Научная статья на тему 'Correlation of meaning in univerb'

Correlation of meaning in univerb Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
49
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ТАНОСУБИ ФУНКСИОНАЛӣ / УНИВЕРБИ СЕРМАЪНО / ТАФСИРИ МАЪНОӣ / ҳИССАҳОИ ТЕМАВУ РЕМА / БАЗИС ВА АЛОМАТИ ОНОМАСИОЛОГӣ / ВОҳИДИ МАХРАЦӣ / ВОҳИДИ АСОСНОККУНАНДА / ФУНКЦИОНАЛЬНАЯ СООТНОСИТЕЛЬНОСТЬ / МНОГОЗНАЧНЫЙ УНИВЕРБ / СЕМАНТИЧЕСКОЕ ТОЛКОВАНИЕ / ТЕМАТИЧЕСКАЯ И РЕМАТИЧЕСКАЯ ЧАСТИ / ОНОМАСИОЛОГИЧЕСКИЙ БАЗИС И ПРИЗНАК / ИСХОДНАЯ ЕДИНИЦА / МОТИВИРУЮЩАЯ ЕДИНИЦА / FUNCTIONAL CORRELATION / POLYSEMANTIC UNIVERB / SEMANTIC INTERPRETATION / THEMATIC AND RHEUMATIC PARTS / ONOMASIOLOGICAL BASIS AND FEATURE / INITIAL UNIT / MOTIVATING UNIT

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Ғанизода Савринисо

Мацола ба таҳҳлили таносуби функсионалии маъно дар универбҳои сермаъно бахшида шудааст. Зимни таҳлили ономасиологии универбҳои сермаъно таносуби байни универбҳо ва тафсирҳои маъноии онҳо бо такя ба фарҳангҳои муътабар, маъноҳои аслию мацозии цузъҳои универб, ифодаи категорияҳои ономасилогӣ, актуалӣ гардидани ҳиссаҳои темаву рема, ба амал омадани ассотсиатсияҳои маъноӣ баррасӣ шудаанд. Аз мацола бармеояд, ки дар ташаккули маънои универбҳои сермаъно баъзан на як, балки ду ё якчанд воҳиди махрацӣ истифода шуда, ҳатто гоҳо давоми мантиции якдигаранд.Произведен анализ функциональной соотносительности семантики многозначных универбов. В ходе ономасиологического анализа многозначных универбов рассмотрены соотносительность универбов и их семантическое толкование с привлечением известных толковых словарей, прямые и переносные значения компонентов универбов, выражение ономасиологических категорий, актуализация тематической и рематической частей, возникновение семантических ассоциаций. Сделан вывод, что в образовании семантики многозначных универбов используется иногда не одна, а две и более исходные единицы, которые являются логическим продолжением друг друга.The article dwells on the analysis beset with a functional correlation of the semantics of polysemantic univerbs. In the course of the onomasiological analysis of polysemantic univerbs the author of the article considers the correlation of the latters and their semantic interpretation resorting to the well-known interpretational dictionaries, direct and figurative meanings of the components of univerbs, expression of onomasiological categories, actualization of thematic and rheumatic parts, emergence of semantic associations. In a nutshell, the author of the article comes to the conclusion that in the formation of the semantics of polysemantic univerbs, sometimes not one, but two or more initial units are used which are considered to be a logical continuation of each other.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Correlation of meaning in univerb»

10 02 22 ЯЗЫКИ НАРОДОВ ЗАРУБЕЖНЫХ СТРАН ЕВРОПЫ, АЗИИ, АФРИКИ, АБОРИГЕНОВ АМЕРИКИ И АВСТРАЛИИ

10 02 22 LANGUAGES OF FOREIGN COUNTRIES PEOPLES OF EUROPE, ASIA, AFRICA, NATIVES OF AMERICA AND AUSTRALIA

УДК 80/81 ББК 81.2-3

ТАНОСУБИ Савринисо Ганизода, н.и.филол., дотсенти ФУНКСИОНАЛИИМАЪНО кафедраи забони тоцикии МДТ "ДДХ ба номи ДАР УНИВЕРБ акад. Б.Гафуров" (Тоцикистон, Хуцанд)

ФУНКЦИОНАЛЬНОЕ Савринисо Ганизода, к.филол. н., доцент кафедры СООТНОШЕНИЕ ЗНАЧЕНИЯ таджикского языка ГОУ "ХГУ им. акад. Б.

