Научная статья на тему 'ИСТОРИЯ ИЗУЧЕНИЯ ТАНАТОЛОГИЯ И НЕОБХОДИМОСТЬ ЕГО ИЗУЧЕНИЯ В ТАДЖИКСКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ'

ИСТОРИЯ ИЗУЧЕНИЯ ТАНАТОЛОГИЯ И НЕОБХОДИМОСТЬ ЕГО ИЗУЧЕНИЯ В ТАДЖИКСКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
91
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ТАДЖИКСКАЯ ЛИТЕРАТУРА / ТЕМА СМЕРТИ / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ЛИТЕРАТУРА / РУССКАЯ ЛИТЕРАТУРА / СИМВОЛ СМЕРТИ / ТАДЖИКСКИЕ ПИСАТЕЛИ 20 ВЕКА / НАЦИОНАЛЬНАЯ ЛИТЕРАТУРА / БОГОСЛОВИЕ

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Абдулназаров Абдулназар Абдулкодирович

Термин «танатология» появился в мировой литературе, особенно в русской литературе, в начале прошлого века. Хотя этот термин относится исключительно к медицинской науке, со временем он также используется в литературе, культуре и философии. Учёние продолжали стремиться расширить отражение танатология в своей работе, и многие литературоведы постепенно начали его изучать. Статья посвящена истории понятия «танатология» и развитию ее изучения, в основном, в ХХ веке. В статье также рассматривается вопрос об основах существования танатологических мотивов в таджикской литературе, отмечается необходимость и факторы изучения этой темы в таджикской литературе. В конце статьи кратко объясняются важность и преимущества изучения танатологии в таджикской литературе.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

HISTORY OF THE STUDY OF TTHANATOLOGY AND THE NEED FOR ITS STUDY IN THE TAJIK LITERATURE

The term "Thanatology" appeared in world literature, especially in Russian literature at the beginning of the last century. Although the term refers exclusively to the science of medicine, over time it has also been used in literature, culture, and philosophy. The creators continued to strive to expand the reflection of the subject in their work, and many literary critics gradually began to study it. The article deals with the history of the concept of "thanatology" and the development of its study, mainly in the twentieth century. The issue of the basis of the existence of thanatology al motifs in the Tajik literature is also considered in the article, and the need and factors for the study of this topic in Tajik literature are noted. At the end of the article the importance and benefits of studying thanatology in Tajik literature are briefly explained.

Текст научной работы на тему «ИСТОРИЯ ИЗУЧЕНИЯ ТАНАТОЛОГИЯ И НЕОБХОДИМОСТЬ ЕГО ИЗУЧЕНИЯ В ТАДЖИКСКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ»

Ключевые слова: Фаридуддин Аттор, анализ, Шайх Санан, мислитель, месневи, ««Мантик-ут-тайр», рассказ, бейт, мистические концепции, наставник, ученик, христианская девушка, христианской религии, жанр, единство, единение с Богом.

ANALYSIS "THE POEM OF SHEIKH SANAN" - A FARIDUDDIN ATTOR

Shaikh Fariduddin Attar Nishapuri is undoubtedly one of the finest poets and thinkers of Persian-Tajik classical literature. Fariduddin Attar wrote many works, but among them a special place is occupied by mesnevi "Mantik-ut-Tair" (the Mystery of birds). This mesnevi consists of 4800 beits, and the story (hikoyat) "Poem of Shaikh Sanan" among them is one of the largest in volume stories, where Attor and in this story details his mystical concepts (nazariyai irfonu). In this story, a Christian girl (representative of the Christian religion) and murida Sam Shaikh Sanan enter in the form of Murshid (mentor).

The article analyzes in detail the plot of the story and the mystical views of Fariduddin Attor in the story of Sheikh Sanan."

Keywords: Fariduddin Attar, analysis, Sheikh Sanan, thinker, mesnevi, "Mantik-ut-Tair", story, beit, mystical concepts, mentor, disciple, Christian girl, Christian religion, genre, unity, unity with God.

Сведения об авторов:

Элбоев Вафо - д.ф.н., профессор кафедры теории и истории литературы Таджикского государственного педагогического университета им. С. Айни, тел: 935314408; эл.почта: Vafo_1965@mail.ru

Абдуллоев Нусратулло магистр второго курса филологического факультета Таджикского государственного педагогического университета им. С. Айни, тел: +(992) 939989967.

About the author:

Elboev Vafo - Doctor of Philology, Professor of the Department of Theory and History of Literature of the TSPU named after Sadriddin Aini: tel: 935314408; e-mail: Vafo_1965@mail. ru

Abdulloev Nusratullo - magistr 2 of the philology faculty, TSPU named after S. Aini. Tel.: +(992) 939989967.

