Civil Security Engineering or Civil Protection Engineering? Текст научной статьи по специальности «Строительство и архитектура»

Tadeusz Terlikowskia)*

a) The Main School of Fire Service / Szkola Glowna Sluzby Pozarniczej * Corresponding author / Autor korespondencyjny: [email protected]

Civil Security Engineering or Civil Protection Engineering? Inzynieria bezpieczenstwa cywilnego czy inzynieria ochrony ludnosci?

ABSTRACT

Objective: This paper attempts to prove that an effective model of protecting civilians from consequences of hazards ensuing from natural events considered as natural disasters, as well as risks arising from civilisational development in the reality of a global world, is the civil security engineering system based on achievements of many scientific disciplines related to the humanities, social sciences and technical sciences. This objective is justified by the thesis that stipulates that civil security engineering is an interdisciplinary measure of numerous entities in a modern state, the task of which is ensuring security for the society as regards the protection of life and health, property and the environment as fundamental conditions for the existence of the nation. Introduction: The contemporary reality, in which the 21st century society is functioning, creates diverse hazards for human life and health, property and the environment. Hence it is the obligation of the state to seek new effective methods that would allow combatting the consequences of such hazards. Many of those methods and tools are comprised by security engineering with civil protection engineering distinguished as a specialist discipline, which comprises means, methods and ways of organising effective protection of the society, human life and health as well as civilisational and cultural achievements of the society.

Methodology: The basic method adopted in preparing this article was a review of source materials related to hazards to the society resulting from natural phenomena and industrial environment, followed by preparing conclusions and a presentation of the complete reasoning in relation to the subject of the present article.

Conclusions: Civil protection is one of the most crucial challenges for the state security system in the context of all-encompassing globalisation, which is conducive to the generation of new hazards, especially those that result from the development of modern technologies. But also in the sphere of natural hazards we are faced with new events, i.a., due to climate change, such as extreme weather conditions, changes to annual precipitation, melting of icebergs, rise of the water level in seas and oceans, or the recent spread of epidemic hazards, which may be caused by diverse viruses, such as the current coronavirus outbreak. To be effective, the civil protection system has to be organised in a way that ensures it is capable of coping with all challenges; it needs to be able to use knowledge from many scientific fields and domains, and furthermore it also has to be an interdisciplinary system characterised not only by social knowledge, but in the first place technical know-how, and that is why we can speak of civil protection engineering. Key words: civil protection, natural and technical hazards, rules for civil protection, safety engineering, civil security engineering, civil protection engineering Type of article: review article

Received: 05.02.2020; Reviewed: 19.02.2020; Accepted: 09.03.2020; Author's ORCID ID: T. Terlikowski - 0000-0001-6197-4421;

Please cite as: SFT Vol. 55 Issue 1, 2020, pp. 48-61, https://doi.Org/10.12845/sft.55.1.2020.4;

This is an open access article under the CC BY-SA 4.0 license (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/).

ABSTRAKT

Cel: Celem artykulu jest proba dowiedzenia, ze efektywnym modelem ochrony ludnosci przed skutkami zarowno zagrozen wynikajgcych ze zdarzen naturalnych, jak i z rozwoju cywilizacji jest system inzynierii ochrony ludnosci oparty na osiqgni^ciach dyscyplin naukowych z dziedziny nauk humani-stycznych, spolecznych oraz nauk technicznych. Cel ten uzasadnia teza mowigca, ze inzynieria ochrony ludnosci jest interdyscyplinarnym dzialaniem wielu podmiotow wspolczesnego panstwa, ktorego zadaniem jest zapewnienie bezpieczenstwa spoleczenstwu w zakresie podstawowych warunkow istnienia narodu: ochrony zycia i zdrowia, mienia i srodowiska.

Wprowadzenie: Wspolczesna rzeczywistosc, w ktorej funkcjonuje spoleczenstwo XXI wieku, stwarza wiele zagrozen dla zycia i zdrowia ludzi, mienia oraz srodowiska. Stgd obowigzkiem panstwa jest szukanie nowych efektywnych metod pozwalajgcych na przeciwstawienie si§ skutkom tych zagrozen. Wiele metod i narz^dzi dedykowanych temu celowi znalezc mozna w obszarze inzynierii bezpieczenstwa - z wyodr^bnieniem inzynierii ochrony ludnosci jako specjalistycznej dyscypliny zawierajgcej srodki, metody i sposoby organizowania skutecznej ochrony spoleczenstwa, zycia i zdrowia ludzi oraz dorobku cywilizacyjnego i kulturowego spoleczenstwa.

Metodología: Podstawowg metodg zastosowang w trakcie przygotowania artykulu byla analiza materialów zródlowych z zakresu zagrozert dla spole-czertstwa plyngcych ze zjawisk naturalnych i srodowiska industrialnego, opracowanie wniosków i przedstawienie calosci wywodów w odniesieniu do tematu artykulu.

Wníoskí: Wobec powszechnej globalizacji, która sprzyja powstawaniu nowych zagrozert, zwlaszcza tych b^dgcych wynikiem rozwoju nowoczesnych technologii, ochrona ludnosci stanowi dla systemu bezpieczertstwa partstwa jedno z najwazniejszych wyzwart. Takze w obszarze zagrozert naturalnych mamy do czynienia z nowymi zdarzeniami b^dgcymi skutkiem np. zmian klimatycznych (ekstremalne zjawisko pogodowe, zmiany w ilosci rocznych opadów atmosferycznych, topnienie lodowców, podnoszenie si§ poziomu wód w morzach i oceanach, szerzenie si§ zagrozert epidemicznych, których przyczyng mogg bye róznego rodzaju wirusy). Aby system ochrony ludnosci byl efektywny, powinien czerpae wiedz? z róznych obszarów i dziedzin nauki oraz dyscyplin naukowych, wykazywae si§ interdyscyplinarnoscig, wykorzystywae nie tylko wiedz? spoleczng, prawng, ale przede wszystkim techniczng. Stgd mozemy mówie o inzynierii ochrony ludnosci.

Stowa kluczowe: ochrona ludnosci, zagrozenia naturalne i techniczne, zasady ochrony ludnosci, inzynieria bezpieczertstwa, inzynieria bezpieczertstwa cywilnego, inzynieria ochrony ludnosci Typ artykutu: artykul przeglgdowy

Przyjçty: 05.02.2020; Zrecenzowany: 19.02.2020; Zaakceptowany: 09.03.2020; Identyfikator ORCID: T. Terlikowski - 0000-0001-6197-4421;

Proszç cytowac: SFT Vol. 55 Issue 1, 2020, pp. 48-61, https://doi.Org/10.12845/sft.55.1.2020.4;

This is an open access article under the CC BY-SA 4.0 license (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/).

Introduction

Before an attempt is made at answering the title of the article, it is necessary to present the story of the concept of "safety", along with its evolution over the years, and especially the recent period - characterised by geopolitical changes and the dynamic development of civilisation related to technological development and its influence on the human environment.

We are currently facing a number of phenomena of an unprecedented scale and magnitude, resulting both from human activities and powerful natural forces. The contemporary society has a particular need to have a sense of security, value and safe future, because, after all, security has always constituted a significant need in the life of people [1, p. 62]. For years now the need for security in the form of rules and bans defining the admissible solutions and the ensuing required behaviour of people has been an inherent element of how interpersonal relations are regulated. Such requirements for human behaviour in the form of religious laws may be found among others in the Deuteronomy, which contains the following statement: "When thou buildest a new house, then thou shalt make a battlement for thy roof, that thou bring not blood upon thine house, if any man fall from thence" [2, p. 9]. From the viewpoint of security, this is certainly one of the requirements that allow safe usage of the house. This is because the identification and utilisation of an appropriate security system, as well as the determination of appropriate systemic and legal solutions, results from the development of interpersonal and international relations, and in the first place from rapid economic growth.

As a result of social and political transformations, security ceased to be perceived as a military domain and the military sphere. The term of security has been expanded both vertically by furthering the concept of safety to comprise new subjects and objects that need to have security ensured, as well as horizontally, by extending the concept of security to comprise new areas or entities it is related to. Such an evolution of the concept was particularly pronounced in the 1970s. Objects, or subjects, of safety are now human groups, communities, as well as countries, regions or entire international systems. On the other hand,

Wst^p

Przed próbq odniesienia si? do pytania zawartego w tytule artykutu nalezy przedstawic histori? poj?cia „bezpieczenstwo" i jego ewolucji na przestrzeni lat. W szczególnosci ostatnie byty bowiem naznaczone zmianami geopolitycznymi i gwattownym rozwojem cywilizacji idqcym w parze z post?pem technologii, które znaczqco wptyn?ty na srodowisko cztowieka.

Aktualnie wyst?pujqce zjawiska, charakterystyczne ze wzgl?du na swojq skal? i rozmiary, wynikajq zarówno z dziatan samego cztowieka, jak i pot?znych sit przyrody. Wspótczesne spoteczen-stwo odczuwa szczególnq potrzeb? poczucia bezpieczenstwa, wartosci i pewnosci jutra - wszakze bezpieczenstwo od zawsze stanowito istotnq potrzeb? w zyciu cztowieka [1, s. 62]. Potrzeba ta, w formie nakazów i zakazów okreslajqcych dopuszczalne roz-wiqzania i zwiqzane z tym konieczne zachowanie si? ludzi, jest od lat nieodtqcznym elementem regulacji stosunków mi?dzyludzkich. Takie wymagania zachowan ludzkich w formie nakazów religijnych mozna odczytac na przyktad juz w Ksi?dze Powtórzonego Prawa, gdzie znajduje si? nast?pujqcy zapis: „Jesli zbudujesz dom, uczy-nisz na dachu ogrodzenia, bys nie obciqzat swego domu krwiq, gdyby ktos z niego spadt" [2, s. 9]. Z punktu widzenia bezpieczenstwa na pewno jest to jeden z warunków umozliwiajqcych bez-pieczne uzytkowanie domu. Okreslenie i stosowanie odpowied-niego systemu bezpieczenstwa, a takze wskazywanie wtasciwych rozwiqzañ systemowych i prawnych wynika bowiem z rozwoju stosunków mi?dzyludzkich i mi?dzynarodowych, a przede wszystkim z gwattownego rozwoju gospodarczego.

