Научная статья на тему 'ЧЕТ ТИЛ ЎҚИТИШДА НУТҚИЙ ВА ТИЛ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРНИ ЭГАЛЛАШ БЎЙИЧА МУҚОБИЛ МАШҚЛАР'

ЧЕТ ТИЛ ЎҚИТИШДА НУТҚИЙ ВА ТИЛ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРНИ ЭГАЛЛАШ БЎЙИЧА МУҚОБИЛ МАШҚЛАР Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
462
108
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
чет тил ўқитиш / компетенциявий ёндашув / нутқий ҳамда тил компетенциялари / самарадорлик / таълим босқичлари / методлар. / обучение иностранному языку / компетентностный подход / речевая и языковая компетенции / эффективность / этапы образования / методы.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Рузметова Муҳаббат Шакировна

Ушбу мақолада чет тил ўқитиш методикасининг муҳим жиҳатлари муҳокама қилинди. Жумладан, унда чет тил ўқув предметини нутқий ва тил компетенцияларини шакллантириш орқали ўқитиш масаласи ёритилган. Шунингдек, мазкур компетенцияларни шакллантиришда мақбул саналган самарали технологиялар тақдим қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

АЛЬТЕРНАТИВНЫЕ УПРАЖНЕНИЯ ПО УСВОЕНИЮ РЕЧЕВОЙ И ЯЗЫКОВОЙ КОМПЕТЕНЦИЙ ПРИ ОБУЧЕНИИ ИНОСТРАННОМУ ЯЗЫКУ

В данной статье рассматриваются важные аспекты методики преподавания иностранных языков. В частности, в ней рассматривается вопрос преподавания иностранного языка путем формирования речевых и языковых компетенций. Также автором статьи представлены эффективные технологии, которые приемлемы при формировании этих компетенций.

Текст научной работы на тему «ЧЕТ ТИЛ ЎҚИТИШДА НУТҚИЙ ВА ТИЛ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРНИ ЭГАЛЛАШ БЎЙИЧА МУҚОБИЛ МАШҚЛАР»

Рузметова Мух,аббат Шакировна,

педагогика университети "Инглиз тили амалий курси" кафедраси укитувчиси

ЧЕТ ТИЛ УКИТИШДА НУТКИЙ ВА ТИЛ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРНИ ЭГАЛЛАШ БУЙИЧА МУКОБИЛ МАШКЛАР

УДК: 372.881.111.1

РУЗМЕТОВА М.Ш. ЧЕТ ТИЛ УЦИТИШДА НУТРИЙ ВА ТИЛ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРНИ ЭГАЛЛАШ БУЙИЧА МУЦОБИЛ МАШК.ЛАР

Ушбу маколада чет тил укитиш методикасининг мух,им жих,атлари мух,окама килинди. Жум-ладан, унда чет тил укув предметини нуткий ва тил компетенцияларини шакллантириш оркали укитиш масаласи ёритилган. Шунингдек, мазкур компетенцияларни шакллантиришда макбул саналган самарали технологиялар такдим килинган.

Таянч суз ва тушунчалар: чет тил укитиш, компетенциявий ёндашув, нуткий х,амда тил ком-петенциялари, самарадорлик, таълим боскичлари, методлар.

РУЗМЕТОВА М.Ш. АЛЬТЕРНАТИВНЫЕ УПРАЖНЕНИЯ ПО УСВОЕНИЮ РЕЧЕВОЙ И ЯЗЫКОВОЙ КОМПЕТЕНЦИЙ ПРИ ОБУЧЕНИИ ИНОСТРАННОМУ ЯЗЫКУ

В данной статье рассматриваются важные аспекты методики преподавания иностранных языков. В частности, в ней рассматривается вопрос преподавания иностранного языка путем формирования речевых и языковых компетенций. Также автором статьи представлены эффективные технологии, которые приемлемы при формировании этих компетенций.

Ключевые слова и понятия: обучение иностранному языку, компетентность^ подход, речевая и языковая компетенции, эффективность, этапы образования, методы.

RUZMETOVA M.SH. AN ALTERNATIVE EXERCICES IN TEACHING FOREIGN LANGUAGES TO ACQUISITION SPEECH AND LANGUAGE COMPETENCES

In the article is discussed the significant peculiarities of the foreign language teaching methodology. As well as, there are described English linguistic and language competence forming. In the article is explained several effective techniques forming discussed competences.