ТАЪРИХИ ТАДЖИКИ ТАНАТОЛОГИЯ ВА ЗАРУРАТИ ОМУЗИШИ ОН ДАР АДАБИЁТИ БАДЕИИ ТО^ИК

А бдулназаров А.А.

Институти илщои гуманитарииба номи академик Б.Искандаров

Истилохи "ангезаи танатолога" дорои хусусияти хоси худ мебошад. Он метавонад, ки маънои марги аслй, худкушй, катли инсон, дафн, чанг ва гайраро дошта бошад. Ангеза дар асархои бадей имкони инъикос дар мавзуву мундарича, сюжету композитсия, персонажхо дар хамбастагии зиёд бо мавзуъ, мушкилот, холати сюжет ва гайра дорад.

Дар адабиёти бадей ангезаро метавон хамагуна элементхои танатологй аз чумла персонажхои танатологй, хронотопхо, ашё ва рефлексия кабул намуд. Махсус ба ангезахои танатологй рисолаи тадкикотии олими маъруфи рус Р. Красилников бахшида шудааст, ки дар он мавзуи мазкур аз бисёр чонибхо мавриди баррасй карор гирифтааст. («Танатологические мотивы в художественной литературе»). «Адабиётшиносй анъанаи бузурги тадкикотй дорад, ки он дорои тахчизоти неруманди терминологй ва заминаи методй мебошад. Он кодир аст, ки барои танатология хамчун низоми нав халли тачрибаи илмии худ дихад... Дар охир дар илми адабиётшиносй тадкикоти махсуси илмй тахти унвони танатологияи адабиётшиносй (адабиёти танатологй) арзи вучуд кард» [4, с.4].

Дар аввали карни ХХ бо пешниходи И.Мечникова истилохи "танатология" дар истилохоти тиббй дохил карда шуд.

Соли 1925 бошад, шогирди Мечников, профессор Г. Шор тадкикоти илмиеро зери унвони "Дар хусуси марги инсон" дар шахри Ленинград интишор мекунад, ки дар он бори нахуст типологияи маргро аз зумраи "тасодуфй ва мачбурй" "фавкулодда", "оддй" ва вожахои дигари навро ба монанди танатолог, афкори танатологй, вазифахои танатологй, танатогенезро мавриди истифода карор додааст.

Дар охири солхои 60-уми садсолаи гузашта мавзуи танатологияро олимони илмхои фалсафа ва таърих огози тадкик намуданд, ки захмати илмии донишманди маъруф В. Ягкелевич бо номи "Марг" (тарчумаи русй-1999) яке аз корхои намоён миёни онхо арзёбй мегардад.

Бо мурури замон рагбати олимони сохахои дигар низ ба мавзуи марг зиёд мегардад ва корхои илмии феълан нисбатан маъмул аз кабили Ф. Ареса "Инсон дар пеши руйи марг" (соли 1977) ва М. Вовеля "Марг ва Гарб аз солхои 1300 то рузхои мо" (1983) нашр мегарданд.

Агарчи дар ин асархо истилохи «танатология» такрибан истифода нашуда бошад хам, аммо ба вучуд омадани раванди нав дар ин бахш, мавчхои наву таъбирхои фалсафии он зиёд мушохида мегарданд.

Дар солхои 1990 дар Росия таваччухи аз харвакта бештар ба масоили танатологй эхсос мегардад. Ташкили асотсиатсияи танатологхои Санкт-Петербург, нашри алманахи «Фигуры Танатоса», чопи китоби А. Лаврина «Хроники Харона. Энциклопедия смерти», А. Демичева «Дискурсы смерти: Введение в философскую танатологию» аз зумраи ин ташаббусхо буданд.

Мушохдда мегардад, ки адабиёти танатологй бо илми адабиётшиносии умумй хамзамон рушд меёбад ва нахустин образхои танатологй дар ниммаи аввали асри ХХ арзи хастй менамоянд.

Соли 1902 дар Мюнхен рисолаи илмии К. Хайнемана «Танатос в поэзии и искусстве греков», соли 1922 дар шахри Лондон - китоби Ф. Вебер, дар соли 1934 дар Ню-Йорк асари Л. Курца «Танец смерти и дух Macabre в европейской литературе» чоп мегарданд.

Х,амчун яке аз корхои намоёни илмй марбут ба масоили танатологй дар ниммаи аввали асри ХХ маколаи илмии П.Бицилли «Проблема жизни и смерти в творчестве Толстого»-ро кайд кардан ба маврид аст, ки он соли 1928 манзури хонандагон гашта буд. Маколаи мазкур дар бахши омузиши танатология як такони асосро ба миён овард.