Zmiany spoteczno-polityczne spowodowaty, ze bezpieczenstwo przestato byc postrzegane jako domena militarna, sfera woj-skowosci. Nastqpito rozbudowanie poj?cia, zarówno wertykalnie - poprzez jego rozszerzenie o nowe podmioty, obiekty, którym bezpieczenstwo nalezy zapewnic, jak i horyzontalnie - poprzez zwi?kszenie zasi?gu poj?cia bezpieczenstwo o nowe obszary czy tez przedmioty, których bezpieczenstwo dotyczy. Taka ewolucja poj?cia daje si? zauwazyc od lat 70-tych ubiegtego stulecia. Obiek-tami bezpieczenstwa, jego podmiotami stali si?: cztowiek, grupy ludzkie, spotecznosci, a takze panstwa, regiony czy cate systemy

security fields now comprise political, military, economic, power engineering, ecological, cultural systems, including also ideological and social ones, etc. As may be seen from its definition and colloquial understanding, security has been understood for years (and perhaps even centuries) as a state that guarantees to countries and communities the certainty of their existence, survival and certainty which ensures further development.

As emphasised by P Majer [3, p. 11] the approach to security understood as mere guarantee of the existence of the state and its survival is nowadays considered a conservative approach. Security involves not only guaranteeing the existence of the state, its inviolability and development, but also ensuring the appropriate functioning of a particular area of state operation, a guarantee of the safety of its citizens under the man-technology-environment system [2, p. 10]. Economic growth and the consequent economic transformations required ensuring the required security level, including also the devising of relevant systems of legal, organisational and functional solutions, as well as regulations pertaining to interpersonal relations [2, p. 9]. The most pronounced changes in the approach to understanding of security and its application have taken place as a result of a dynamic development of technologies, and in particular cutting-edge technical solutions, which have not been used before, such as for example space industry, introduction of artificial intelligence, peaceful use of nuclear energy by developing nuclear energy etc. Such a situation required on the one hand the adoption of solutions related to societal organisation (among others extending societal education to include topics related to security, such as for example occupational safety and health, defence training, including self-defence and defence education), and, on the other hand, ensuring the safety of machinery, equipment of technological lines, buildings and structures, to make sure that they do not become a source of threat for people and property.

Extending the concept of security onto other entities, objects, and areas resulted in the necessity of having this concept particularised, which consequently led to the establishing of various proposals for its classification. All those attempts at finding a definition or structuring clearly indicate that there is a great interest in these topics. This in turn resulted in the formal recognition of security as a scientific discipline1. This recognition results from the fact that security is the "most important value, a nationwide need and a priority objective of the operation of the state, social entities and groups, and concurrently a process that comprises diverse means guaranteeing a life free of interferences and possibilities of development, including state security and protection of individuals and of the entire society, its goods and the natural environment from hazards that endanger goods covered by special protection" [4, p. 117]. Based on such an all-embracing definition of security, its division may be made for example with view to subjectiveness (national security, international security) or assuming objectiveness as a basis for division,

1 For the first time security was recognised as a scientific field under the name of "security sciences" in 2011, see: Regulation of the Minister of Science and Higher Education on areas of knowledge, fields of science and art as well as scientific and artistic disciplines of 8 August 2011 (Polish Journal of Laws/Dz.U. No. 179, item 1065); the currently binding Regulation of the Minister of Science and Higher Education on branches of science and scientific disciplines and artistic disciplines of 20 September 2018 (Polish Journal of Laws/Dz.U. 2018 item 1818) assigns security sciences to the field of social sciences as a scientific discipline.

miçdzynarodowe. Do obszarow bezpieczenstwa zaczçty zaliczac siç: systemy polityczne, militarne, ekonomiczne, energetyczne, ekologiczne, kulturowe (w tym ideologiczne, spoteczne itp.). Bezpieczenstwo, jak wynika z definicji pojçcia i jego potocznego zna-czenia, przez wiele lat (moze nawet stuleci) rozumiane byto jako stan gwarantujqcy panstwom, spoteczenstwom pewnosc ich ist-nienia, przetrwania, ktora dawata rowniez gwarancjç rozwoju.

Wspotczesnie, jak podkresla P Majer [3, s. 11], postrzeganie bezpieczenstwa wytqcznie jako gwarancji istnienia panstwa i jego przetrwania jest nazywane konserwatywnym. Obecnie bezpieczenstwo oznacza nie tylko zapewnienie istnienia panstwa, jego nienaruszal-nosci, gwarancji istnienia i rozwoju, ale rowniez zapewnienie funk-cjonowania poszczegolnych dziedzin panstwa, gwarancji bezpieczenstwa jego obywateli w uktadzie cztowiek-technika-srodowisko [2, s. 10]. Rozwoj gospodarczy oraz zwiqzane z nim zmiany spoteczne wymagaty zapewnienia odpowiedniego poziomu bezpieczenstwa, w tym opracowania wtasciwych rozwiqzan prawnych, organi-zacyjnych, funkcjonalnych oraz uregulowan z zakresu stosunkow miçdzyludzkich [2, s. 9]. Najwiçksze zmiany w podejsciu do rozu-mienia bezpieczenstwa i jego stosowania nastqpity w wyniku gwat-townego rozwoju technologii, zwtaszcza nowoczesnych rozwiqzan technicznych, ktore nigdy wczesniej nie byty stosowane (np. prze-myst kosmiczny, wprowadzenie sztucznej inteligencji, pokojowe wykorzystanie energii atomowej poprzez budowç energetyki jqdro-wej itp.). Sytuacja taka wymagata z jednej strony zastosowania roz-wiqzan z obszaru organizacji spoteczenstwa (m.in. wprowadzenie do edukacji spoteczenstwa zagadnien takich jak bezpieczenstwo i higiena pracy, szkolenie obronne - w tym powszechna samoobrona, edukacja obronna), a z drugiej strony zapewnienia bezpieczenstwa maszyn, urzqdzen linii technologicznych, budynkow i obiektow, aby nie stanowity one zrodta zagrozen dla osob i mienia.

Rozszerzenia pojçcia bezpieczenstwo na inne podmioty, obiekty, obszary prowadzito do koniecznosci uszczegotowienia tego ter-minu, co w konsekwencji zaowocowato wieloma propozycjami jego systematyk. Wszystkie proby definiowania, systematyzowania dobitnie swiadczq o duzym zainteresowaniu poruszanq problema-tykq. To z kolei przetozyto siç na formalne uznanie bezpieczenstwa za dyscyplinç naukowq1. Jego powodem byto stwierdzenie, ze jest to „najwazniejsza wartosc, potrzeba narodowa i priorytetowy cel dziatalnosci panstwa, jednostek i grup spotecznych, a jednoczesnie proces obejmujqcy roznorodne srodki gwarantujqce trwaty, wolny od zaktocen byt i rozwoj w tym obronç panstwa oraz ochronç jed-nostek i catego spoteczenstwa, ich dobr i srodowiska naturalnego przed zagrozeniami, ktore godzq w dobra podlegajqce szczegolnej ochronie" [4, s. 117]. Z tak obszernej definicji bezpieczenstwa mozna dokonac jego podziatu np. ze wzglçdu na podmiotowosc (bezpieczenstwo narodowe, bezpieczenstwo miçdzynarodowe) albo - bio-rqc za podstawç podziatu przedmiotowosc - mozna wyroznic bezpieczenstwo polityczne, militarne, ekonomiczne, spoteczne,

1 Po raz pierwszy bezpieczenstwo uznano za dyscyplinç naukowq pod nazwq „nauki

0 bezpieczenstwie" w 2011 roku, patrz: Rozporzqdzenie Ministra Nauki i Szkolnic-twa Wyzszego z 8 sierpnia 2011 r. w sprawie obszarów wiedzy, dziedzin nauki

1 sztuki oraz dyscyplin naukowych i artystycznych (Dz.U. Nr 179, poz.1065); aktualnie obowiqzujqce rozporzqdzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyzszego z 20 wrzesnia 2018 r. w sprawie dziedzin nauki i dyscyplin naukowych oraz dyscyplin artystycznych (Dz.U. 2018 poz. 1818) sytuuje nauki o bezpieczenstwie w dzie-dzinie nauk spotecznych jako dyscyplin^ naukowq.

we may mention political, military, economic, social, religious, ideological, maritime, aviation, ecological, climate-related, internal, external, technical, civil, health-related, foodstuff, sanitary, legal and societal security etc. [3]. Coming up with a closed catalogue of security appears to be impossible and, given its objectiveness, new hazards may appear that would require specific security principles to be created. Once issues related to security have been introduced to the field of science and practice, a domain was created (in the colloquial understanding of the word) of knowledge, science as well as studies defined as "safety engineering". It was recognised as a field of study in 2007 when the minister of science and higher education defined the standards of education for the field of study (major) of safety engineering [5]. The presented characteristics and definitions, and, first of all, formal and legal regulations suggest that appropriate rank has been given to these issues in science and in processes that affect the security conditions of the modern civilisation.

Safety engineering - definition, conceptual and functional scope

Safety engineering has been established and is based on principles worked out under reliability theory.

Given the dramatic development of civilisation, and consequently also technologies available at the time, recognition was given to the necessity of studying relations between the development of sciences and technology, on the one hand, and environmental conditions that reduce society's adjustment potential to constantly changing living conditions arising from rapidly shifting civilisational requirements [2, p.10]. S. Radkowski wrote that this necessity led to the creation of technological development forecasts taking into account broadly understood consequences in the man- technology-environment system in the context of their impact on humans and on the environment. Those studies comprised estimates of the types, scope and magnitude of such impact in relation to individual types of technology. In addition, those estimates also contained assessments of the positive and negative effects. These studies were based on the thesis that each human activity entails a specific risk understood as a product of the likelihood of an event and potential losses resulting from it. Studies suggesting a solution to the problem of assessing and analysing the level of security take into account societal expectations and limitations that arise from the adopted solutions [2, p.11].

