CC BY
81Конституциялыц жэне этмшШк цуцьщ
УДК 342.9
ЭК1МШ1Л1К ЖАЗАЛАРДЫ ТАГАЙЫНДАУ ЖЭНЕ ЦОЛДАНУДАГЫ КЕЙБ1Р МЭСЕЛЕЛЕР
Тол^ын Серж^али^ызы Н^рышева
КР Жогаргы Сотыныц жанындазы Сот терелггг академиясы Конституциялыц жэне этмшШк цуцыц кафедрасыныц доцентг, зац зылымдарыныц кандидаты, Астана ц., Казахстан Республикасы, e-mail: [email protected]
Ty^h свздер: экгмшглгк жаза; экгмшглгк цамацца алу; келгк цуралдарын басцару цщыгынан айыру; шeтeлдiктeрдi немесе азаматтыгы жоц адамдарды Казацстан Республикасыныц ше-гiнeн эюмштк жолмен шыгарып жгберу; сот практикасы.
Аннотация. Козамда орын алып жатцан экгмшшк цуцыц бузушылыцтарга экгмшглгк жазаларды тагайындау жэне цолдану барысында туындайтын мэселелердщ болуы зерт-телт отырган тацырыптыц езектштн арттырып отыр.
Мацалада эк1мш1л1к жазалардыц кейб1р турлер1, атап айтцанда арнайы цуцыцтан айыру (нацтылаганда - келгк цуралдарын басцару цщыгынан айыру), экгмшглгк цамацца алу, шетелдгк-терд1 немесе азаматтыгы жоц адамдарды Казацстан Республикасыныц шег1нен эк1мш1л1к жолмен шыгарып ж1беру жазаларын тагайындау жэне цолданудагы мэселелер царастырылады.
Сонымен цатар мацалада сот тэжгрибесгнен келтгрглген мысалдардан, эюмштк жаза тагайындау кезгнде жеке тулгага цатысты жасалган эюмштк цуцыц бузушылыцтыц сипа-ты, ктэлтщ жеке басы, оныц iшiндe оныц цщыц бузушылыц жасаганга дeйiнгi жэне одан rnrnmi мiнeз-цулцы, мYлiктiк жагдайы, жауаптылыцты жецшдететт жэне ауырлататын мэн-жайлар ескершмей жататындыгы Экгмшшк цщыц бузушылыц туралы Казацстан Республикасыныц кодекстде (будан эр1 - КР ЭКБтК) кейб1р абсолютт1-аныцталган санкция-лардыц бекттугмен, сондыцтан цолданылган экгмшглгк жазаныц эдгл болмайтындыгымен нег1зделед1 жэне кодекстщ кейб1р баптарына сштеме жасалады.
Сондай-ац, КР ЭКБтК-тщ Жалпы белт мен Ерекше белтнщ арасындагы сэйкест1л1к-ке цатысты да сурацтар туындайтыны царастырылады. Мысалы, КР ЭКБтК-тщ Жалпы белтнщ 46-бабыныц 3-шг белгггнде келгк цуралдарын басцару цщыгынан айыру мерзгмг алты айдан кем болмауга тшс екендггг, ал Ерекше белттц 610-бабыныц 1-ш1 белтнщ санкциясы алты айга дей1нг1 мерз1мге келгк цуралын басцару цщыгынан айыруды кездейттдт беютшген.
Жалпы алганда жогарыда келт1р1лген жазаларды тагайындау жэне цолдануга цатысты ЭКБтК-ге езгер1стер мен толыцтырулар енг1зу бойынша усыныстар бершед1.
НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ НАЗНАЧЕНИЯ И ПРИМЕНЕНИЯ АДМИНИСТРАТИВНЫХ ВЗЫСКАНИЙ
Нурышева Толкын Сериккалиевна
Доцент кафедры конституционного и административного права Академии правосудия при Верховном Суде Республики Казахстан, кандидат юридических наук, г. Астана, Республика Казахстан, е-таИ: [email protected]
Ключевые слова: административные взыскания; административный арест; лишение права управления транспортными средствами; административное выдворение за пределы Республики Казахстан иностранца или лица без гражданства; судебная практика.
Аннотация. Наличие проблем, возникающих в процессе назначения и применения административных взысканий к административным правонарушениям, возникающим в обществе, повышает актуальность исследуемой темы.
В статье рассматриваются вопросы назначения и применения некоторых видов административных взысканий, в частности лишение специального права (лишение права управления транспортными средствами), административный арест, административное выдворение за пределы Республики Казахстан иностранцев или лиц без гражданства.
Кроме того, в статье из приведенных примеров судебной практики обосновывается, что при наложении административного взыскания на физическое лицо часто не учитываются характер совершенного административного правонарушения, личность виновного, в том
числе его поведение до и после совершения правонарушения, имущественное положение, обстоятельства, смягчающие и отягчающие ответственность, так как в кодексе Республики Казахстан об административных правонарушениях в большинстве случаях закреплены абсолютно-определенные санкций, соотвественно примененное административное взыскание не всегда может быть справедливым. Делаются ссылки на некоторые статьи Кодекса Республики Казахстан об административных правонарушениях (далее - КоАПРК).