Key words and concepts: foreign language teaching, competence based approach, linguistic and language competences, effectiveness, education stages, methods.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 5 (90)

Кириш.

Глобаллашув жараёни дунё микёсида жамиятнинг барча сохаларини камраб олаёт-ган шароитда чет тил таълими зиммасига бир канча мухим вазифаларни юклади. Бугунги давр чет тилдан амалий фойдаланиш самара-дорлигини чет тили укув предметининг хам, таълимнинг хам асосий муаммосига айлан-тирди. Чет тил таълимининг асосий вазифаси укувчиларга факат билим бериш эмас, балки бу билимлар оркали уларнинг коммуника-тив малакасини оширишдир. Айни дамда чет тил таълимида хам таркибий боскич амалга оширилди: репродуктивликдан когнитив-ликка кадам куйилди. Бу дегани репродуктив инглиз тилини укитишда укитувчи кузатувчи, йуналтирувчи сифатида укувчи эса пассив эмас, балки фаол субъект сифатида харакат килмокда.

Асосий цисм.

Инглиз тилини укитиш умумий урта таъ-лим мактабларида она тили ва рус тилидан кескин фарк килади. Жумладан, умумий урта таълим А2 "БусаFа олди боскичи" (Waystage level) да укувчиларга компетенциялар асосида инглиз тилини укитишнинг муайян самарали технологияларини хамда машкларни яра-тиш ва унинг амалий жихатдан яроклилигини исботлаш ушбу маколада назарда тутилган. Бу эса, хозирги пайтда мавжуд инглиз тилини ургатишга оид дарсликларнинг янги авлодини яратишга, чет тил, хусусан, инглиз тилини А2 даражада урганувчилар билан боFлик муаммоларни хал килишга, инглиз тилини укитишнинг сифати ва самарадорлигини ама-лий ривожлантиришга ёрдам беради.

Юкорида кайд этилган фикрларга таяниб, чет тили укув предметини самарали эгал-лашда нуткий ва тил компетенциялари билан бир каторда бир канча компетенциялар хам фаол иштирок этиши Давлат таълим стандарти хамда хукумат хужжатларида кайд этилган. Чет тили буйича А2 даража учун таълим маз-мунида нуткий компетенцияни куйидагилар асосида шакллантириш кайд этилган.

Лингвистик компетенция таркибидаги нутций компетенция - тинглаб тушу-ниш нутк фаолияти тури буйича дарсга оид курсатмалар ва укитувчи нутки, хикоялар, об-хаво маълумотлари, эълонлар, ТВ ва радио

дастурлар, урганилаётган тил сохибининг тас-мага ёзилган нутки (кушиклар, шеърлар, диа-логлар ва бошкалар). Ривожлантириладиган билим, куникма ва малакалар: асосий мазму-нини тушуниш учун тинглаш; тулик батафсил тушуниш учун тинглаш; муайян масалалар ёки маълумотлар учун тинглаш.

Гапириш нутк, фаолияти тури буйича диа-логик ва монологик нуткка оид куйидаги малакалар узлаштирилади. Диалогик нутк: расмий ва норасмий саломлашиш, узини таништириш, рози булиш ва рад этиш, гапни такрорлаш ва аниклаштиришни илтимос килиш, маълумот олиш ва бериш, табри-клаш, таклиф этиш ва таклифни кабул килиш/ рад этиш. Монолог нутк: вокеа ёки тажри-бани содда баён килиш, киска хикояни гапи-риб бериш, ёшига мос мавзуда содда ва киска такдимот килиш, урганилаётган чет тили мате-риали асосида киска хисобот бериш.

Уциш нутк фаолияти турида, урганилган ва урганилаётган тил материалидан таш-кил топган киска матнларни укиш, тарки-бида маъносини тахмин кила олиш мумкин булган баъзи янги сузлардан иборат бадиий ва медиа матнларни укиш, киска хабарлар-дан иборат содда хатларни укиш, дарсдан буш вактларида содда хикоялар ва шеърларни укиш кабилар урганилади. Ривожлантириладиган билим, куникма ва малакалар: чет тили-даги материалларнинг умумий мазмунини тушуниш, айрим маълумотларни олиш, таф-силотларни тушуниш ва йуналишни аниклаш учун укиш (белгилар, ёрликлар ва хоказо)1.

