CC BY
277
НОМАИ ДОНИШГОХ» УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES»
№ 3(44)2015
УДК 891.550.09-1 А. ҲАКИМОВ
ББК 80(075)
МАХСУСИЯТҲОИ ШЕЪРИ ТАВСИФИЮ ТАСВИРИ (дар мисоли эҷодиёти А. Шукӯҳӣ ва Ғаффор Мирзо)
Вожаҳои калидй: назми гиной, тавсиф, тасвир, манзара, табиат, олами ашё, субъект, гоя, мӯҳтаво, бадеият, саноеи бадей, маҳсусият, андеша, мавзӯъ, объект
Дар ашъори ғиноии Аминҷон Шукӯҳӣ аносири олами ашё фаровон истифода шуда, онҳо дар бештарин маврид ба сифати унсури ёрирасон омада, барои ашёвию маҳсус ифода кардани муҳтаво хидмат мекунанд. Ӯ аксаран ашъори худро бо тасвири кӯтоҳи ин ё он манзара ва ё аносири олами ашё оғоз карда, пас ба ифодаи эҳсосоту таассуроти шахсияти ғиноӣ мепардозад. Дар бештари ашъори манзаравӣ ва тасвирию тавсифии шоир ҳам шахси шеър ба ин ин ё он сифат - шоир, шахсияти ғиноӣ, «ман» - и ғиноӣ арзи вуҷуд менамояд. Ин ҳолат дар ашъоре рух медиҳад, ки дар онҳо андешаву эҳсосоти шахсияти ғиноӣ на мустақим, балки ба воситаи тасвири манзара, аносири олами ашё баён карда мешавад. Ин давоми ҳамон истифодаи суннатии табиат ва аносири олами ашёст, ки дар шеър вуҷуд дошта, барои ифодаи ҷаҳони ботинии инсон мусоидат мекард.
Дар баробари ин Шукӯҳӣ, ки иштиёқ ба назми классикии рус дошта, ашъори Пушкин ва махсусан Лермонтовро мавриди омӯзиш қарор дода буд, кам - кам аз онҳо дар атрофи як сужаи ғиноӣ ва унсури олами ашё сохтани шеърро меомӯзад ва дар эҷодиёти худ ҳам таҷриба мекунад. Дар натиҷа ӯ ба гуфтани ашъоре даст меёбад, ки дар онҳо манзараҳо ва ё аносири олами ашё ҷузъиёти тасвир набуда, ҳамчун меҳвари ғиноӣ қарор мегиранд. Умуман ҳар шоир манзараҳои табиатро на барои зебоии онҳо, балки ҳамчунон ки Г. Н. Поспелов қайд мекунад, “...барои м а х с у с и я т н о к и и онҳо” (8, 118) мабҳаси шеър қарор медиҳад, ки бад - ин васила ақидаи худро баён намояд.
Олами табиат, масалан, дар шеърҳои «Кӯли кӯҳӣ», «Дарёи Талас», «Ман номи туро намудаам гум» ҳамин гуна истифода шуда, бо тақозои ҳолати мабҳас ва таассуроти ифодашаванда ором ва ё дар ҳаракат нигориш карда мешавад.
Дар шеъри «Кӯли кӯҳӣ» намои кӯли кӯҳӣ, ки хоси кишвари кӯҳистон буда, дар бари кӯҳистон доман густурдааст, ба тасвир гирифта шуда, дар тимсоли кӯҳ хислати мардуми тоҷик, ҳамчун саховатмандию нисоргарӣ, нишон дода мешавад. Дар банди аввали шеър, ки ба навъи чаҳорпора гуфта шудааст, офтоб дар фасли гармо ҳангоми ҳароратбахшиҳои худ ба замин гӯё ташна монда, «чашм... ба як коса об» чор мекунад. Ҷондор ангоридани офтоб тавирро ба дил қарин гардонида, самимиятеро ба бор меорад. Баъд кӯҳ низ ташхисонида мешавад, ки чунин амал мекунад:
Кӯҳи сарафрохтаи бениёз,
Кӯли мусаффо ба кафидасти боз Дошта, чун косаи оби зулол,
Гӯӣ(?) ба хуршед намояд дароз (11, 29).
Дар бандҳои ояндаи шеър кӯл ҳам ташхисонида мешавад, ки ба офтоб «ба дилам гӯш кун», «оби мусаффо зи кафам нӯш кун» мегӯяд ва ба абр ҳам руҳ бахшида мешавад, ки чун заминро ташна мебинад, ба сӯи он мешитобад. Чуноне ки дида мешавад Шукӯҳӣ дар ин манзаранигорию тасвиркории худ асосан аз ду навъи воситаи тасвир ташбеҳу ташхис истифода кардааст, ки дар мақтаи шеър ҳам аз онҳо суд ҷуста, хулосаашро чунин баён медорад:
Дар раҳи хуршед, ки шамшервор Пора кунад пардаи шабҳои тор,
Ҳар чӣ, ки дорад, ба ду дасти сахӣ,
Кишвари тоҷикнамояднисор (11, 29).
Сужаи ғиноии шеър, ки аз муносибати байниҳамдигарии офтобу кӯҳу кӯлу абру ташназамин ба ҳам меояд, дар охир маҷмуан барои ба вуҷуд овардани мафҳуми умумии кишвари тоҷик замина омода месозад, ки онро шоир кишваре «ба ду дасти сахӣ» номида, андешаи ҷамъбастии худро изҳор мекунад. Тасвири хулқу атвори саховатмандонаи мардуми тоҷик дар ин шеър ҳамон хусусиятеро дорад, ки донишманди адабиёт Д. С. Лихачев умуман дар бораи миллияти тасвир
88
НОМАИ ДОНИШГОҲ» УЧЁНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES» № 3(44) 2015
таъкид мекунад: “Хусусиятҳои миллии халқ на дар худ ва на барои худ, балки барои дигарон вуҷуд доранд” (4, 61).
