CC BY
163. Катаев Г.Д. К оценке политических ориентаций студентов // Роль обществоведов в формировании мировоззрения студенческой молодежи. - Свердловск, 1990.
4. Кретон Б. И. Лидерство: социально-политические проблемы: Уч. пособие. — М.: МИИТ, 1996. -80 с.
5. Курбонов А.Ш., Абдулвохидов А.А. Предпосылки возникновения культуры (методическое пособие). - Куляб, 1992. - 20 с. (на тадж. языке).
6. Махмадов А. Н., Тураева З. Ю. Ориентации политического поведения и его особенности // Вестник Педагогического университета. - Душанбе. - 2000. - № 6. -С. 7-13.
ПОЛИТИЧЕСКОЕ ПОВЕДЕНИЕ ЛИДЕРА В УСЛОВИЯХ ИЗМЕНЯЮЩЕГОСЯ ОБЩЕСТВА
Аннотация. В данное статье авторы рассматривают поведение лидеров среди студенческой молодежи республики. Авторы проводили социологическое исследование среди студентов нескольких вузов республики и выявили специфические особенности студенческой молодежи в условиях изменяющегося общества.
Ключевые слова: политический лидер, политическое поведение, студенческая молодежь, политическая культура, психологические особенности лидера, развитие личности лидера.
POLITICAL LEADER'S BEHAVIOR IN A CHANGING SOCIETY
Abstract. In this article the authors examine the behavior of the leaders among the students of our country. The authors conducted a sociological study of students from several universities of the republic, and identified specific characteristics of students in a changing society.
Key words: political leader, political behavior, students, political culture, the psychological characteristics of the leader of the leader's personality.
Сведения об авторах: Тураева З. Ю. - кандидат политических наук, доцент кафедры философии и политологии Таджикского государственного института языков имени С. Улугзода, е-mail: turaeva_z.yu@mail.ru
Сафарова М. Ш. - аспирант Таджикского национального университета, е-mail: safarova8181@list.ru
Information about authors: Turaeva Z. Y. - Ph. D. in political sciences, docent, Chair of Philosophy and politology, Tajik State Institute named after S. Ulughzoda Safarova M. Sh. -post-graduate student, Tajik National University
ИНСОН ХДМЧУН ПРОБЛЕМАИ ФАЛСАФА
Карамхудоев Ш. Х.
Таджикский государственный институт языков имени С. Улугзода
Агар ба таърихи тафаккури фалсафй назар андозем, маълум мешавад, ки оид ба инсон, рисолат ва вазифаи он, мохият ва гараз аз офариниши у бисёр донишмандон изхори акида намудаанд. Агар як гурух асли инсонро ба мохияти худовандй пайванд дода, офариниши инсонро асрори азал хисоб намоянд, гурухи дигар инсонро чун зарраи Коинот мехисобанд, ки дорои хусусияти хос - акл мебошад. Гурухи сеюм инсонро арзиши олитарин хисобида, ба олами атроф аз нуктаи назари инсон назар меафкананд. Гурухи чорум дар фахмиши инсон мухити ичтмоиро мукаддам медонанд, ки ба шарофати он инсон дорои хусусият ва арзиш шуда, ба камол мерасад.
Илми мyосиp исбот каpдааст, ки инсон хамчyн мавчуди махсyс ифодакyнандаи ягонагии ду кисмати yстyвоpy чудонашаванда ва вобастаи хам - табий ва ичтимой мебошад. ^исмати табий (биологй) ибоpат аст аз чисмоният, нишонахои анатомй ва физиологй, шаклхои системаи асаб, хусусиятхои чисмонй ва сину солй, холати саломатй ва f.
^исмати ичтимой аз шyyp, худогохии инсон, чахонбинии у, усулхои ахлокй ва дигаp аpзишхо, тачpибаи ичтимой, ки ба воситаи донишхо, малака ва махоpати инсон ифода меёбад, инчунин дигаp хусусиятхое, ки инсонpо бо чамъият мепайвандад, ибоpат мебошад.
Робитаи дyтаpафаи омилхои биологй ва ичтимой даp инкишофи инсон яке аз масъалахои чиддии фалсафа ба шyмоp меpаванд. Ин масъала баp он асос доpад, ки кадоме аз ин манбахо нисбат ба дигаpе муайянкунанда ва асосй ба шyмоp меpавад? Зохиpан ин чо имконияти вучуди се ваpиант аст:
• Манбаи биологй боиси хамаи хусусиятхои ичтимоии инсон мегаpдад(одам ин хайвон аст).