Consequently, the security level is a criterial function that limits the state of technology, and its identification is one of the tasks of safety engineering, and namely the identification of possibilities of reducing technical risk already at the construction stage of building structures. In this respect particular importance is gained by the necessity of carrying out analyses related to reducing the state of uncertainty as to the projected time until failure and correct scenario for the course of the event, as well as total costs necessary to eliminate its consequences. In the opinion of S. Radkowski [2, p. 15-16] the performance of such an analysis requires the adoption of suitable methods and tools appropriate for engineering processes, and this is where the concept of safety engineering is derived from.

kulturowe, religijne, ideologiczne, morskie, lotnicze, ekologiczne, kli-matyczne, wewnçtrzne, zewnçtrzne, techniczne, cywilne, zdrowotne, zywnosciowe, sanitarne, prawne, powszechne, itp. [3]. Wydaje siç, ze nie sposób opisac zamkniçtego katalogu bezpieczenstwa, uwzglçdniajqc jego przedmiotowosc. Zawsze mogq pojawic siç nowe zagrozenia, których skutki bçdq podstawq do okreslania zasad bezpieczenstwa. Wraz z wprowadzeniem problematyki bezpieczen-stwa do obszaru nauki i praktyki powstata dziedzina (w potocznym znaczeniu tego stowa) wiedzy, nauki, a takze studiów, okreslona jako „inzynieria bezpieczenstwa". Zostata uznana jako kierunek studiów w 2007 r., kiedy minister nauki i szkolnictwa wyzszego okreslit stan-dardy ksztatcenia na kierunku studiów inzynieria bezpieczenstwa [5]. Z przedstawionych charakterystyk oraz pojçc definicyjnych, a przede wszystkim regulacji formalno-prawnych wynika, ze niniej-szej problematyce zostata nadana odpowiednia ranga w nauce i pro-cesach ksztattujqcych warunki bezpieczenstwa we wspótczesnej cywilizacji.

Inzynieria bezpieczeñstwa - definicja, zakres pojçciowo-funkcjonalny

Inzynieria bezpieczenstwa powstata i opiera siç na zasadach wypracowanych przez teoriç niezawodnosci.

Wraz z bardzo gwattownym rozwojem cywilizacji i techno-logii dostrzezono koniecznosc badania zwiqzków pomiçdzy rozwojem nauki i techniki a srodowiskowymi warunkami ogra-niczajqcymi mozliwosci adaptacyjne spoteczenstwa do stale zmieniajqcych siç warunków zycia, które wynikajq z bardzo dyna-micznie zmieniajqcych siç wymogów cywilizacyjnych [2, s.10]. W efekcie powstaty, jak pisze S. Radkowski, opracowania pro-gnozy rozwoju techniki uwzglçdniajqce szeroko rozumiane skutki w systemie cztowiek-technika-srodowisko pod kqtem ich oddzia-tywania na cztowieka i srodowisko. Opracowania te zawieraty szacunki rodzajów, zakresu i wielkosci tych oddziatywan w odnie-sieniu do danych rodzajów technologii, a takze oceny skutków pozytywnych i negatywnych. Podstawq opracowan byta teza, ze z kazdq dziatalnosciq cztowieka wiqze siç okreslone ryzyko, rozumiane jako iloczyn prawdopodobienstwa zaistnienia zdarzenia i jego potencjalnych strat. Opracowania zawierajqce rozwiqzanie problemu oceny i analizy poziomu bezpieczenstwa uwzglçdniajq spoteczne oczekiwania i ograniczenia wynikajqce z zastosowa-nych rozwiqzan [2, s.11].

Poziom bezpieczenstwa jest wiçc kryterialnq funkcjq ogra-niczajqcq stan techniki, a jego okreslenie jest jednym z zadan inzynierii bezpieczenstwa (a doktadnie mozliwosci zmniejszenia poziomu ryzyka technicznego juz na etapie konstruowania obiek-tów). Szczególnego znaczenia nabiera koniecznosc przeprowa-dzenia analizy zmniejszenia stanu niepewnosci odnoszqcej siç do prognozy czasu do awarii i prawidtowego scenariusza prze-biegu zdarzenia, a takze sumarycznych kosztów usuwania jego skutków. S. Radkowski [2, s. 15-16] wyjasnia, ze przeprowadzenie takiej analizy wymaga zastosowania odpowiednich metod i narzç-dzi wtasciwych dla procesów inzynieryjnych - stqd wtasnie pocho-dzi okreslenie inzynieria bezpieczenstwa.

Ogólnymi zadaniami inzynierii bezpieczenstwa bez wzglçdu na jej przedmiot sq miedzy innymi [2, s. 16]:

The general tasks of safety engineering, regardless of its subjects are as follows [2, p.16]:

- identification of essential security standards,

- determination of studies aimed at meeting security criteria,

- specification of hazard identification methods for the purposes of security,

- setting up rules for the organisation and functioning of security,

- specification of general requirements and needs specific to local conditions, and in addition formal and legal regulations in the scope of responsibility for security and for impact on the environment.

An exceptionally important element of safety engineering is the development and adoption of procedures to be followed to allow, i.a., the following:

- identification of potential hazards at each stage of functioning of the security area,

- risk assessment of identified hazards,

- determination of the risk acceptability level,

- determination of ways, methods and tools, as well as resources (including financial ones) needed to minimise the risk, for example by adoption of additional security means.

The implementation of the abovementioned measures should allow the devising of appropriate procedures oriented at undertaking appropriate measures and methods as a result of conducted risk analysis and assessment, including in the first place those that are considered as prerequisites for the achievement and ensuring of the required security level.

Procedures for the selection of security criteria in each domain require engineering knowledge from individual areas of technique, technology, management etc. This is due to the fact that as stated fittingly by M. Lutostanski [6, p. 175], an obvious thesis may be posed that in addition to good theory provided by security sciences, the security of any object or subject also needs sound techniques. And sound techniques may be ensured by the development of technical sciences with an autonomic scientific discipline, which should be safety engineering. And as further stated by M. Lutostanski [6, p. 176] security sciences may not be perceived exclusively in the context of military issues. Consequently, there is a need for a safety engineering science, which should comprise a wide spectrum of phenomena that make the surrounding reality more suitable to expectations of enhancing the safety culture, first of all with respect to technical development.

Therefore, it may be assumed that safety engineering is a specific interdisciplinary scientific discipline that incorporates in the sphere of safety assurance tools and conceptual apparatus of such disciplines, as for example environmental engineering, material engineering, power engineering, mechanics, transport, construction and many other similar technical scientific disciplines. Security science - specified in the list of scientific fields and disciplines - does not include technical or engineering problems, which are indispensable in the planning, organisation and establishing of security systems on various organisational levels, in state, self-government, economic or non-government organisations. As regards non-military security, safety engineering is necessary for the purposes of identification and

- okreslenie istotnych norm bezpieczenstwa,

- okreslenie badan majqcych na celu spetnienie wymagan bezpieczenstwa,

- okreslenie metod identyfikacji zagrozen dla bezpieczenstwa,

- sformutowanie zasad organizacji i funkcjonowania bezpieczenstwa,

- okreslenie wymagan ogólnych oraz wymagan dotyczq-cych warunków lokalnych, miejscowych, a ponadto regu-lacji formalnoprawnych z zakresu odpowiedzialnosci za bezpieczenstwo, oddziatywan na srodowisko.

Niezwykle istotnym elementem inzynierii bezpieczenstwa jest opracowanie i wprowadzenie procedur postçpowania umoz-liwiajqcych miçdzy innymi:

- identyfikacjç zagrozen mozliwych do wystqpienia na kaz-dym etapie funkcjonowania przedmiotu bezpieczenstwa,

- oszacowanie ryzyka w odniesieniu do zidentyfikowanych zagrozen,

- ustalenie poziomu akceptowalnosci ryzyka,

- okreslenie sposobów, metod i narzçdzi oraz srodków (w tym finansowych) niezbçdnych do minimalizacji ryzyka poprzez np. zastosowanie dodatkowych srodków bezpieczenstwa.

W wyniku realizacji powyzszych przedsiçwziçc powinny zostac opracowane odpowiednie procedury umozliwiajqce pod-jçcie stosownych srodków i metod, prowadzqcych do osiqgniçcia i zapewnienia wymaganego poziomu bezpieczenstwa.

Procedury wyboru kryteriów bezpieczenstwa w kazdej dzie-dzinie wymagajq wiedzy inzynierskiej z poszczególnych obsza-rów techniki, technologii, zarzqdzania itp. Bowiem, jak stusz-nie pisze M. Lutostanski [6, s. 175], mozna postawic oczywistq tezç, ze bezpieczenstwo dowolnego podmiotu lub przedmiotu

- oprócz dobrej teorii, którq majq zapewnic nauki o bezpieczen-stwie - potrzebuje równiez dobrej techniki. Tç moze zaoferowac w szczególnosci rozwój nauk technicznych z autonomicznq dys-cyplinq naukowq, jakq powinna byc inzynieria bezpieczenstwa. Jak konstatuje przywotany autor [6, s. 176], nauki o bezpieczen-stwie nie mogq byc postrzegane wytqcznie w kontekscie pro-blemów militarnych. Chodzi tu wiçc o naukç inzynierii bezpieczenstwa, która powinna obejmowac szerokie spektrum zjawisk czyniqcych otaczajqcq rzeczywistosc bardziej odpowiadajqcq oczekiwaniom podnoszqcym kulturç bezpieczenstwa, przede wszystkim w zakresie technicznego rozwoju.

Mozna zatem przyjqc, ze inzynieria bezpieczenstwa stanowi swoistego rodzaju interdyscyplinarnq dyscyplinç naukowq inte-grujqcq w sferze zapewnienia bezpieczenstwa narzçdzia i apa-raturç pojçciowq z inzynierii srodowiska, inzynierii materiatowej, energetyki, mechaniki, transportu, budownictwa i wielu innych technicznych dyscyplin naukowych. Nauka o bezpieczenstwie

- zawarta w wykazie dziedzin i dyscyplin naukowych - nie uwzglçdnia problematyki technicznej, inzynierskiej, która jest nie-zbçdna w planowaniu, organizowaniu i tworzeniu systemów bezpieczenstwa na róznych poziomach organizacyjnych - zarówno w instytucjach panstwowych, samorzqdowych, gospodarczych, jak i organizacjach pozarzqdowych. Odnoszqc siç do bezpieczenstwa pozamilitarnego, inzynieria bezpieczenstwa jest niezbçdna do rozpoznawania i szacowania ilosciowego oraz jakosciowego

qualitative and quantitative assessment of hazards, methods, ways and means of combatting such hazards, reconstruction of lands, facilities and other elements of environmental infrastructure, and restoration of the environment afflicted by the consequences of hazards. It may be reasonably assumed that the basis in those measures consists primarily of tools used in technical sciences, in engineering practice. In practical terms, the functional scope of safety engineering integrates security issues distributed among diverse scientific disciplines.