Ёзув буйича шахсий хатлар (киска хабар-лар, табриклар, эслатмалар, хатлар ва хоказолар)ни ёзиш, содда анкеталарни шахсий маълумот билан тулдириш кабилар хусу-сида ёзув малакаси шакллантирилади.

Тил компетенцияси - пунктуация ва орфография коидаларини урганиш такомил-лаштирилади. Лексик компетенция негизида мавзуга оид сузларни оддий матнда туFри ишлата олиш, суз тузилиши (кушма сузлар ва аффиксация), бошка тиллардан кириб кел-ган сузлар (байналминал сузлар) хакида илк тушунчаларни шакллантириш амал-

1 Xalq ta'limi" ilmiy-metodik jurnal. 4-son (may-iyun) 2013-yil. O'z.Res. uzluksiz ta'lim tizimining Davlat ta'lim standarti. Umumiy o'rta ta'lim maktablari uchun chet tillari o'quv dasturi: ingliz tili

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 5 (90)

лари бажарилади. Грамматик компетенция

буйича 5-7 синф укувчилари бир нечта грамматик хрдисаларни компетенциялар неги-зида боскичма боскич синфлар кесимида урганишади. Фонетик компетенцияга оид товушларни гапда ва якка х,олда тинглаганда фарклай олиш, коммуникатив вазиятларда гапнинг коммуникатив турлари (дарак, сурок, буйрук гап)га мос равишда ритм ва интона-циядан туFри фойдаланиш, тил товушларини, гапириш куникмасини ривожлантириш билан бирга нуткда ишлатишни машк килиш билим-лар узлаштирилади1.

Мазкур мух,окама килинаётган мавзу юза-сидан куйида 6-синф укувчиларига инглиз тилини ургатишда нуткий ва тил компетенци-ясини ривожлантиришга оид технологиялар ва машклар мацола муаллифи томонидан ишлаб чицилди. Ушбу такдим килинаётган усуллар чет тили укитувчиларига дарс-лик материалларига кушимча булиб хизмат килади. Жумладан, уларни дарс жараёнида куллаш, укувчиларга чет тили укув предме-тини янада мустах,кам ва самарали эгаллашга асос булади.

Укитувчилар учун барча методик курсатмалар чет тили укув предметига оид2 инглиз тилида кайд этилганлиги муносабати билан, биз таклиф цилган машцлар ва технологиялар йурикномалари инглиз тилида баён килинади.

Мацола муаллифи томонидан таклиф цилинаётган машцлар ва технологиялар йурицномалари

1st TECHNIQUE: Grammar comprehension;

MATERIALS: Piece of paper, handouts;

PROCEDURE: Teacher distributes all the learners sheet of paper and handouts. Learners should look at the adjectives on handouts. Each one has a syllable missing. Choose an appropriate syllable to complete each word. Then checks their answers with the class. (Note for learners: you might find that there is more than one correct answer.)

TIME GUIDE: 7-10 minutes.

1 Xalq ta'limi" ilmiy-metodik jurnal. 4-son (may-iyun) 2013-yil. Umumiy o'rta ta'lim maktablari uchun chet tillari o'quv dasturi (I-IX sinflar uchun): ingliz tili

2 "Teens' English 6" дарслигига илова килинган укитувчи китобида.

Handout for learners:

1. cheer - 11. - re-ge-tic

2. - gry 12. ex-pen-

3. beauty - ful 13. fi-

4. fan - tas - 14. an-

5. dis - poin-ted 15. pleas-ant

6. -vy 16. sen-_ble

7. pleas - 17. at- tive

8. po - lar 18. sur-

9. con-ven- ent 19. heal-

10. cir-cu- 20. -quent

Suggested answers: 1. ful. 2. an. 3. Ti. 4. tic. 5. ap. 6. hea. 7. ant. 8. pu. 9. i. 10. lar. 11. en. 12. sive. 13. nal. 14. tique. 15. un. 16. si. 17. trac. 18. real. 19. thy. 20. fre.

