаны етегеннен кешн езш мшаз устаса, оныц етiнiшi бойынша сот сотталгандыкты етеу мерзiмi аякталганга дейiн одан сотталгандыгын алып тастауы мYмкiн.
Аталган норма ауыр немесе аса ауыр кылмысы Yшiн, сондай-ак кауiптi немесе аса каушп кылмыстардыц кайталануы кезiнде тагайындалган жазалар Yшiн бас бостандыгынан айрылган сотталушы тулгаларга жYрмейдi.
Сотталгандыкты жою жэне алып та-стаудан актауды айыра бiлу кажет. Кылмыс жасаган жэне кылмыс жасаганы Yшiн кылмыстык жауапкершiлiкке негiздi тартылган тулганыц соталгандыгын етеу немесе жоюга караганда, актауга кылмысты жасамаган жэне непзаз кылмыстык жауапкершiлiкке тартылган немесе зацсыз сотталган тулгалар жатады.
Оцалту кезiнде тулга толыгымен кукыгын калпына келтiредi, оган (кажет болган кезде оныц туыстарына) мемлекет атынан кешiрiм суралады жэне ол немесе оныц туыстары жариялауга карсы болмаса,
оныц тургылыкты жер1 бойынша баспага жарияланады.
Кылмыстык жауапкерш1л1кке зацсыз тартылган немесе зацсыз сотталган азаматка келт1р1лген зиян зацмен белг1ленген тэртште толык келемде теленед1.
Сонымен катар, сотталгандыкты етеу жэне алып тастау онымен байланысты барлык кукыктык зардаптарды жояты-нын атау кажет. Бул сезс1з прогрессивт1 сипатка ие жэне зацды б1ржакты талкылауга мYмкiндiк беретш сотталгандык институ-тын сипаттайтын норманыц керсетiлген езгерiстерiмен катар, КР КК 79-бабы, бiр жагынан сэтсiз ережелерге ие жэне шю карама-кайшылыктар бар. КР КК 79-бабыныц 4-тармагына сэйкес, егер сотталган адам зацда белгшенген тэртшпен жазасын етеуден мерзiмiнен бурын боса-тылса, онда сотталгандыкты жою мерзiмi «жазаныц iс жYзiнде етелген мерзiмi негiзге алына отырып, непзп жэне косымша жаза тYрлерiн етеуден босатылган кезден бастап» есептеледi3.
Бул РКФСР КК 57-бабынан сезбе-сез кешiрiлген, бiрак жаца зацда ол мYлдем орынсыз. Расымен РКФСР КК сэйкес бас бостандыгынан айрылган жерден босатылган тулгада сотталгандыкты жою мерзiмi сотта шыгарылган мерзiм бойынша бостандыгынан айыру мерзiмiне, ал мерзiмiнен бурын босатылган жагдайда -бостандыгынан айыру жершде iс жYзiнде еткiзген мерзiмге тэуелдi. Осылайша, РКФСР КК сэйкес тулга бас бостандыгынан айыру жершен мерзiмiнен бурын босатылган жагдайда сотталгандык мерзiмi етелген жа-залау мерзiмi есебiнен гана азаймайды, сонымен катар сотталгандыкты етеу мерзiмiнiц кыскаруы есебiнен «жазалаудыц iс жYзiнде етелген мерзiмiмен» байланысты есептеледi. Казiргi уакытта жаца Кылмыстык кодек-ске сэйкес сотталгандыкты етеу мерзiмiн есептеу непзше мYлдем баска кагидат койылган. КР КК 79-бабыныц 3-тармагына сэйкес сотталгандыкты етеу мерзiмдерi сотталушыга сот Yкiм шыгарган Негiзгi белiмнiц бабыныц максималды санкцияла-рынан шыга отырып, КР КК 11-бабы бойынша айкындалган кылмыстар санатына байланысты болады. Осылайша, сотталгандыкты етеу мерзiмi, ягни бостандыгынан айыру жершен босатылганнан кешнп уакыт кезецiнде тулгада сотталгандык сакталады,
зацга сэйкес Yкiм шыгару сэтiнде аныкталады. Жаца Кылмыстык кодекс бойынша бул мерзiм езгерютерге ушырамады, сол себептi сотталгандыкты «жазалаудыц ю жYзiнде етелген мерзiмiнен» шыгарылып есептелмейтiнi анык. Аталган сыни жагдайдыц утымды курамды ереженi сактау Yшiн оны мынадай тYрде курау усынылады: «сотталгандыкты етеу мерзiмiнiц агымы жазалардыц негiзгi жэне косымша тYрлерiн етеуден тулганыц iс жYзiнде босатылган сэтшен басталады»4. Аталган норма сезсiз сотталгандыкты етеу мерзiмiн есептеудiц басталу сэтш аныктайды жэне КР КК 79-бабыныц 3-тармагына карама-кайшы келмейдi.
