CC BY
19
УДК 8Т1
ББК 83,3 (0) 3 В.Д.ОХОННИЁЗОВ
ТАСВИРИ БАХ,ОР ВА НАВРУЗ ДАР ЯК ЦАСИДАИ НОСИРИ ХУСРАВ
Носири Хусрави Кубодиёнй аз зумраи он озодамардони миллат аст, ки бо афкори инсондустона ва ватандустонаашон дар миёни ахли савод ва ахли маънй машхур астанд. Агарчи афкори фалсафй ва динии Носири Хусрав то андозаи муайян тахлилу тадкик гардида бошад хам, вале тахлили ашъораш то ба хол пурра ва хаматарафа халлу фасл нашудааст. Ашъори Носири Хусрав низ гувохи тафаккури фалсафии уст, вале ин ашъор бо забони махсус ва бо образхои шоирона, бештар вакт бо санъатхои бадей ва рамзхо, аз чумла мукоисаи ходисахои табиату коинот бо ахволу авзоъи одам суруда шудааст.
Барои хакиме чун Носири Хусрави Кубодиёнй (1004-1088) хар як ашё ва анвои оламу коинот, ходисаву вокеаи табиат рамзе дар зухур ва хикмате дар сабаби зухури онро доро буд. Дар ин макола гарази шоир аз тасвири бахор ва Навруз дар ифшои тафаккури фалсафии хеш аз офаринишу максади офариниши Инсон дар як касидааш, ки лахзае андешаи Носири Хусравро тарк накарда буд, мавриди пажухиш карор медихем. Зимнан кайд кардан зарур аст, ки масъалахои монанд ба мавзуи мавриди пажухиши мо то ба хол, кариб ки тахкик нашудаанд ва маколаи мо дар ин рох кушиши нахуст аст дар ин рох.
Кдсидаи мавриди назар бар вазни Музореи мусаммони ахраби макфуфи мацсур бо афоили мафъулу/ фоъилоту /мафоъилу /фоъилот сароида шудааст. Калимаи «шудаст», ки аз феъли замони гузаштаи «шуд» ва феъли замони хозираи «аст» таркиб ёфтаст, радифи касидаро фарохам оварда, дар таъкид ва истинботи вокеъияти мавриди тасвир мадхале фаровон дорад. Садоноки «о» кофияи касидаро таъмин мекунад ва хамсадои йотбарсари «й»-ро ба хайси харфи равй бояд шинохт.
Бо байти матлаи касида тасвири хеле чаззоби табиати бахорон ба ин тарз огоз мешавад: Аз меги дуррбор замин чун само шудаст, В-аз лола сабза щмчу само пурзиё шудаст (4, 129).
Калимаи «мег» дар лугат ба маънои абр, сахоб ва туман меояд (6, 789). Ч,ои тазаккур аст, ки сифати чунин абр ва туманро «сиёх»у «гализ» фарохам меорад. Чунин хол, он гуна ки дар табиат вучуд дорад, яъне боридани борони нукрагй аз абри сиёх, дуруст ва вокей аст, дар назми форсии точикй низ он ба як тазоди хасана ёд мешавад. Пас, метавон гуфт, ки Хдким Носир низ хамин манзараро бо ибораи «меги дуррбор», ки мазмуни «абри сиёхи дурри сафедро тавлидкунанда» дорад, дар назар доштаст. Аз ин сахоби гавхарбор замин мисли осмон гардидаст. Дар ин мушобехат ташбехшаванда (замин) ва ташбехкунанда (осмон), адоти ташбех (чун) мавчуданд ва мухимтарин унсури ташбех вачхи он гуфта нашудааст. Чунин тарзи нигориш хоси Носири Хусрав аст ва услубе хос бар хунари уст. Бар мо хонадагон лозим аст, то вачхи ташбехро дар чунин тасвирот дарк кунем ва пеши назар орем. Дар мавриди мисраи боло, «сабзй», ки мо точикон, бинобар бовархои эътикодиамон онро «кабудй» меномем, вачхи мушохбехати замину осмон мебошад. Ба каломи дигар, аз борони абрхои бахорй (агарчй сиёх бошанд хам), ки дар урфият онро «борони рахмат» мегуянд, замин чун осмон тозаву тар ва сабзапуш гардид. Мо ин ишораи Хдкимро дар мисраи дуюми байт возех мебинем ва махз мисраи сонй тасвири манзараи бахориро пурра мекунад. Зиё ва нури осмони сабз ситорахои он мебошанд ва барои сабзаи наврустаи руйи замин лолахои навшукуфтаи он зиё мебахшанд.