В УНИВЕРБЕ Гафурова " (Таджикистан, Худжанд)

FUNCTIONAL Savriniso Ganizoda, candidate of philological CORRELATION OF sciences, Associate Professor of the Tajik language MEANING IN UNIVERB department under the State Educational Institution

"KSU named after acad. B. Gafurov"(Tajikistan, Khujand) E-MAIL: barakaeva-83@mail.ru

Калидвожа^о: таносуби функсионалй, универби сермаъно, тафсири маъной, уиссауои темаву рема, базис ва аломати ономасиологи, воуиди махрацй, воуиди асосноккунанда

Мацола ба тауулили таносуби функсионалии маъно дар универбуои сермаъно бахшида шудааст. Зимни таулили ономасиологии универбуои сермаъно таносуби байни универбуо ва тафсируои маъноии онуо бо такя ба фаруангуои муътабар, маъноуои аслию мацозии цузъуои универб, ифодаи категорияуои ономасилоги, актуали гардидани уиссауои темаву рема, ба амал омадани ассотсиатсияуои маънои барраси шудаанд. Аз мацола бармеояд, ки дар ташаккули маънои универбуои сермаъно баъзан на як, балки ду ё якчанд воуиди махраци истифода шуда, уатто гоуо давоми мантиции якдигаранд.

Ключевые слова: функциональная соотносительность, многозначный универб, семантическое толкование, тематическая и рематическая части, ономасиологический базис и признак, исходная единица, мотивирующая единица

Произведен анализ функциональной соотносительности семантики многозначных универбов. В ходе ономасиологического анализа многозначных универбов рассмотрены соотносительность универбов и их семантическое толкование с привлечением известных толковых словарей, прямые и переносные значения компонентов универбов, выражение ономасиологических категорий, актуализация тематической и рематической частей, возникновение семантических ассоциаций. Сделан вывод, что в образовании семантики многозначных универбов используется иногда не одна, а две и более исходные единицы, которые являются логическим продолжением друг друга.

Key words: functional correlation, polysemantic univerb, semantic interpretation, thematic and

rheumatic parts, onomasiological basis and feature, initial unit, motivating unit

The article dwells on the analysis beset with a functional correlation of the semantics of polysemantic univerbs. In the course of the onomasiological analysis of polysemantic univerbs the author of the article considers the correlation of the latters and their semantic interpretation resorting to the well-known interpretational dictionaries, direct and figurative meanings of the components of univerbs, expression of onomasiological categories, actualization of thematic and rheumatic parts, emergence of semantic associations. In a nutshell, the author of the article comes to the conclusion that in the formation of the semantics of polysemantic univerbs, sometimes not one, but two or more initial units are used which are considered to be a logical continuation of each other.

Объекти тасвири функсионалии типхои сермаъной вохидхое мебошанд, ки тафовут дар истифода аз онхо бо гуногунии функсияашон хангоми сохта шудани матн шарх дода мешавад. Барои универб инъикоси вокеияти гайризабонй бо вокеияти дохилизабонй, бо он хосиятхои маъноиву синтаксисии вохидхои истехсолкунанда, ки ба объективй кардани онхо чалб карда шудаанд, гайримустаким аст.

Сермаъноии универб ба маънои том шакли оддитарини ташаккули вохидхо мебошад, ки чудой ва алокамандиашон ба чудой ва робитаи хусусиятхои вохидхои истехсолкунанда ва мачмуи ин вохидхо вобаста аст. (2,76)

Бахри таквияти гуфтахои фавкуззикр чанд универби сермаъноро баррасй менамоем.

Дар универби пардасарой//саропарда 4 тафсири маъной фарохам омадааст:

1. хонаи муваккатй аз хайма ва чодар (5, 736); хайма (3, 424);

2. андаруни хона, харамсаро, шабистон (5, 236); нишемангох (4, 210);

3. нагмасаро, мутриб (5, 536; 3, 162);

4. осмон (5, 536)

Таносуби байни универби пардасарой ва тафсири маъноии якум нишон медихад, ки чузъхои таркибй ба маънои аслии худ кор фармуда шуда, дар таркиби универб хиссаи тема (хона) ва хиссаи рема (чодар) базис ва аломати ономасиологиро ташкил намуда, дар он мубтадо ва пуркунандаи бавосита актуалй гардидаанд. Универб бошад, категорияи ономасиологии номи маконро ифода мекунад ва бо категорияи ономасиологии темаи тафсири маъной айният дорад.