Колданыстагы КР КК-де зац шыгарушыныц жаца кылмыс жасаган кезде сотталгандыкты етеу мерзiмiн Yзу туралы ережеден бас тартуы артык болды. РКФСР КК-нщ 57-бабына сэйкес: «егер жазасын етеген тулга сотталгандыкты етеу мерзiмi б^кенге дейiн кайта кылмыс жа-саса, сотталгандыкты етеушiнiц мерзiм агымы Yзiледi. Бiрiншi кылмыс бойынша сотталгандыкты етеу мерзiмi соцгы кылмысы Yшiн жазаны (негiзгi жэгне косымша) ю жYзiнде етегеннен кейiн кайта есептеледЬ»5. Бул жагдайда тулга ею кылмыстыц анагурлым ауырына сотталгандыкты етеу мерзiмi бiткенге дейiн екi кылмыс Yшiн де сотталган болып санала-ды. Менiц ойлауымша, аталган ережеш жаца кылмыстык зацда сактау кажет едь Расында, тулга кылмыстарын кайталаса, iс жYзiнде сотталгандыкты етеу мерзiмi тYрiнде мемле-кет белгiлеген сынак мерзiмiне шыдай алма-ды. Сонымен бул жогары когамдык кауiп ту-дыратын тулганы бiлдiретiн факт белгшенд^ себебi белгiленетiн сынак мундай тулгалар Yшiн алгашкыга караганда анагурлым жецш болмауы тиiс. Бiрак зацнамада керсетшген норма жок болса, екiншi кылмыс Yшiн сотталгандыкты жою мерзiмi бiрiншi кылмысы Yшiн сотталгандыкты етеу мерзiмiнен аз болуы мYмкiн, менiц пiкiрiмше буган жол бермеу кажет.
Сонымен катар, жаца кылмыстык зацныц кемшшп ретiнде етелмеген сотталгандыктыц болуыныц жалпы кукыктык зардаптарыныц толык (кецiнен талкылауга жол бермейтш) тiзiмiнiц болма-уын келтiруге болады. Будан бурын аталган зардаптар тYрлi нормативтiк-кукыктык
3Казацстан Республикасыныц 2014 жылгы 3 штдедегг № 226-VЦылмыстыц кодексг //Казацстан Республикасы нормативтгк цщыцтыц актглершц ацпараттыц-цщыцтыц ЖYйесi «Эдглет».- http://adilet.zan.kz
4 Казацстан Республикасыныц 2014 жылгы 3 штдедегг № 226-VКылмыстыц кодексг //Казацстан Республикасы нормативтгк цщыцтыц акттерМц ацпараттыц-цщыцтыц ЖYйесi «Эдглет».- http://adilet.zan.kz.
5РКФСРЖогаргы кецесгмен 1960 ж. 27цазанында бектглген РесейКецестгк Федерациялыц Социалисты Республикасыныц Кылмыстыц кодексг // «Консультант Плюс» компаниясыныц ресми сайты. -http://www. consultant.ru.
К,¥цьщтьщ мониторинг
актшерде кезделген едi, к^рп колданыстагы зацнамада оныц болмауы азаматтардьщ бул мэселе жайында тYсiнбеушiлiкке экелуi мYмкiн.
Сотталгандыктыц кылмыстык-кукыктык жэне элеуметпк мэнiн (немесе тулгага жаца кылмыс жасауга итермелейтiн сот-талу факпа) аныктау кезiнде шетел мемлекеттершщ кылмыстык зацнамасында казакстандык кылмыстык кукык Yшiн дэстYрлi болып табылатын жаксы аныктамалар карастырылады. Шетел мемлекеттершщ кылмыстык зацнамасында сотталгандык жеке институт ретiнде бершмеген, сотталгандык угымыныц жалпы аныктамасы кеп жагдайда жок, сотталгандыкты етеу мерзiмдерiн есептеу тэртiбi жэне олардыц аякталу зардаптары туралы жеке ережелер бектлмеген. Шетел мемлекеттерiнiц кылмыстык зацнамасында бектлген алдыцгы сотталу фактiсiне катысты ережелер накты сурактарды (белгiлi бiр кылмыстарды жасау кезiнде белгiлi бiр тулгаларга жаза колдану, «уйренш^Ь> кылмыскерлердiц жазасын, «каушаздш ша-раларын» колдану непздемелерш катацдату жэне с.с.) шешуге бектлген.