Рассматриваются вопросы, связанные с соотношением норм Общей и Особенной частей КоАП РК. На примере приводится довод о несогласованности норм Общей части и норм Особенной части. Так, согласно ч. 3 ст. 46 КоАП РК, срок лишения права управленя транспортными средствами составляет не менее шести месяцев, а согласно ч. 1 ст. 610 КоАП РК это срок установлен до шести месяцев. Эти нормы существенно отличаются и являются основанием для неправильного применения.
Даны предложения по внесению изменений и дополнений в КоАП РК, касающихся назначения и применения вышеуказанных взысканий.
SOME QUESTIONS OF APPOINTMENT AND APPLICATION OF ADMINISTRATIVE PENALTIES
Tolkyn S. Nurysheva
Academy of justice under the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan, candidate ofjurisprudence, Astana, Republic of Kazakhstan, e-mail: [email protected]
Keywords: administrative penalties; administrative arrest; deprivation of the right to drive vehicles; administrative expulsion ofaforeigner or a stateless personfrom the Republic of Kazakhstan; court practice.
Abstract. The presence of problems arising in the process of appointment and application ofadministrativepenaltiestoadministrativeoffensesarisinginsociety,increasestherelevanceofthetopic.
The article deals with the appointment and application of certain types of administrative penalties, in particular the deprivation of a special right (deprivation ofthe right to drive vehicles), administrative arrest, administrative expulsion offoreigners or stateless persons from the Republic of Kazakhstan.
In addition, the article from the examples of judicial practice proves that when imposing an administrative penalty on an individual often does not take into account the nature ofthe administrative offense, the identity of the perpetrator, including his behavior before and after the offense, property, circumstances, mitigating and aggravating responsibility, since the code of the Republic of Kazakhstan on administrative offences in most cases fixed absolutely certain sanctions, respectively applied administrative penalty may not always be fair. References are made to some articles of the code of the Republic of Kazakhstan on administrative offences.
The issues related to the ratio of the norms of General and Special parts of the administrative Code are considered. An example is the argument about the inconsistency of the rules of the General part and the rules of the Special part. Thus, according to part 3 of article 46 of the administrative Code, the term of deprivation of the right to drive vehicles is not less than six months, and according to part 1 of article 610 of the administrative Code is up to six months. These rules are significantly different and are the basis for misuse.
The proposals for amendments and additions to the Code of the Republic of Kazakhstan on administrative offences relating to the appointment and application of the above penalties.
Мемлекет басшысы «^азакстан - 2050» Стратегиясында мемлекетп одан api ныгай-ту жэне казакстанды; демократияны дамыту барысында бipнеше максаттарды белгшеген. Соньщ бесiншiсiнде «Мемлекет тэртшаздш-ке мYлдем тезбеушшк принцитн устануга тшстт» айтылган. ^азакстан Республикасы-ныц Президент - Елбасы: «Дамыган когам барлы; жерде тэртш пен реттшк орнатудан, жайлы подъезден, жинакы ауладан, таза ке-шеден жэне жаркын жYЗдi адамдардан баста-лады. Бiз ец усак кукык бузушылыкпен, бу-
закылыкпен, мэдениетаздшпен ымырага келмеуiмiз керек, ейткеш осыныц езi когам тыныштыгын бузады, емipдiц сапасына сел-кеу тYсipедi. ¥сак кукык бузушылыкка тезбеу ахуалы - когамдык тэртшт ныгайтуга, кыл-мыспен треске бастайтын мацызды кадам», - деген болатын [1].
Бул мэселенщ езектшп когамда орын алып жаткан эюмшшк кукык бузушылыктарга тагайындалатын эюмшшк жазаларды кол-дану еpекшелiктеpiмен айкындалады, ейткеш кейбip эюмшшк кукык бузушылыктарга
Конституциялыц жэне этмшШк ц^Цыц
тагайындалатын эюмшшк мэжбYрлеу шара-ларын колдануды элi де жетiлдiру, ал кейбiре-улерше байланысты зацнамага жаца норма енпзу кажет.
Эюмшшк жаза кукык бузушылык жа-саган адамга тэн азабын тарттыруды немесе оныц адамгершiлiк кадiр-касиетiн корлауды, сондай-ак, зацды тулганыц юкерлш беделiне зиян тигiзудi максат тутпайды [2, 136-137].
Сонымен, экiмшiлiк жаза дегенiмiз, осыган зацмен уэкiлеттiк бершген судья, ор-гандар (лауазымды адамдар) эюмшшк кукык бузушылык жасаганы Yшiн колданатын мем-лекеттiк мэжбYрлеу шарасы болып табыла-ды жэне мундай кукык бузушылык жасаган тулганыц кукыктары мен бостандыктарынан осы Кодексте кезделгендей айыруды немесе олардыц шектелуiн камтиды1.
Экiмшiлiк жаза колдану максаты женш-де зац эдебиеттерiнде кептеген жылдар бойы кызу пiкiрталас болып, оны галымдар эртYр-лi сипатта усынган, ал зацныц децгейiнде экiмшiлiк кукык бузушылык Yшiн тагайындалатын жазаныц максатын элеуметтiк эдшет-тiлiктi калпына келтiру, сондай-ак, кукык бузушылыкты жасаган тулганы зацнама талап-тарын сактау жэне кукык тэртiбiн курметтеу рухында тэрбиелеу, сондай-ак кукык бузушы-ныц езiнiц де, баска тулгалардыц да баска кукык бузушылыктар жасауыныц алдын алу болып табылатындыгын бекiткен [3, 267-268].