• ^исмати ичтимой муайянкунандаи хамаи хусусиятхои биологии инсон ва ё ба андозаи муайян мyхимтаpини онхо мебошад (инсон мавчуди ичтимоист).
• Даp pаванди инкишофи инсон омилхои биологй ва ичтимой та^ибан даp даpачаи баpобаp ба ташаккули у таъсиpгyзоp мебошанд (инсон хам хайвон ва хам мавчуди ичтимоист).
Мутлак шyмоpидани ибдои биологй ба фахмиши яктаpафаи на танхо инсон, балки чамъият оваpда меpасонад. Таpафдоpони ин консепсия омили pyшди инкишофи инсон ва чамъиятpо даp конунхои биологй мебинанд. ^исмати ичтимоиpо низ мутлак шyмоpидан, инсонpо танхо ба мачмуи муносибатхои ичтимой муттаалик донистан натичаи хуб намедихад, яъне инсонpо аз кобилияти амалиёти фаъоли мустакилона махpyм каpдан аст.
Мавкеи сеюм нисбатан дypyстаp ба назаp меpасад, ки аз pyи он ибдои биологй ва ичтимой хамчун ягонагии бо хам зид хисобида мешаванд. Хдо яке аз ин чанбахо даp маpхалахои гуногуни инкишофи инсон хамчун ибдои асосй ба хисоб меpавад.
Аммо саволи «Инсон чист?» саволи мудаввоме аст, ки даp хаp як давpаи таъpихй, ибтидо аз фалсафаи Динду Чину Иpонy Юнон, то замони мо, мавpиди баppасии файласуфон каpоp ёфтааст. Аммо хамоно чавоби конеъкyнандаpо наёфтааст. Инсон боз чун мавчуди мypаккабy пypасpоp бокй мемонад.
Ба акидаи мyтафаккиpи точик Мавлоно Чдлолуддини Румй, баpои даpки маънй ва максади хаёт инсон бояд ба се савол чавоб биёбад «Аз кучо омадаам? Омаданам бахpи чй буд? Ба кучо меpавам охиp...?». Ба андешаи мо, инсон бояд пеш аз хама ба саволи «Омаданам бахpи чй буд?» чавоб биёбад, то pисолат ва вазифаи хyдpо даp пеши Худо, табиат ва чамъият даpк намояд. И. Кант пpоблемаи асосии фалсафа, масъалаи аввалин ва охиpини онpо масъалаи мохияти инсон: «Кистам ман, инсон?» медонист. Баpои чавоб гаpдондан ба ин савол, фалсафа бояд ба се саволи дигаp чавоб гаpдонад: «Чиpо ман донистан метавонам?», «Чиpо бояд ман анчом дихам?», «Ба чи бояд ман умед бандам?».
Масъалаи инсон даp фалсафа ин пеш аз хама масъала оиди он ки чй гуна макомpо инсон даp олам ишFOл менамояд, нафакат ин ки у вокеъан чй маком доpад, балки у ки шудан метавонад. Оё у имкон доpад, ки хокими саpнавишти худ бошад, оё инсон хyдpо аз нав сохтан метавонад ва f.
Файласуфони атика, махсусан табоиён инсонpо чун тимсоли коинот чун «олами саFиp», ми^окосм хисоб мекаpданд. Ин нуктаи назаp баъдтаp такмил ёфта, мехваpи асосии фалсафаи мyтафаккиpони фоpс-точик каpоp мегиpад. Носиpи Хyсpав олами саFиp (ми^окосм^инсон ва олами кабиp (макpокосм)-чахонpо ба хам мукоиса намуда, ба чунин хулоса меояд, ки он чи даp олами кабиp мавчуд аст, даp олами саFиp низ вучуд доpад. Бинобаp ин хаким таpкиби инсонpо чун фехpисти ин китоби бyзypг- олам хисоб мекунад: «Ва хукамои дини хак гуфтаанд, ки таpкиби маpдyм олами мyхтасаp аст ва
гуфтаанд, ки таркиби мардум аз ин олам бар мисоли фехрист аз китоби бузург, ки хар чи андар ин китоб бошад, дар фехрист аз он асаре падид карда бошад ва моро ба куллиёти чизхо иттилоъ чуз ба истидлол аз чузвиёт набошад» [3, c. 24G]. Ба андешаи мутафаккир, аз ин «фехрист», яъне аз инсон, хамаи матлаби «китоби бузург»-ро хондан мумкин аст. Дамин тарик, y Офтобро ба дили олами кабир ва Mохтобpо ба магзи сари олами кабир ва панч ситораи дигар - Зухал, Myштаpй, Mиppих, Зухра ва Аторудро ба панч хисси часади олам монанд мекунад.