Дар мисраи дуюми байти матлаи касида мо бо ташбехи комил, ки аз сохиби ташбех (сабза, ба мафцуми замин), ташбехкунада (само, ба мафцуми осмон), адоти ташбех (уамчу) ва вачхи ташбех (пурзиё) рубару хастем. Хуллас, Хдким Носир сабзаву гулу гиёхро нур ва зиёи замин медонад, ки аз баракати фасли бахор аст.
Гулбун чу бурци Цавзо гаштасту гул бар у, Бишкуфт цой-цойи Симоку Авво шудаст (4, 129).
Бино ба тасвири Хдким Носир, буттаи гул чунон руста ва кад кашида, ки чун Ч,авзо дупайкара гардидааст ва гулхо бар чой-чойе шукуфтаанду нурпошй мекунанд чун Симоку Авво.
Носири Хусрав барои ифодаи матлаби худ аз чирмхои осмонй ва истилохоти нучум кор гирифтааст. Чдвзо номи яке аз бурчхои дувоздахгонаи фалакй ба хисоб меравад, ки онро ба форсй Дупайкар ё Гирдакон гуянд. Ч,авзо ба шакли кудаки тавъами пушт ба пушт тасвир меебад. Ташбехи буттаи гул ба бурчи Чдвзо аз он хотир аст, ки он бо гул чун Чавзо ба хам
часпидаанд, яъне аз хам чудонашаванда мебошанд. Зеби гулбун гул аст ва гулбун бе гул назокату зебой надорад, чунон ки ду пайкари ба хам пайваст Чдвзоро ташкил медиханд ва онхоро аз хамдигар чудо тасаввур намудан, гайриимкон аст.
Б-урдибщишт боди сабо кууу даштро Бар захмуои боди мауи дай даво шудаст. Ин пири кужпушти кууангашта шохи гул, Боз аз сибо ба санъати боди сабо шудаст (4, 129).
Дар мохи дуюми фасли бахор боди сабо, ки боди форами субхгохй аст ва голибан сабабгори шукуфтани гулу гулгунча мегардад, захмхои аз боди фасли зимистон расидаи куху даштро даво бахшид. Захмхо гуфта, Хдким он чойхои аз барфу сармо руфтаву тирашудаи заминро дар назар дорад, ки бо дамидани сабзаву гул шифо ёфтанд. Он шохи гуле, ки аз тирамох боз мисли пири кужпушту кухангашта хаставу бемадор буд, акнун ба санъати боди сабо, яъне ба мучизаи боди сабо аз чавона боз шуд ва ба шукуфтан огоз намуд. Наврузи тавба буд цауонро, к-аз у чунин, Х,ар бад, ки карда буд зимистон, уабо шудаст (4, 129).
Ба гумони голиб, ибораи «Наврузи тавба» дар байти боло ба мазмуни «Нарузи поку ноолуда аз хар олуда» омадааст, зеро махз ба шарафи Наврузи поку тоза чахон аз бадихои зимистон рахо гардид. «Хдбо» дар лугат ба мафхуми чанг, гард, губори хаво, зарраи чанг дар хаво, ки аз равзан ба воситаи тобиши офтоб дида мешавад, меояд (7, 474).
Хдким Носир дар ду байти минбаъда, чунон ки хоси сабки нигориши уст, бо суолхои чуну чарои вобаста ба авзои табиат ба пурсиш мепардозад. Чунин усул хонандаро барои дарки маъное дигар омода месозад. Пурсишхои Хдким тавассути гузоштани холатхои табий дар тарозуи тазоду мукобила сурат гирифта, таъкиди у бар дарки мафхуми дигари ин авзоъ мебошад. Чунончи:
Гар бог тозарую цавон гашту хандханд, Чун абр нол-нолу чунин бо бацо шудаст? Чун дузахй, гар абр сиёуу пуроташ аст, З-у бустон, чаро ки биуиштилщо шудаст? З-ин пештар кулоуу давоци сапеди дашт, Акнун вашикулоуу бауоицабо шудаст (4, 129).
Агар бог бо тозаруйиву чавон гаштанаш дар хандаву шодй бошад, пас чаро абр нолону гирён аст? Чй хикмате дар ин нихон аст, ки бустон аз абри мисли дузахй сиёху пуроташ бихиштсимо шудааст? Олам аз ин пеш кулох ва чомаи сапед, ки гараз барф аст, бар сару бар тан дошт ва инак ин олами сафедпуш имруз сурхкулох (сабзаву найсаву гулу гиёх) ва зебочома гаштааст.
Абёти то ин нукта гуфташудаи касида бештар шоирона хастанд ва ин хунари сухангустарии Хдким Носири Хусрав дар ду байти ояндаи хасида низ давом меёбад. Масалан, Хдким чахор мисраи навбатиро дар атрофи калимаи «наво» чарх занонда, аз он иборахои чолиб ва шоиронаро андар тасвири табиати бахорй ба ин тарз хосил намудаст: То бенавоцауон банаво гашт, андалеб Бар шодй аз навои цауон дар наво шудаст. Гарчи навову лаун набуд богро уигарз, Он бенавову лаун кунун бонаво шудаст (4, 130).