Эюмшшк жаза колдану кезшде жеке тулгага жасалган экiмшiлiк кукык бузушылыктыц сипаты, кiнэлiнiц жеке басы, оныц шшде оныц кукык бузушылык жасаганга дейiнгi жэне одан кешнп мь нез-кулкы, мYлiктiк жагдайы, жауаптылыкты жецiлдететiн жэне ауырлататын мэн-жай-лар, ал зацды тулгага эюмшшк жаза колдану кезшде эюмшшк кукык бузушылыктыц сипаты, мYлiктiк жагдайы, жауаптылыкты жецшдететш жэне ауырлататын мэн-жайлар ескершедь
Эюмшшк жаза тYрлерi мен мелшерле-месiн аныктауда зацдылыкты сактау ерекше мацызды, ейткенi экiмшiлiк-юрисдикциялык процесiнiц осы кезецшде экiмшiлiк жауап-тылыкка тартылган тулганыц кiнэлi немесе кшэаз екендiгi туралы мэселе шешiледi. Эюмшшк кукык бузушылык Yшiн экiмшiлiк жаза тек КР ЭКтК-пен белгiленедi жэне баска непздер мен тэртiптер болган жагдайда ешкiм де ушыратылуга тшс емес [4, 34].
Сонымен, эюмшшк жазалардыц тYрлерi-не келсек, олар непзп жэне косымша жаза-
лар болып топтастырылады. Ескерту жасау, эюмшшк айыппул, экiмшiлiк камакка алу тYрiндеri шаралар тек кана негiзгi эюмшшк жазалар ретiнде колданылады. Тэркiлеу, зац-сыз тургызылып жаткан немесе тургызылган курылысты мэжбYрлеп бузу тек кана косымша эюмшшк жаза ретшде гана колданылады. Ал, арнайы кукыктан айыру, руксаттан айыру не оныц колданылуын токтата туру, сондай-ак тзшмнен алып тастау, кызметтi немесе оныц жекелеген тYрлерiн токтата туру немесе оган тыйым салу, сондай-ак шетелдiктердi немесе азаматтыгы жок адамдарды Казакстан Ре-спубликасыныц шегiнен эюмшшк жолмен шыгарып ж1беру негiзгi, сол сиякты косымша экiмшiлiк жазалар ретшде колданылады2.
Осыдан кейбiр экiмшiлiк жазаныц тагай-ындалуы жэне олардыц колданылуына каты-сты мэселелерге токталып ету кажеттiгi туын-дайды.
Экiмшiлiк жазаныц непзп жэне косымша тYрi ретiнде арнайы кукыктан айыру жазасы-ныц тагайындалуы жэне колданылуына каты-сты токталып ететш болсак, бул жазаны тек кана судья тагайындай алады.
Арнайы кукыктан айыру тYрiндегi жаза едэуiр дэрежеде кукык шектеумен байланысты, ейткеш осы жазаны колдану сот каулы-сында белгiленген мерзiм шшде белгiлi бiр кукыктан айыруга экеп согады [2, 144].
Арнайы кукыктан айырудыц мерзiмi бiр айдан кем болмауга жэне екi жылдан аспауга, ал келiк куралдарын баскару кукыгынан айыру мерзiмi алты айдан кем болмауга жэне он жылдан аспауга тшс.
Келш куралдарын баскару кукыгынан айыруды, келш куралын масац ^йде баскару не масац кYЙдi куэландырудан белгiленген тэртiппен етуден жалтару, сондай-ак аталган адамдардыц белгшенген кагидаларды бузып, ездерi катысушысы болып табылган жол-келiк окигасы болган жерден кетш калу жагдайла-рын коспаганда, мYгедектiгiне байланысты пайдаланатын адамдарга бул жазаны колда-нуга болмайды. Сонымен катар, ац мен балык аулау кукыктарынан, ац аулау каруы мен оныц ок-дэршерш жэне балык аулау куралдарын сактау мен алып жYPу кукыктарынан айыруды, Yнемi бузушылыкты коспаганда, ац аулау не балык аулау емiр CYPуiнiц негiзгi зацды кезi болып табылатын адамдарга колдануга жатпайды.
