Научная статья на тему 'CISTANCHE MONGOLICA ЭКСТРАКТИНИНГ ФАРМАКОТОКСИКОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ'

CISTANCHE MONGOLICA ЭКСТРАКТИНИНГ ФАРМАКОТОКСИКОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Биологические науки»

32
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Cistanche mongolica / ўсимлик экстракти / фармакология / ўткир токсиклик / модда / доривор / даволаш

Аннотация научной статьи по биологическим наукам, автор научной работы — Нодира Мухторовна Маматова, Нигина Фуркат Кизи Рахимова

Ушбу илмий мақолада супурги оиласига мансум ўсимлик туркумига мансуб Cistanche mongolica ўсимлигининг токсик фармакологик хусусиятлари кўрсатилган. Ҳозирги вақтда маҳаллий ўсимликлардан самарали доривор моддаларни топиш жуда мухим саналади [1;3;5]. Cistanche ўсимлигидан олинган анъанавий хитой табобатида кенг қўлланилади. Cistanche tubuloza хорижда остеопороз, Альцгеймер касаллиги ва эркаклар жинсий дисфункцияларини даволашда кенг қўлланилади. Cistanche Herba буйрак етишмовчилиги, импотенция, аѐллар бепуштлиги, патологик ажралмалар, оғриқли ҳайз кўришда, қарияларда қабзиятни даволашда қўлланилади [2;4]. Ўзбекистонда Фарғона вилоятида ўсадиган Cistanche mongolica турларининг айрим фармакологик хусусиятлари ва ўткир заҳарлилиги ўрганилиб таҳлил қилинди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по биологическим наукам , автор научной работы — Нодира Мухторовна Маматова, Нигина Фуркат Кизи Рахимова

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «CISTANCHE MONGOLICA ЭКСТРАКТИНИНГ ФАРМАКОТОКСИКОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ»

CISTANCHE MONGOLICA ЭКСТРАКТИНИНГ ФАРМАКОТОКСИКОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ

Нодира Мухторовна Маматова

Тошкент педиатрия тиббиёт институти т.ф.д., доцент

Нигина Фуркат кизи Рахимова

Тошкент давлат стоматология институти ассистент

Ушбу илмий маколада супурги оиласига мансум усимлик туркумига мансуб Cistanche mongolica усимлигининг токсик фармакологик хусусиятлари курсатилган. Хрзирги вактда махаллий усимликлардан самарали доривор моддаларни топиш жуда мухим саналади [1;3;5]. Cistanche усимлигидан олинган анъанавий хитой табобатида кенг кулланилади. Cistanche tubuloza хорижда остеопороз, Альцгеймер касаллиги ва эркаклар жинсий дисфункцияларини даволашда кенг кулланилади. Cistanche Herba буйрак етишмовчилиги, импотенция, аёллар бепуштлиги, патологик ажралмалар,

огрикли хайз куришда, карияларда кабзиятни даволашда кулланилади [2;4]. Узбекистонда Фаргона вилоятида усадиган Cistanche mongolica турларининг айрим фармакологик хусусиятлари ва уткир захарлилиги урганилиб тахлил килинди.

Калит сузлар: Cistanche mongolica, усимлик экстракти, фармакология, уткир токсиклик, модда, доривор, даволаш.

Cistanche mongolica усимлигининг ер усти ва ер ости кисмларидан ажратилган экстрактнинг уткир фармакотоксикологик хусусиятларини аниклаш.

Тажрибалар Узбекистон Республикаси Фанлар академиясининг Академик С.Юнусов номидаги Усимлик моддалари кимёси инстититутида утказилди. Тадкикот объекти - Фаргона вилояти Ёзёвон туманида жойлашган давлат табиат ёдгорлиги мажмуасидан йигиб олинган Cistanche mongolica усимлигининг ер усти ва ер ости кисмларидан 80% ли этанол билан экстракция усулида ажратиб олинган экстракт. Хдйвонлар тасодифий