Fарази шоир аз «бенавочахон» ишора ба нодорй ва бенахлии замин, холй будани замин аз рустанй, ки намунаи хаёт дар руи он нахлу бори он мебошад, аст ва «банаво гаштан» маънои «доро гаштан», «аз сабза бархурдор гаштан», «нахл бастан»-ро дорад. Андалеб чун навои чахон, яъне дороии заминро, ки гулу гиёх аст дид, аз шавку шури он ба сароиш огоз намуд. То ин гох бог харгиз чунин нахлу таровиш надошт ва танхо аз баракати фасли бахор он акнун дорои нахлу лахну наво шудааст. Дар ин чо гараз аз «наво» навои булбул аст, ки чузъе аз хусни бог махсуб мешавад.
Ду пахлуи хунари шоирии Носирро дар сароидани абёти фав; зикр бояд кард, ки яке калима ва иборасозй ва дигаре истифодаи хунармандона аз саноати бадей мебошанд. Чунончи, калимахои «хандханд», «нол-нол», «бихиштилико», «вашикулох», «бахоикабо», «бенавочахон» ихтирои тафаккури шоиронаи Хдким Носир хастанд. Дар масъалаи саноати бадей бошад, таваччух ба истифода аз як худи калимаи «наво» дар чахор байти гузашта бас аст, то хунармандии Носир дар фунуни адабй ошкор гардад.
Калимаи «наво» дар он чор байти ;асида хафт маротиба муста;им ва дар таркиби калимоту чузъхои калимоти дигар истеъмол шудааст ва хар замон маънову мафхуми дигареро ба худ касб намудааст, аз чумла:
> Ба маънои бебор, бе нахл, бидуни нишони хаёт дар мисраи аввал.
> Ба маънои дорои нахлу бору гулу гиёх дар мисраи аввал.
> Ба маънои шодй, хуррамй, дорой дар мисраи дуюм.
> Ба маънои овоз, лахн дар мисраи сеюм.
> Ба маънои хомушиву сукут, бесадоиву белахнй дар мисраи чорум.
> Ба маънои овози хуш, сароиш, нагмаву суруд дар мисраи чорум.
Шоире, ки то ин дам бо назари хосса ва бо диди шоирона вазъу холи тагйирёбандаро назорра мекард, ба якбор сар ба гиребони тафаккур дар мекашад ва чехраи кушодаш ;иёфаи чиддй ба худ мегирад. Шоирии Носир дар ин чо поён мепазирад ва дигар дар назари хонанда Носири Хдким падидор аст, ки акнун аз холати мухит хикмат мечуяд. У гулгунчаи навшукуфтаро, ки сар аз бог боло намудаст дида, онро чун гувохй бар рузи растохез мепазирад. Сархушй ва сурхруии гулу гиёх гувохи ахволи некбахтон ба рузи махшар аст. Хдким Носири Хусрав ба мухотаби худ таъкид мекунад, ки чун чашми сарат наззорагари он аст, ки Навруз чун рузи охират рустаниву гиёхро аз хок бадар намуда ба по хезондаст, пас туро зарурати и;рор бар рузи ;азо аст. Ин мисолест, ки ба чуну чарои дигар эхтиёче надорад ва инсон набояд забони худро ба забони чаро табдил дихад чун хайвон, ки ба рустанй забони чаро баровард ва забуни чаро шуд.
Ин навшукуфа зинда сар аз бог барзада, Бар мо зи рузи уашру циёмат гуво шудаст. Он аст некбахт, ки пушида бин дилаш, Аз уашр бар яцин ба гувохй гиё шудаст. Ицрор кун ба рузи цазо, чун ба чашми сар-т, Навруз мар-гиёро рузи цазо шудаст. Чуну чаро мацую забони чаро мабош, Зеро ки худ сутур забуни чаро шудаст (4, 130).
Боиси таваччух аст, ки дар ин порчаи ;асида низ аз Навруз ёд шудааст ва агар дар порчаи аввал «Наврузи тавба» гуфта шуда бошад, дар ин порча Хдким Наврузро ба рузи ;азо шабохат додаст. Нарузи тавба аз покиву покизагии ин руз хикоят мекунад ва Нарузи ;азо ба рузи хукм, «хукми олихй, ки дар ха;;;и махлу; во;еъ шавад» (2, 1581).. Махз дар хамин руз хукми ха;;у ботил содир карда мешавад. Маълум аст, ки Навруз дар тафаккури Хдким Носири Хусрав ма;оме болотар аз як Наврузи табий доштааст.