КР ЭКБтК-тщ Ерекше белiгiндегi кейбiр баптарда, тек кана абсолюттi айкындалган жазаныц бекiтiлуi жэне ондай жагдайда эле-
1 Цазацстан Республикасыныц ЭтмшШк цщыц бузушылыц туралы кодекс, 2014 жылгы 5 шiлдедегi № 235-VКРЗ//http:adilet.zan.kz (царау KYнi 20.12.2018)
2 Цазацстан Республикасыныц ЭтмшШк цщыц бузушылыц туралы кодекс, 2014 жылгы 5 шiлдедегi № 235-VКРЗ//http:adilet.zan.kz (царау KYнi 21.12.2018)
уметик эдшеттшктщ орнашынына кYмэн туындатады, мысал ретiнде бiз теменде бiр-неше ситуациялык жэне орын алуы мYмкiн жагдаИларды карастырып етемiз:
КР ЭКБтК-нщ 59б-бабыныц 3-белiгiнде «Егер бул жол жYрiсi кагидаларында тыИым салынган жагдаИларда, жолдыц жYPу бель гшщ карсы багытта жYPуге арналган жагына, оныц шшде керi бурылып немесе бурылыс жасап шыгу» эрекеттерiне - алты аИ мерзiмге келiк куралдарын баскару кукыгынан аИы-руга экеп согатын абсолюттi аИкындалган санкция, ягни бiр гана жазалау шарасынын тYрi кезделген. Егер де осы эюмшшк кукык бузушылыкты келiк куралын мYгедектiгiне баИланысты паИдаланатын адам жасаса не болмак? КР ЭКБтК-нщ Жалпы белiгiндегi 46-баптыц 4-белiгiнде «Келш куралдарын баскару кукыгынан аИыруды, келiк куралын масац куИде баскару не масац кYИдi куэлан-дырудан белгiленген тэртiппен етуден жалта-ру, сондаИ-ак аталган адамдардыц белгшенген кагидаларды бузып, ездерi катысушысы бо-лып табылган жол-келiк окигасы болган жер-ден кетiп калу жагдаИларын коспаганда, бул куралдарды мYгедектiгiне баИланысты паИдаланатын адамдарга колдануга болмаИды» деп керсетiлген. МундаИ жагдаИда мYгедек-тiгiне баИланысты келiк куралын баскаратын адамды экiмшiлiк жауаптылыктан босатылуга экеп согатын ю боИынша iс жYргiзудi токтату туралы каулы шыгарылуы кажет, ол женiнде КР ЭКБтК-тщ 829-14-бабыныц 7-белiгi бы-лаИ деИдi: «1с боИынша ю жYргiзудi токтату туралы каулы осы Кодекстщ 741-бабында кезделген ю боИынша iс жYргiзудi болгызбаИтын мэн-жаИлар болган жагдаИларда гана шыга-рылады». АлаИда, КР ЭКБтК-нщ 741-бабын-да кукык бузушылыкты мYгедектiгiне баИ-лананысты паИдаланатын келiк куралымен жасаган адамныц жауаптылыгы жаИлы кер-сетiлмеген.
Буган коса, КР ЭКБтК-нщ 610-бабынын 1-белшнщ санкциясы жиырма аИлык есептiк керсеткiш мелшерiнде аИыппул салуга немесе алты аИга дешнп мерзiмге келiк куралын баскару кукыгынан аИыруды кездеИд^ бул келiк куралын баскару кукыгынан ею, Yш, терт не бес аИ мерзiмге де аИыруга болады деген магынаны бiлдiредi, алаИда келiк куралын баскару кукыгынан аИыру КР ЭКБтК-нiн Жалпы белтнщ ережесше сэИкес, алты аИ-дан кем болмауга тиiс деп керсетшген. Сон-дыктан, бул карама-каИшылык та езгерiске ушырауга жатады.
Эюмшшк жазаныц келесi тек кана непз-гi ретiнде экiмшiлiк камакка алу жазасынын тагаИындалуы жэне колданылуына катысты токталып ететiн болсак. Бул жазаны да тек кана судья колдана алады. Экiмшiлiк камакка алу аИрыкша жагдаИларда тагаИындалады, экiмшiлiк камакка алу ол ец катал жаза бо-лып есептеледi, ол белгiлi бiр зацда кезделген уакытка, iшкi ютер органдарыныц арнаИы ка-былданган белiмшелерiнде когамнан окшау-лап устаумен жYзеге асырылады. Экiмшiлiк камакка алу отыз тэулiкке деИiнгi, ал тетенше жагдаИлар режимi талаптарын бузганы Yшiн кырык бес тэулiкке деИiнгi мерзiмге судьямен гана белгшенедь
КР ЭКБтК-нщ 50-бабына сэИкес экiмшiлiк камакка алуды судья аИрыкша жагдаИларда КР ЭКБтК-нщ Ерекше белшнде кезделген шектерде тагаИындаИды. Жасаганы Yшiн экiмшiлiк камакка алу тYрiнде экiмшiлiк жаза кезделетiн экiмшiлiк кукык бузушылык туралы iстердi караган кезде судьялардын экiмшiлiк камакка алуды колдануды болдыр-маИтын КР ЭКБтК-нщ 32 жэне 50-баптары-ныц екiншi белштершде кезделген мэн-жаИ-лардын болганын немесе болмаганын мукият аныктаганы жен3.
Эюмшшк камакка алу жазасын келеа-деИ адамдарга, атап аИтканда: жYктi эИелдер-ге жэне он терт жаска деИiнгi балалары бар эИелдерге, он сепз жаска толмаган адамдарга, 1 жэне 2-топтардагы мYгедектерге, сондаИ-ак елу сепз жастан аскан эИелдер мен алпыс Yш жастан аскан еркектергежэне он терт жаска толмаган балаларын жалгыз езi тэрбиелеп отырган еркектерге колдануга болмаИды.
Эюмшшк кукык бузушылык туралы к боИынша ю жYргiзудi камтамасыз ету шара-сы ретшде экiмшiлiк устап алу колданылган жагдаИда оныц мерзiмi экiмшiлiк камакка алу мерзiмiне косылады. Ягни, устап алынган адамныц бас бостандыгы устап алган адамга кандаИ да бiр процеспк мэртебе берiлуiне немесе езге де формальды рэсiмдер орындалуы-на карамастан, шын мэнiнде шектелген кезде, минутына деИiнгi дэлдiкпен сол сагат устап алу мерзiмiнiн басталуы болып табылады.