Дар шеърҳои «Дарёи Талас», «Ман номи туро намудаам гум», ки ҳар ду тасвири дарёро мекашанд, сужаи ғиноӣ дар асоси ҳаракат, ҷараёни дарё шакл мегирад. Шоир ҳангоми тасвир ва ё сухан гуфтан аз ҷараён ба сурати дарё тарҳҳои тоза ба тоза афзуда, онро комилтар менамояд. Дар шеъри «Дарёи Талас» дарё аз мисраи аввал ба воситаи ташбеҳ, ки ба «йигити асптозе» монанд карда мешавад, ташхисонида шуда, баъд дар рафти тасвири ҷараён ба он тарҳҳои нав зам мегарданд:
Ба монанди йигити асптозе Ба рӯи сангҳо бинмуда бозӣ,
Савора медавад дарёи кӯҳӣ
Аз ин водии сабзупуршукӯҳе (11, 90).
Дар бандҳои дигар ба он сифати «шаффоф», соҳилҳои пур аз чарогоҳҳои гӯсфандон, домани пургул ва монанди инҳо илова мегарданд, ки аз як ҷиҳат хидмати пурратар кардани тасвирро дошта, аз ҷиҳати дигар бар сарчашмаи зебоӣ ва файзу баракат будани дарё ишорат мекунанд. Дар бандҳои чаҳоруму панҷум шоир ба тасвири шабу юрти қирғизӣ дар канори дарё ва ҳусну ҷамоли духтари ҳунарманди сурудхон мепардозад ва мегӯяд, ки «Ба ман як дам, ки ин гул ҳамнафас шуд, Дилам монанди дарёи Талас шуд» (11, 90) ва ба шеър оҳанги ошиқона медиҳад. Ин шеър баъд аз баргузории Даҳаи адабиёту санъати Тоҷикистон дар Қирғизистон, ки Аминҷон Шукӯҳӣ ҳам дар он иштирок дошт ва меҳмони таласиҳо буд, навишта шудааст ва табиист, ки дар мақтаи он ғояи баҳампайвандии халқҳо бо лаҳни ошиқона, ки болотар замина гузошта шуда буд, ҳамроҳ ба гӯш мерасад:
Агарҳар солдар фасли баҳорон Талас аз шодӣ (*) меояд ба тугён,
Ба ҳар якмавҷи он, ҳар гул-гули он Садои қалби манҳамҳаст, ёрон! (11, 90)
Дар ашъори тасвирию тавсифӣ, ки Аминҷон Шукӯҳӣ дар солҳои ҳафтод навиштааст, манзара ва нигориши аносири олами ашё истиқлоли бештар дошта, масъалаи шеър аз зимни онҳо бармеояд. Шеърҳои «Сабр кун, эй гули бодом!», «Боғбонро мепарастам», «Дар кӯчабоғи ишқ», «Як зарра барф», «Баргҳои тиллоӣ» аз ин қабиланд, ки аз инҳо охирӣ махсусан қобили таваҷҷуҳи хос метавонад бошад, зеро дар он истиқлоли тасвир аз ҳама бештар буда, ғояи шеър аз худи тасвир бармеояд. Агар дар шеърҳои дигари болоӣ кам ё беш нақши шахсияти шеър дар ин ё он сурат ҷой дошта бошад, дар ин шеър ба назар намерасад, ки ин ҳам як аломати истиқлоли тасвир маҳсуб мешавад.
Баргҳои тиллоӣ, яъне баргҳои зарди хазон ва умуман ранги зард, ки дар шеъри тоҷикӣ асосан рамзи тирамоҳи зиндагӣ, “... нотавонӣ, маризӣ, заифӣ ва ноқисии аҳвол...” (7, 169) мебошад, дар ин шеър ҳамчун намоди ҷовидонагии табиату ҳаёт ба тасвир омадааст, ки ин тобиши тозаи маъноӣ додан ба рамзи суннатӣ мебошад. Дар муқоиса бо зиндагии инсон, ки аввалу охир дошта, давомоташ ҳам он қадар тӯлонӣ нест, ҳар як хурдатарин унсури табиат моҳияти абадият дорад, зеро дар гардиши ботакрори худ аз нав ба зуҳур меояд. Бинобар ҳар як ин унсур, масалан дарахт, гул, кӯл, дарё метавонад намоди ҷовидонагӣ бошад, зеро дар асл ҳам ҳамин тавр аст. Дар айни ҳол баргҳои тиллоии хазон ҳамин гуна вазифаро иҷро кардааст:
Баргҳои сабз тиллоӣ шуданд,
Сурхрӯ гӯё ки аз боӣ шуданд.
Лек аз сайри шамоли тирамоҳ Зерипо афтода ҳарчоӣшуданд,
Дар фироқи бог савдоӣ шуданд (11, 64).
Шоир дар тасвиркории худ аз ташбеҳ, ташхис ва сифатчиниҳо истифода карда, манзараи марғуби тирамоҳро пеши чашмон муҷассам менамояд. Дар ин манзаранигорӣ ӯ аносиреро, ки барои ифодаи ғояи хостааш зарур мебошанд, интихобан истифода ва нозарури онҳоро сарфи назар мекунад, зеро онҳо барои ӯ на ҳамчун унсури дар айни ҳол вуҷуддоштаи табиат, балки ҳамчун ифодакунандаи андешаи отифии ӯ дар пирояи бадеъ ва маҳсус арзи вуҷуд менамоянд. Бинобар ӯ дар тасвири манзара дасти боз дошта, онро ҳатман на ҳамчунон ки ҳаст, балки ҳамчунон ки мебинад, яъне на бо сифати монандии нусхавор, балки эҷодкорона ба сафҳа меорад.
*Ҳар чо ки дар қавсайн аломати суол (?) гузошта шудааст, нуқсе дар вазн ба мушоҳида расидаст.- Ҳ.А.