Мушохида ва му;оисаи табиату инсон, холати ину хавоси он барои Носири Хусрав бо хамин хотима намеёбад. У андеша мекунад ва мегуяд, ки наботи то ба хол мурда аз боиси доштани тухм зинда шуд, дар чое ки гиёххои тухмнадошта ба фано рафтанд. Бингар наботи мурда, ки чун зинда шуд ба тухм, Он к-аш набуд тухм, чй гуна фано шудаст (4, 130 ).
Бидуни чашмдошти хонанда, вале бо услуби махсуси хеш Хдким Носир ба кушодани рукни аввали таълимоте, ки аз он бархурдор буд, мепардозад ва он рукн илму а;л, таносуби онхо ва манзалати онхо дар хаёти инсон аст. Неку бади мардум бар асоси дарача ва ба кор гирифтан ё нагирифтани илму а;л санчида мешавад. Илму а;л бо амри Худо бар тамоми ашёву ачсом ва чонварони олам фармонраво гардидааст. Яъне ин ду, ки хоси инсонанд, пас инсон бар тамоми махлу;и дигари олам дастболо ва фармонраво аст бо фармони Эзид. Илм аст тухми мардуму мардум зи баури илм, Бар неку бад ба илм сазои цазо шудаст. Зеро ки илму ацл зи фармони Эзид аст, Бар дауру цонвар уама фармонраво шудаст (4, 131).
Офаридгор хар ду оламро бо тамоми неъматаш аз бахри мардум офарид ва дугунагй низ дар неъмат пайдост, яъне новобаста аз он ки дунё ва чавохири он бо будани инсон ба;ову бахо дорад, хамчунон бахову хатар (неку бад)-е барои инсон низ дорад.
Х,ар ду цауону неъматаш аз баури мардум аст, З-ин руй цони ацл дугуну дуто шудаст. Х,ар чизро бауову хатар суи мардум аст, Дунёву симу зарр бад-у пурбауо шудаст (4, 131).
Акл атои худоист барои мо ва хар касе аз дари илму хикмат бар мустафоди акл пардохт растагор шуд ва агар касе эхсосотро бар акл тарчех дод у аз дину дониш дурй гузид. Ва он ки аклро чуёи чавру чафо созад гумонаш хатост, чун худро мутеъи деви (нафси) часад сохта ва барояш хикмат аблахиву саодат бадбахтй гаштааст.
З-Эзид атост ацл суи мову уар касе,
Бо илму уикмат аз цибали ин ато шудаст.
Хар гуна пеши ацл рауи кард уиссро,
У бегумон зи дину зи дониш цудо шудаст.
Он к-у ба ацл цавру цафо цуяду бало,
Бешак, дар ин ато-ш гумони хато шудаст.
Уро бад-он, ки деви цасадро мутеъ гашт,
Хикмат сафау шудасту саодат шацо шудаст (4, 131).
Носир хадисеро аз Хдзрати Пайгомбар (с) ёдрас мешавад, ки тибки он бадкорону бадандешонро ба рузи хашр руй ба кафо гашта бошад, яъне пеши руй ба чойи паси сар ва паси сар ба чойи пеши руй тофта гардад. Аммо Хдкиме чун Носири Хусрав, мувофики таълимоти хеш, онро ба таъвил мекашад ва фахми ботини ин хадисро талкин мекунад, яъне руй тофтан аз акл дар масоили диниву эътикодй маънои пешу пас гардидани руйу пушти сарро дорад. Ин акл аст, ки мардум тавассути он бар тамоми чонварону ашёи дигари олам дастболо ва подшох гардид. Акл атои илохй, атои Чдхонподшох, яъне Аллохи таъолост. Гуянд руи бадкунишон пешу пас бувад, Дар уашр ин сухан ба Наби дар банно шудаст. Хар к-у зи ацл руй битобад ба дин дарун, Руяш чунон шумар, ки ба суи цафо шудаст. Мардум бад-ин ато, ки Цауонподшо-ш дод, Бар цумлагии цонварон подшо шудаст (4, 132).
Хеле чолиб аст, ки Хдким суханашро аз тасвири табиат дар фасли бахорон ба таври умумй огоз намуда, ба Навруз мерасад ва накши Наврузро барои табиат таъкид мекунад ва ба тарики рамзй хосият ва манзалати онро ба мухити Инсон интикол медихад. Он гох ба тахлил ва таъвили яке аз мухимтарин аслхо барои мавчудияти инсон мепардозад, ки Илм аст, вале Илмро будуни асли дигар, яъне Акл фаро гирифтан гайри имкон мепиндорад. Акл атои илохй аст ва махз тавассути акл инсон бартарй бар хамаи дигар махлукоти Худо дорад. Аммо мардум ба акл ва ба илм хама яксон нестанд, аз ин ру интихоб бар касе меафтад, ки бар дигарон комилтар дар акл ва пархезгортар дар амал бошад. Ин шахс натанхо дар акл аз дигарон пешсаф аст, балки инчунин аз илме бархурдор аст, ки дигарон ба он эхтиёч доштанд, хатто анбиёи гузашта хам. Мухаммади Мустафо (с) буд ин шахс, чунончи:
Хам з-ин циёс бар уама мардум суи Худо,
Муури паямбарон ба шараф Мустафо шудаст (4, 132).