Масац кYИдегi адамга катысты эюмшшк устап алу мерзiмi - медицина кызметкерi оны аИыкты деп куэландырган уакыттан бастап есептеледi. Накты устап алу уакытынан бастап Yздiксiз есептелетiн Yш сагаттыц ету1 осы мерзiмнiц аякталу кезi болып табылады4.
Осы жерде токталып кететш жаИт, КР ЭКБтК-нщ 806-бабыныц 1-белiгiне сэИкес,
3 Соттардыц Казацстан Республикасы Эюмштк цуцыц бузушылыц туралы кодекстщ Жалпы белтнщ нормаларын цолдануыныц кейбiр мэселелерi туралы Казацстан Республикасы Жогаргы Сотыныц 2016 жылгы 22 желтоцсандагы № 13 Нормативтк цаулысы // http:adilet.zan.kz (царау KYнi 20.12.2018)
4 Казацстан Республикасыныц Эюмштк цуцыц бузушылыц туралы кодека, 2014 жылгы 5 шiлдедегi № 235-VКРЗ //http:adilet.zan.kz (царау KYнi 20.12.2018)
Конституциялыц жэне эктшШк ц^Цыц
эюмшшк кукык бузушылык тypaлы хaттaмa экiмшiлiк кукык бузушылык жaсay фaктiсi aныктaлFaннaн гейш дepey жaсaлaды. Ал, 808-бamъщ 3-бeлiгiндe жaсaлFaны Yшiн жay-aптылык эюмшшк KaMaKKa aлyды, шeтeлдiк-тi ^Meœ aзaмaттыFы жок aдaмды Kaзaкстaн Peспyбликaсыньщ шeгiнeн экiмшiлiк жолмeн шыFapып жiбepyдi колдaнyFa экeп соFyы mym-кш экiмшiлiк кукык бузушылык тypaлы xarra-Ma (пpокypоpдьщ кayлысы) жaсaлFaннaн гейш сyдьяFa дepey жiбepiлeдi дeп ^p^^reR
Сот оpгaны кeшкi сaFaт l8:30-дaн кeйiн жумыс жaсaмaйды, сондa erep тYнгi yaкыттa KP Э^^К-шн 608-бaбыньщ 6-бeлiгiмeн Ka-зaкстaн aзaмaты да 517-бaбыньщ бeлiктepiмeн шeтeл aзaмaты кукыкты бузFaн жaFдaйдa олapды кeлeсi жумыс бaстaлFaншa устaп отыpyFa xypa кeлмeйдi Me?
Кeлeсi, KP Э^тК-нщ 608-бaбынын 6-бeлiгiндe кeздeлгeн aбсолюттi aйкындaлFaн экiмшiлiк KaMaKKa aлy жaзaсы, яFни ол жep-дe жYpгiзyшiнiц адлш куpaлын aлкогольдiк, eсipткiлiк жэнe (MMeœ) yыткумapлык мaсaн кYЙдe бaскapyы, сол сиякты кeлiк куpaлын aл-когольдш, eсipткiлiк жэнe (нeмeсe) yыткумap-лык мaсaц кYЙдeгi aдaмньщ бaскapyынa бepyi, нe жэбipлeнyшiнiц дeнсayлыFынa кылмыстык жaзaлaнaтын iс-эpeкeт бeлгiлepi жок зиян гел-тipyгe нeмeсe кeлiк куpaлдapын, жYктepдi, жол куpылыстapы мeн eзгe дe куpылыстap-ды нe eзгe мYлiктi бYлдipyгe, нe aвapиялык жaFдaй тyFызyFa экeп соккaн эpeкeттepдi кeлiк куpaлдapын бaскapy кукыFы жок aдaмдap жa-сaFaн жaFдaйдa - жиыpмa тэушкге экiмшiлiк KaMaKKa aлyFa жaзaсы кeздeлгeн.
AтaлFaн экiмшiлiк кукык бузушылыкты мысaл peтiндe кукык коpFay оpгaныньщ кыз-мeткepiн aлсaк, ол оны кызмeттiк мiндeттepiн aткapy кeзiнeн тыс ya^rrra жaсaFaн болсын. KP Э^тК-нш 32-бaбыньщ 2-бeлiгiнe сэй-кeс, кукык ^pFay оpгaныньщ кызмeткepi жол жYpiсi кaFидaлapын бузFaны Yшiн тиiстi оp-гaндapдa кызмeт eткepy тэpтiбiн peraaMem-тeйтiн ноpмaтивтiк кукыктык aктiлepгe сэй-гес eмeс тиiсiншe жaлпы тэpтiппeн экiмшiлiк жayaптылыктa болaды, aлaйдa дэл осы бeлiк-тe aтaлFaн aдaмдapFa экiмшiлiк KaMaKKa aлy тYpiндe экiмшiлiк жaзaлap колдaнyFa болмaй-ды дeп ^p^^reR
Бул жaFдaйдa дa, тулFaны экiмшiлiк жa-yaптылыккa тapтy нe жayaптылыктaн босaтy Yшiн жоFapы дa aтaлFaн 741-бaптa iс бойын-шa ю жYpгiзyдi болFызбaйтын тиiстi мэн-жaй peтiндe кapaстыpылмaFaн.