2nd TECHNIQUE: Grammar comprehension;

MATERIALS: Piece of paper, handouts;

PROCEDURE: Teacher distributes all the learners sheet of paper and handouts. Learners should complete the spelling of each word below by adding either "-able" or "-ible" using the table. Then checks their answers with the class.

TIME GUIDE: 10-12 minutes.

Handout for learners:

1. abomin 11. fashion

2. admiss 12. feas

3. aud 13. flex

4. achiev 14. forgett

5. believ 15. gull

6. comfort 16. illeg

7. compat 17. incred

8. consider 18. ined

9. debat 19. inevit

10. excit 20. infall

Suggested answers: 1. abominable. 2. admissible. 3. audible. 4. achivable. 5. believable 6. comfortable. 7. compatible. 8. considerable. 9. debatable. 10. excitable. 11. fashionable. 12. feasible. 13. flexible. 14. forgettable. 15.gullible. 16. illegible. 17. incredible. 18. inedible. 19. inevitable. 20. infallible.

3rd TECHNIQUE: Improve reading skills; MATERIALS: Piece of paper, handouts; PROCEDURE: (A) Teacher distributes all the learners sheet of paper and a handout written about Shakhlo's diary. Learners should write 70

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 5 (90)

words describing what they imagine her life to be like. Learners may use their imagination and plenty of adjectives and adverbs to describe her life and activities. Then, learners may check their writing answers with each other for self-correction.

TIME GUIDE: 10-15 minutes.

Handout for learners: SHAKHLO'S DIARY (A) Monday the 10th September AM PM

Evening - Zarina's birthday party (Yunusobod 14-10)

Tuesday the 11th September AM PM

Morning - 9.00 am Dentist's (2 fillings)

Wednesday the 12th September AM PM

Afternoon - shopping with Mum

Go to a learning center for studying English

Thursday the 13th September AM PM

Morning - 8.30 am Consulting with tutor (homeworks) 250 81 82 Go to a Math

Friday the 14th September AM PM

Go to a learning center for studying English Go to Mrs. Olya's dancing club

Saturday the 15th September AM PM

Seeing grandparents Go to a 3D Cinema

Sunday the 16th September AM PM have to be swimming club

(B) Learner should draw a blank diary page with spaces for a full week and writes an entry for each day giving information about either Shakhlo's life or friend's. Secondly, a learner may invent a character and writes about him/ her. Thirdly, a learner might imagine a week in

the life of a famous person - either living in a foreign country. Then, learners may use above questions to help their writing.

Do the following exercises on your copy book.

Answer the questions below. Some of the answers are FACTS (given in the text), some you will have to GUESS (from information given in the text) and others you can IMAGINE (there are no clues given in the text).

FACTS

1. Which day Shakhlo planning to visit her grandparents?

2. What time does she have to be at swimming club?

3. How many fillings does she expect to have on Tuesday?

4. Where is Zarina having her birthday party?

5. What is she planning to do on Monday?

GUESS

1. What is tutor's phone number?

2. What subject does Mrs. Olya teach?

3. What is Shakhlo's favorite subject?

4. How old is Shakhlo?

IMAGINE

1. Who does Shakhlo live with?

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2. What film will they visit on Saturday?

3. What is Shakhlo hoping to buy from shopping?

4. What is she preparing to Zarina to a birthday?

Нутций компетенцияга оид

мустацкамловчи машцлар. Бундай машклар бир вактнинг узида тил компетенциясини хам мустахкамлашда кулланилиши мумкин.

Мазкур машкларни кичик матнларни укишда фойдаланиш тавсия килинади. Маса-лан, "Read the following Passage and select 2 correct answers from 5 options (A-E)", "Match the beginning of each sentence (A-E) with the correct endings (1-7)", "Select the word in each group that does not have the same meaning", "Before you read the text you should ask yourself or from your partner a few questions: 1. Does the title give me/you a clear idea of the content? 2. Do I/you know anything about this topic? 3. What kind information can I/you expect to find from the text? 4. Can I/you predict the structure of the text from the title?, "Short

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 5 (90)

answer questions. Read the passage on the following page and answer the questions (A-E) with the words from the text. Write NO MORE THAN TWO WORDS or A NUMBER".