Вокеист, ки илми Пайгомбар (с) ва билхоса, Пайгомбаре, ки хотами амбиёст, набояд фанопазир бошад ва бояд хамеша рушангари роху дилхои мардумон дар хар давру замон монад. Ин хост ва таъйиди Худо аст, чунончи Хдким мегуяд: В-аз Мустафо ба амру ба таъйиди эзиди, Мухтор аз умматаш Алийю-л-Муртазо шудаст. Хайдар асои Мусии давр асту тозаруй, Исломро ба Мусии давр аз асо шудаст. Эшон дуанд: цону тану дин суи уаким, Ботил зи Хац ба уикмати эшон рауо шудаст (4, 132).
Динро Хдзрати Расули Акрам овард ва зохири онро бо сухан ва бо рафтори хасанаи хеш ба мардум муаррифй намуд. Вале аз назари шинохт ва таълимоти Носири Хусрав дин як симои карахтшуда набуда, балки дорои рух аст. Зохири дин тан аст ва ботин ё таъвили он рух. Тан ба рух зиндааст ва рухи тани инсон дин аст, дине, ки бо аклу илм дарку фахм мешавад. Хддафи таъвилро Хдким хамоно дар талкини Инсон барои дарки худии худ, манзалати худ ва макоми худ дар ин доираи ашёву ачсому чонварон мебинад.
Динро тан аст зоуиру таъвилрууи уст,
Тан зинда цуз баруу ба гети куцо шудаст?
Гар зиндаи, зи баури чи бо дин чу мурдаи,
Гар на дилат ба доми уаво мубтало шудаст? (4, 132)
«Ба дин мурдай» гуфтани Хдким Носир маънои аз ха;и;ати дин бехабар ва дур будан аз талаби дин аст. Яъне, дини Ислом инсонро ба рушди маънавй даъват мекунад, аммо дили ту пойбанди хавову хавас аст, рухат, маънавиётат, эъти;одат, рушдат шахшудаву мурда аст. Бисмил чаро уалол шуду мурда чун уаром, Ин з-ибтидо набуд, кунун б-интиуо шудаст (4, 132 ). Дар байти боло Хдким масал мезанад, ки бисмил-сарбурида ба пеши ту халол ва мурдаи носарбурида харом аст, агарчи аз пеш чунин набуд ва баъд чунин шуд. Ба каломе дигар, дин тавассути илм туро халолу харом омузонд ва ин халолу харом танхо дар гизои во;еъй мавчуд нест, балки он дар гизои маънавй низ чой дорад. Хдким дар ин чо низ аз усули пурсиши бохикмат истифода карда, чунини таззодеро пурсон мешавад: Чун мурда мар-туро нагуворад, бигу, ки чун, Мурда ба Хинд баруаманонро гизо шудаст? (4, 132 ). Ин савол худ посух аст, чун Хдким мехохад гуяд, ки дини ту туро халолу харом омухт дар чое, ки дини дигар харому халолро баробар ;абул дорад. Пас чй тавр мешавад, ки ту гизоро барои тан халол пазирй, вале барои рух харом? Тане, ки о;ибаташ фано аст мепарастй, мадху васф мекунй, вале рухе ки аз олами ба;ост боиси хачву истехзои ту гардидааст?!
Аз тан уалолхориву аз руу мурдахор, Тан мадурову цон-т сазои уицо шудаст? (4, 132). Аз ин мушкилот туро касе рахо натавонист кард, зеро дар ниходи ту холатест монанд ба он, ки Гов аз Замин ба поён ва дин аз чамоат ба хаво бархоставу харду дар назарат ночиз гардиданд. Fараз аз «Гови Замин» гови афсонавй, ки гуё Замин дар шоххои он, худи гов болои мохй ва мохй ба руи об ;арор гирифта будааст (6, 327).
Зй мушкилотуо накушояд рауат касе, Гов аз Замин, дин ба уаво бар уабо шудаст. (4, 132) Хдким мухотабашро хушдор медихад, то аз хавову хаваси дин бар замини дин баргардад ва бинишинад. «Замини дин», яъне асос, поя ва такягохи дин, чуноне ки Идрис пайгомбар кард, зеро у аз Замин ба макони олй рох ёфт.