Дeмeк, KP Э^тК-тш 741-бaбынa жоFa-pыдa aтaлFaн мысaлдap бойыншa iс жYpгiзy-дi болFызбaйтын мэн-жaйлap толыктыpылyы нe ЖоFapFы Соттыц ноpмaтивтiк кayлысындa тYсiндipмe болуы кepeк дeп eсeптeймiз.
Шeтeлдiктepдi нeмeсe aзaмaттыFы жок aдaмдapды Kaзaкстaн Peспyбликaсынын
шeгiнeн экiмшiлiк жолмeн шыFapып жiбe-py. Kaзaкстaн Peспyбликaсыньщ ayмaFын-дa, сондaй-aк Kaзaкстaн Peспyбликaсынын континeнттiк кaйpaцындa экiмшiлiк кукык бузyшылыктap жaсaFaн шeтeлдiктep, шeтeл-дш зaвды тулFaлap, олapдьщ филиaлдapы MeB eкiлдiктepi жэнe aзaмaттыFы жок aдaмдap жaлпы нeгiздepдe экiмшiлiк жayaптылыккa жaтaды.
Шeтeлдiктi нeмeсe aзaмaттыFы жок aдaм-ды Kaзaкстaн Peспyбликaсыньщ шeгiнeн шыFapып жiбepy тypaлы сот кayлысы шыта-pылFaн кYнiнeн бaстaп зaвды ^ш^ eнeдi жэнe шeтeлдiктi нeмeсe aзaмaттыFы жок aдaмды Kaзaкстaн Peспyбликaсыньщ шeгiнeн шыFapып жiбepyгe нeгiз болып тaбылaды.
Erep экiмшiлiк iс жYpгiзy бapысындa eзiнe Kaтысты Kaзaкстaн Peспyбликaсыньщ шeгi-нeн экiмшiлiк жолмeн шыFapып жiбepy тYpiн-дe экiмшiлiк жaзaлay шapaсы колдaнылyы мYмкiн aдaм, Kaзaкстaн Peспyбликaсынын Kылмыстык кодeксiнe сэйкeс ayыp ^Meœ aсa ayыp кылмыс болып тaнылaтын iс-эpeкeттiн eзiнe кaтысты жaсaлFaны тypaлы хaбapлaнFaн жaFдaйдa, ондa осы aдaмFa кaтысты экiмшiлiк кукык бузушылык тypaлы iстi Kapay Ka-зaкстaн Peспyбликaсы Kылмыстык-пpоцeстiк reCTereirnrç 179-бaбындa бeлгiлeнгeн тэpтiппeн хaбapлaмa нeмeсe apыз бойыншa шeшiм Ka-былдaнFaнFa дeйiн кeйiнгe кaлдыpылaды.
Шeтeлдiктepдi нeмeсe aзaмaттыFы жок aдaмдapды Kaзaкстaн Peспyбликaсынaн экiмшiлiк жолмeн шыFapып жiбepy тypaлы Ka-улыны оpындay Kaзaкстaн Peспyбликaсынaн шыFapып жiбepiлeтiн aдaмFa бaкылay жaсaлa отыpып, eздiгiнeн rexyi apкылы жYpгiзiлeдi. ШыFapып жiбepy бойыншa шыFыстapды шыFapып жiбepiлeтiн зaдаыз ^шш кeлyшiлep, кeшiп кeлyшiнi Kaзaкстaн Peспyбликaсынa шaкыpFaн жeкe нeмeсe зaвды тулFaлap ад-тepeдi. AтaлFaн aдaмдapдьщ шыFapып жiбe-py бойыншa шыFыстapды жaбyFa кapaжaты болмaFaн нe жeткiлiксiз болFaн жaFдaйлapдa, тиiстi iс-шapaлapды кapжылaндыpy бюджeт кapaжaты eсeбiнeн жYpгiзiлeдi.
ШыFapып жiбepy тypaлы сот шeшiмiн оpындaмaFaн жэда шeшiмдe кepсeтiлгeн мepзiмдe Kaзaкстaн Peспyбликaсыньщ ay-мaFынaн кeтпeгeн aдaм зaцнaмaдa бeлгiлeнгeн тэpтiппeн шыFapып жiбepiлyгe жaтaды.
Erep шыFapып жiбepiлeтiн aдaмды шeт мeмлeкeттiц eкiлiнe бepy Kaзaкстaн Peспy-бликЕсыныц aтaлFaн мeмлeкeтпeн шapтындa кeздeлмeсe, шыFapып жiбepy Kaзaкстaн Pe-с^бли^сы ¥лттык кayiпсiздiк комитeтiнiн Шeкapa K^Meri aйкындaйтын оpындa жYзeгe aсыpылaды. Erep шыFapып жiбepy Kaзaкстaн Peспyбликaсыньщ aтaлFaн мeмлeкeтпeн шap-тындa кeздeлсe, шeтeлдiктepдi нeмeсe aзaмaт-тыFы жок aдaмдapды Kaзaкстaн Peспyбликa-сыныц Мeмлeкeттiк шeкapaсы apкылы eткiзy
пунктшен шыгарып жiберу туралы аумагына (аумагы аркылы) аталган адам шыгарып жь берiлегiн шег мемлекеттщ билiгi хабардар етшедь Экiмшiлiк жолмен шыгарып ж1беру туралы каулыны орындау еюжакты немесе б1ржак;ты акт гYрiнде ресiмделедi5.