89
НОМАИ ДОНИШГОХ» УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES»
№ 3(44)2015
Ӯ дар тасаввуроти шоиронааш ин ё он ҷиҳати манзараро аз нав месозад, онро мувофиқи ибрози андешаву эҳсосоташ пуррангтар ва ё камрангтар ба тасвир меорад. Дар банди боло иқтибосшуда шоир дар байти аввал ҳолати баргҳоро дар тирамоҳ хеле пуррангу суруромез «тиллоӣ», «сурхрӯ» мебинад. Ҳамчунон ки медонем ва дар таҳқиқи адабиёт ҳам қайд шудааст, ки “сурх рамзи тароват, ҷавонӣ, тозагӣ ва латофат аст” (1, 539) Вале баъди вазидани «шамоли тирамоҳ» онҳоро бисёр ҳузновар «зери по афтода ҳарҷоӣ» - ву «дар фироқи боғ савдоӣ» нигориш менамояд. Ӯ ҳатто барои он ки ҳолати ҳузноварии баргҳои хазон шадидан таъкид карда шавад, ба навъи чаҳорпораи шеър як мисраи дигар илова мекунад, вагарна бо мисраи «Зери по афтода ҳарҷоӣ шуданд», навъи шеър шакл гирифта, мақсад ҳам асосан баён шуда буд. Аммо шоир инро кифоят надониста, барои боз ҳам афзудани таъсири ҳиссии ҳолати баргҳои зарди хазон онҳоро «дар фироқи боғ савдоӣ шуданд» ҳам мегӯяд ва навъи шеър аз чаҳорпора ба банди панҷмисраӣ табдил ёфта, таъсири бештари ҳузновари ҳиссӣ пайдо мекунад. Банди дуюми шеър ҳам ба ҳамин минвол сохта шуда, дар байти аввал эҳсоси ҳузн вуҷуд надорад, зеро: «Меваҳоро чида чун дурдонаҳо, // Мардумон бурданд сӯи хонаҳо» (11, 64) ҳиссиёти қаноатмандӣ ташвиқ мекунад, боз махсусан, ки меваҳо ба дурдонаҳо ташбеҳ карда шудаанд ва онҳоро чида ба хона бурдан, албатта, аломати хушҳолист. Вале қисмати дуюми банд, ки аз мисраи сеюм оғоз мешавад, тасвирро боз бо ҳузн меомезад ва баргҳоро чун болу паре, ки баъди аз лона кӯчидани мурғон зору низор мондаанд, нишон медиҳад: Баргҳо монданд чун болу паре Баъди кӯчи булбулон аз лонаҳо Дур аз сарманзили ҷононаҳо (11, 64).
Унсури олами ашё ва ё табиат дар шеър бе тасвири муҳите, ки онро фаро гирифтааст, комил нахоҳад буд ва ё шояд ягон маъноро илқо ҳам нахоҳад кард, аз ин рӯ «баргҳои тиллоӣ» ҳам дар ин ҷо дар муҳити тирамоҳ ва чизҳои дигаре, ки дар он муҳит вуҷуд доранд, ба қалам кашида мешаванд. Дар натиҷа, баргҳои хазон, ки то ин вақт танҳо ҳамчун баргҳои хазон дарк мешуданду бас, акнун, пас аз ин байтҳо ҳамчун як замони сурхрӯию боӣ, чидани меваҳои дурдонавор, аз лонаҳо кӯч бастани парандагон ва ҳангоми фироқи ҷононаҳо низ ба тасаввур меоянд. Ин далели он аст, аносири олами ашё ва ё табиат, ҳангоме ки бо муҳити атрофаш ба тасвир меояд, воқеан тасвири бадеӣ шуда, зиндагии тоза мегирад ва қобили ифодаи эҳсосоту андешаи отифӣ мегардад.
«Баргҳои тиллоӣ» агарчи шеъри манзараи тирамоҳ аст, ки ду банди мулоҳизашуда далели он буд, аммо танҳо шеъри манзара набуда, маънои фалсафии зиндагиро, ки аз риштаи ногусастанӣ будани он иборат аст, низ ифода мекунад. Бинобар шоир дар банди сеюм бошуурона ба тасвири баргҳо дар фасли баҳор мепардозад, ки айёми «гаҳвораҷунбонӣ» -и модари табиат аст, то ҳаёти тозае парвариш ёбад. Дар айни ҳол аз сифатҳои бисёри баҳор танҳо ҳамонҳое интихоб ва тавсиф мешаванд, ки барои ифодаи хубтару беҳтари маънои фалсафаи силсилапайвандии зиндагӣ мувофиқ бошанд:
Боз фардо чунрасад фасли баҳор,
Баргҳои тоза андар шохсор Боз ҳам гаҳвора ҷунбонӣ кунанд,
Дар сари гулҳо қатор андар қатор То шавад ҳар як ниҳоле сербор (11, 64).
Баъд аз он ки баргҳои ташхисгашта ба модароне, ки гаҳвораҷунбонӣ мекунанд, шабоҳат дода шуда, манзараи зебое пеши назар ба ҷилва омад, маъно ва зебоии ду фасле, ки дар ҳаёти табиату инсон фаслҳои муҳимтарин ҳастанд ва маънои кулли зиндагиро фаро мегиранд, мукаммалтар идрок мешавад. Бар сари гулҳо гаҳвораҷунбонӣ кардани баргҳо (ҳарчанд аксари дарахтон аввал гул мекунанд, баъд барг мебароранд - Ҳ.А.) ишора ба он дорад, ки манзур аз ин манзаранигорӣ танҳо ба тасвир овардани як намои зебои табиат набуда, ба ин восита нишон додани ҷараёни ҳалқавори ҳаёти инсонист. Ҳарчанд Гегел дар асари машҳури худ “Эстетика” менависад, ки: “Асари ҳунари шоирӣ ҳеҷ манзури дигаре надорад, ба ҷуз он ки зебоӣ ба вуҷуд овараду аз он лаззат бурда шавад” (3, 71), аммо дар ин шеър бо ин ҳусну тароват тасвир кардани фаслҳои сол чунин маънӣ пайдо мекунад, ки манзараҳои дилписанди табиат барои зеботар сохтани зиндагӣ ва ба ин васила хушахлоқтару инсонтар кардани инсонҳо хидмати арзандаеро ба ҷо меорад. Дар банди мақтаъ боғҳое, ки меваҳояшон расидааст, дар саховатмандӣ ба Ҳотами Той нисбат дода мешаванд ва баргҳое, ки гаҳвораи онҳоро ҷунбонидаанд, яъне дар расидани онҳо саҳм доштаанд, аз ғуруру ифтихор худписанду маст мегарданду боз ба дасти боди хазон меафтанд:
90
НОМАИ ДОНИШГОҲ» УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES»
№ 3(44) 2015
Богҳо чун Ҳотами той шаванд,
Меваҳои сабз тиллой шаванд,
Дида онро баргҳо боз аз гурур Худписанду маст аз бой шаванд.