Олами сагир Олами кабир Хусусият
Дил, магзи сар Офтоб, Mохтоб
Дахон, фарч Зухал, Mиppих Нахс
Чашм, гуш Зухра, Myштаpй Саъд
Бинй Аторуд Хунсо
Азбаски фоида аз дахону фарч танхо барои чисм аст, аз ин py онхо дар олами сагир дорои он хусусиятхое мебошанд, ки дар олами кабир Зухалу Mиppих доранд. Аммо аз баски фоидаи рухонй барои инсон тавассути чашму гуш мерасад, онхо дар олами сагир баробар ба Зухра ва Myштаpй мебошанд, ки ситорахои саъд ба хисоб мераванд. Аммо Аторуд, ки аз нуктаи назари нучуми асри миёнагй на нахс ва на саъд мебошад, яъне бо нахс нахсу бо саъд саъд, дар олами сагир бинй ба он баробар аст.
Mасъалаи дигари рочеъ ба инсон, ки мавриди баррасии таълимоти Носири Хусрав карор гирифтааст, ин миёнчии хайвону фаришта будани инсон аст. Азбаски ба акидаи донишманд чисми инсон мабдаъи хайвонй ва рухи y мабдаъи фариштагист макоми инсон дар таълимоти у дар миёни сутуру фаришта карор дорад. Яъне инсон хам чанбаи хайвонй дорад ва хам чанбаи фариштагй. Ба хар тарафе, ки майли инсон бештар бошад, хусусияти он тараф (хайвонй ё фариштагй) дар у бештар зохир мегардад. Бинобар ин, инсон сохибихтиёр аст, ё иродаи озод дорад, ки майл ба суй сутурй ё фариштагй кунад. Яъне, рохи худро худи инсон муайян мекунад. Аммо аз тарафи дигар инсон мачбур аст, зеро макоми у на аз тарафи у, балки зотан чунин муайян шудааст. Ба кавли Носири Хусрав, инсон миёнчист - миёни сутуру фаришта. Зеро у хам нафси шахвонй ва хам нафси окила дорад, ки якумй аз хайвон ва дувумй аз фаришта аст. Кори фаришта, ки чун ба хадди феъл расида бошад, факат ибодат буда, аз y гунохе содир намешавад. Фаришта аз ибодати худ савоб намеёбад ва хайвон аз бетоатй ва маъсияти худ чазо намебинад. Вале макоми инсон, ки байни сутуру фаришта карор дорад «уро ба тоат савоб ва дар маъсият икоб» [1, с. 185]. Дар таълимоти Румй низ фаришта аз аклу илму чуд бахраманд мебошад, ки кори y танхо ибодат буда, дар унсураш хирсу хавво нест, y ба ишки Худо зинда аст. Хдйвон бошад аз дониш бенасиб аст, кораш факат хурдан буда, аз ишку шараф бебахра аст. Аммо инсон, ки ба андешаи Румй низ миёнчии хайвону фаришта аст, нимаи хайвонй уро ба пастй ва нимаи фариштагй уро ба олами акл мутамоил месозад [4, с. 380]. Аз андешахои Носири Хусрав ва Румй бар меояд, ки фаришта ва хайвон ба такмил ва худсозй эхтиёч надоранд, зеро онхо мавчуди тайёранд. Аммо инсон, ки байни онхо маком дорад, нотамом аст. Яъне на хосияти хайвонй дар у ба таври комил аст ва на хосияти фариштагй. Бинобар ин инсон бояд, ба андешаи хар ду мутафаккир, худсозй кунад, то ба хадди камол расад.