Дар баробари ин, офарида шудани эссехои И.Анненс «Умирающий Тургенев» и И.Бунина «Освобождение Толстого» низ дар рушди тадкики мавзуи пайгиришаванда мавкеи марказй доранд.

Дар ниммаи дуюми асри ХХ библиографияи адабии танатологй хеле васеъ мегардад.

Мотивхои танатологй бо мавзуву образхои дигар, ба мисоли хаёти то ва баъди марг, мухаббат, гурез аз вокеият, масоили гендерй хамбастагии зич пайдо менамоянд.

Накши асосиро дар солхои 1990 дар ин чода дар Россия маколаи Ю. Лотман «Смерть как проблема сюжета» дорад, ки заминаи муносибати шаклй ба мотивхои танатологиро гузоштааст. Махз дар ин давра рисолахои илмии «Проблема смерти и бессмертия в лирике М.Ю. Лермонтова» Г. Косяков, «Художественная танатология в творчестве Л. Н. Толстого 1850-1880-х гг.: Образы и мотивы» Ю. Семикин, «Танатологические мотивы в прозе Л.Н.Андреева» Р.Красильникова химоя карда мешаванд.

Дар хулосаи шархи мазкур сарчашмахои асосй муайян карда мешаванд, ки то чи андоза ин кисмати илми адабиётшиносй рушд ёфтааст. Бояд зикр кард, ки теъдоди рисолахои расмй дар бахши адабиётшиносии танатологй нихоят кам аст, захматхои бахарчдодаи зиёд дар ин соха дар мачмуахои гуногун ва алманаххо дар хар шакл нашр шудаанд.

Минбаъд мафхуми мазкурро метавон дар захматхои илмии олимон ба монанди А.Веселовского, В.Проппа, А.Бема, Б.Томашевского, Н.Тамарченко, И. Силантева ва гайрахо дидан мумкин аст. Барои тадкики танатология теорияе, ки адабиётшиноси рус И.Силантевым дар рисолаи илмии худ «Поэтика мотива» муайян кардааст ва мафхуми мазкур вохиди минималии семантикй фахмида мешавад, хеле мухим аст.

А.В.Демичев дар тадкикоти худ "Философские и культурологические основания современной танатологии" мушахассоти омузиши маргро чунин муайян кардааст: "Муносибат бо марг, пеш аз хама дар шакли аломат ё рамз инъикос меёбад. Адабиёт ягона шакли симбиотикии эчодкорй мебошад, ки тавозуни байни илм ва санъатро ба хайси майдони асосии тахлили ин мавзуъ нигох медорад. [3, с.11].

Дар асрхои ХХ-ХХ1 тадкики масоили танатологй мухимияти хосаро касб кардааст, ки дар натича масъалаи марг мавзуи актуалии корхои илмии тадкикотчиёни зиёд дар сохаи илмхои фалсафа, санъату фарханг ва адабиётшиносй гардид. Аз ин нуктаи назар, муносибат ба марг дар адабиёт вазифаи дарки анъанавии онро тачдид мекунад, аз чониби дигар шаклхои нави даркро ташаккул медихад. Асархои бадей дар ташаккули фахмишхои нави дарки марг аз чониби инсонхо воситаи тавоно мебошанд.

Танатология тадричан як бахши махсуси байнисохавии донишхои илмй мегардад, ки ба омузиши зухуроти марг аз нуктаи назари тиббй, фалсафй, фархангй ва равонй бахшида шудааст. Ин соха хамчун мактаби махсуси тадкикотй дар охири солхои 50-уми карни гузашта ташаккул ёфт.

Дар тадкикоти масъалаи марг афкори мухталифро дар захматхои донишмандони сохаи фалсафаи ичтимоии рус ба монанди Н.Фёдоров, К.Циолковский, Л.Толстой, В.Розанов, Ф.Достоевск, Н.Лосском, Л.Карсавин ва И. Мечников пайдо кардан мумкин аст.