Боз ҳамрӯзардуҳарҷой шаванд (11, 64).
Дар «рӯзарду ҳарҷой» шудани баргҳо яъсу маҳзуние нест, зеро ин давоми мантиқй ва табиии ҳаёт аст, ки оғози тозаеро дар зимн дорад. Ҳамин тариқ, дар ин шеър хусусияти хоси ҷаҳони ҳастй, ки аз тарҳу намоҳои фаслҳои гуногуни он - баҳору тобистону тирамоҳ ба ҳам меояд, бо рангҳову садоҳо ва ҳиссиёту амалҳо ба тасвир омада, дар маҷмуъ андешаи фалсафии абадияти зиндагиро ифода кардаанд. Ин шеър намунаи хуби ба ҳам даромехтани шеъру фалсафа мебошад, ки дар ин бора донишманди варзида М. Н. Эпштейн, ки шеърро ҳамчун навъи эҷоде, ки моҳияти фалсафй дорад, мешиносад, комилан дуруст гуфтааст: «Шеър, маълум аст, ки ҳамчун илми фалсафа дар бораи табиат дар низоми мафҳумҳои меъёрй фалсафасозй намекунад... Табиат бо бевоситагии ҳиссиётии худ тақозо дорад, ки забони пуршукӯҳи муҷаррадот ба ниҳонхонаи он роҳ ёфта, мутеъ шавад, хусусияти забони бадеъ пайдо кунад, ки решаҳои луғавии он ғанй буда, бо мафҳумҳои аввалияи худ ба олами табиат пайванд мегирад. «Осмон», «оташ», «об», «нур», «ҳаво» - ҳамаи ин тасаввуроти аёнию дақиқ ва дар айни ҳол умумй, мафҳумҳои том, ки ҳам шеъру ҳам фалсафа аз он истифода мекунанд, бо ин роҳ ба воситаи табиат ба ҳам «хешовандй» пайдо мекунанд. Шеъре, ки моҳияти ҳодисоти табииро дарёфтааст, фалсафй ва фалсафае, ки зуҳури моҳиятҳои табииро дарёфтааст, шоирона мешавад» (13, 304). Тирамоҳи ин шеър тирамоҳи умри инсон ва баҳораш баҳори он аст, ки агарчи барои як шахс аввалу охир дорад, аммо барои табиат ва инсоният силсилапайванди беохир аст.
«Баргҳои тиллой» аз назари навъ ҳам ҷолиби диққат аст, бандҳои он аз панҷ мисраъ иборат буда, ба тарзи аабаа қофиябандй мешаванд, ки вуҷуд доштани чаҳор қофия дар панҷ мисраъ онҳоро хеле хушоҳангу дилчасп месозад. Дар ин ҳолат он таъкиди шеършиноси немис Ҷ. Теннер исботи худро меёбад, ки: “Шеърро ҳам чунон хондан зарур аст, ки навозанда партитура (нота)-ро мехонад: танҳо бо чашм не, балки бо гӯш ҳам” (12, 335). Вазни шеър ҳам, ки рамали мусаддаси мақсур ё маҳзуф буда, аз рукнҳои фоилотун фоилотун фоилон ба ҳам меояд, ба хушоҳангй ва зуду осон дар ёд нишастани он мусоидат мекунад. Ин аз намунаҳои беҳтарини шеъри ғиноии тасвирию тавсифии Шукӯҳист.
Тасвиру тавсиф ва манзаранигорй ба мароми эҷодии ҳар шоир пайванди ногусастанй дорад. Агар дар мароми эҷодии шоир кадоме аз ин маъниҳо, масалан, фалсафй, иҷтимой, ахлоқй, маънавй, зебошинохтй бартарй дошта бошад, тасвиру тавсиф ва манзаранигорй ҳам барои барҷаста ва маҳсусу тасввуршавандатар ифода кардани ҳамин маъниҳо ба кор меравад. Ғаффор Мирзо ҳам, ба монанди дигар ҳамқаламони замонаш, шефтаи дастовардҳои бузурги ҷомеаи шӯравй ва шояд аз дигарон ҳам бештар ба он арзиш қоил буд. Ба ин, албатта, зиндагии шахсии ӯ, ки бачагии ятимонаро аз сар гузаронида, дар хонаи бачагони бепарастор ба камол расида буд, таъсири бузург дошт. Бинобар дар ашъори давраҳои нахусти эҷодиёташ, ки ба солҳои панҷоҳум рост меоянд, тасвиру тавсиф ва манзаранигорй ҳамчун васила асосан барои ифодаи муҳтавои иҷтимой истифода мешаванд, ки бештар тамҷиди дастовардҳои замонро фаро гирифта буданд. Табиист, ки дар ин навъ ашъор истиқлоли тасвиру тавсиф камтар ва нақлу гуфтор бештар ба назар мерасид. Аммо дар ин байн шеърҳоеро низ ҳамчун «Офтоби дилҳо»», «Баҳори дили ман», «Маҷнунбед», «Афсонаҳои сангй», «Шаршараи Восеъ», «Ду ҳайкал» метавон номбар кард, ки дар онҳо мақоми тасвиру тавсиф нисбат ба ҳарфу гуфтор афзалият дошта, қимати бадеии хосе касб кардаанд.