It may be assumed that safety engineering is a well-structured scientific area, related to studies of the essence of natural hazards, hazards arising from civilisational development and man-made hazards, resulting from human activity, including also the development of modern technologies that determine the development of contemporary civilisation. This is a hazard area resulting from the man-technology-environment relationship, also bearing the name of the Technology Assessment theory (TA), coined in the USA, under which studies were carried out aimed at assessing the type, scope and magnitude of impact exerted by a given technology on the society and environment in the long- and medium-term, allowing for positive and negative effects [2, p. 11]. This shows that environmental engineering comprises hazards originating from that system, both potential and dynamic ones, which appear suddenly, in most cases randomly, in emergency states and in situations with an adverse impact on human life and health, causing losses to property and degradation of the natural environment, with particular emphasis on the natural environment. Research tools in safety engineering comprise a full spectrum of engineering tools commonly used in the first place in technical sciences, but also in the field of social sciences in economics, law, management etc.

In practical terms, safety engineering has developed as a scientific discipline despite the fact that it is not formally indicated as an independent scientific discipline.

The fields of practice where safety engineering is functioning are the ever developing in this respect research and development activities, teaching activities2, practical and planning activities, for example in the development of zoning plans and plans of response to hazards and elimination of their consequences, as well as reconstruction of entities afflicted by consequences of those hazards.

For years safety engineering has made use of a conceptual framework specific for the theory of security developed during long-term activity, which is reflected in diverse separate specialties - safety engineering in the work environment, fire safety engineering, civil security engineering3 and other ones, with an objective definition, such as for example technical security engineering etc. It also involves studying the impact of emergency situations in industry on the surroundings. Such studies cover the analysis of

2 According to the materials serving as a basis for the development of an application for recognising safety engineering as an independent scientific discipline, which are at the author's disposal, in 2014 in Polish university schools there were 18 "security engineering" majors, and they were also present in 9 schools in Europe, USA and Canada. Moreover, 8 Polish scientific and research institutes and 7 domestic organisations and associations and 1 5 foreign organisations and associations, recognised safety engineering as a topic subject to studies and analyses. Issues of security engineering are additionally a subject of popularisation in 28 Polish journals and 26 foreign journals. Furthermore, security engineering is also the subject of numerous domestic and international scientific conferences.

3 In the Main School of Fire Service under the general field of study of "safety engineering" two principal specialties are being implemented: fire safety engineering and civil security engineering.

zagrozen, metod, sposobow i srodkow zwalczania tych zagrozen, odbudowy terenow, obiektow i innych przedmiotow infrastruk-tury srodowiska, odtwarzania srodowiska dotkniçtego skutkami zagrozen. Za podstawç dziatan smiato mozna uznac wytqcz-nie narzçdzia stosowane w naukach technicznych, w praktyce inzynierskiej. Inzynieria bezpieczenstwa scala w swoim obsza-rze funkcjonalnym problematykç bezpieczenstwa rozproszonq w roznych dyscyplinach naukowych.

Mozna stwierdzic, ze stanowi ona dobrze usystematyzowany obszar naukowy, powiqzany z badaniem istoty zagrozen natural-nych, zagrozen wynikajqcych z rozwoju cywilizacyjnego i zagrozen spowodowanych przez cztowieka, wynikajqcych z jego dziatalno-sci - w tym rozwoju nowoczesnych technologii -stanowiqcych

0 rozwoju wspotczesnej cywilizacji. Jest to obszar zagrozen wyni-kajqcych z powiqzania zaleznosci cztowiek-technika-srodowisko, nazywany tez teoriq Technology Assesment (TA). Prowadzone w jej ramach badania miaty na celu szacowanie typu, zakresu

1 wielkosci oddziatywania okreslonej technologii na spoteczenstwo i srodowisko w ujçciu dtugo- i srednioterminowym, z uwzglçdnie-niem skutkow pozytywnych i negatywnych [2, s. 11]. Inzynieria srodowiska obejmuje wiçc zagrozenia wynikajqce z tego systemu (zarowno potencjalne, jak i dynamiczne), pojawiajqce siç nagle, najczçsciej losowo, w stanach awaryjnych i negatywnie oddzia-tujqcych na zycie i zdrowie ludzi, powodujqcych straty w mieniu i degradacjç srodowiska naturalnego, ze szczegolnym zwroce-niem uwagi na srodowisko przyrodnicze. Narzçdziami badawczymi w inzynierii bezpieczenstwa jest petne spektrum narzçdzi inzynier-skich stosowanych powszechnie, przede wszystkim w naukach technicznych, ale takze w obszarze nauk spotecznych: ekonomii, prawie, zarzqdzaniu.

W praktyce inzynieria bezpieczenstwa uksztattowata siç jako dys-cyplina naukowa, pomimo iz nie jest formalnie wskazana jako taka.

W obszarze inzynierii bezpieczenstwa coraz bardziej rozwija siç dziatalnosc naukowo-badawcza, dydaktyczna2, praktyczno-pla-nistyczna (np. tworzenie planow zagospodarowania przestrzen-nego, reagowania na zagrozenia, likwidacji ich skutkow, a takze odbudowa podmiotow dotkniçtych skutkami tych zagrozen).

Inzynieria bezpieczenstwa od lat postuguje siç wypracowanym w wyniku wieloletniej dziatalnosci, specyficznym dla teorii bezpieczenstwa aparatem pojçciowym. Znajduje on swoje odzwier-ciedlenie w roznych wyodrçbnionych specjalnosciach - inzynierii bezpieczenstwa w srodowisku pracy, inzynierii bezpieczenstwa pozarowego, inzynierii bezpieczenstwa cywilnego3 i innych okre-slonych przedmiotowo (np. inzynierii bezpieczenstwa technicz-nego). Inzynieria bezpieczenstwa zajmuje siç ponadto badaniem wptywu na otoczenie skutkow awarii przemystowych. Badania

2 Wedtug materiatów stuzqcych do opracowania wniosku o uznanie inzynierii bezpieczenstwa jako samodzielnej dyscypliny naukowej, bçdqcych w posiadaniu autora, w 2014 r. w uczelniach polskich funkcjonowato 18 kierunków studiów „inzynieria bezpieczenstwa" i w 9 uczelniach europejskich, USA i Kanady. Ponadto w 8 krajo-wych instytutach naukowo-badawczych oraz w 7 organizacjach i stowarzyszeniach krajowych i 15 organizacjach i stowarzyszeniach zagranicznych, inzynieria bezpieczenstwa byta przedmiotem badan i analiz. Ponadto problematyka inzynierii bezpieczenstwa jest przedmiotem popularyzacji w 28 czasopismach krajowych i 26 czasopismach zagranicznych. Inzynieria bezpieczenstwa jest ponadto przedmiotem wielu krajowych i miçdzynarodowych konferencji naukowych.

3 W Szkole Gtównej Stuzby Pozarniczej w ramach ogólnego kierunku studiów „inzynieria bezpieczenstwa" realizowane sq dwie specjalnosci: inzynieria bezpieczenstwa pozarowego i inzynieria bezpieczenstwa cywilnego.

methods and means aimed at minimising consequences that may be caused by such failures. Their scope involves not only safety analyses of the equipment, but also the facilities, technological processes, transport, storage e.g. of hazardous materials. Consequently, it may be assumed that, in the context of scientific procedures, safety engineering defines the relationships between potential and actual natural disasters and technical failures with the surroundings, in which such failures or disasters may occur or which have already occurred. Taking a holistic look at problems of hazards in the system man-technology-environment, it becomes possible to define in an unequivocal way the sphere of interest of safety engineering, for which it is impossible to deny social and economic usefulness of its study results related to protection from consequences of contemporary hazards and the civilisational challenges of the contemporary world.

Taking into consideration the presented characteristics of safety engineering, the following definition may be proposed: "safety engineering is an activity connected with the design, construction, usage and decommissioning of technical facilities, which comprise all the generated products, assembly systems, machines, plant, technical installations including their fittings, interrelated in a structural and functional scope, with the aim of minimising possibilities and magnitude of their negative impact on people, their property and the environment, as well as all civili-sational achievements, including also planning, designing, organisation and functioning of security systems and modern technologies aimed at the prevention and elimination of consequences of adverse impact of technical facilities and natural phenomena on the surroundings to ensure protection of the life and health of humans and goods of the contemporary society".

takie obejmujq analizç metod i sposobów ograniczania skutków awarii. Bardzo czçsto wykraczajq poza analizç bezpieczenstwa maszyn i urzqdzen i obejmujq takze obiekty, cate procesy techno-logiczne, warunki transportu i magazynowania, zwtaszcza materia-tów niebezpiecznych dla zdrowia i zycia ludzi ze wzglçdu na swoje wtasnosci. Mozna zatem powiedziec, ze inzynieria bezpieczenstwa na drodze naukowej okresla zwiqzki potencjalnych i realnych kata-strof naturalnych oraz awarii technicznych z otoczeniem, w któ-rym takie awarie bqdz katastrofy mogq wystqpic albo juz wystq-pity. Patrzqc holistycznie na problematykç zagrozen w systemie cztowiek-technika-srodowisko, mozna w sposób jednoznaczny okreslic obszar zainteresowan inzynierii bezpieczenstwa. Rezul-taty jej badan niosq w sobie uzytecznosc spotecznq i gospodar-czq w ochronie przed skutkami wspótczesnych zagrozen i wyzwan cywilizacyjnych wspótczesnego swiata.

Biorqc pod uwagç przedstawionq charakterystykç inzynierii bezpieczenstwa, mozna zaproponowac jej definicjç: „inzynie-ria bezpieczenstwa, to dziatalnosc zwiqzana z projektowaniem, budowq, eksploatacjq i likwidacjq obiektów technicznych, którymi sq wszystkie wytworzone wyroby, zespoty systemów, maszyn, urzqdzen, instalacji technicznych wraz z ich osprzçtem, zwiqza-nych ze sobq w sensie strukturalnym, jak i funkcjonalnym w celu zminimalizowania mozliwosci i rozmiaru ich negatywnego oddzia-tywania na ludzi, ich mienie i srodowisko i wszystkie osiqgniçcia cywilizacyjne, a takze planowanie, projektowanie, organizowa-nie i funkcjonowanie systemów bezpieczenstwa oraz nowocze-snych technologii zapobiegania i usuwania skutków negatywnego oddziatywania obiektów technicznych i zjawisk naturalnych na otoczenie w celu ochrony zycia i zdrowia ludzi oraz dóbr wspót-czesnego spoteczenstwa".