Даp консспсияи фалсафаи H. Фëдоpов мушкилоти анъанавии эxë ва начоти инсон xамачониба ба Худо алокаманд дониста мeшавад. Ин мyтафаккиpи pyс маpгpо бо тамоми нозукиаш фавкулодда мeномад. Myтаффакиp чунин андeша доpад, ки агаp Худованд инсонpо баpои начот додани коинот офаpидааст, пас инчунин баpои аз байн бypдани маpг низ илочepо андeшидааст. Чолиби диккат аст, ки Фëдоpов маpгpо на ба маънои мeтафизикй, балки имконияти pасидан ба xаëти pyx, пас аз маpги чисмонй фаxмидааст. Файласуф мeгyяд, ки бо маглуб намудани маpг тавассути аз байнpавии чисмонй инсоният мeтавонад ба xаëти абадй воpид гаpдад [10]. Ба ин xотиp, даp xама вакту замон му-п^идии xамаи кyвваxои инсоният ва илму эътикод заpyp аст. Эътикод, ба кавли ин донишманд pоxи гузашт аз маpг, аммо илм воситаи ба xадаф pасиданpо ба инсон мeдиxад. Таpики илм инсон табиатpо pоми xyд мeгаpдонад ва коиноту сайëpавy молeкyлаpо идоpа мeнамояд.

Мавзуи маpг олим ва нависандаи бyзypги pyс Л.Толстойpо низ во^ан ба фикpy андeша фаpо гиpифтааст. Баpои ин мyтаффакиp маpг, ин маxвшавии даpднокeст, ки ба мо xаëти бeманфиат сипаpидашyдаpо ëдоваp мeнамояд. Баpои баpтаpаф каpдани маpг, ба андeшаи олим, мо бояд тамоми xамбастагиxоpо аз байн баpeм, ки моpо бо наздикону пайвандон, шаxсияти xyди мо, пeшpафтy дастоваpдxои мо пайваст мeнамояд. Нависанда чунин мeпиндоpад, ки лозим аст, то ки мо мук,аббати xyдpо ба xама ва xамаи ашëxо, ки моpо ба xyди xаëт алокаманд мeкyнад, афзун намоeм. Aна он вакт маpг моpо фаpо намeгиpад.

Баpои Толстой даpëфти аслии мавчудият- маънии чизeст, ки маpгpо ба таъxиp мeгyзоpад. Масъалаи xадафи xаëтpо Толстой мyxимтаpин масъалаи дин мeшyмоpад, зepо дин ва маpг бо xам xамбастагии ногусастанй доpанд. Дин баpои ин мyтафаккиp кyвваeст, ки баpои инсон имкони py ба py шудан бо маpг мeдиxад, аммо бо вучуди ин бо завки xyд аз олам pафтанpо ичозат намeдиxад. Х,атто, даp фикpи чунин як донишманди бeназиp дакикаxои пссимистй ва сyстиpодагй даp замони андeшаpонй оид ба мавзyи маpг эxсос каpда мeшyданд. Бамавpид аст, агаp ба навиштаxои зepини И.И. Meчников pyчyъ намоeм: "X^p боpe, ки Толстойpо даxшати маpг фаpо мeгиpифт, он ба xyд савол мeдод, ки оë мук,аббати оилавй pyxашpо оpом каpдан мeтавонад, ки ин итминон вокeан самаp надоpад. Чи заpypият аст, ки кyдаконамонpо таpбия намоeм, зepо ощо низ даp ин xолати ногyвоp мeафтанд, ки мо фeълан каpоp доpeм". Сонй, Meчников сyxанони Толстойpо айнан мeбиëpад: "Чаpо ощо бояд зиндагй кунанд? Чаpо ман бояд онxоpо дуст доpам, ба воя pасонам ва паpваpиш намоям? Баpои чи ин кадаp ноyмeдй, ки ман ë дигаp камандeшагон доpанд, вучуд доpад. Онxоpо дуст дошта, ман намeтавонам, ки аз онxо xакикатpо пищон нигоx доpам. Ха-p як кадам даp зиндагй онxоpо ба шиноxти ин xакикат наздиктаp мeоpад. Х,акикат бошад, ин маpг аст". Meчников тафсиpот мeдиxад: "Маълум аст, ки даp xаëт тeъдоди зиëди одамон чунин афкоpи пeссисмистиpо пайpавй намуда, аз давом додани насл xyддоpй мeнамоянд"[9].

Cаpфи назаp аз он ки танатология даp мач^ъ сиpф як фаxмиши соxаи тиб мeбошад, лeкин бо мypypи замон он даp илмxои фалсафа ва адабжтшиносй низ ба xайси як мавз^ маpказй чойгоxи xyдpо пайдо мeнамояд.

Оид ба мавзyи пайгиpишаванда даp xаp xалкият фаxмиши xос вучуд доpад. Мавчудияти фаxмиш оид ба маpг, ба мисли он лаxза аст, ки pyxи абадии инсон аз тани y чудо гаpдида, чониби pyйи гузаштагон pаxсипоp мeгаpдад.