Аз ин шеърҳо сетои аввал мӯҳтавои ошиқона ва сетои баъдй муҳтавои иҷтимой доранд, ки ба воситаи тасвиру тавсиф ифода шудаанд. Аз шеърҳои сетои аввал «Офтоби дилҳо» бештар ҳарфию гуфторй, вале «Баҳори дили ман» - у «Маҷнунбед» бештар тасвирию тавсифиянд. Дар «Офтоби дилҳо» шоир ба офтоб муроҷиат карда, аз сифатҳои зӯриву некиродагй, навозишгарй, абрсӯзиву ҷаҳонафрӯзй ва амалҳои ҳаётбахшии он сухан гуфта, дар охир қудрати онро, ки аз мулки дил гузар карда наметавонад, аз офтоби муҳаббат камтар медонад, ки ба ин кор қодир аст ва офтоби ишқро хоҳари он дониста мегӯяд: «Мон, ки дар дил шарарфишонй (?) кунад // Ишқ гӯё ба ҷои хоҳари ту!» (5, 45).
Шеъри «Баҳори дили ман» манзараи наврӯзиеро пеши назар меорад, ки пур аз ҷӯшу хурӯш, шавқу изтироб ва ишқу эҳсос аст, ки ба воситаҳои дилчаспи тасвири бадей, ҳамчун ташбеҳу истиораву маҷозу ташхис, нигориш мешаванд:
91
НОМАИ ДОНИШГОХ» УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES»
№ 3(44)2015
Хуршед ба барф итобдорад
^ В - он то сари куҳ шитобдорад,
Шсгот сари бао навруз Саршуии сабзаҳои навхез
Ошуби дили қарор навруз, дар дигар сахоб дорад (5, 46).
Чун пардаи сабзаки махине
Печида ба шохсор навруз.
Дар байти аввал мафҳуми куллии наврӯз бо сифати «мастона» ташхисонида баъдан ҳамчун «сари баҳор»-у «ошуби дили қарор» тавсиф шуда, дар байти дуюм ташбеҳи маҳсус ба навруз «Чун пардаи сабзаки маҳине // Печида ба шохсор...» оварда мешавад, ки онро мушаххасу тасаввуршаванда мекунад. Дар банди дуюм тасвири манзараи зебои баҳор пурра ва дар айни ҳол бо ҷондорангоридани хуршеду бо истифодаи маҷози «ба барф итоб» доштани он, яъне онро дар доманаҳо об карда, то сари куҳ бурданаш боз ҳам мушаххастар мегардад. Байти дуюми банд бо ташбеҳу ташхису маҷози зебое боридани боронро бар сари сабзаҳо ба тасвир меорад, ки чашм аз тасаввури он меболаду димоғ аз тароваташ пур мешавад.
Дар ин шеър ҳарчанд шахсияти шоир ва ё муфради дигар равшан намудор нест, танҳо дар банди панҷум феъли хитобии муроҷиатии «истед» ва дар банди ҳаштум, ки охирин аст, феъли «гуед» дарак аз шахси шеър медиҳад, аммо аз намои манзарае, ки тасвир мешавад, кайфияти болидаруҳона ва шахсияти у равшан эҳсос мегардад. Ин кайфияти шахси ҷавонест, ки дилаш пур аз эҳсоси муҳаббат аст ва ҷаҳони атрофаш, ки дар оғуши баҳор аст, бо зебоиву ҷушу хуруши рустанҳову шукуфтанҳо дилҳоро маст мекунаду ба ошуб меорад:
Бодом шукуфта дар хуруш аст, Дар сояи себ ҷуравон аст,
Чун духтараки гулобипуш аст, Дар мугчаи себ гул нихон аст,
Дар гирди сараш чу ошиқонаш Носуда нафас гирифтани себ
Гардидани орувон ба ҷуш аст. Дар шарфаимавҷ хам аён аст (5, 46).
Ин тасвир, ки пур аз ҷушу хуруши ҳаёт аст, бешакку шубҳа, намоёнгари руҳия ва муносибати муаллиф на танҳо ба манзара, балки бештар аз он ба худи ҳаёт аст, ки аз шароити иҷтимоии давру замон бармеояд. Ин тасвир бе сухани зиёдатии таблиғотӣ аз муҳаббати ҳаёт, дилбастагиҳои инсон ба муҳити атроф, аз он ки инсон ҳар қадар дар натиҷаи фаннию техникӣ шудани зиндагӣ аз табиат дур шавад, ҳамон қадар меҳру муҳаббаташ ба он самимитару сузонтар мешавад, суҳбат мекунад. Бодоми шукуфтаро ба духтараки гулобипуш ва орувони гирди сари онро ба ошиқони духтарак ташбеҳ кардан чӣ қадар зебову зиндааст, ки як умр дар хотир нақш мебандад. Ин тасвир ҳамеша тоза хоҳад монд ва дилро ба ваҷд хоҳад овард.
Банди дигари шеър ҳам ҳамин гуна зебоиҳо дорад, зебоӣ ба маънои тасвири нозукона ва устодонаи авзои табиат дар оғози баҳор ва бедорӣ, ки бо сад рангу намуд зуҳур мекунад. Бинобар ин шеър куллан ва ин ду банд махсусан огандаи рангу садову буву ҳаракат буда, як лавҳаи зиндаи табиатро пеши назар муҷассам месозад, ки аз он рангро тамошо кардану садоро шунидану буйро шамидану ҳаракатро дидан мумкин аст. Ин аст хусусияти асили шеъри ғиноии тасвирию тавсифӣ. Ҳолати себе, ки пеш аз шукуфтану бедорист, ба ҳолати шахсе, ки дар изтироб носуда нафас мегирад, монанд аст ва он маҷозан хеле хубу дилчасп дар шарфаи мавҷ маҳсусу табиӣ баён карда шудааст: «Н - осуда нафас гирфтани себ // Дар шарфаи мавҷ ҳам аён аст. Дар банди шашум ровӣ худро бо «Истед, чӣ савти дилрабо ин!» гуфтан, аён менамояд ва пасон маълум мешавад, ки у аз байни дугонаҳое, ки ҳар яке «чу чанд навруз» хурраму зебоянд, хушкардае дорад:
Дар куртаи шохди гулобӣ Мижгони дарози тобдоре,
Сегуша румоли(?) сабзтобе, Дил бурда хамуш посдоре,
Бо руи сафеди нозанине, Камханда, табассуми накуе, --
Чашмони сиёхи шармгине, Ин турфа баҳорикист - гуед! (5, 47)
Ин шеър аз нуҳ банди чаҳорпораӣ иборат аст, ки то банди панҷум тасвиру тавсифи Наврузро фаро гирифта, ҳиссиёти ровиро аён баён намекунад, вале аз банди шашум он аз нуқтаи баландтарини худ оғоз мешавад, ки далели он якбора «истед» гуён хитоб кардани ровист, ки таваҷҷуҳро ба овози дугонаҳое, ки дар байни онҳо дилбари у низ ҳаст, ҷалб менамояд. Баъд шеър дар ҳамин дараҷаи баланди ҳиссиётмандӣ давом ёфта, бо тавсифу тасвири дугонаҳо ва дилбари ровӣ, ки «Ин турфа баҳори кист - гуед!», ба поён мерасад. Ва ровӣ сахт умед дорад, ки ба у «ин баҳори туст» гуфта шавад ва азбаски у бо он ҳама шавқу шур ва ишқу алоқаи сузон дар бораи зебоии наврузу мижгондарози хушкардааш суҳбат мекунад, албатта, ҷавоби дигаре қатъан истисно мегардад. Зеро аз рӯи қонунияти шеъри ғиноӣ “кам гуфта шудааст, аммо барои “пӯшидани” суҷа, барои ботинан ба охир расонидани он - кифоятан гуфта шудааст” (10, 169).