Civil security engineering

This extensive concept of safety engineering has been split into several types in relation to the subject - technical security engineering, safety in the working environment, fire safety engineering, civil security engineering, engineering of systems safety, transport security engineering (air, railway, land and maritime transport) and many others. As the subject of the present article is an analysis of civil security engineering, in the further part of the deliberations the author will only discuss this issue in the context of civil protection.

Civil security engineering was described by W. Pihowicz [7, p. 5], who states that safety engineering that formed a new scientific discipline contains topics related to the following: technical security engineering, civil security engineering.

According to him, the co-dependence of tasks and methods of their implementation within technical security engineering and civil security engineering is oriented at achieving the combined goal of safety engineering, which is the rational maximisation of civil protection, the natural environment and civilisational goods. And this particular purpose may be implemented only by ensuring an appropriate combination of successful tasks in both fields (areas) constituting safety engineering. More about this co-dependence may be found in Inzynieria bezpieczenstwa technicznego. Problematyka podstawowa [7, p. 18, fig. 2.1].

Inzynieria bezpieczeñstwa cywilnego

Z tak szerokiego pojçcia inzynierii bezpieczenstwa powstato wiele jej rodzajów odnoszqcych siç do przedmiotu - inzynieria bezpieczenstwa technicznego, inzynieria bezpieczenstwa w srodowi-sku pracy, inzynieria bezpieczenstwa pozarowego, inzynieria bezpieczenstwa cywilnego, inzynieria bezpieczenstwa systemów, inzynieria bezpieczenstwa transportu (lotniczego, kolejowego, lqdowego, mor-skiego) i innych. Poniewaz przedmiotem artykutu jest analiza inzynierii bezpieczenstwa cywilnego, w dalszej czçsci rozwazan autor ogra-niczy siç wytqcznie do tego wqtku w kontekscie ochrony ludnosci.

W. Pihowicz [7, s. 5] twierdzi, ze inzynieria bezpieczenstwa, jako nowa dyscyplina naukowa, zawiera w swoim pojçciu zagad-nienia dotyczqce zarówno inzynierii bezpieczenstwa technicznego, jak i inzynierii bezpieczenstwa cywilnego. Wedtug niego wspótzaleznosc zadan i sposobów ich realizacji w ramach dzia-tania obydwu ukierunkowana jest na racjonalnq maksymaliza-cjç ochrony ludzi, srodowiska naturalnego i dóbr cywilizacji - co stanowi cel catej inzynierii bezpieczenstwa. Moze byc on urze-czywistniony tylko poprzez wtasciwq kombinacjç pozytywnych realizacji zadan w obydwu dziedzinach (obszarach), z których sktada siç inzynieria bezpieczenstwa. Wiçcej o tej wspótzalezno-sci mozna znalezc w publikacji pt. Inzynieria bezpieczenstwa technicznego. Problematyka podstawowa [7, s. 18, ryc. 2.1].

Special position and role of civil security engineering is acquired by counteracting and mastering adverse effects arising directly from natural disasters (floods, hurricanes, earthquakes, landslides, torrential precipitation, extreme temperatures, epidemics etc.), as well as technical disasters (i.a. events due to destructive human actions consisting of sabotage or terrorist acts). The types of such events to which civil security engineering is applicable are illustrated by Figure 1.

Szczegolne miejsce i rola inzynierii bezpieczenstwa cywilnego przypadajq przeciwdziataniu i opanowaniu negatywnych skutkow wywotanych bezposrednio przez katastrofy naturalne (powodzie, huragany, trzçsienia ziemi, osuwiska, gwattowne opady atmosfe-ryczne, wystçpowanie ekstremalnych temperatur, epidemie itp.), a takze katastrofy techniczne (w tym zdarzenia powstate w wyniku destrukcyjnych dziatan cztowieka w postaci aktow sabotazu czy aktow terrorystycznych). Rodzaje takich zdarzen, w stosunku do ktorych ma zastosowanie inzynieria bezpieczenstwa cywilnego, ilu-struje rycina 1.

Source: Own elaboration. Zrodto: Opracowanie wtasne.

Natural catastrophes and technical disasters lead to adverse consequences, which comprise tangible and intangible damage. The concept of damage comprises among others human death and injuries - non-measurable damage, damage or harm to the natural environment - measurable and non-measurable damage, destruction or damage to civilisational goods - measurable goods [7, p. 135], [2, p. 19]. The basic, direct and most frequent causes of damage involve the destructive action of diverse forces, phenomena or substances, as for example mechanical forces, thermal radiation, ionising radiation, electric current and chemical toxic substances. Destructive impacts causing damage, albeit to a lesser extent, may arise from magnetic fields, electric fields, acoustic fields etc. More about the extent of the damage is written by S. Radkowski [2, s. 19, fig. 3.1].

It may be assumed that for safety engineering, including civil security engineering, the estimation of losses that could be incurred due to a hazard, for example to natural or technical disasters, is one of the basic elements in developing security plans aimed at ensuring protection from consequences of such events.

When defining the possibility of the occurrence of a loss and assessing its potential magnitude, an analysis should be carried out comprising, i.a.:

- the so-called mechanism underlying the damage, including: likelihood of the event and the possibility of occurrence of a consequence of an undesired event [7, p. 242],

- identification of tangible and intangible losses as an immediate result of the event,

- costs that have to be borne in order to prepare the appropriate response to the event (appropriate amount and types of human and financial resources and means), and that had to be allocated for compensation of losses during the so-called restoration to the condition prior to the event.

For more about the damage occurrence mechanism see W. Pihowicz [7, p. 242, fig. 9.5].

The activity described above is one of a number of elements in the entire process of civil security engineering, which is frequently called management of catastrophic risk. It is the object of attention of numerous entities of government administration, regional and local government administration, economic entities, non-government organisations, institutions, inspections, foundations, charities and humanitarian organisations4.

When describing civil security engineering and its development one should keep in mind the role played in the process by the Main School of Fire Service. The stimulus to begin education in civil security engineering were the changes in how fire protection was functioning in Poland [8]. In implementing the educational programme for fire engineer officers, in line with the Act on fire protection and also taking into consideration local events other than a fire that pose a hazard to the human life or health, property and the environment, which require taking up appropriate interventions by numerous different entities, a decision was

4 Tasks for diverse entities functioning within the state in respect to crisis management have been defined in several legal regulations with the rank of an act, as for example: Acts on regional government, on district local government, on commune local government, on crisis management, on the state of a natural disaster; the Act on central public administration bodies and many others.

Katastrofy naturalne i techniczne wywotujq szkody materialne i niematerialne. Pod pojçciem szkód przyjçto siç rozumiec miçdzy innymi smierc i obrazenia u ludzi (szkody niemierzalne), zniszcze-nie lub uszkodzenie srodowiska naturalnego (szkody mierzalne i niemierzalne), zniszczenia lub uszkodzenia tworów cywilizacji (szkody mierzalne) [7, s. 135], [2, s. 19]. Podstawowq, bezposred-niq i najczçstszq przyczynq powstawania szkód jest niszczqce dziatanie róznych sit, zjawisk czy substancji, takich jak sity mecha-niczne, promieniowanie cieplne, promieniowanie jonizujqce, prqdy elektryczne, chemiczne substancje toksyczne. Dziatania niszczqce - chociaz w mniejszym zakresie - mogq powodowac pola magne-tyczne, pola elektryczne, fale akustyczne itp. Wiçcej o rozlegtosci szkód pisze S. Radkowski [2, s. 19, ryc. 3.1].

Mozna przyjqc, ze dla inzynierii bezpieczenstwa - w tym inzynierii bezpieczenstwa cywilnego - szacowanie szkód, które mogq powstac w wyniku zmaterializowania siç zagrozenia np. ze strony katastrof naturalnych czy technicznych, jest jednym z podstawo-wych elementów opracowywania planów bezpieczenstwa przed skutkami takich zdarzen.

Okreslajqc mozliwosc powstania szkody i jej potencjalnq wielkosc, nalezy poddac analizie przede wszystkim:

- tzw. mechanizm powstania szkody, a w tym: prawdopo-dobienstwo powstania zdarzenia oraz mozliwosc zaist-nienia konsekwencji niepozqdanego zdarzenia [7, s. 242];

- identyfikacjç szkód materialnych i niematerialnych jako natychmiastowy rezultat powstatego zdarzenia;

- koszty, które nalezy poniesc w celu przygotowania wta-sciwej reakcji na zaistniate zdarzenie (odpowiednia ilosc, rodzaje sit i srodków ludzkich, sprzçtowych, finan-sowych) oraz jakie nalezy przeznaczyc na kompensa-cjç strat przy tzw. odbudowie czyli przywrócenia stanu sprzed zdarzeniem.

Wiçcej o mechanizmie powstawania szkód patrz [7, s. 242, ryc. 9.5].

Opisana powyzej dziatalnosc stanowi jeden z wielu elementów w catym procesie inzynierii bezpieczenstwa cywilnego i czç-sto nosi nazwç zarzqdzania ryzykiem katastroficznym. Jest ono przedmiotem uwagi podmiotów administracji rzqdowej, admi-nistracji samorzqdowej, podmiotów gospodarczych, organiza-cji pozarzqdowych, instytucji, inspekcji, fundacji i organizacji charytatywnych, humanitarnych4.