Кукыктыц англосаксондык жYЙесi бар мемлекеттердщ кылмыстык зацнамасында зац шыгарушы айткан жагдайда кылмыстык-кукыктык нормаларды колдану шартта-ры мен тэртiбi туралы накты жазбалары-мен ерекшеленедь Бул жYЙеде кылмыстык кукык институттары улттык кылмыстык кукыктыкта, сондай-ак кукыктыц романо-германдык жYЙесiндегiдей мэнге ие емес. Кукыктыц англосаксондык жYЙесiндегi мемлекеттердiц кылмыстык зацнамасында сотталгандык угымын кылмыстык зацды колданудыц барлык жагдайы Yшiн ортак бекiтiлген ережелер, оныц iшiнде -сотталгандыктыц сакталу мерзiмi жэне оларды есептеу тэртiбi туралы, сондай-ак оныц кукыктык зардаптары туралы ереже-лер жок6.
Алдын ала ескерту мiндеттерi, тулгага кылмыстык катынаста нашар тулганы элеуметтiк бакылау мiндеттерi пробация шараларын колдану, шартты босату жэне с.с. кезiнде жауапкершшкп жекелеу басын-да шешiледi.
Федеративпк Германия Респу-бликасыныц казiргi Кылмыстык кодексiнде сотталгандык угымы кылмыстык-кукыктык магынасы бар жэне жаза колдану немесе одан босатуга эсер ететiн факт ретшде бекiтiлген. Бул Кодекске сэйкес жасаган кылмысы Yшiн жазасын етеген, сондай-ак кылмыс жасаган, бiрак жазадан босатылган тулга немесе
6 https://en.wikipedia.org/wiki/Expungement
бурынгы мерзiмi бiткен тулга арнайы ескерту максатында зацмен белгшенген мерзiм агымында айрыкша кукыктык жагдайда (кукыктык жагдайынан айырумен немесе кукыгынан айырумен байланысты) болады.
Францияныц 1992 жылгы Кылмыстык кодексiнде «сотталгандык» термиш колданылады, алайда сотталгандык угымы зацнамалык тYPде ашылмай-ды, сотталгандыкты етеу жэне алып та-стау мерзiмдерiн реттейтiн ережелер, сондай-ак оларды есептеу тэртiбi жок. Сотталгандык жазаны ауырлататын жагдайлардыц катарында жок. Франция КК бойынша алдыцгы сотталу немесе жазаны етеу фактшершщ кылмыстык-кукыктык магынасын тYсiндiру кайталану угымы мазмуныныц аркасында мYмкiн.
Франция КК бойынша сотталгандык косымша кукыктык зардаптар (ФГР КК сиякты) тугызбайды жэне кауiпсiздiк шараларын коладану Yшiн негiз болмайды, сондай-ак жазадан босатуга кедерп болмайды. Осылайша, Франция КК бойынша сотталгандык кайталанудыц белгiлерiн аныктау кезшде, сондай-ак зац бойынша оцалту Yшiн мерзiм узактыгын аныктау кезшде есептелетш кылмыстар, бузакылыктар немесе бузушылыктар жасаганы Yшiн тулганы фактiсi деген корытынды шыгаруга болады.
Жапонияныц Кылмыстык кодека жэне баска да арнайы кылмыстык зацдарында сотталгандык угымы жэне кукыктык мэш туралы арнайы нормалар жок. Жапонияныц КК бойынша соттау факпа сотталушы Yшiн косымша элеуметпк зардаптар тудырмайды. Жапонияныц КК каушаздш шарасы жYЙесi туралы да айтылмайды. Жапонияныц КК бойынша алдыцгы сотталу факпсшщ кылмыстык-кукыктык мэнi кылмыстардыц кайталану белгiлерiмен байланысты (Жапонияныц КК 56 б.).
Испанияныц 1995 жылгы Кылмыстык кодека сотталгандыкка кылмыс жасаган тулганыц кылмыстык жауапкершiлiгiмен байланысты жагдайлар сиякты пкелей жазба бар (Испания КК VII-белiмiнiц 2-тарауыныц 136, 137 бб.).