Эй бар уавои дин, бинишин бар замини дин, К-Идрис аз ин Замин ба макону-л-ало шудаст. Сар бар замин ба сацда ниуодаст бе рукуъ, Он гуна з-авсиё ба суи анбиё шудаст (4, 133). Дар партави ин мухотабу масалу мисолаш Хдким Носир рукни дигари таълимоти хеш: тавассути валиву васй ба Илми Набй рох пайдо карданро пешниход мекунад. Бе васй, ки донандани таъвили зохири сухани набй аст, наметавон ба манфиати офариниш ва маърифати офаринанда расид. Оё дидй, ки кас гандуме ба осиёб набурд, вале аз осиёб бо орд баргашт? Аз илм бенасиб намондаст, лоцарам, Хар к-у ба анбиё зи рауи авсиё шудаст. Бе орд мешавад ба суи хона з-осиё Он, к-у набурд гандум, чун б-осиё шудаст? (4, 133). Гадое гар аз пайи гадои дигар равад дороиро танхо ва танхо дар хоб мебинаду бас: Харгиз цамоли мол надидаст цуз ба хоб, Хар к-у гадой аз паси дигар гадо шудаст (4, 1330 Ва билохира, Хдким асли ма;садашро мекушояд, ки Имоми Ва;т аст, вучуде ки ганчури илми Набй, илми илохй ва сохиби таъвил аст, вучуде ки дев, яъне нафсро ба мол ва парй, яъне рухро ба илм ;онеъ месозад.
Ганцури илм Имоми Замон аст з-аули байт, К-ин шуура манзалат суи у аз ниё шудаст. Он, к-у ба мулку фазли хитобу ба уукми адл, Имруз то гузашта Сулаймонсиво шудаст. Деваш мутеъ гашта ба молу парй ба илм, Он ёбад ин, ки уушу хирад-ш ошно шудаст. Деву парй ба тоати уянд, лоцарам, Зеро ки ваъдауо-ш зи Эзид вафо шудаст (4, 133) Ба мардум хитоб мекунад, ки чаро бо халал дар ислом нигох мекунанд? Оё асли Ислом тайласону (як навъ цомаи васеъи дарозу беостин, ки рууониён ва цозиён мепушанд (7, 295). амомаву (дасторе, ки бар сар пушанд) ридо (болопуш) аст?
Эй мардумон, чаро ки ба Ислом нангаред, Ё-тон далел бар халалу бар бало шудаст? Бар ин баланд минбар бо бонги цолу цил, Аз баури тайласону амома ридо шудаст (4, 133).
Дар киболи ин абёт Хдким хамоно ба риккат меояд ва аз он, ки мардумон яксара худро хочй мегуянду ба Маккаву Рукну Сафо ба кайфу сафо мераванд, аз он ки ба номи газавот дар рохи Исломро шиори худ карда, барои сарвату гулом ба ^индустон лашкар кашидааст, аз он ки касе худро гуё шиъй гуфта аз бало гурехта, вале худ побанди чахлу шефтаи Карбало шудааст (яъне Карбалоро барои худаш на чун манбаи садокату эътикод, балки манбаи кину адоват ва фитнаву риё сохтааст) хеле дилгир мегардад.
Ин бар фарози он, ки ту гуи-ш уоци аст,
Ангор, к-у ба Маккаву Рукну Сафо шудаст.
Он, к-у ба Хиндувон шуд, яъне ки гозиям,
Аз баури бардагон, на зи баури газо шудаст.
Ин аз бало гурехта, яъне ки шоъиям,
Фитна ба цаулу шефтаи Карбало шудаст (4, 133).
Набояд ба сухани гайри хакикат-ботил гуш дод, набояд аз шахристони илм ба рустои илм рафт, набояд ба илми беамал кушид, набояд аз чахлу нафс пайравй кард. Ин дар назари шумост, ки чунин пайравй шуморо ба осмонхо мебарад, вале дар асл бошад ин муктадо (рохбалад) шуморо ба ба чохи залолат меафканд.
Мусаллам аст, ки дар чунин авкот Хдким барои худ гуфтани калимоти дуруштро нисбати он мардуме, ки пайравии нафсро аз пайравии илму дини вокей бартар мешуморанд, ичозат медихад.
Пас, беш машнав он сухани ботили касе,
К-аз шорсони илм суи русто шудаст.
Огоу наястанд, ки дин илму тоат аст,
Эй мардумон, чи буд, ки илм аз шумо шудаст?
Бе илм бар амал чу харон ме чаро равед?
Зеро к-атон зи цаул уаво муцтадо шудаст.
Он муцтадо ба чоуи залолат фуру уаме,
Эдун гумон барад, ки магар бар само шудаст (4, 133).