Ба маънои дуюми «харамсаро» сохиб гаштани универбро яке аз 10 маънои калимаи парда, ки «харам, хонаи махсуси занон аст» (4, 32), такозо менамояд, ки барои бой гардонидани захираи лугавии забон созмон дода шудааст. Инчунин дар забони точикй ибораи сарои харам ба маънои «хонае, ки дар он занони подшох истикомат мекунанд, харамхона» (4, 208) мавчуд аст, ки шояд вохиди махрачии маънои дуюми универби мазкур бошад. Еайр аз ин, ба маънои «шабистон» низ универби пардасарой омадааст, ки он маъно аз калимаи парда сарчашма мегирад, зеро дар забони точикй ибораи пардаи обнус маънои мачозии «шаб»-ро дорад ва яке аз вохидхои махрачии маънои «шабистон» аст. Мутобики тафсири маъноии дуюм дар универби пардасаро хам хиссаи тема ва хам хиссаи рема ифода ёфта, базис ва аломати ономасиологиро ташкил додаанд. Ч,узъи якум ба маънои мачозй ва чузъи

дуюм ба маънои аслй омадаанд. Универб бо ин маъно категорияи ономасиологии номи маконро ифода менамояд.

Дар равиши дарки маънои сеюми универб мушодида намудем, ки ягон аломати робитаи маъной бо маънодои пешина мавчуд нестанд, зеро дар универб бо маънои «мутриб, нагмасаро» диссадои таркибй ба маънодои гуногун истифода шудаанд.

Дар ин универб маънои парда II, яъне омоними парда I- маком, оданг, нагма, наво омадааст. Чунончи, дар «Фарданги забони точикй» иборадои Пардаи Бусалик, Пардаи Дерсол, Пардаи Ёкут, Пардаи Рост, Пардаи Ушшок вучуд доранд (4, 32), ки номи макомро ифода мекунанд. Сипас, семаи саро(й) дар айни замон на ба маънои «хона, чой» истифода шудааст, балки ба маънои «сурудан» аст. Ба ибораи дигар, дар назари аввал маънои сеюми ин универб бо маънодои дигар ба дам иртибот дорад, вале агар дакикан назар афканем, мушодида мекунем, ки дарчанд маънои аслии чузъи «парда» тобиши фаръии маъной пайдо кардааст, аммо чузъи «сарой» ба маънои «чой, манзил» набуда, балки асоси замони дозираи феъли «сурудан» мебошад. Аз ин сабаб, бо универби пардасарой шахсе дар назар дошта шудааст, ки яке аз он пардадои дар боло зикршударо месарояд.

Ба фикри мо, мувофики гуфтадои боло, бо маънои сеюм универби пардасарой аломатдои омонимй зодир менамояд ва онро дамрадифи маънодои дигари универб шуморидан дуруст нест, дарчанд дар «Фарданги форсй» дамчун яке аз зермаънодои универб оварда шудааст.

Таносубан ба маънои зикршуда инчунин эдтимол кардан мумкин аст, ки универб бо гуфтори синтаксисии «чое, ки маком (парда) суруда мешавад» бошад. Дар ин дол низ маънои чузъдо хусусияти омонимй дорад. Вале кайд кардан зарур аст, ки «дар системаи типдои сермаъно чунин типе ба калимадои якмаъно мувофикат дошта метавонад, ки мазмуни он пурра ба таври манфй муайян карда мешавад, зеро он ягонтои ташкилкунандадоро, ки ондоро дамаи типдои бокимондаи сермаъной содибанд, фаро намегирад» (6, 102).