Жазаньщ бул гYрiне катысты зацда жь берiлген кемшшктердщ барын айтуга бола-ды, соныц бiрi - ^Р ЭКБтК-нщ 829-14-бабы-ныц 2-бeлiriнiц 2-тармагы. Онда былай деп жазылган: «Шетелдiктi немесе азаматтыгы жок адамды Казакстан Республикасыныц шегiнен шыгарып ж1беру туралы сот каулы-сы Казакстан Республикасыныц аумагын та-стап кетуге тшс болатын мерзiм ^р^^едЬ» Алайда, бул бапта шетелдiктердi немесе аза-маттыгы жок адамдарды Казакстан Республикасыныц шепнен экiмшiлiк жолмен шыгарып жiберудiц накты мерзiмi кeрсетiлмеген. Бул жагдайда, судьялардыц каулы шыгару кезш-де эртYрлi тэжiрибесi орын алуда, мысалы Караганды облысы 10 тэулiк деп керсетсе, ОцтYCтiк Казакстан облысы 3 тэушк деп кер-сетуде [5, 82-83]. Эрине бул логикалык тургы-дан кисынды мерзiм болуы тшс, ейткеш эр об-лыстыц аумактык шекарасыныц кашыктыгы эртYрлi, дегенмен зацда ез ерюмен шыгып кетудiц накты мeлшерi кeрсетiлуi керек. «Эз ерюмен» деген сeздi судьялар мiндегтi тYр-де каулыда кeрсетулерi керек, em^rn оларга Казакстан Республикасыныц аумагын тастап кетуге бершетш мерзiм кукык бузушыныц eз еркiмен шыгуына арналган. Оны тшсш-ше орындамаган жагдайда, оган кылмыстык терiс кылык жауаптылык туындайды, ягни, шетелдiктiц не азаматтыгы жок адамныц оган катысты кабылданган Казакстан Республикасыныц шепнен тыскары жерге шыгарып жiберу туралы шешiмдi орындамаганы Yшiн Кылмыстык кодекстiц 393-бабымен шетелдш-тi немесе азаматтыгы жок адамды Казакстан Республикасыныц шепнен тыскары жерге бес жыл мерзiмге шыгарып ж1бере отырып, бiр жYЗ алпыс айлык есептiк кeрсеткiшке дейiнгi мeлшерде айыппул салуга не кырык тэулiкке дешнп мерзiмге камакка алуга жазаланады6. Ал, бундай жагдайда сот шетелдшт не азаматтыгы жок адамды Казакстан Республикасыныц шепнен тыскары жерге мэжбYрлеп (^штеп) шыгарып жiбередi.
Тэж1рибеден келесi мысалды келтiрсек, ескi редакциядагы КР ЭКБтК бойынша судья, эюмшшк кукык бузушылык туралы iori карауга эзiрлеу кезiнде, керi кайтару туралы процессуалдык шешiм кабылдайтын нор-
ма болган. Осы зац нормасыныц колданы-ста болмауы бYгiнгi тацда эюмшшк кукык бузушылык туралы iстердi карап, уактылы шешiм шыгаруга киындыктар тудыруда, соныц салдарынан ^бшесе кукык бузушылар-дыц экiмшiлiк жауаптылыкка тарту мерзiмi eтiп, жазадан босатылып жатады. Себебi, судья сотка келш тYCкен iстердiц зацдылыгы мен толыккандылыгын тексеруi кажет, ал бYгiнгi тацда хаттаманы жасаушы лауазым-ды адамдардыц барлыгын бiрдей бiлiктi деп айта алмаймыз. Егер iстi карауга эзiрлеу ба-рысында кемшiлiктер мен толымсыздыктар аныкталса, судья iстi керi кайтару мYмкiндi-гiнiц болмауынан eз тарапынан тYзетулер мен толыктырулар енпзш отыруга мэжбYр. Будан бeлек, жасалуы экiмшiлiк камакка алу, шетел-дшт не азаматтыгы жок адамды Казакстан Республикасыныц шепнен эюмшшк жолмен шыгарып жiберу, сондай-ак, адамга берiлген арнайы кукыктан (кeлiк куралдарын баскару кукыгынан айыруды коспаганда) айыру тYрiн-деп экiмшiлiк жазага экеп согатын эюмшшк кукык бузушылык туралы iстi карау кезiнде экiмшiлiк жауаптылыкка тартылатын адамныц катысуы мiндеггi болып табылады жэне осы санаттагы экiмшiлiк кукык бузушылык туралы ютер аудандык соттыц кецсесiмен алынган кYнi, ал эюмшшк устап алуга ушы-раган адамга катысты - ол устап алынган кез-ден бастап жиырма тeрт сагаттан кешштсрш-мей каралуы тшс.
Тэжiрибеде кeрсеткендей, экiмшiлiк кукык бузушылык туралы ютердщ барлыгы соттарга колма-кол жеткiзiле бермейдi, кей жагдайларда пошта торабы немесе «Сот кабинет» сервисi аркылы жолданып жатады. Аталмыш санаттагы iстер келiп тYCкен жагдайда, судья eз кезегiнде кукык бузушыны сотка шакырып, келуден жалтарган жагдайда «кYштеп экелу жайлы» каулы шыгарады, алайда ол каулы кукык бузушыныц жасыры-нып калынуынан, аудан кeлемiнен шыгып кетуiнен не баска да себептермен орындау-сыз калса, судья кандай шешiм кабылдамак? Эйткенi ол iстi не керi кайтара алмай не мэш бойынша да карай алмайды.