Ва албатта, дар чахор мисраи охир Хдким Носир ба фахр мепардозад, ки махз табъи у дар дини хакк суханпардоз шудааст. Мухим ин аст, ки чунин сухани баистеъдод барои Хдким тавассути илму тоат бахшида шудааст ва ин илму тоат аз ва барои Ахли Або, авлоди Пайгомбари гиромй аст. Илму тоати Ахли Або маро ин бузургй бахшид ва ранчу дард носабиро ба ахли чомаи остинкУтох мубаддал сохт. Мазмуни рамзии мисраи охир он аст, ки эшон аз пайравй ба махзани илми илохй, ки Пайгамбар (с) онро пас аз худ барчо гузошт, дасткутох гардиданд.
Эй Хуццати замини Хуросон, сухан ба табъ Дар дини уацц цуз ки туро мар-киро шудаст? То ту ба илму тоат аз аули Або шуди, Аз дарду ранц носиби аули або шудаст (4, 133).
Тахлили касидаи фавк бори дигар собит сохт, ки Носири Хусрав дар хама хол дифоъ аз инсон ва аз шарофати инсон мекунад. У ба тамоми махлуки Аллох арч мегузорад, вале хамаро тобеъи Инсон, ки дорои акл, илм ва хирад аст, мепиндорад. Дар тамоми махлукот, аз чумла табиат ва хаводиси он, фаслхои сол рамзеро барои Инсон, барои тарбият ва камоли у мечуяд.
Чдмъбасти тахлили моро наметавон бехтар аз ин андешаи Пешвои миллат дар хакки Носири Хусрав ба калам овард, ки ангошта: «Хирадмандй дар осори ин мутафаккири бузург бо имону диёнат, покизакориву покдоманй баробар аст. У инсонро хадафи аслии офариниши олам дониста, хираду донишро василаи асосии худшиносии инсон мешуморад. Инсоне, ки рохи худшиносиву такомули шахсиятро пеш гирифтааст, бояд аз хашму ситез, хирсу хасад, макру тазвир, кибру гурур ва амсоли инхо дур шуда, ба пояи инсони комил бирасад» (9, 238).
ПАЙНАВИШТ:
1. Амид, Фарханги Амид / Амид.-Техрон: Амири Кабир, 1379. - 998 с.-1ч.
2. Амид, Фарханги Амид / ^.Амид.-Техрон: Амири Кабир, 1379. - 2003 с. -2ч.
3. Кубодиёнй, Носири Хусрав. Девони ашъор / Н.Х. Кубодиёнй. - Техрон: Маъин, чопи дуввум, 1380.
4. Хусрав, Носир. Девони ашъор / Носири Хусрав, ч. 1, мураттибон ва тахиягарони матн, сарсухан ва таъликоту хавошй Амрияздони Алимардон ва Нурмухаммад Амиршохй. -Душанбе: Шучоиён, 2009.
5. Хусрав, Носир. Девони ашъор / Носири Хусрав, ч. 2, мураттибон ва тахиягарони матн, сарсухан ва таъликоту хавошй Амрияздони Алимардон ва Нурмухаммад Амиршохй. -Душанбе: Шучоиён, 2009.
6. Фарханги тафсирии забони точикй, иборат аз ду чилд, чилди 1. - Душанбе, 2008. - 950 с.
7. Фарханги тафсирии забони точикй, иборат аз ду чилд, чилди 2. - Душанбе, 2008. - 945 с.
8. Фарханги форсй (якчилда).Таълифи доктор Мухаммад Муъин, Техрон. - 1380. - 1239 c.
9. Эмомалй Рахмон. Чехрахои мондагор - Душанбе: Эр-граф, 2016. - 242 с.
REFERENCES:
1. Amid, Hasan. Amid Dictionary / Hasan Amid, volume 1, Amiri Kabir Printing Company. -Tehran, 1379. - 998 p.
2. Amid, Hasan. Amid Dictionary / Hasan Amid, volume 1, Amiri Kabir Printing Company. -Tehran, 1379. - 2003 с.
3. Kubodiyoni, Nosiri Khusraw. Collection of the Poems / Nosiri Khusrawi Kubodiyoni, with initiative of Said Nasrulloh Takavi. - Tehran: Ma'in Production, second print, 1380. - 724 p.
4. Khusrav, Nosir. Collection of the Poems / Nosir Khusrav, v. 1, collection and addition, introduction by Amriyazdoni Alimardon and Nurmuhammadi Amirshohi. - Dushanbe: "Shujoiyon", 2009. - 640 p.
5. Khusrav, Nosir. Collection of the Poems / Nosir Khusrav, v. 2, collection and addition, introduction by Amriyazdoni Alimardon and Nurmuhammadi Amirshohi. - Dushanbe: "Shujoiyon", 2009. - 648 p.