Водиди махрачии универб бо маънои чорум «осмон» ибораи саропардаи афлок (4, 210; 5, 1849) мебошад, чунон ки байти зерин гуводй медидад: Чанд чун гул зи гамат цомаи цон чок занам, Чанд оташ ба саропардаи афлок занам? (Сайидо, 4, 210)

Чунон ки бармеояд, дар байти боло калимаи осмон (саропардаи афлок) на ба маънои аслии «сипедр, фалак», балки ба маънои «сарнавишт, такдир» (4, 926) омадааст. Х,ангоми ташаккули универб дар асоси ин водиди махрачй додисаи эллипсиси чузъи муайянкунанда ба амал омада, чузъи муайяншаванда худ ифодакунандаи номи мафдуми абстрактй гардидааст. Гузашта аз ин, яке аз маънодои калимаи парда, ки «уфук, осмон» мебошад (4, 32) дар айни замон диссаи маъноии худро гузоштааст.

Бино ба гуфтадои боло, универби пардасарой вариантдои лугавию маъноии макон ва долатро ба дам мутобик гардонидааст.

Универби дигари сермаънои шишадил дорои 2 маъно мебошад:

1. нозукдил (2.7, 593); 2. номард (3, 479).

Бо максади дарк намудани маънои универби мазкур лозим меояд, ки пеш аз дама, тафсири маъноии худи асосноккунандадоро аз лугатдо орем: нозукдил - дассос, нармдил, зудранч (4, 865); номард - 1. нокас, нолоик, ноинсоф. 2. бегайрат, тарсончак (4, 868). Чунон ки дар боло кайд карда будем, дар таркиби водиддои асосноккунанда унсурдое вучуд дошта метавонанд, ки дарёфти таносуби калимаи сохташуда ва

117

водиди синтаксисиро осон мегардонанд. Мисли дамин, калимадои «зудранч» ва «тарсончак»-и дар тафсири маъноии калимадои нозукдил ва номард буда фикри моро ба он равона месозад, ки ибораи фразеологии «дил шикастан» ассотсиатсия шавад, зеро ки он бинобар фарогир будани маънодои унсурдои дар боло зикршуда водиди махрачии универб ба дисоб меравад. Мукоиса кунед: дил шикастан - а) ранчонидан, дил озурда кардан, хафа ва мадзун кардан. Дили зербадастон набояд шикает, Мабодо, ки рузе шави зердаст (Саъдй, 4, 372).

б) даросидан: рудафтода шудан.

(Чдбраил) сардои эшонро ба Сугд бурд, то дили сапедчомагони Сугд бишканад («Таърихи Наршахй», 4,.372).

Чунон ки аз тафсирдои ибораи дил шикастан бармеояд, дар ташаккули универби шишадил ба маънои «нозукдил» маънои якуми он ва дар ташаккули маънои «номард» маънои дуюми он ба сифати водиди махрачй хизмат кардаанд. Алокамандона бо ин нукта, кайд кардан лозим аст, ки мадз мавчудияти ибораи дил шикастан калимадои дил ва шиша-ро бо дам наздик кардааст, зеро дар ду дам ба шикастан моиланд (зудшикании шиша ва нозукии дил). Мадз ин ду чиз сабаб шудааст, ки чараёни ассотсиатсия ба амал омада, универби шишадил сохта шавад. Ин гуфтаро инчунин бо ибораи дигари фразеологии шишаи дил шикастан ба маънои «дилшикаста шудан» (4, 593) таквият додан мумкин аст ва кайд кардан мебояд, ки дар натичаи додисаи эллипсис аз таркиби он феъли шикастан ихтисор шуда, универби шишадил ба вучуд омадааст, чунончи:

Мо ба хилофи орзу шишаи дил шикастаем,

Ранци абас барад фалак ин %ама дар шикасти мо (Махфи, 4, 593).

Аз дидани руят дили оина фуру рехт,

Хар шишадиле тоцати дидор надорад (Соиб, 4, 593).

Сипас, то ташаккул ёфтани универби шишадил бо маънои якум се зинаи ассотсиатсия ба амал омадааст: а) шикаста шудани дил, б) зудшикании шиша, в) шикаста шудани шишаи дил.

Нисбат ба маънои дуюми универби мазкур кайд менамоем, ки дар он калимаи дил на ба маънои аслй, балки ба маънои мачозии «руд», «хотир» (4, 370) истифода шуда, дар таносуб бо семаи шиша шахсеро ифода кардааст, ки руду ботинаш (мисли шиша) ноустувор аст.