Зац шыгарушы сотталгандык угымыныц мэнш жазага тартылушы тулганыц кукыктык мэртебеамен байланысты аныктамайды. Сотталгандыкты алып тастау Yшiн жазасын етеген тулганыц кукыгы туралы сез болады. Бул кукык сот шешiмi бойынша жэне зацда карастырылган негiздемелерден баска езге тэсшдермен (азаматтык жауапкершiлiктi орындау; материалдык шыгындардыц белшек телемдерiн мойындау; зацмен
белгшенген мерзiмде жаца кылмыстар жаса-мау) icKe асуы MYMKiH емес.
Тутастай алганда, кылмыстык жаза
адамныц жасаган
кылмысы YmiH сот-талган адам YmiH белгш 6ip кылмыстык-кукыктык жэне жалпы кукыктык салдарларга экеп соктыратын сот-талгандыгыныц (жа-заны тагайындаумен соттыц айыптау коры-тындысында айтылган) зацды фактici eкeнiн атап eткiм келедь
Сотталгандыктыц кукыктык табигаты - оныц киын кукыктык кубылысты бiлдipeтiндiгiндe, ол бip peттiк (кылмыс жасаган тулгага соттыц айыптау Yкiмiн шыгарган каулысы) эсер eтeтiн кукыктык факттен турады жэне оныц нeгiзiндe кукыктык факт - жагдайы шыгады (тулгада сотталгандыктыц болуы).
Казакстан Республикасында сот-талгандыкты етеу жэне алып тастау институты езшщ кeмшiлiктepiнe карамастан непздшпн кepceттi, тYбeгeйлi реформаны
кажет етпеид1, сонымен катар кылмыстык саясаттыц Í3rrniri шецбер1нде азаматтар оныц эсерш тYсiндi, ce6e6i кылмыстык кукык бузылушылыктардыц кепшшп Yшiн сот айыппул салады жэне сотталгандык оны факт боИынша етегеннен соц, ягни телеген соц жойылады.
Сонымен катар, жаца формат бойынша беpiлетiн аныктамалар кептеген азаматтарга бурын олар орналаса алмаган жумыстарын алуга мYмкiндiк беpдi.
ЭДЕБИЕТ
1. Евтеев М.П. Погашение и снятие судимости. - М.: изд. «Юридическая литература», 1964. - 64 с.; Ераксин В.В., Помчалов Л.Ф. Погашение и снятие судимости в советском уголовном праве. М.: изд. при МГУ, 1963. - 48 с.; Голина В.В. Погашение и снятие судимости по советскому уголовному праву. Харьков: изд. «Вища школа» при Харьковском университете, 1979. - 137 с.
2. Зельдов С.И. Институт судимости в советском уголовном праве. Автореферат кандидатской диссертации. - М.: изд. «Высшая школа МООП СССР», 1967. - 5 с.
3. Додонов В.Н. Сравнительное уголовное право. Общая часть / под общ. ред. С.П. Щербы. - М.: изд. «Юрлитинформ», 2009. - 405, 448 с.
4. Михлин A.C. Проблемы досрочного освобождения от отбывания наказания. - М., 1982. -152 с.
REFERENCES
1. Evteev M.P. Pogashenie i snyatie sudimosti. М.: izd. «Yuridicheskaya literatura», 1964. - 64 s.; Eraskin V.V., Pomchalov L.F. Pogashenie i snyatie sudimosti v sovetskom ugolovnom prave. - М.: izd. Pri MGU, 1963. - 48 s.; GolinaV.V. Pogashenie i snyatie sudimosti po sovetskomu ugolovnomupravu. Harkov: izd. «Visha shkola»pri Harkovskom universitete, 1979. - 137 s.
2. Zeldov S.I. Institut sudimosti v sovetskom ugolovnom prave. Avtoreferat kandidatskoi dissertacii. - М.: izd. Vysshaya shkola MOOP SSSR, 1967. - 5 s.
3. Dodonov V.N. Sravnitelnoe ugolovnoepravo. Obshayachast'/pod obsh. red.S.P. Sherby. -М.: izd. «Yurlitinform», 2009. - 405, 448 s.
4. Mihlin A.S. Problemy dosrochnogo osvobozhdeniya ot otbyvaniya nakazaniya. - М., 1982. -152 s.