Дар замони нав хусусияти инсон дар акл, дар андеша мукаррар мешавад. Mазмyни муайяни чон ин шуур мебошад. Чунин аст мавкеи Декарт. И. Кант, ки бешубха андешахои у дар мавриди макоми инсон аз фалсафаи Шарк сарчашма гирифтанд, чунин андеша дорад, ки агар инсон ба таври пурра тамом мебуд, пас вай ё хайвон ва ё фаришта мешуд. Аммо у на фаришта ва на хайвон аст, балки чун миёнчй ним хайвон ва ним фаришта аст. Ин нима будан, ба андешаи Кант, инсонро ба мавчудоти нотамом дохил мекунад. Таксимшавии инсон ба сутуру фаришта аз руи акида Кант боиси зиддият ва душманй мегардад.
Ба таври умум, нопойдорй ва мунтахои хастии худро пай бурда, инсон наметавонад, ки оид ба масъалаи вазифа ва таъиноти худ, оиди максад ва маънии мавчудияти хаёти худ андеша накунад. Имруз хам чун асрхои кабл хар як инсон ба ин масъалахо чавоби худро дорад.
Адабиёт:
1. Носири Хусрав. Куллиёт. Ч,. 3. - Душанбе, 2003.
2. Носири Хусрав. Зод-ул-мусофирин. - Душанбе, 2010.
3. Носири Хусрав. Чомеъ-ул-хикматайн. - Душанбе, 2011.
4. Чалолуддини Румй. Маснавии маънавй. - Техрон, 2001.
5. Философский энциклопедический словарь. - М., 2005.
ЧЕЛОВЕК КАК ФИЛОСОФСКАЯ ПРОБЛЕМА
Аннотация. В статье рассматривается проблема человека с точки зрения философии. Автор, рассматривая данную проблему в учении восточных и западных философов, приходит к выводу, что хотя многие философы по разным вопросам о человеке занимают одинаковую позицию, но по проблемам происхождения и миссии человека их позиции расходятся между собой.
Ключевые слова: макромир, микромир, человек, солнце, луна.
THE HUMAN LIKE A PROBLEM
Abstract. The article considers the human problem from point of view of philosophy. The author studied the problem in the science of the East and West philosopher made conclusion even so many philosophers have only position of different human problems, but generation and representation of human takes different positions.
Key words: macrocosm, microcosm, human, sun, moon.
Сведения об авторе: Карамхудоев Шукрат Худоназарбекович - кандидат философских наук, зав. кафедрой философии и политологии Таджикского государственного института языков имени С. Улугзода, e-mail: shukratk@mail.ru
Information about the author: Karamkhudoev Shukrat Khudonazarbekovich - candidate of Philosophic sciences, the head of chair of Philosophy and Political of Tajik State Institute of Languages named after Sotim Ulugzoda
РАВИЯ^ОИ ТАНЦИДЙ ДАР МОДЕРНИЗАТСИЯИ СИЁСЙ
Муродова Н. С.
Донишгоуи миллии Тоцикистон
Дар тули инкишоф чомеа бештар аз анъанах,о ва одатх,ои сиёсй истифода намудааст ва бо такозои замон онх,о бегона гаштанд ва бо муносибати пешкадам ва окилона иваз шудаанд. То ташаккули таълимоти модернизатсияи сиёсй ин масъала аз назар берун мондааст ва хусусияти рузмарра низ надоштааст. Модернизатсияи сиёсй чун таълимот дар худ тагриби «вестернизатсия»-ро дошт ва кушиш бах,ри амалисозии демократияи гарбиро тачассум менамуд. Чунин кушиш боиси бор кардани арзишх,ои гарбй дар кишварх,ои гайригарбй гардид. Ва андешах,ои зидди модернизатсионй мах,з дар хдмин маврид ба вучуд омад. Пас саволе ба миён меояд, ки сабаби пайдоиши равиях,ои танкидй дар таълимоти модернизатсияи сиёсй дар чист?
Пеш аз х,ама барои чавоб пайдо намудан ба саволи мазкур моро зарур аст, ки ба тачрибаи сиёсии солх,ои 70-90-уми асри XX кишварх,ои гуногуни олам назар намоем. Тачрибаи кишварх,ои гайриаврупой дар солх,ои 70-80-уми асри XX аз он далолат
32