Универби шишадил ба типи бадувридй дохил мешавад, зеро базиси ономасиологй дар он берун аз таркиби ономасиологй чойгир шудааст ва худи колаб аломати ономасиологиро ифода мекунад. Бо ин универб категорияи ономасиологии аломати шахс ифода шуда, чузъдои муайяншаванда (тема) ва муайянкунанда (рема) дар универб актуалй гардидаанд.

Дар универби пойдом 4 маъно фародам омадааст:

1. дом (5, 69); навъе аз дом, ки барои сайд кардани чонварон ба кор мебаранд (4,

76).

2. домгод (5, 691).

3. одаме бошад ё чонваре, ки чонварони паррандаро ба овоз ба суи худ кашад (3, 159); паррандае, ки сайёдон барои фиреб дода ба даст даровардани дигар паррандагон дар назди дом мебанданд (4, 76).

4. далкае аз чарм, ки дар ду пой дар он кунанд ва бар дарахтдои баланд чун дарахти хурмо ва гайра раванд (5, 691).

Дар маънои якуми универби пойдом чузъи муайяншаванда ва дар айни замон диссаи тематикиву базиси ономасиологй ба маънои аслй истифода шуда, диссаи маъноии аломати ономасиологй (пой) ва дар айни замон диссаи рематикй, ки дар таркиби тафсири маъной вучуд надошта, дар таркиби универб дар чараёни калимасозй пайдо шудааст, ба тавассути ибораи фразеологии пой бастан ба маънои «ба банд андохтан» (4, 67) муайян мегардад. Ба ибораи дигар, дар натичаи эллипсис шудани феъли бастан семадои пой ва дом универб ташкил додаанд.

Ба сифати водиди махрачии универби мазкур инчунин ибораи пой дар гил, ба маънои «побандшуда, мукайяд, гирифтор» (4, 67) хизмат карда метавонад, зеро яке аз маънодои калимаи дом - «банд» буда, шояд аз таркиби калимаи побандшуда чузъи шуда ба додисаи эллипсис дучор омада бошад ва барои чаззоб шудани калимаи нав ба чои калимаи банд калимаи дом-ро истифода карда бошанд, чунон ки дар байти зерин дида мешавад:

Дасти холи чй май ба цом кунад,

Пой дар гил чй сон хиром кунад? (Бедил, 4, 67).

Калимаи «хиром»-и мисраи дуюми байти боло фикри баённамудаи моро нисбат ба водиди махрачй дисоб шудани ибораи пой дар гил бо он таквият медидад, ки чонварон дар натичаи (пояшон) гирифтори банд шудан аз хиромидан мемонанд.

Дар ин универб бо маънои якум категорияи ономасиологии базис ва тема айният дошта, предметро ифода менамояд.

Бо тафсири маъноии дуюм - «домгод» таносуби универби пойдом чунин аст, ки базиси ономасиологй (дом) ба маънои аслй истифода шуда, категорияи ономасиологии маконро ифода менамояд ва бо категорияи универб як хел аст.

Барои муайян кардани он, ки чй тавр универби пойдом ифодакунандаи категорияи ономасиологии макон гардидааст, зинадои ташаккули маъноиро баррасй менамоем. Пеш аз дама, калимаи «домгузорй»-и тафсири маъноии дуюми универби пойдом моро водор менамояд,, ки дамчун водиди махрачй ибораи дом нидодан ба маънои «дом ба замин густурдан барои дастгир кардани дайвонот ва мургони шикорй» (4, 385) мукаррар карда шавад, зеро ифодаи «ба замин», дар навбати худ, маънои «чой, макон»-ро ифода менамояд. Далел бар ин гуфта ба калимаи дом дамрод шудани суффикси ифодагари макони предмет -год мебошад.

Ибораи дастгир кардан бо ибораи пой бастан ассотсиатсия шуда, сабаби ба дам таносуб пайдо кардани калимадои пой ва дом гардидаанд.

Чунон ки бармеояд, дар ташаккули маънои универб баъзан на як, балки ду ё якчанд водиди махрачй истифода шуда, датто годо давоми мантикии якдигаранд.