Даp сол^ои оxиp, мавзyи маpг ва паxлyxои мyxталифи он кисмати тадкикоти адабиëтшиносон ва фаpxангшиносони здад гаpдидааст.

Даp мачмyъ, масъалаи маpг даp доиpаи тадкикоти фалсафии Су^от, Эпикyp, Иоанна Дамаскин, Aвгyстинa Блажeнно, M.Лютep, Б.Паскал, M.Mонтeн, C.Kepкeгоp, Г.^гел, Ф. Энгeлс, A.Шопeнгаyэp, Ф.Hицшe, М^ай^те^ K.Яспepс, A.Kамю, H.Фeдоpов, H.Бepдяeв ва .n^rap мyтафаккиpони чаxон даp доиpаи нисбатан васeъ баppасй гаpдидааст.

Даp ниммаи дуюми асpxои XIX -XX гаpдиши зиëди мафxyми мазкyp даp тадкикотxои илмxои дакик, минчумла илми тиб бо ташаббуси олимони шиноxта ба монанди И. Meчников, ^Шо^ A.Heмилов, И.Шмалгаyзeн, З. Фpeйд, С^Шни^й^ В.Штeкeл, Г.Фeйфeл, Э.Kюблep-Росс, Р.Касгенбаум, Р.Aизeнбepг, Э.Шнeйдман, C.Гpоф, A. Налчаджян ва дигаpон зиëд мyшоxида rap^^

Минбаъд мавзyи мазкyp таваччyxи бeштаpи олимони шиноxтаи дигаp ба монанди K.Kлeмeн, Ф.Xyзeман, В.Янкeлeвич, Ж.Бодpийяp, Ф.Apeс, М. Вовeл, Т. Mаxо, К. Xаpт Hиббpиг, Б. Басссйн, KTyrne, A.Гypeвич, И. Фpолов, A. Дeмичeв, П. Гypeвич, В. Рабинович, М. Уваpов, К. Исупов, A.Лавpин, С.Рязан^в, Д. Матяш, Т. Mоpдовцeва, M.Шeнкао, В. Ваpава, В.Cабиpов, В.Cтpeлков, О.Cyвоpова, В. Багдасаpян, A. Гpишков, С. Роганов ва дигаpонpо чалб намудааст.

Даp тадкикотxои зиëди адабиëтшиносон аш^^ои танатологй даp заxматxои илмии як ^TOp донишмандон аз чумла Apистотeл, Э. Ayэpбаx, И. Волков, Г. Гачeв, Ю. Доманский, В.

Жирмунский, Д. Лихачев, В. Шкловский, Б. Томашевский, Ю. Тинянов, Б. Эйхенбаум, О. Фрейденберг, Я. Мукаржовский, Г. Поспелов, Р. Барта, Г. Маркевич, Ю. Лотман, Е. Фарино, М. Поляков, В. Топоров, Е. Мелетинский, Г. Косиков, В. Хализев, О. Клинг, Л. Чернец, А. Эсалнек, Е. Руднев, М. Лазарев, Н. Тамарченко, В. Тюпи, Ю. Орлитский, И. Силантев, Ю. Борев, С. Зенкин, А. Авраменко, С. Кормилов, Л. Колобаев, М. Михайлов, Н. Солнцев, М. Голубков, С. Телегин, В. Мескин, Ю. Бабичев ва дигар хаммаслакони онхо мавриди омузиш карор гирифтаанд.

Аз ин миён, олимон ба монанди М. Бахтин, Ю. Лотман, М.Бланшо, Ж.Батай ва дигарон дар корхои илмиашон мавзуи инъикоси марг дар асархои бадеиро тадкик намудаанд.

Лоики кайд аст, ки назари ин олимони мазкури сохаи адабиётшиносй вобаста ба тадкику инъикоси марг дар асархои бадей ба хамдигар кам шабохат доранд.

Аз он чумла, М. Бахтин овардааст, ки марг ин "шакли эстетикии анчоми шахсият" [2, с.115] мебошад. Кахрамон набояд барои мо сирри латифй дошта бошад, талафоти он бояд ба таври чиддй сурат гирад. Хонанда бояд марги уро эхсос намояд, ба он маъно, ки кахрамон барои он ба таври расмй мурдааст.

Ба андешаи Ю. Лотман, марг мутааллик ба "сохаи бахогузоришаванда" мебошад ва он яке аз "шартхои шинохти хаёти кахрамон" ба хисоб меравад [7, с.418].

Аз нуктаи назари М. Бланшо, "амали дохилии эчоди нависанда дастрасй ба маргро таъмин менамояд", худи эчоди нависанда "тачрибаи марг" мебошад.