АННОТАЦИЯ

КИРИШ

танлаб олинди, лаборатория шароитларига мослашиши учун

September, 2022

кабул килиш бошланишидан камида 5 кун олдин уз кафасларида сакланган. Тажрибалар виварий шароитида утказилди ва огирлиги 18-22 гр булган 60 та ургочи ок сичкон устида кузатув олиб борилди. Тажриба давомида огиз оркали юборилган модданинг уткир токсиклиги аникланди.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Умумий фармакологик тажрибалар 200-220 гр огирликдаги куён, денгиз албинос-чучкалари ва ок каламушларда утказилди. Хайвонлар билан булган барча муолажалар илмий максадларда тажрибалар учун ишлатиладиган умурткали хайвонларни химоя килиш буйича Европа конвенциясининг халкаро тавсиялари талабларига мувофик амалга оширилди [6]. Дори шаклининг махаллий таъсирловчи хусусият берувчи таъсирини урганиш учун препарат куёнлар орка (4х5см) терисининг олдиндан кесилган жойига суртиш оркали тажрибалар утказилди. Cistanche mongolica экстракти хар куни 20 кун давомида 4 томчи эритма сифатида кулланилган. Хдйвонларнинг назорат гурухига худди шундай шароитда эритма билан ишлов берилди. Препаратнинг кузнинг шиллик каватига таъсирловчи хусусиятини урганиш учун куёнларнинг конъюктива копига томизилди. Тажрибаларда препаратнинг кумулятив хусусиятини урганиш учун ок каламушларга огиз оркали юборилди. Cistanche mongolica экстракти хар куни 20 кун давомида 50 мг/кг;100 мг/кг ва 200 мг/кг дозаларда кулланилган. Худди шундай шароитда хайвонларнинг назорат гурухига шур эритма юборилди. Тажриба давомида хайвонларнинг умумий холати, вазни, хатти харакати, юнгли терисининг ва шиллик пардаларнинг холати, озик овкат ва сув истеъмол килиши назорат килинди. Препаратнинг чакириши мумкин булган аллерген таъсирини урганиш буйича тажрибалар албинос денгиз чучкаларида утказилди. Препаратнинг анафилактик фаоллигини бахолаш анафилактик шок (1гр), фаол тери анафилаксиси (2 гр) моделида утказилди. Биринчи гурухдаги албинос денгиз чучкаларига препарат куйидаги схема буйича киритилди: учта сенсибилизация чакирувчи доза инъекция оркали амалга оширилди, биринчи доза тери остига, кейинги икки дозаси мушак ичига кунаро юборилди. Препаратнинг белгиланган дозаси тажрибанинг 21 куни хайвонларнинг корин бушлигига киритилди. Назорат гурухидаги хайвонларга худди шундай схема буйича 21 куни препаратнинг хал килувчи дозаси юборилди. Тери анафилаксисини урганишда 2-чи гурух албинос денгиз чучкаларининг кесилган орка кисмига 0,05 мл препарат эритмаси интерадермал тарзда юборилди. Фаол

тери анафилаксисини бахолаш 0,5 мл 1% ли Эванс кук

September, 2022

Academic Research in Educational Sciences Volume 3 | Issue 9 | 2022 ISSN: 2181-1385_Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

эритмасини томир ичига юбориш ёрдамида амалга оширилди. Назорат гурухидаги имминизация килинмаган хайвонларга белгиланган дозадаги препарат ва Эванснинг кук эритмаси схема буйича юборилди. Уттиз дакикадан сунг хайвонлар суйилди (эфир бехушлиги остида) ва инъекция жойида теринг ички томонидаги кук нукта хажми аникланди. Тадкикот давомида олинган микдорий маълумотлар Статистика 6-версиясидаги вариацион статистика усулидан фойдаланган холда Студент t-критерийси ёрдамида тахлил килинди Stat.Soft. Inc.(2001) ва статистик фармакологик самарадорликни бахолаш жадвали асосида ракамли тезлаштирилган усул билан тахлил килинган.

НАТИЖАЛАР ВА УНИНГ МУ^ОКАМАСИ

Cistanche то^оНса усимлигининг ер усти ва ер ости кисмларидан ажратилган экстрактнинг уткир токсикологик хусусиятларини аниклаш ургочи ок сичконларда утказилди. Тажрибалар давомида синов моддаси огиз оркали 1000 мг/кг дан 10 000 мг/кг гача булган дозаларда юборилди ва дастлабки 3-4 соат ва 7-14 кун давомида кузатилди. Кичик дозаларда деярли хеч кандай ножуя таъсирлар кузатилмади. 8000 мг/кг дозадан ошиб кетганда, дастлаб тез нафас олиш, тез юрак уриши ва харакатланишнинг пасайиши кузатилди. Дозанинг ошиши билан дастлабки 3-4 соат ичида улим кузатилмади. Тадкикотлар натижасида олинган курсаткичлар куйидаги 1-жадвалда келтирилган.