Таносуби универби пойдом бо тафсири маъноии сеюм аз ду таносуби болой фарк дорад, зеро дар ин маврид базиси ономасиологй (парранда) берун аз таркиби ономасиологй чойгир буда, ба тамоми таркиб баробар тааллук дорад ва худи универб категорияи ономасиологии предметро ифода мекунад. Бо ин маъно чузъи таркибии тафсири маъной - «фиреб дода» водор менамояд, ки ба сифати водиди махрачй ибораи по хурдан (киноя аз фиреб хурдан) муайян гардад, чунон ки дар байти зер ин маъноро мушодида менамоем: Ки беуушй хуш аст аз ошщ, аммо На чандоне, ки аз гафлат хурад по. (Низомй, 4, 68).

Аз тафсири маъноии чоруми универби пойдом дам диссаи тема ва дам диссаи рема дар универб вучуд дошта, таркиби ономасиологии онро ташкил кардаанд ва худи универб категорияи предметро ифода менамояд. Дар он аз тафсири маъной мубтадо ва пуркунандаи бевосита актуалй гардидаанд. Бояд зикр намуд, ки дар ин дол калимаи дом ба маънои «далка» дар натичаи ассотсиатсияи маъной аз руи монандии зодирй ва функсия, инчунин кучиши маъно бо калимаи пой бо роди вожгунаи сохторй калимаи нав сохтааст. Дар универби мазкур вариантдои лугавию маъноии предмет ва макон мувофикат кардаанд.

Дар нисбати универби сарпанча кайд менамоем, ки тафсирдои маъной ё зермаънодо чунон оварда шудаанд, ки гуё дар яке давоми мантикии якдигаранд:

1. сари ангуштон (5, 1857).

2. панчаи даст (3, 423; 5, 1857; 4, 211).

3. чангол (5; 4).

4. кудрат, зур (5; 4).

5. марди кавидаст, ки машки зури панча расонида бошад; одами зур ва тавоно (4); дорои панчаи кудрат (5).

6. даст ба гиребон шудан, чанг, чидол (4).

7. зулму тааддй; ситамгорй (4).

8. золим мардумозор (3, 4).

Дар тафсирдои маъноии универби сарпанча калимадои универбро ташкилдиданда тандо дар ду тафсири маъноии аввал мавчуд буда, дар тафсирдои дигар вучуд надоранд ва ба маънои аслй омадаанд. Калимаи сар дар тамоми тафсирдо маънои мачозии «ибтидо, асос»-ро (4, 193) зодир менамояд, яъне он асоси зуру кувват будани даст, асоси зулму золимй будани панча (даст)-ро ифода менамояд.

Маънои сеюми универб аз ибораи панча задан ба маънои «даст задан ба чизе, бо часпидан ба чизе» сарчашма мегирад, зеро яке аз маънодои калимаи панча -«чангол», «даст» мебошад (4, 23):

Дидй он цащауаи кабки хиромон, Хофиз,

Ки зи сарпанчаи шоуини цазо гофил буд. (Хофиз, 4, 211).

Маънои дигари мачозии калимаи панча - «тавоной, иктидор» дар тафсири маъноии чорум ва панчум ба кор рафтааст, чунон ки байти зерин нишон медидад: Хофиз аз сарпанчаи ишци нигор, Хамчу мур афтода шуд дар пои пил.(Хофиз, 4, 211).

Рауо кун, то бияфтад нотавоне,

Ки бо сарпанчагон зур озмояд. (Саъдй, 4, 211).

Дар асоси тафсири маъноии шашум ташаккул ёфтани универби мазкур аз ибораи панча кардан сарчашма мегирад, ки маънои «зурозмой кардан, чанг кардан»-ро дорад:

Хар кй бо фулодбозу панча кард,

Соиди симини худро раща кард.(Саъдй, 4, 24).

Ба уангоми сарпанча рубоуи ланг,

Чй гуна ниуад пой пеши паланг? (Низомй, 4, 211).

Дар ин чо аз таркиби ибора феъли кардан эллипсис шуда, калимаи панча ба чузъи универб табдил ёфтааст.