Мавриди кайд аст, ки вобаста ба тадкики танатология, ки дар гузаштаи на чандон дур хамчун сохаи мустакили илм арзи хастй намудааст, дар илми рус ахамияти махсус ба кори тадкикотии А.В. Демичев, ки 1999 тахти сарпарастии Иниститути Фалсафаи Академияи илмхои Россия мачмуаи махсуси у тахти унвони "Идея смерти в российском менталитете" нашр гардида буд, дода мешавад.[1].

Чунончй, мо дар боло ёдовар шудем, каблан дар фарчоми семинар ва конферонсхое, ки аз чониби Ассотсиатсияи танатологхои Санк-Петербург гузаронида шуда буданд, кори дусадсахифаи "Фигуры Танатоса", ки ба он мавзуи "Русский Тананос" дохил шуда буд, нашр гардид.[6].

Аксари олимон бар он акидаанд, ки марг на танхо хотимаи хастии чисмонй, балки он метавонад, фикрй - замони таъсири равонии шадид, ичтимой - замоне, ки бо инсонхои дигар ва мухимияти ичтимой алока аз байн меравад, рухонй- дар вакти аз байн рафтани эътикоду принсипхо бошад..

Т. Йоманс азоби рухониро хамчун марги равонй, замоне, ки инсон вазифаи интиколдихандаи рохи кухна ва аз нав эхё шуданро ичро мекунад, мефахмад.[6].

Ру ба ру бо марг шудан ба инсон таъсири мудхиш дорад, вале асари он ба хаёти равонии одам метавонад мухталиф бошад.

Баканов А.А. нисбати марг назари экзистенсиалистй дошта, се имконияти инсонро номбар мекунад, ки марг барои инсон медихад [5]:

Аввалан ру ба ру шудан бо марг имкони эхсоси ишк медихад.

Дар ин бора Мэй Р. андешаронй намуда, кайд мекунад, ки ишк ва марг бо хам муносибати ногусастанй доранд ва ишк ёдоварй аз марг мебошад [8].

Фромм Э. ба он акида аст, ки ишк харос аз танхой ва нотавониро дар назди марг аз байн мебарад[12].

Наздик шудан ба марг имкони аз нав дарк кардани эхсосоти худ, аз чумла мухаббат нисбати дигарон мебошад.

Имконоти дигар, ки марг барои инсонхо медихад, онхо метавонанд, куллан бо худ бошанд ва ба кадри беназирии хаёти хеш бирасанд. М. Хайдеггер дар таълимоти хеш оиди шевахои мавчудият ибрози акида намуда, кайд менамояд, ки марг ин фактори умри инсонхо мебошад, ки хамчун муаррики рушди шахсият адои хизмат мекунад[13].

Махз дарки охирати хастй аст, ки инсон аз хоби гафлат бедор мегардад ва фаъолияти бештар намуда, харакати худро барои расидан ба хадаф суръат мебахшад.

Бо вучуди ин кадар чазобияти мавзуи танатология то ба имруз дар адабиётшиносии точик тадкики он огоз наёфтааст.

Чунончи, дар боло дида баромадем, мафхуми танатология дар илми адабиётшиносии рус дар асри ХХ маъруф гардидааст, аммо дар илми адабиёти точик то кунун дар хукми истеъмол надаромадааст.

Мо мухимияти тадкики мавзуро дар асархои бадей аз ду чихат мушохида намудем, ки аввалан ин мавчудияти малакаи кабули марг аз чониби инсонхо ва дигар ба вучуд омадан ва доман пахн кардани образхои марг мебошад.

Мушохидахои аввалин аз он гувох медиханд, ки образи марг, ки дар адабиёти асри ХХ-и точик дида мешавад, хам аз асосхои анъанавй ва хам аз чанд афкори муосир сарчашма мегирад.

Кисмати мухими тадкикоти танатология дар адабиётшиносии точик асосан вижагихои кабули марг аз чониби нависандагон, инъикоси мавзуъ дар адабиёти миллй мебошад. Гузаронидани чунин тадкикот махсусан дар даврони муосир, ки вазъияти гузариши босуръати хаёти ичтимой баръало мушохида мегардад, мухимияти хоса дорад. Тахлили арзишхо ва чахонбинии нависандагони точик дар асрхои ХХ-ХХ1-ро бо назардошти он ки, дар эчоди хар яке аз онхо метавон ба ин мавзуъ мурочиат кард ва тафсири хоси онро пайдо намуд, аз ахамият холй нахохад буд.