92
НОМАИ ДОНИШГОҲ» УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES»
№ 3(44) 2015
Дар шеърҳои тасвирию тавсифӣ ва манзаравӣ мазмунҳои амиқи иҷтимоӣ ҷойгузин шуданашон мумкин аст. Ва муҳимтар аз ин ҳама он аст, ки ин мазмунҳо бе таъкиди рӯирост аз зимни тасвир бармеоянд ва аз таблиғоти ҳарфӣ озод буда, бо тасвири бадеъи худ ба олами ҳиссиёт таъсири бештаре мегузоранд ва дар хотир менишинанд. «Шаршараи Восеъ» аз ҳамин навъи шеърҳои манзаравист. Он ҳамагӣ аз се байти ёздаҳҳиҷоӣ иборат аст:
Бар даҳони гор, поёни дара,
Мефарояд паҳну суфта шаршара.
Пардаи обӣ табиат бофтаст,
Ҳамчу модар бар дараш партофтаст.
Ғорро то ҳифз аз чашмон кунад,
Қаҳрамон фарзандро пинҳонкунад (5, 67).
Ин навъ шеъри тасвирию тавсифӣ аз шеъри «Баҳори дили ман», ки дар он нақши шахси шеър нонамоён бошад ҳам, рӯҳияи шод ва ошиқонаи ӯ дар саросари шеър эҳсос мешуд, яъне дар он изҳори ғиноии андешаву эҳсосот вуҷуд дошт, тафовути назаррас дорад. Дар ин шеър шоир гӯё бо мабҳаси тасвир - манзара омехта ё ҳулул кардааст, ки аз рӯҳия ва эҳсосоту андешаи ӯ асаре дида намешавад. Дар шеър ба ғайр аз тасвир чизе дигаре нест, ҳеҷ фикру андешае, ки ба ин ё он тарз дарку маънӣ кардани шеър мадад мекарда бошад, вуҷуд надорад. Ҷойи баёни эҳсосоту таассуроти фардию шахсиро пурра воқеъияти тасвир гирифтааст, ки ба воситаҳои бадеъ, ҳамчун тавсифу ташбеҳ ва ташхис ба ҷо оварда шудааст. «Паҳну суфта» тавсифи фуромадани шаршара, «ҳамчу модар» «пардаи обӣ» бофтани табиат ташбеҳи табиат ба модар ва ташхисонидани он мебошад. Маънои шеър аз худи тасвир бармеояд. Восеъ қаҳрамони озодӣ ва адолатхоҳи мардумист. Озодӣ ва адолат мавзуи ҷовидони адабиёт аст, ҳамчунон ки табиат. Дар ин ҷо муҳтавои ҷовидон ба воситаи ҷовидон, яъне манзараи табиат нишон дода мешавад, ки таблиғи қаҳрамонӣ мекунад, барои Ватан. Ватан низ ҳамчун табиат рукни ҷовидон аст барои ҳастӣ ва инсон будани инсон. Табиат ҳамчун модар, ҳамчун Ватан бар фарзанди қаҳрамонаш ғамхору меҳрубон аст ва ӯро бо пардаи «паҳну суфтаи шаршара» - аш аз чашми душманон ҳифз мекунад. Ин эҳсоси дуҷонибаи ҳамдигардӯстдорӣ - ватандӯстдории қаҳрамон ва қаҳрамондӯстдории ватан бе ҳеҷ ҳарфи муҳаббат, танҳо ба воситаи нигориши манзараи табиат нишон дода шудааст, ки ин намунаи хуби шеъри тасвирию тавсифии манзаравист. Ин айни ҳамон ҳолат аст, ки дар бораи тасвири манзара навиштаанд: “Аз манзара муҳаббати ватан оғоз гаштааст” (9, 126).
Шеъри тасвирию тавсифӣ ва манзаравӣ қобилияти фарохи ибрози маъниҳои мухталифе аз зиндагӣ, ҳамчун маъниҳои фалсафӣ, ахлоқӣ, сиёсию иҷтимоиро дорад, ки ҳар якеро ба тарзи тозаву нотакрор ифода карда метавонад. Зеро ҳар тасвир воқеъияти мушаххас мехоҳад ва ин воқеъияти мушаххас ба воситаҳои бадеъии тоза ва муносиби маҳз ҳамон тасвир ифода мешавад, ки баёни маъноро ҳам тару тоза менамояд. Дар шеъри тасвирии «Ду ҳайкал» - и Мирзо гузаштаи зиндагии мардуми тоҷик, ки зери бори сангини истисмори табақоти ҳукмраво буд, дар тимсоли «санги азиме», ки «бораш на ба кӯҳ - бар танаи чор чинор аст», ба воситаҳои бадеъии маҷозу ташбеҳу тавсифу ташхис ва муболиға нигориш карда мешавад:
Як санги азимест чу кӯҳ дар бадани кӯҳ,
Бораш на ба кӯҳ- бар танаи чор чинор аст.