6. Explenatory Dictionary of the Tajik Language, consisting from two volume, volume 1. - Dushanbe, 2008. - 950 p.
7. Explenatory Dictionary of the Tajik Language, consisting from two volume, volume 2. - Dushanbe, 2008. - 945 p.
8. Persian Dictionary (one volume). Written by Dr. Mu'in, Tehran. - 1380. - 1239 p.
9. Emomali Rahmon. Everlasting Faces - Dushanbe: Er-graph, 2016. - 242 p.
Тасвири ба^ор ва Навруз дар як цасидаи Носири Хусрав
Вожа^ои калиди: Носири Хусрав, цасида, ашъор, бауор, цашнгирии Навруз, уаводис, тацдир, рузи Циёмат, муцоиса, мацоми Инсон, Ацл, Дониш
Дар мацола ба як самти алоуидаи услуби нигориши Носири Хусрав таваццуу шудааст, ки марбут ба таулили як цасидаи шоир аст. Тазаккур меравад, ки Носири Хусрав аз нахустин шоирони адабиёти форсу тоцик аст, ки тавассути уодисауои табиат ва уолатуои мууит уадафи офариниши инсонро ба хонандааш мекушояд. Дар цасидаи таулилшуда мауз масъалаи фарорасии бауор, дамидани гулу сабза, омадани Наврузро шоир ба тасвир гирифта, уолати онуоро ба тацдиру цисмати инсон дар муцоиса мегузорад. Ин муцоисагузориро шоир бо насиуати инсон идома медиуад, ки дар он сухан аз мацоми Инсон дар олами уасти, мацоми Ацлу Илм дар камолёбии инсон меравад. Албатта, Носири Хусрав, дар баробари иншои афкори фалсафии худ чун Хаким, чун намояндаи равияи алоуидаи Ислом афкори дини-мазуабии худро низ дар ин таулил цо додааст. Мацола аз нахустин кушишуои назари дигар ба таулили ашъори шоир ба уисоб меравад.
Изображение весны и Навруза в одной из касыд Носира Хусрава
Ключевые слова: Носир Хусрав, касыда, поэзия, весна, празднование Навруза, явление (феномен), судьба, День Воскресения, сопоставление, статус Человека, Разум, Знание
В представленной статье автор привлекает внимание на одну из касыд Носира Хусрава, с точки зрения поэтики. Носир Хусрав - один из малочисленных представителей персидско-таджикской литературы, которые посредством природных явлений и состояния вещей открывали и преподносили сущность сотворения человека. В контексте приведённой касыды рассматриваются такие вопросы как наступление весны, озеленение природы, празднование
Навруза, и все эти явления сопоставляются с судьбой человека, особенно с днём Воскресения. Такое сопоставление сопровождается дидактическими мыслями поэта о статусе Человека в мире и роли Разума и Знания в его усовершенствовании. Отмечается, что Носир Хусрав, наряду со своими философскимия мыслями также выражает свои религиозные убеждения в качестве представителя одного из исламских течений. Статья представляет собой новый подход к изучению и анализу поэтического творчества Носира Хусрава.
The purpose of the image of Spring and Navruz in one of the Nosir Khusrow's poems
Key words: Nosir Khusrow, kasida, poem, spring, greening of nature, celebration of Navruz, phenomena, fate, Day of Resurrection, juxtaposition, status of Man, Intellect, Knowledge In the presented article, the author draws attention to one of the styles of the image of Nosir Khusraw, who has been little studied in the sciences of poetics. Nosir Khusraw is one of the few representatives of Persian-Tajik literature who, through natural phenomena and the state of things, discovered and presented the essence of the creation of man. In the context of the given Kasida, issues such as the onset of spring, the greening of nature, the celebration of Navruz and all these phenomena are compared with fate of man, especially the Day of Resurrection. Such juxtaposition is accompanied by the poet's didactic thoughts about the status of Man in the world and the role of Intellect and Knowledge in its improvement. Undoubtedly, Nosir Khusraw, along with his philosophical thoughts, also expresses his religious beliefs as a representative of one of the Islamic currents. The article represents a new approach to the study and analysis of the poetic work of Nosir Khusraw.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Охонниёзов Варца Дустович, доктори илмуои филологи, сарходими илмии Пажууишгоуи улуми инсонии Академияи илмуои Цумуурии Тоцикистон(Цущурии Тоцикистон, ш. Душанбе), E-mail: [email protected] Сведения об авторе:
Охонниёзов Варка Дустович, доктор филологических наук, главный научный сотрудник Института гуманитарных наук Академии наук Републики Таджикистан (Республика Таджикистан, г. Душанбе), E-mail:[email protected] Information about the author:
Okhonniyozov Varka Dustovich, Doctor of the Philological, Leading Researcher of the Institute of Humanities, ander the Tajik Academy of the Science (Tajikistan Repablic, Dushanbe), Email: [email protected]