Opisujqc rozwój inzynierii bezpieczenstwa cywilnego, nie spo-sób pominqc roli, jakq odegrata w tym procesie Szkota Gtówna Stuzby Pozarniczej. Impulsem do podjçcia ksztatcenia studen-tów w obszarze inzynierii bezpieczenstwa cywilnego byty zmiany w charakterze funkcjonowania ochrony przeciwpozarowej w kraju [8]. Kierujqc siç postanowieniami ustawy o ochronie przeciwpozarowej uwzglçdniajqcej takze inne anizeli pozar miejscowe zdarzenie zagrazajqce zyciu, zdrowiu ludzi, mieniu oraz srodowi-sku, wymagajqce podjçcia odpowiednich interwencji przez wiele podmiotów, postanowiono rozpoczqc ksztatcenie w tzw. zakresie

4 Zadania dla róznych podmiotów funkcjonujqcych w panstwie w zakresie zarzqdzania kryzysowego okreslone sq w szeregu aktów prawnych majqcych rangç ustawy, np.: ustawy o samorzqdzie wojewódzkim, powiatowym, gminnym, o zarzqdzaniu kryzysowym, o stanie klçski zywiotowej; ustawy o centralnych urzçdach admini-stracji publicznej i wiele innych.

made to begin teaching in the so-called civil security engineering sensu stricto". As a result of such measures the school started teaching in the scope of fire safety engineering (for candidates for fire engineer officers) and in the field of civil safety engineering for candidates from various levels of administration: public, economic, etc. of organisations and institutions, which are obligated under the act to implement tasks in the field of counteracting the effects of other local hazards.

To sum up our discussion of civil security engineering, it may be presumed that it fulfils a rudimentary role in the effective reduction of adverse effects of events such as:

- natural hazards, such as extreme atmospheric phenomena (torrential rainfall, heavy snow fall, hail), extreme temperature (heat, cold), floods (rainwater, thaw water, stormwater on the sea coastal line, hurricanes, landslides, epidemics among people, animals and plants), fires, especially of forests or agricultural cultivations, etc.,

- hazards arising from human activity as a result of civi-lisational development, comprising technical disasters, industrial breakdowns, including potential terrorist or sabotage actions, mass demonstrations, street riots, long-lasting strikes and other events that may occur in the surroundings.

The core of civil security engineering includes:

- preventing hazards caused both by natural catastrophes and technical disasters,

- preparing entities and systems that guarantee the safety of people and the environment from consequences of natural and civilisational hazards,

- development of methods and ways of responding in situations where potential hazards turn into dynamic ones, caused by a natural catastrophe or a technical civilisational disaster, aimed at minimising the effects of their adverse impact on the surroundings (people and the environment),

- planning of actions related with public security in connection with a specific situation following a technical disaster or natural catastrophe.

The scope of actions of civil security engineering comprises developing methods, solutions and means necessary to effectively ensure safety for the protected entities (people, civilisational surroundings, natural environment) from hazards resulting from natural catastrophes or technical civilisational disasters. Measures in civil security engineering include rational minimising of losses generated by the adverse impact of events of a natural character and events that are civilisation-related.

These primarily include the following measures:

- appropriate evacuation of people and essential components of the natural environment and civilisational goods from areas of adverse impact of consequences of catastrophic events and events caused by humans, such as technical disasters,

- appropriate elimination or neutralisation of substances harmful to the surroundings, radiation or magnetic waves or power surges.

It should be assumed that civil security engineering constitutes a supplementation for other areas of security aimed at

inzynierii bezpieczenstwa cywilnego sensu stricte. Uczelnia zaofe-rowata studia na kierunku inzynierii bezpieczenstwa pozarowego (przeznaczone dla kandydatow na inzynierow oficerow pozarnictwa) i inzynierii bezpieczenstwa cywilnego (adresowane do kandydatow z roznych podmiotow administracji publicznej, gospodarczej oraz innych organizacji i instytucji, ktore na mocy ustawy zobowiqzane sq do realizacji zadan z zakresu przeciwdziatania skutkom innych miejscowych zagrozen).

Reasumujqc rozwazania na temat inzynierii bezpieczenstwa cywilnego, mozna przyjqc, ze spetnia ona podstawowq rolç w sku-tecznym zmniejszaniu negatywnych skutkow zdarzen, m.in.:

- zagrozen naturalnych, takich jak ekstremalne zjawiska atmosferyczne (gwattowne opady deszczu, sniegu, gradu), ekstremalne temperatury (upaty, mrozy), powodzie (opa-dowe, roztopowe, sztormowe na linii brzegowej morza, huragany, osuwiska ziemi, epidemie wsrod ludzi, zwierzqt i roslin), pozary, zwtaszcza lasow czy upraw rolnych itp.,

- zagrozen bçdqcych nastçpstwem dziatalnosci cztowieka i rozwoju cywilizacyjnego w postaci katastrof technicznych, awarii przemystowych, w tym mozliwych dziatan terrorystycznych lub sabotazowych, masowych demon-stracji, zamieszek ulicznych, dtugotrwatych strajkow itp. zdarzen w otoczeniu.

Istotq inzynierii bezpieczenstwa cywilnego jest miçdzy innymi:

- zapobieganie powstawaniu zagrozen wywotywanych zarowno przez katastrofy naturalne, jak i katastrofy techniczne,

- zabezpieczenie podmiotow oraz systemow zapewniajq-cych bezpieczenstwo ludnosci i srodowiska przed skutkami zagrozen naturalnych i cywilizacyjnych,

- opracowywanie metod i sposobow reagowania w sytu-acjach przeksztatcenia siç zagrozen potencjalnych w zagrozenia dynamiczne, powstatych w wyniku katastrofy natural-nej czy tez katastrofy technicznej (cywilizacyjnej), majqcych na celu minimalizacjç skutkow ich negatywnego oddziaty-wania na otoczenie (ludnosc i srodowisko),

- planowania dziatan zwiqzanych z bezpieczenstwem ludnosci w zwiqzku z powstatq sytuacjq po katastrofie technicznej czy tez katastrofie naturalnej.

Inzynieria bezpieczenstwa cywilnego obejmuje doskonalenie metod i srodkow dla skutecznego zapewnienia bezpieczenstwa chronionym podmiotom (ludziom, otoczeniu cywilizacyjnemu, srodowisku naturalnemu) przed zagrozeniami bçdqcymi skutkami katastrof naturalnych i katastrof technicznych (cywilizacyjnych). Dziataniami inzynierii bezpieczenstwa cywilnego jest racjonalna minimalizacja szkod generowanych negatywnym oddziatywaniem zdarzen o podtozu naturalnym i zdarzen o pod-tozu cywilizacyjnym.

Sq to przede wszystkim takie zadania jak:

- odpowiednia ewakuacja ludzi oraz istotnych sktadnikow sro-dowiska naturalnego i dobr cywilizacji z obszarow negatyw-nego oddziatywania skutkow zdarzen katastroficznych i zda-rzen spowodowanych przez cztowieka (katastrofy techniczne),

- odpowiednie usuniçcie lub unieszkodliwienie niebezpiecz-nych dla otoczenia substancji, promieniowania, fal magne-tycznych lub elektroenergetycznych.

protecting human life and health, property and the environment from adverse consequences of technical catastrophes caused in the majority of cases by human activity or the impact of technical facilities on the surroundings, as well as natural disasters primarily brought about by natural causes5.

Civil protection, civil protection engineering

Civil protection as a measure in the field of the safety of human life and health as well as property has been functioning since the introduction of civil defence. Civil defence was associated with the protection of civilians during armed conflicts. The first measures in the field of civil defence aimed at protecting civilians during armed conflicts were undertaken already after the end of World War I. Taking up actions in protection of civilians from consequences of armed actions was commenced in a situation of victims of air bombing implemented for the first time in the history of wars. The first countries which established organisations that started civil protection were France, England and Germany. This organisation was referred to as the air defence system. In Poland the first decisions were taken in 1921, when the Polish Airborne and Antigas Society was founded, from the transformation of which under the act of 25 March 1934 the air and antigas defence was established.

After World War II civil defence underwent numerous transformations, and in 1967 by force of the Act dated 21 November the activities of the National Civil Defence were made official under the structure of the national defence ministry. Its responsibilities for the first time comprised tasks related to civil protection during natural calamities and catastrophes. Civil defence was been reflected in international law in relation to the protection of civilians during armed conflicts [9].

As a result of the development of international relations, expansion of international cooperation, establishment of various mechanisms such as agreements, international conventions, including widespread globalisation, hazards arising from armed conflicts of an international nature have become less significant. With the technological progress, civilisational achievements, the human impact on the climate and the environment, new hazards have been created for human health and life, property and the environment. They involve extreme climate-related events as well as technical disasters.

The concept of "civil defence" has been used for many years, referring to a wide range of actions aimed at assuring safety to people, property and the environment. The functioning canon of contemporary countries was now extended by the obligation of protecting human life and health, property and cultural heritage as well as the natural environment in situation of hazards due to natural causes or hazards arising from human activity as hazards of contemporary civilisation. Hazards of contemporary civilisation may be said to include, apart from natural hazards, also such hazards as asymmetric hazards, terrorist hazards, cybernetic hazards, hybrid hazards and other threats caused by man

Presently it may be assumed that civil security engineering is now facing an extre-mey difficult task of protecting people and the environment from consequences of climate disorders arising from irresponsible human activity.

Nalezy przyjqc, ze inzynieria bezpieczenstwa cywilnego sta-nowi uzupetnienie innych obszarów bezpieczenstwa majqcych za zadanie ochronç zycia i zdrowia ludzi, mienia i srodowiska przed negatywnymi skutkami katastrof technicznych wywotywanych naj-czçsciej poprzez dziatalnosc ludzi bqdz oddziatywanie obiektów technicznych na otoczenie, jak i katastrof naturalnych powodowa-nych najczçsciej z przyczyn przyrodniczych5.

Ochrona ludnosci, inzynieria ochrony ludnosci

Ochrona ludnosci jako dziatanie w zakresie bezpieczenstwa zycia i zdrowia ludzi oraz mienia funkcjonuje od czasów zainicjo-wania obrony cywilnej. Obronç cywilnq utozsamiano z ochronq ludnosci cywilnej podczas konfliktów zbrojnych. Pierwsze takie dziatania zaczçto podejmowac tuz po zakonczeniu pierwszej wojny swiatowej. Ich bezposrednim powodem byty ofiary spo-wodowane przeprowadzonymi po raz pierwszy w historii wojen bombardowaniami z powietrza. Panstwami, które utworzyty organizacje bçdqce zaczqtkiem obrony cywilnej, byty Francja, Anglia i Niemcy. Organizacja ta przyjçta nazwç System Obrony Przeciwlotniczej. W Polsce w 1921 r. powstato Polskie Towa-rzystwo Przeciwgazowe, z którego - po przeksztatceniach ustawq z 25 marca 1934 r. - powstata obrona przeciwlotnicza i przeciwgazowa.