Ҳар чор аз ин бори гарон қад накашида Чун бутта пур аз гурмука ҷу обиладор аст (5, 63).
«Санги азим» дар ин ҷо намоди табақоти истисморгар аст, ки бар дӯши мардуми заҳматкаш -«чор чинор» савор буданд ва аз гаронии ин бор чинорон қад накашида, яъне мардум ба рушди иҷтимоӣ нарасида, «чун бутта пур аз гурму каҷу обиладор», яъне зиндагиашон пур аз нуқсу дарду кулфат буд. Чунин ифодаи беадолатии иҷтимоӣ дар шеъри муосири тоҷик собиқа надорад, зеро воқеъияти тасвир тоза аст, ки ифодаи маъниро ҳам нав намудааст. Шоир дар банди дуюми шеър танҳо бо тасвир қонеъ нашуда, мазмунеро, ки мехоҳад аз он тасвир дарк шавад, баён карда мегӯяд, ки «ин санг на санг асту чинорон на чиноранд» ва рамзеро, ки дар он ниҳон аст, бо чунин суханҳо мекушояд: «Дирӯзи гаронро худи устод - табиат // Бо тоҷики дирӯза таҷассум бинамудаст» (5, 63). Дар ду банди минбаъда, дар банди сеюм тасвири банди аввал бо каме тағйир аз нав дода шуда, дар банди чаҳорум он чор чинор ба чор бародар ташбеҳ карда мешавад, ки ба зери он бори сангин «китф ниҳод»-анд ва мунтазиранд, ки «ёри дигар ояд» ва «мадад бахшаду дар ҷар фиканандаш». Асоси ин шеъри тасвирӣ бар намоди санг, ки дар фарҳанг ва шеъру адаби тоҷик мафҳуми монеаву мушкиливу тоқатфарсоиро мерасонад, гузошта шуда, аз он мазмуни тозаи иҷтимоӣ бароварда шудааст.
93
НОМАИ ДОНИШГОХ» УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES»
№ 3(44)2015
Дар шеърҳои «Шиори зиндаи меҳнат», «Сарву шамшод» тасвиру тавсиф ва манзаранигорӣ ба тарзҳои гуногун ба манзури ифодаи маҳсусу тасаввуршавандаи ғояе, ки шоир мехоҳад, баён намояд, ба истифода рафтаанд. Ҳоло дар ин ҷо дар зери истилоҳи шеъри тасвирию тавсифӣ пайкаранигорӣ (портрет) низ дар назар дошта шудааст, ки дар шеъри ғиноии муосири тоҷик тадриҷан мақоми устувор пайдо мекунад ва яке аз намунаҳои он ҳамин шеъри «Шиори зиндаи меҳнат»- и Мирзост.
Пайкаранигорӣ яке аз шохаҳои муҳим ва хеле тановари шеъри ғиноии тасвирию тавсифӣ буда, тадқиқоти ҳамаҷонибаи амиқ ва ҷудогонае мехоҳад, ки дар ин ҷо маҷоли ҳамчунин коре нест. Бинобар ин, ҳангоми баррасии шеъри пайкаранигорӣ дар бораи хусусиятҳое, ки маҳз ҳамон шеър дорад, вобаста ба сабки тасвирию тавсифии он мухтасаран сухан гуфта хоҳад шуд. Ҳоло шеъри «Шиори зиндаи меҳнат» зери назар аст, ки муҳимтарин хусусияти шеъри пайкаранигориро дорост, зеро дар он шоир ба воситаи нигоштани пайкара ва чеҳраи фардии шахсияти шеъри худ тимсоли таъмимиеро меофарад, ки маҳсули андешаҳои ӯ дар бораи шахс ва рисолати ӯ дар ҷомеа мебошад. Азбаски моҳияти эҷодиёти Мирзо асосан бо мазмуни иҷтимоӣ хулоса мешавад, дар ин шеър ҳам ӯ симоеро меофарад, ки тасаввур ва ғояи ӯро оид ба инсони бунёдкор дар ҷомеа ба шакли бадеии ҷозиб таҷассум менамояд. Дар чопҳои аввал ин шеър ба номи яке аз бунёдкорони истгоҳи барқии Норак, Қаҳрамони Меҳнати Сотсиалистӣ Ғулом Орзиқулов эхдо шуда буд, яъне мабҳаси тасвир фардӣ ва воқеӣ буд, аммо дар нашрҳои минбаъда шоир ин эҳдоияро аз шеър ҳазф кардааст, шояд барои он бошад, ки дар он махсусияти хосе, ки бунёдкори маҳз истгоҳи барқро равшан нишон диҳад, аён набуда, он бештар хусусияти таъмимӣ гирифта, тимсоли ормонии инсони бунёдкор шудааст:
Раги гардан чу аргамчин,
Ҷабин бечин, нигаҳ лочин,
Ду дасташ дасти оҳангар,
Сари сина - яли сафдар (5,176).