1-жадвал

Ок сичконларда Cistanche топ^оИс;! усимлик экстракнинг уткир токсиклиги натижалари

№ Модданинг номи Доза мг/кг Хайвонлар сони Улган уайвонлар сони Тирик колган уайвонлар сони Тирик колган уайвонлар сони %

1. Cistanche mongolica 1000 10 0 10 100

2. Cistanche mongolica 3000 10 0 10 100

3. Cistanche mongolica 5000 10 0 10 100

4. Cistanche mongolica 7000 10 0 10 100

5. Cistanche mongolica 8000 10 0 10 100

6. Cistanche mongolica 10 000 10 0 10 100

Тажрибалар натижасида LD 50 уртача улдирадиган дозаси Cistanche mongolica усимлиги экстрактининг уткир токсиклиги огиз оркали юборилганда 10 000 мг/кг дан ошди. Уткир токсиклик нуктаи назаридан, модда деярли зарарсиздир ва V синфга тегишли. Тажрибаларда препаратнинг таъсирловчи хусусиятини

September, 2022 Multidisciplinary Scientific Journal

108

урганиш буйича утказилган тадкикотлари шуни курсатдики, терига такрорий суртиш (20 марта) билан препарат терини безовта килмайди. Кузнинг конъюктива копига киритилганда шиллик каватнинг гиперемияси ва ёш окиши кузатилмади.

Препаратнинг кумулятив хусусиятини урганиш натижалари шуни курсатдики, эксперемент давомида препарат хайвонларнинг умумий холати ва хатти харакатларида сезиларли узгаришларга олиб келмади. Тери томонидан (инъекция жойи) куринадиган узгаришлар кайд этилмади. Барча хайвонлар овкатни яхши истеъмол килишди, вазни ортди. Хайвонларнинг улими кайд этилмади. Шунинг учун Cistanche mongolica усимлигининг экстракти хайвонлар организмида моддий тупланиш хусусиятини намоён этмади. Препаратнинг мумкин булган аллерген таъсирини урганиш натижалари шуни курсатадики, 1-гурух албинос денгиз чучкаларида препаратнинг хал килувчи дозаси киритилгандан сунг уларда анафилактик шок белгилари кузатилмади. Барча хайвонларнинг умумий холати ва хулк атвори узгармади, сочлари, териси ва куринадиган шиллик пардалари соглом хайвонлар гурухидан фарк килмади. 2-гурух хайвоналарида терининг тескари томонидаги дог улчами 5 мм дан ошмади. Шунинг учун Cistanche mongolica усимлигининг экстракти аллерген таъсирга эга эмас.

Cistanche mongolica усимлигининг экстракти кайта кайта кулланилганда кумулятив ва аллерген таъсирлари юзага чикмади. Узок муддатли кулланилганда хайвонларнинг организмига токсик таъсир курсатмади ва инъекция жойида безовта килувчи таъсирга эга эмас.

ХУЛОСА

Шундай килиб, Cistanche mongolica усимлигининг экстрактининг уткир захарлилиги огиз оркали юборилганда 10 000 мг/кг дан ортик эканлиги аникланди. Уткир токсиклик нуктаи назаридан, модда амалда зарарсиз булиб, V синфга тегишли. Урганилаётган дозаларда 50 мг/к; 100 мг/кг ва 200 мг/кг дан юборилганда терини безовта килмайди. Кузнинг конъюктива копига киритилганда шиллик каватнинг гиперемияси кузатилмади ва ёшланмади. Препарат кумулятив ва аллергик таъсирга эга эмас.

REFERENCES

1. Турсунов Ж.И., Ибрагимов А.А., Курбанов Б.И. Cistanche

Mongolicaнинг макро- ва микроэлемент таркиби G.Beck //

September, 2022

Universum: кимё ва биология: электрон. илмий журн. 2020. № 9 (75).

2. Y. Jiang, P.-F. Tu, Analysis of chemical constituents in Cistanche species, J. Chromatogr. A 1216 (2009) 1970-1979.

3. Растительные ресурсы, России и сопредельных государств, Част II, Санкт-Петербург «Мир и Семья - 95» ,1996г, 289-стр

4. Zhifei Fu, Xiang Fan, Xiaoying Wang, Xiumei Gao. Cistanches Herba: An overview of its chemistry, pharmacology, and pharmacokinetics property Journal of ethnopharmacology Volume 219. 12 June 2018 Pages 233-247

5. Узбекистан флораси, Том -V, Узбекистан Фанлар академияси нашриёти. Тошкент -1961, С-505

6. European Convention for the Protection of Vertebrate Animals Used for Experimental and Other Scientific Purposes, ETS №123, Strasbourg (1986).

September, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.