Po drugiej wojnie swiatowej obrona cywilna przechodzita wiele przeobrazen, a w 1967 r. ustawq z 21 listopada usankcjo-nowano funkcjonowanie w strukturach resortu obrony narodo-wej Obronç Cywilnq Kraju. W zakresie jej zadan pojawit siç nowy obszar - ochrona ludnosci w czasie klçsk zywiotowych i katastrof. Obrona cywilna pojawia siç takze w prawie miçdzynarodo-wym w kontekscie ochrony osób cywilnych podczas konfliktów zbrojnych [9].

Rozwój stosunków miçdzynarodowych, zaciesnianie wspót-pracy pomiçdzy panstwami, stworzenie wielu mechanizmów w postaci umów, konwencji o zasiçgu miçdzynarodowym, a takze powszechna globalizacja spowodowaty, ze zagrozenia z powodu konfliktów zbrojnych o charakterze miçdzynarodowym stracity na sile. Postçp technologiczny, osiqgniçcia cywilizacji i oddziatywanie cztowieka na klimat i srodowisko generujq zagrozenia dla zdrowia i zycia ludzi, mienia oraz srodowiska w postaci ekstre-malnych zdarzen klimatycznych, a takze katastrof technicznych.

„Ochrona ludnosci" to pojçcie obejmujqce szeroki zakres dzia-tan zapewniajqcych bezpieczenstwo ludziom, mieniu i srodowisku. Do kanonu funkcjonowania wspótczesnych panstw wszedt obo-wiqzek ochrony zycia i zdrowia ludzi, mienia i dziedzictwa kulturo-wego oraz srodowiska naturalnego w sytuacjach zagrozen powsta-tych z przyczyn naturalnych lub spowodowanych przez cztowieka jako zagrozen wspótczesnej cywilizacji. Zaliczyc do nich mozna, oprócz zagrozen naturalnych, takze zagrozenia asymetryczne, terrorystyczne, cybernetyczne, hybrydowe oraz inne spowodo-wane przez cztowieka - przede wszystkim zagrozenia militarne o gwattownym i niszczycielskim wptywie na ludzi, infrastrukturç

5 Obecnie mozna stwierdzic, ze inzynieria bezpieczenstwa cywilnego stanza przed bardzo trudnym zadaniem ochrony ludzi i srodowiska przed skutkami zaburzen klimatycznych bçdqcych skutkiem nieodpowiedzialnej dzialalnosci cztowieka.

- first of all military threats causing violent and destructive impact on humans, the infrastructure and the natural environment [10]. At this point the fact should be emphasised that regulations of the European Union related to civil protection are both at the level of treaties and decisions of the European Parliament and the Council, and implementing decisions of the European Commission. The adopted Lisbon Treaty caused the incorporation of specific provisions dedicated to civil protection to the Treaty on European Union and the Treaty establishing the European Communities [11], [12].

So what is "civil protection" as described in definitions? For the purposes of this paper and problems discussed in it, the author makes use of the definition of civil protection contained in the bill on civil defence and civil protection.

"Civil protection is a complex of actions that are undertaken by relevant public authority bodies, rescue entities and the humanitarian component, as well as individual citizens. Those measures should minimise the consequences of events that endanger the life and health of the citizens, their property and the natural environment" [13]. This definition identifies two basic areas of operation of entities specified in the bill, the task of which is to ensure the required security level.

The areas of those measures are as follows:

- possibility of the occurrence of hazards, which comprise primarily: forecasting and monitoring hazards and assessing risk, counteracting the occurrence of hazards, preparing conditions for evacuation from endangered areas, preparing conditions for civil protection, securing the property and resources indispensable for the functioning of the population on a level that guarantees survival, assuring foodstuffs, medical care, pharmaceuticals etc.;

- occurrence of hazards and their identification, notification, warning and alerting, setting up hazardous zones, ensuring protection from the consequences of chemical, biological and radiological hazards as well as other measures.

The listed tasks of civil protection point to the interdisciplinary nature of activities of state bodies to ensure civil protection. It may be presumed that this scope is much more extensive than the scope of civil protection engineering.

Civil protection is based on the area of knowledge, skills and competencies of many scientific fields and scientific disciplines, such as technical, legal, organisational, economic, nature sciences, which in such a way establish a basis for a responsible and effective system of civil protection from the consequences of diverse hazards, which may be of natural origin, such as natural disasters, and also of civilisational origin, resulting from the industrialisation of life in the era of all-encompassing globalisation and technical disasters, including also hazards related to the state of war6.

The engineering methods adopted in the implementation of those tasks are based on the laws of many other scientific disciplines:

- "security science", where protection means assurance of security;

- "physics" in issues relating, i.a., to radiological hazards, ways of their identification, monitoring, etc.;

- "chemistry" - for example fire hazards, explosions, emissions of hazardous substances;

6 The bill on civil protection and civil defence stipulates that entities of civil protection in the state of war become transformed into entities of civil defence.

i srodowisko naturalne [10]. Warto wspomniec, ze regulacje Unii Europejskiej dotyczqce ochrony ludnosci zawarte sq zarowno na poziomie traktatow, jak i decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady oraz decyzji wykonawczej Komisji Europejskiej. Przyjçty Traktat z Lizbony spowodowat wprowadzenie do Traktatu o Unii Europejskiej i Traktatu ustanawiajqcego Wspôlnotç Europejskq konkret-nych zapisow poswiçconych ochronie ludnosci [11], [12].

Czym jest zatem „ochrona ludnosci"? Dla potrzeb niniejszego opracowania i omawianego w nim problemu autor postuzy siç definicjq ochrony ludnosci zawartq w projekcie ustawy o obronie cywilnej i ochronie ludnosci.

„Ochrona ludnosci to zespot dziatan podejmowanych przez wtasciwe organy wtadzy publicznej, podmioty ratownicze i kompo-nent humanitarny, jak rowniez pojedynczych obywateli. Dziatania te powinny zminimalizowac skutki zdarzen zagrazajqcych zyciu i zdrowiu obywateli, ich mieniu i srodowisku naturalnemu" [13]. Przywotana definicja okresla dwa podstawowe obszary dziatan podmiotow wskazanych w projekcie ustawy, ktorych zadaniem jest zapewnienie wtasciwego poziomu bezpieczenstwa. Sq to:

- mozliwosc wystqpienia zagrozenia - prognozowanie i monitorowanie zagrozen i szacowanie ryzyk, przeciw-dziatanie wystçpowaniu zagrozen, przygotowanie warun-kow ewakuacji z obszarow zagrozonych, przygotowanie warunkow do ochrony ludnosci, zabezpieczenia mienia i srodkow niezbçdnych do funkcjonowania ludnosci na poziomie gwarantujqcym przezycie, zabezpieczenie srod-kow zywnosciowych, opieki medycznej, srodkow farma-ceutycznych itp.;

- wystqpienie zagrozen i ich rozpoznanie - powiadamianie, ostrzeganie i alarmowanie, wyznaczenie stref niebezpiecz-nych, zapewnienie ochrony przed skutkami zagrozen che-micznych, biologicznych i radiologicznych i wielu innych.

Powyzsze pokazuje interdyscyplinarnosc dziatan organow panstwa na rzecz ochrony ludnosci. Mozna powiedziec, ze zakres ten jest o wiele szerszy od zakresu inzynierii bezpieczenstwa cywilnego.

Ochrona ludnosci opiera siç o stan wiedzy, umiejçtnosci i kompetencji wielu dziedzin nauk i dyscyplin naukowych, takich jak nauki techniczne, prawne, organizacyjne, ekonomiczne, przy-rodnicze. W ten sposob tworzy podstawy do odpowiedzialnego i efektywnego systemu ochrony ludnosci przed skutkami roznego rodzaju zagrozen pochodzenia naturalnego i cywilizacyjnego6.

Stosowane w realizacji tych dziatan metody inzynierskie opie-rajq siç na prawach wielu innych dyscyplin naukowych:

- naukach o bezpieczenstwie, gdzie ochrona oznacza zapewnienie bezpieczenstwa;

- fizyce dot. np. zagrozen radiologicznych, sposobow ich identyfikacji, monitorowania itp.;

- chemii dot. np. zagrozen pozarowych, wybuchow, emisji substancji niebezpiecznych;

- matematyce dla okreslania prawdopodobienstwa wystq-pienia danego zagrozenia, oceny i okreslenia wielkosci ryzyka, okreslenia zasad ewakuacji;

- meteorologii dot. kwestii zagrozen ekstremalnymi zjawi-skami pogodowymi;

Projekt ustawy o ochronie ludnosci i obronie cywilnej stanowi, ze podmioty ochrony ludnosci w stanie wojny przeksztatcajq siç w podmioty obrony cywilnej.

- "mathematics" - for needs of defining the likelihood of occurrence of a given specific hazard, assessment and determination of risk magnitude, setting out evacuation rules etc..;

- "meteorology" - issues related to hazards arising from extreme weather conditions;

- "biology" such issues as e.g. epidemiological hazards for people, animals or plants;

- "management" - principles for the functioning of public administration responsible for crisis management, including for civil protection as the main task;

- "law", "economics" for example for purposes of evaluating the effectiveness of applied protection means, to determine the magnitude of damage and many other examples.

As indicated in the explanatory memorandum to the bill on civil protection and civil defence [13], the level of civil protection in situations of various types of hazards depends on the measures undertaken at diverse levels of public and economic administration, in such areas as public administration, power engineering, communication, science, national defence, education and upbringing, industrial economy, water management, environment, internal affairs, health and many others.

Knowledge gained from the abovementioned disciplines and fields affords a relatively comprehensive insight into the man-technology-environment system, and as a result it enables also the adoption of appropriate means of civil protection and the environment, adequate to the specific hazards of this system. This justifies the presumption that effective civil protection as a certain defined system of organisational undertakings and means, methods and technical tools, combines social knowledge in the scope of the discipline of security sciences, and technical know-how, and, to put it more precisely, knowledge in the scope of safety engineering, including also civil protection engineering.