Дегенмен, бYгiнгi тацда соттарда бул орын алып жаткан мэселе, бiрак судьялар зацга толык сэйкес келе бермейтш процессуалдык шешiм кабылдап жатыр. Ол келесiдей жолдармен жYзеге асырылуда: зацга сэйкес сотка келiп тYCкен кYнi каралатын жэне жа-уапка тартылып отырган тулганыц катысуы мшдетп iстер бойынша судья iстi eз eндiрiсi-
5 Цазацстан Республикасыныц Эюмштк цуцыц бузушылыц туралы кодека, 2014 жылгы 5 шiлдедегi № 235-VКРЗ//http:adilet.zan.kz (царау KyHi 20.12.2018)
6Цазацстан Республикасыныц Цылмыстыц кодека 2014 жылгы 3 шiлдедегi № 226-VКРЗ //http:adilet.zan.kz (царау KYнi 20.12.2018)
Конституциялыц жэне эктшШк цуцыц
не кабылдап, кукык бузушыны тшст тYPде шакыртады, ол келмеген жагдайда iс бойынша iC жYргiзудi камтамасыз ету шарасы ретш-де «кYштеп экелу» туралы каулы шыгарып, оныц орындауын iшкi iстер органы не сот приставына жYктейдi, алайда каулы орындау-сыз калган жагдайда, судья тыгырыктан шыгу Yшiн тулганыц жYрген жерi белгiсiз, iздеу жариялануга жэне ол шю iстер органынын ведомстволыгына жатады деген тужырым-мен, КР ЭКБтК-нщ 821-бабыныц 1-бeлiгiнiн 3-тармагын
(2017 жылгы 28 желтоксанда енгiзiлген eз-герiскесэйкес829-9-бабыныц1-бeлiriнiц5-тар-магын) басшылыкка алып, iстi керi кайтарады.
Сондыктан кодекске тиiстi толыктыру енгiзiп, судьяныц eкiлеггiлiгiне, сотка келш тYCкен экiмшiлiк кукык бузушылык туралы ютерд^ кемшiлiктердiц аныкталуына байла-нысты оны жасаган органга керi кайтару туралы шешiм кабылдау кукыгын беру eте кажет, ол бYгiнгi тацдагы eзектi мэселелердiц бiрi, eйткенi аталмыш норманыц болмауы кукык бузушылардыц жауаптылыктан босап кетуiне eз септшн тигiзуде.
Корытындылайтын болсак, тагайындала-тын жэне колданылатын экiмшiлiк жаза тYпкi максатына шынайы жетсе, тeрелiк эдш жYзе-ге асырылса гана когамныц сотка деген сенiмi ныгая тYCпек.
ЭДЕБИЕТ
1. Назарбаев Н.Э. «Казацстан - 2050» Стратегиясы цалыптасцан мемлекеттщ жаца саяси багыты : Казацстан Республикасыныц Президент1 - Елбасыныц Казацстан халцына 2012 жылгы 14 желтоцсандагы Жолдауы //http:adilet.zan.kz (царау 20.12.2018)
2. Ky.нхожаеваГ.Н., Жылцыбай К.¥. Казацстан Республикасыныц жмшшк цуцыгы. Оцу-лыц. - Алматы: NURPRESS, 2013. - 272 бет.
3. Кызылов М. Казацстан Республикасыныц Этмшшк цуцыгы. Оцулыц. 2-басылым. -Астана: Фолиант, 2012. - 504 бет.
4. Балабиев К. Эк1мш1л1к жаза тYрiн тагайындауда зацдылыцты цамтамасыз ету // Зацгер. 2012. - № 7.
5. Ер1мбетов Т. Эк1мш1л1к цуцыц бузушылыц туралы Казацстан Республикасыныц кодексы цолдануда туындаган мэселелер //Зацгер. 2015. - №7.
REFERENCES
1. Nazarbaev КЭ. «^za^tan - 2050» Strategijasy цalyptasцan memlekett1ц zhaцa sajasi bazyty : ^za^stan Respublikasynyц Prezidenti - Еlbasynyц ^za^stan halyyna 2012 jbilzbi 14 jеlтоцsаndагы Zholdauybi //http:adilet.zan.kz (цагаи kYni 20.12.2018)
2. Kunhozhaeva G.N., Zhylvybaj К.¥. ^za^stan Respublikasynyц akimshilik цуцугу. ОцЫуц. -Almaty: NURPRESS, 2013. - 272 bet.
3. Кyzylov M. ^za^tan Respublikasynyц Эkimshilik цуцугу. Оци[уц 2-basylym. - Astana: Foliant, 2012. - 504 bet.
4. BalabievК. ЭkimshШkzhazatYrintaгajyndaudazaцdylyцtyцamtamasyzetu.//Za^er. 2012. -№ 7.
5. Erimbetov T. ЭkimshШk цуцуц bуzushylyц turaly ^za^tan Respublikasynyц kodeksin цоldanuda tuyndazan maseleler // Za^er. 2015. - № 7.