Бундай машкни бажаришда укувчи мат-ндан фойдаланиб, суралган маълумот асосида керакли микдордаги сузларни тулдириши керак. Бу машкни бажаришда жавоблар мат-нда кетма-кетликда жойлашганлиги х,амда керакли ракам ёки сузларни тулдириб жавоб бериш лозимлиги укувчиларга тушунтири-лади.

Хулоса ва таклифлар.

Юкоридаги фикрларга х,амда методик тав-сияларга таяниб, укувчиларга инглиз тилини укитишда компетенцияларни ривожланти-риш самарали машклар ва технологиялардан х,амда мультимедиал таълим дастурларидан фойдаланиб ташкил килинса, амалдаги методик таъминотни такомиллаштириш масаласи х,ал килинади, деб хисоблаймиз.

Чет тили дарсларидаги дастлабки дакикалардан, укувчиларга юкоридаги берил-ган машклар ва технологиялардан фой-даланилса, укувчиларнинг хорижий тил урганишга булган кизикишлари янада ортади ва зерикишдан йироклашадилар. Натижада укувчиларнинг мустакил, эркин, мантикий фикрлаш имкониятлари кенгаяди ва кела-жакда уларни маданиятлар-аро мулокот диа-логида иштирок этиш имконияти такомилла-шади.

Укувчилар инглиз тилини урганиш оркали белгиланган компетенцияларни самарали

эгаллаш масаласи куйидаги амалий тавсия-ларга биноан амалга оширилиши максадга мувофик:

1. Укувчилар маълум интеллектуал, ижо-дий ва коммуникатив билим ва куникмаларга эга булишлари керак. Бу дегани, улар матн билан ишлашни билишлари керак (асо-сий фикрни белгилаш ва ажратиш, чет тили-даги матндан керакли ва зарур маълумот-ларни кидириб топа олиши), маълумотни тах,лил кила олишлари, керакли хулосаларни чикаришни, дискуссия олиб боришни билишлари, сух,батдошни тинглашни ва тушунишни билишлари керак.

2. Узлуксиз таълим боскичларида х,ар кандай чет тили (инглиз, немис, француз) ни укитиш ва урганишда тили урганилаётган мамлакатлар маданиятини интеграциялаш-ган х,олда тадбик килиш лозим. Бу уринда, чет тилни ургатишдаги маданият, асосан, маълум бир миллат, элат, халклар х,амда миллий кадриятлар цивилизациясидаги фаолиятга асосланади. Инглиз тилини умумтаълим мак-табларида укитиш, асосан, чет тилини укитиш максади х,амда белгиланган таълим мазмуни-дан келиб чикиб амалга оширилади. Бу жара-ёнда урганиладиган лингвистик, лексик, грамматик, талаффуздаги бирликларда укувчининг эътиборини нуткий жараёнга каратиш лозим.

3. Укув материалларини (машклар ва тех-нологиялар) саралашда узвийлик принпипла-рига риоя килиш керак. Демак, нуткий ва тил комтетенцияни ривожлантиришга оид лексик, грамматик ходисаларга х,ам кушимча машклар ва технологиялар киритиб борилади.

Адабиёт руйхати:

1. O'z.Res. uzluksiz ta'lim tizimining DTS. Umumiy o'rta ta'lim maktablari uchun chet tillari o'quv dasturi: ingliz tili. DTS. Umumiy o'rta ta'lim maktablari uchun chet tillari o'quv dasturi: ingliz til. // "Xalq ta'limi" ilmiy-metodik jurnal. 4-son (may-iyun) 2013-yil.

2. Matt Purland. Big resourse book. Intermediate/level 1. First published in the UK by English Banana.com. 2005 y. 128 pages.

3. www.englishbanana.com online materials.

4. Галськова Н.Д., Гез Н.И. Теория обучения иностранным языкам. Лингводидактика и методика. - Москва: 2006. -335ст.

5. Ёкубов И. Амалий инглиз тили методикаси. Олий укув юртлари талабалари учун дарслик. - Т.: 2004. - 223 б.

6. Жамолов Ж. Чет тили укитиш методикаси. Чет тиллар олий укув юртлари (факуль-тетлари) талабалари учун дарслик. - Т.: 1996. - 367 б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 5 (90)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.