Махз, тадкикоти мавзуи мазкур, ба назари ин чониб, хусусиятхои чахонбинии миллиро инъикос менамояд ва барои халли ихтилофхои зиёд дар хаёти ичтимоии чомеаи муосири точик самаранок хохад буд.

Мухимияти тадкикоти мавзуи зикргардида аз тарафи дигар аз он чихат аст, ки ба хотири дарёфти фахмиши хакикии хаёт, марг ва муносибати то дарачае торик миёни онхо, ки нависандагони точик ба онхо зиёд мурочиат менамоянд, гирехкушой гардад.

Осори нависандагони точик дар омузиши танатология сахми назаррас гузошта метавонад ва тадкики мавзуи мазкур дар танкиди адабии точик нав буда, саю кушиши зиёди сохибтахассусони доираи адабиётшиносиро такозо дорад.

Дар доираи тадкикоти мукаммал дар масъалаи танаталогия метавон максади асосиро дида баромадани чабхахои ахлокй, эстетикй, маънавй ва фалсафии марг дар матнхои адабй муайян намуд ва хамин тарик таъсири онро ба тафакури инсон бахогузорй кард. Мушохида карда мешавад, ки танатологияи адабй дар осори нависандагони точик инъикосгари чустучухои рухонй, динй, фалсафй, ичтимой, ахлокй ва эстетикии марг аз чониби онхо мебошад.

АДАБИЁТ

1. Арес Ф. Человек перед лицом смерти / Ф. Арес. - Москва, 1992. - 335 с.

2. Бахтин М.М. Эстетикасловесного творчества / М. М. Бахтин. - Москва, 1970. - 450 с.

3. Бланшо М. Пространство литературы. / М. Бланшо. - Москва, 2002.- 452 с.

4. Демичев А.В. Философские и культурологические основания современной танатологии / А.В. Демичев. -Москва, 1997. — 280 с.

5. Красильников Р.Л., Танатологические мотивы в художественной литературе. 10.01.08 — Теория литературы. Текстология; Автореф. дисс.на соиск.уч.ст. док. филоло.н. / Р. Л. Красильников. - Москва, 2011 - 54 с.

6. Кораблина Е.П., Акиндинова И.А., Баканова А.А., Родина А.М. Искусство исцеления души: Этюды о психологической помощи / Под ред. Кораблиной Е.П. / Е.П. Кораблина, И.А. Акиндинова, А.А. Баканова, А. М. Родина. - Москва, Изд-во "Союз", 2001 г. -319 с.

7. Лаврин А. 1001 смерть. / А. Лаврин. - Москва, 1991. - 289 с

8. Лотман Ю. М. Смерть как проблема сюжета / Н Ю. М. Лотман. - Москва, 1994. - 311 с.

9. Мэй Р. Смысл тревоги: Пер. с англ. / Р. Мэй - Москва: Независимая фирма "Класс", 2001. — 384 с.

10. Тайна смерти (сборник). -Москва: РИПОЛ, 1995.

11. Федоров Н. Сочинения. / -Москва. 1982. - 410 с.

12. Фигуры Танатоса: Искусство умирания. Сб. ст. -СПб., 1998.

13. Фромм Э. Бегство от свободы; Человек для себя / Пер. с англ. Д.Н.Дудинский. /Э Фромм - Москва: ООО "Попурри", 1998. -672 с.

14. Хайдеггер М. Бытие и время. / М. Хайдеггер - Москва., 1997. -459 с.

ИСТОРИЯ ИЗУЧЕНИЯ ТАНАТОЛОГИЯ И НЕОБХОДИМОСТЬ ЕГО ИЗУЧЕНИЯ

В ТАДЖИКСКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ

Термин «танатология» появился в мировой литературе, особенно в русской литературе, в начале прошлого века. Хотя этот термин относится исключительно к медицинской науке, со временем он также используется в литературе, культуре и философии. Учение продолжали стремиться расширить отражение танатология в своей работе, и многие литературоведы постепенно начали его изучать. Статья посвящена истории понятия «танатология» и развитию ее изучения, в основном, в ХХ веке.

В статье также рассматривается вопрос об основах существования танатологических мотивов в таджикской литературе, отмечается необходимость и факторы изучения этой темы в таджикской литературе. В конце статьи кратко объясняются важность и преимущества изучения танатологии в таджикской литературе.

Ключевые слова: таджикская литература, тема смерти, художественная литература, русская литература, символ смерти, таджикские писатели 20 века, национальная литература, богословие.