Дар ташаккули универб бо маънодои дафтум ва даштум ибораи панча афгандан, панча бартофтан ба маънои «зулму тааддй кардан, ситамгорй намудан» ба сифати водиди махрачй хизмат мекунад, чунон ки байтдо нишон медиданд: Дар он марз, к-ин пири уушёр буд, Яке марзбони ситамгор буд. Хар нотавонро, ки дарёфтй, Ба сарпанчагй панца бартофтй. (Саъдй, 4, 24).

Яке подшоузода дар Ганца буд, Ки ноаулу нопоку сарпанча буд. (Саъдй, 4, 211). Дар натичаи эллипсис шудани феълдои афгандан ва бартофтан калимаи панча бо калимаи сар таносуб пайдо намуда, универб ташкил додаанд.

Дар таркиби ономасиологии универби сарпанча бо маънодои якум ва дуюм диссадои темаву рема актуалй шуда, базис ва аломати ономасиологиро ташкил кардаанд ва универб категорияи ономасиологии предметро ифода менамояд. Бо маънодои бокимонда базиси ономасиологй берун аз таркиби ономасиологй чой гирифта, колаби калимасозй аломати ономасиологиро ташкил додааст ва дар ондо диссадои таркибии универб вучуд надоранд. Тандо тафаккури мантикй ёрй расонд, ки дар асоси захираи лугавии забон маънои диссадои таркибй баркарор карда шавад. Дар ин универб вариантдои лугавию маъноии предмет, номи амал, шахс ва аломати он мутобикат кардаанд.

Х,амин тавр, мувофикан ба мачмуи додашудаи калимадо системаи типдои сермаъной он вакт модият пайдо мекунад, ки дамаи типдои ташкилдидандадо бо хусусиятдои сохтории ин калимадо иртиботи мутакобила дошта бошанд. Бо системаи типдои сермаъной таснифи мачмуи калимадои мавриди тадкик ва муносибатдои байни гуруддои ин калимадоро марбут кардан мумкин аст, ки бо ин род амалй гардонидани системаи типдо ба даст оварда мешавад.

Пайнавишт:

1. Виноградов В. В. Исследования по русской грамматике: Избранные труды. - М.: Наука, 1975.-559 с.

2. Винокур Г. О. Заметки по русскому словообразованию // Избранные труды по русскому языку. - М.: Изд-во Мин. прос. РСФСР, 1959. -С.419-442.

3. Мууаммад Гиёсуддин. Гиёс-ул-лугот: Иборат аз се цилд/Тауияи А. Нуров. -Душанбе: Адиб, 1977-1988.-^.1.- 1987.-480с.; Ц.2.-1988. -416с.

4. Фаруанги забони тоцикй: Иборат аз ду цилд. -М.: Сов. энсиклопедия, 1969.-Ц.1.-951с.; Ч..2. -952 с.

5. Фаруанги форсй/Таълифи Хасан Амид. - Чопи шашум. -Теурон, 1351.

6. Сахарный Л.В. Структура слова-универба и контекст // Словообразовательные и семантико-синтаксические процессы в языке: Межвуз. сб. науч. тр. - Пермь, 1977.-С. 27-37.

References Literature:

1. Vinogradov V.V. Explorations on Russian Grammar: Selected Works. - M. : Science, 1975. -559 pp.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2. Vinokur G.O. Notes on Russian Word-Building // Selected Works on the Russian Language. -M. : Publishing-house of the Ministry of Enlightenment of the Russian Soviet Federation Social Republic, 1959. - 419 - 442 pp.

3. Muhammad Ghiyosuddin. Ghiyos-ul-Lughot: in three volumes / Prepared by A. Nurov. -Dushanbe: Man-of-Letters, 1977-1988.-V.1, - 1987. - 480pp.; -V.2. - 1988, - 416pp.

4. The Dictionary of the Tajik Language.: in two volumes. -M.: Soviet Encyclopedia, 1969.-V.1.-951 pp .; -V.2. - 952pp.

5. Persian Dictionary/ Under the editorship of Hasan Amid. - The sixth edition. -Tehran, 1351 hijra.

6. Sakharnyi, L.V. The Structure of Word-Univerb and Context // Word-Building and Semantic-Syntactic Processes in a Language: Collection of Scientific Works of Various Higher Schools. - Perm, 1977. - pp. 27 - 37.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.