Consequently, civil protection makes use of the methods, ways and means provided by technical knowledge. For this reason an equality sign may be placed between civil protection and civil protection engineering defined as preventing adverse consequences caused both by natural phenomena, and by human activity, and the elimination of such consequences with restoration of the environment affected by such consequences to the state from before the event.

Can therefore the concept of "civil protection engineering" be used with reference to the title of this article? The author is convinced that this is the case. This is due to the interdisciplinary nature of the security sciences, including civil protection sciences, as well as technical sciences, forming a clear and transparent system of civil protection, as a specific type of a system of civil safety to protect the civilians from adverse consequences of hazards coming from the natural environment and the technical environment (environment of production, obtaining and distribution of goods indispensable for human existence in the surrounding environment).

Summary

The conducted analysis of concepts and definitions that characterise the sphere of safety made it possible to find justification for the presumption implying that the modern civil protection system

- biologii dot. np. zagrozen epidemicznych dla ludzi, zwie-rzqt czy roslin;

- zarzqdzaniu odnosnie zasady funkcjonowania admini-stracji publicznej, która jest odpowiedzialna za zarzqdza-nie kryzysowe, w tym za ochronç ludnosci jako zadanie podstawowe;

- prawie i ekonomii np. do oceny efektywnosci stosowa-nych zabezpieczen, okreslanie wielkosci szkód i wiele innych przyktadów.

Jak wynika z uzasadnienia, do projektu ustawy o ochro-nie ludnosci i obronie cywilnej [13] poziom ochrony ludno-sci w obliczu zagrozen zalezy od dziatan podejmowanych na róznych szczeblach administracji publicznej i gospodarczej, w takich obszarach jak: finanse, tqcznosc, nauka, obrona naro-dowa, oswiata i wychowanie, gospodarka przemystowa, gospo-darka wodna, srodowisko, sprawy wewnçtrzne, zdrowie i wiele innych.

Wiedza zaczerpniçta z wymienionych dyscyplin i dziedzin pozwala na w miarç wszechstronne poznanie systemu cztowiek--technika-srodowisko, a przez to na przyjçcie odpowiednich, adekwatnych do zaistniatych zagrozen tego systemu, srodków ochrony ludnosci i srodowiska. Mozna zatem skontestowac, ze efektywna ochrona ludnosci, jako pewien okreslony system przedsiçwziçc organizacyjnych oraz srodków, metod i narzç-dzi technicznych, tqczy w sobie wiedzç spotecznq z zakresu dyscypliny nauki o bezpieczenstwie oraz wiedzç technicznq, a mówiqc scislej - wiedzç z zakresu inzynierii bezpieczenstwa, w tym inzynierii bezpieczenstwa cywilnego.

Ochrona ludnosci korzysta zatem z metod, sposobów i srodków wiedzy technicznej. W zwiqzku z tym mozna postawic znak równosci pomiçdzy ochronq ludnosci a inzynieriq bezpieczenstwa cywilnego definiowanq jako zapobieganie negatywnym skutkom wywotywanym zarówno przez zjawiska naturalne, jak i dziatalnosc cztowieka i usuwanie tych skutków z przywraca-niem dotkniçtego tymi skutkami srodowiska do stanu sprzed zdarzenia.

Czy zatem mozna - w nawiqzaniu do tytutu artykutu - uzy-wac okreslenia „inzynieria ochrony ludnosci"? Autor jest prze-konany, ze tak. Wynika to bowiem z interdyscyplinarnosci nauk o bezpieczenstwie, w tym o ochronie ludnosci, a takze nauk technicznych. Tworzq one jasny, przejrzysty system ochrony ludnosci jako swoisty rodzaj zabezpieczenia ludnosci przed negatywnymi skutkami zagrozen ze strony srodowiska naturalnego i srodowiska technicznego (srodowiska wytwarzania, pozyskiwania i dys-trybucji dóbr niezbçdnych do egzystencji cztowieka w otaczajq-cym go srodowisku).

Podsumowanie

Przeprowadzona analiza pojçc i definicji charakteryzujqcych obszar bezpieczenstwa pozwolita na uzasadnienie tezy, ze wspót-czesny system ochrony ludnosci powinien byc oparty na inzynierii

should be based on civil protection engineering. It is civil protection engineering, as specialist knowledge distinguished from the general area of safety engineering, that may serve as a basis for the organisation and functioning of an effective civil protection system, which would be capable of taking up efficient measures aimed at protecting people, their life, health, property, civilisational and cultural achievements and the environment from adverse consequences of hazards that may arise from the natural and civilisational environment. The basis of civil protection engineering is knowledge gained from diverse scientific spheres and disciplines and other similar compendiums of knowledge and practices, and for this reason the concept of "civil protection engineering" may be used to denote a wider conceptual field of "civil security engineering".

The concept of civil protection comprises a range of technical, nature and organisational sciences, forming the basis for the establishment of an effective system capable of efficiently counteracting hazards which present a threat to human health and life as well as property and the environment, which may arise from all types of catastrophic events with origins both in the surrounding natural environment and in the technical environment. Also, the tools at the disposal of technical and nature sciences allow the effective organisational development of the system and the rules for its functioning.

ochrony ludnosci. To wtasnie inzynieria ochrony ludnosci jako wyodrçbniona z ogolnego obszaru inzynierii bezpieczenstwa spe-cjalistyczna wiedza moze byc podstawq do organizacji i funkcjo-nowania efektywnego systemu ochrony ludnosci. Systemu, ktory bçdzie w stanie podjqc skuteczne dziatania zabezpieczajqce ludzi, ich zycie, zdrowie, mienie, dorobek cywilizacyjny i kulturowy przed negatywnymi skutkami zagrozen ze strony srodowiska natural-nego i cywilizacyjnego. Podstawq inzynierii ochrony ludnosci jest wiedza z roznych dziedzin i dyscyplin naukowych oraz innych zbio-row wiedzy i praktyk. Dlatego mozemy uzywac okreslenia „inzynieria ochrony ludnosci" jako szerszego pojçciowo obszaru, jakim jest „inzynieria bezpieczenstwa cywilnego".

Ochrona ludnosci obejmuje swoim pojçciem zakres nauk technicznych, przyrodniczych, organizacyjnych, tworzqc w ten sposob podstawy do zbudowania efektywnego systemu, ktory bçdzie w stanie skutecznie przeciwstawic siç zagrozeniom dla zycia i zdrowia ludzi oraz mienia i srodowiska ze strony roznego rodzaju zdarzen katastroficznych majqcych swoje pochodzenie zarowno w otaczajqcym srodowisku naturalnym, jak i srodowi-sku technologicznym. Narzçdzia, jakimi dysponujq nauki tech-niczne i przyrodnicze, pozwalajq natomiast na efektywne budo-wanie systemu i zasad jego funkcjonowania.

Literature / Literatura

[1] Maslow A., Motywacja a osobowosc, PWN, Warszawa 2006.

[2] Radkowski S., Podstawy bezpiecznej techniki, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2003.

[3] Majer P, Wposzukiwaniu uniwersalnej definicji bezpieczenstwa wewnqtrznego, „Przeglqd Bezpieczenstwa Wewnçtrz-nego" 2012, 7(4), 11-18.

[4] Starzynski P., Nawacki M., Prawo karne materialne w bez-pieczenstwie, Difin, Warszawa 2013.

[Б] Rozporzqdzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyzszego z 12 lipca 2007 r. w sprawie standardów ksztatcenia dla poszczególnych kierunków oraz poziomów ksztatcenia, a takze trybu tworzenia i warunków jakie musi spetnic uczelnia by prowadzic studia miçdzykierunkowe i makro-kierunki (Dz.U. 2007 Nr 164, poz. 1166).

[6] Lutostanski M., Dylematy polskiej klasyfikacji nauk w zakre-sie bezpieczenstwa: inzynieria bezpieczenstwa, „Zeszyty Naukowe AON" 2016, nr 3 (104).

[7] Pihowicz W., Inzynieria bezpieczenstwa technicznego. Pro-blematyka podstawowa, WNT, Warszawa 2008.

[8] Ustawa z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpozarowej (t.j. Dz.U. 2019 poz. 1372).

[9] Konwencja Genewska o ochronie osob cywilnych pod-czas wojny, Genewa, 12 sierpnia 1949 r. zat. nr 1. Protokot dodatkowy dot. ochrony ofiar miçdzynarodowych konflik-tow zbrojnych sporzqdzony w Genewie 8 czerwca 1977.

[10] Wytyczne dotyczqce definicji potencjalnego powaznego zagrozenia dla zdrowia ludzi lub zwierzqt lub dla srodowi-ska naturalnego w kontekscie art. 33 ust. 1 i 2 dyrektywy 2001/82/WE (Dz.U.UE.C.06.132.32).

[11] Decyzja Rady UE z 23 pazdziernika 2001 r. ustanawiajqca mechanizm wspolnotowy utatwiajqcy wzmocnionq wspot-pracç w interwencjach wspierajqcych ochronç ludnosci (2001/792/WE, Euratom).

[12] Decyzja Rady UE z 5 marca 2007 r. ustanawiajqca Instrument Finansowy Ochrony Ludnosci (2007/162/WE).

[13] https://www.ock.gov.pl/prawo/projekty_aktow_prawnych, Uzasadnienie projektu ustawy o ochronie ludnosci i obronie cywilnej.

TADEUSZ TERLIKOWSKI, PH.D. ENG. - doctor of law, fire engineer, academic teacher, long-term vice-president for research and teaching affairs at the Main School of Fire Service and vice-president for organizational and didactic affairs at the Academy of Finance in Warsaw. Supervisor of several dozen diploma theses. Assistant professor at the Institute of Internal Security at the Main School of Fire Service (currently). He leads didactic classes and research in the field of legal issues related to safety.

DR INZ. TADEUSZ TERLIKOWSKI - doktor prawa, inzynier pozarnictwa, nauczyciel akademicki, wieloletni prorektor ds. naukowo-dydaktycz-nych w Szkole Gtownej Stuzby Pozarniczej oraz prorektor ds. organi-zacyjno-dydaktycznych w Akademii Finansow w Warszawie. Promotor kilkudziesiçciu prac dyplomowych. Adiunkt w Instytucie Bezpieczenstwa Wewnçtrznego Szkoty Gtownej Stuzby Pozarniczej (obecnie). Prowadzi zajçcia dydaktyczne i badania w obszarze zagadnien praw-nych w bezpieczenstwie.