HISTORY OF THE STUDY OF TTHANATOLOGY AND THE NEED FOR ITS STUDY IN THE TAJIK LITERATURE

The term "Thanatology" appeared in world literature, especially in Russian literature at the beginning of the last century. Although the term refers exclusively to the science of medicine, over time it has also been used in literature, culture, and philosophy. The creators continued to strive to expand the reflection of the subject in their work, and many literary critics gradually began to study it. The article deals with the history of the concept of "thanatology" and the development of its study, mainly in the twentieth century.

The issue of the basis of the existence of thanatology al motifs in the Tajik literature is also considered in the article, and the need and factors for the study of this topic in Tajik literature are noted. At the end of the article the importance and benefits of studying thanatology in Tajik literature are briefly explained.

Keywords: Tajik literature, the theme of death, fiction, Russian literature, the symbol of death, Tajik writers of the 20th century, national literature, thanatology.

Сведения об авторе:

Абдулназаров Абдулназар Абдулкодирович -кандидат филологических наук, старший научный сотрудник Института гуманитарных наук имени академика Б.Искандарова АН РТ. Адрес: 736001, Таджикистан, г. Хорог, улица Холдорова, 2. E-mail: abdulnazar9416@gmail.com. Тел.: (99237) 93 406 08 04.

About the author:

Abdulnazarov Abdulnazar Abdulkodirovich -candidate of philological sciences, senior researcher at the Institute of Humanities named after academician B. Iskandarov of the Academy of Sciences of the Republic of Tajikistan. Address: 736001, Tajikistan, Khorog, Koldorova street, 2. E-mail: abdulnazar9416@gmail.com. Phone: (99237) 93 406 08 04.

«САФАРНОМА»-И НОСИРИ ХУСРАВИ ЦУБОДИЁНЙ - НАХУСТИН САРЧАШМАИ САФАРНОМАХ,ОИ ПУБЛИТСИСТЙ

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Нуриддин Ш.Б.

Донишгоуи миллии Тоцикистон

Адабиёт ва публитсистикаи точик хеле пургановат буда, решахояш аз умки таърих сарчашма мегирад. Яке аз асархои саропо публитсистй «Сафарнома»-и Носири Хусрави Кубодиёнй мебошад. Равшан аст, ки Носири Хусрав дар «Сафарнома» саёхати хафтсолаи худро дар мамлакатхои Шарки Наздик тасвир менамояд. Аз ин чихат, асар, чуноне А. Эделман кайд кардааст, на танхо хамчун хотираи адабй, балки ба сифати манбае, ки маълумотхои географй ва таърихй медихад низ, асари пуркиммат мебошад [7]. Вале мо ба он фикри муаллиф, ки «Сафарнома»-ро «хотираи адабй» гуфтааст, розй шуда наметавонем, зеро маводе, ки дар асар инъикос гардидааст, хотира набуда, вокеияти рузи хамон замон аст ва дар он як давраи муайяни таърихй аз тарафи муаллиф вокеъбинона тасвир ёфтааст.

Чуноне аз мутолиаи «Сафарнома» бармеояд, он вокеиятро инъикос кардааст ва худи муаллиф низ ба ин ишора менамояд: «Ва масофати рох, ки аз Балх ба Миср шудем ва аз он чо ба Макка ва бо рохи Басра ба Порс расидем ва ба Балх омадем, гайри он ки ба атроф ва зиёратхо ва гайрахо рафта будем, ду хазору дувисту бист фарсанг буд ва ин саргузашт он чи дида будам, ба ростй шарх додам. Ва баъзе, ки ба ривоятхо шунидам, агар дар он чо хилофе бошад, хонандагон аз ин заиф надонанд ва муахазат ва накухиш накунанд ва агар эзид субхонаху ва таоло тавфик дихад, чун сафари тарафи машрик карда шавад, он чи мушохида афтад ба ин зам карда шавад» [5].

Носири Хусрав дар асараш кушиш кардааст, ки дар бораи хар як чойи дидааш маълумоти чолиб ва пурра дихад. Вай дар сафарномааш хам дар бораи роххо, хам дар бораи андозаи калъахои шахр ва хам дар бораи молхое, ки дар шахрхои гуногун бароварда мешуданд, сухан меронад. Носири Хусрав бисёр касони шиносшудаи худро зикр намуда, аксар вакт ин одамонро мухтасар ва хеле мохирона тавсиф мекунад. Чунончи, у шоири машхури табрезй Катрон ва мутаффакири тараккипарвари араб Абулаъло Маариро хамин тавр тавсиф намудааст [5, с.11-16]. Аз ин лихоз, асар саросар инъикосгари вокеият аст. Чунин вокеиятро танхо асархои публитсистй инъикос мекунанд. Дар асархои бадей бошад, образофарй ва

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.