Ҳамчунон ки ба назар мерасад, шоир шеърро якбора аз тасвир, аз ташбеҳи ғулувомез, ки раги гарданро ба арғамчин шабеҳ медонад, оғоз карда, ба ҷабин сифати «бечин» медиҳад ва нигоҳро ба нигоҳи «лочин» ва «ду даст» - ро ба «дасти оҳангар» ва «сари сина» - ро ба сари синаи «яли сафдар» монанд мекунад, ки ин ҳама ташбеҳу тавсифу ғулув дарзамон тимсоли пургунҷоиш ва маҳсусу тасаввуршавандаи инсони бунёдкореро, ки шоир дар андешаи ормонии худ дошт, пеши назар меорад. Дар ин ҳолат яке аз қонуниятҳои асосии пайкаранигорӣ ба кор гирифта шудааст, ки таъкид дорад: “Ҷисми инсон ҳам дар портрет хомӯш намебошад” (2, 51). Банди дуюм шахсияти шеърро асосан тавсиф карда, дили ӯро «ҳалиму содаву беғаш» ва «китоби ботинаш» - ро «зоҳир» меномад ва дар ин ҳолат ҳиссиёти таблиғотии шоир боло мегирад, ки ба хонанда муроҷиат карда «Бубину хону ибрат гир» мегӯяд. Ин ҷо бояд гуфт, ки дар қофия овардани «зоҳир» бо «гир» нуқсе ҳосил менамояд, зеро «зоҳир» бе йот ва «гир» бо йот навишта мешавад. Ҳамин тариқ, дар се банди минбаъда ҳам ба сурати ин пайкара тарҳ ва сифатҳои тоза зам мегардад, ба монанди «аз ӯ ояд насими чӯл», «сафои Сир», «бӯи ободӣ», ки онҳо дар як замон ҳам тасвири пайкараро пурра мекунанд ва ҳам назари шоирро ба масъалаи инсони бунёдкор ва мавқеи он дар ҷомеа ифода менамоянд. Дар ин сурат моҳияти аслии пайкаранигорӣ ба зуҳур меояд, ки он як тарзи баёни ғояи асар буда, ба воситаҳои бадеии тасвир ба амал оварда мешавад. Ин манзур, дар ҳоле, ки дар оғози шеър ҳам дарк мешуд, дар банди охир ҳам махсусан таъкид гаштааст: “Аз ин дастон, аз ин андом, // Аз ин тӯши чу истеҳком // Ба меҳнат мекунад даъват // Шиори зиндаи меҳнат!” (5, 176).
Дар шеъри «Шиори зиндаи меҳнат» ҳам воситаҳои тасвири бадеӣ, аз ҷумла ташбеҳу тавсифу ташхису истиораву муболиға ва ҳам воситаҳои наҳвӣ - таркибу ибораҳои луғавӣ ҳамчун «раги гардан чу арғамчин // ҷабин бечин, нигаҳ лочин», ки бидуни феъланд, ҳама аз як ҷиҳат барои тасвири пайкараи инсони бунёдкор - «шиори зиндаи меҳнат» ва аз ҷиҳати дигар барои эҷоди набзи босуръати меҳнати офаринанда хидмат мекунанд. Вазни шеър, ҳазаҷи мураббаи солим, ки аз такрори дукаратаи мафоӣлун мафоӣлун дар як байт ба ҳам меояд ва ҳам тарзи қофиябандии маснавӣ аа бб барои иҷрои ҳамин матлаб интихоб карда шудаанд. Дар банди аввал исмӣ сохтани мисраъҳо, яъне бидуни феъл овардани онҳо, низ ба хотири ҳамин ба даст овардани набзи босуръат мебошад, ки шеър ҳамоҳанги пайкорҳои корофарин садо диҳад. Ҳамаи ин василаҳои тасвиру ифодаву баён муваффақона истифода шуда, дар маҷмуъ шеъреро ба вуҷуд овардаанд, ки дар он ҳам пайкараи инсони меҳнат ва ҳам набзи зиндагии замон, ки оҳанги бунёдкорӣ дошт, офарида шавад ва ин ҳама таҷассуми бадеии ғояи шоир Мирзо аз замону зиндагӣ мебошад.
94
НОМАИ ДОНИШГОҲ» УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES»
№ 3(44) 2015
Шеъри «Сарву шамшод» аз ашъори минётурии манзаравии Мирзост, ки дар сурати ин ду дарахти табиат - сарву шамшод зиндагии инсониро маънй мекунад. Дар ин шеър дарахтзорои табиат, аз ҷумла ду навъи он, ҳамчун дафтари сабзи зиндагй хонда мешавад, зеро дар мақоми тимсоли ҳаёти инсон зуҳур намудаанд. На танҳо манзараи табиат, балки ҳар ҷузв ва узви он, ҳамчунон ки дар воқеъ ҳам ҳаст, дар шеър метавонад тимсоли абадият бошад. Вақте ки аз ин тимсолҳои абадияти ҳастӣ барои инъикоси даргузарии ҳаёти инсонй истифода мешавад, тазодҳо ниҳоят барҷаста ва назаррас намудор мегарданд, чунон ки дар ин шеър аст:
Сарву шамшод навҷавон буданд, Солҳои шубоб бигзаштанд,
Бетаносуб ба сели гарм ва сард, Ҳарду гӯёи изтироби наванд,
Бивазад бод, ҳар ду мерацсид, Дар мақоми шамол меноланд,
Шодмона сарак-сарак мекард. Дар мақоми шамол мекалаванд (6, 84).
Ин шеъри комилан тасвирист, ки вазъи ду дарахтро дар фаслҳои гуногуни сол -- баҳорро дар хотир ва ҳолои хазонро дар воқеъ, нишон медиҳад. Ҳангоме ки ҷавон буданд, сели гарму сард барояшон фарқе надошт, «мерақсид» -анду «сарак-сарак мекард» -анд, бо ин суханҳо шоир онҳоро ташхис карда, барои ба ҳаёти инсонҳо пайвастани авзои онҳо замина омода месозад ва дар банди дуюм ин пайвандро таҳким бахшида, ба онҳо сифати «изтироб» доштан ва амалҳои «меноланд» -у «мекалаванд» -ро нисбат медиҳад, ки иртиботашон ба ҳаёти инсонй комил шавад. Дар натиҷа ҳар дуи ин нахл - сарву шамшод намоди инсонҳо гашта, «дар мақоми шамол» нолидан ва калавидани онҳо маънои ба марҳалаи хазон расидани онҳоро ифода менамояд. Андешаи ҷамъбастии шоир дар ин шеър бе ҳеҷ табу тоби ҳиссӣ, бе таъкиди лафзӣ, ҳамчунон ки дар воқеъ ҳаст, аз идроки худи хусусияти тасвир бармеояд, ки ба он фазилати бештари фалсафй медиҳад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Амонов, Р. Лирикаи халқии тоҷик / Р.Амонов. -Душанбе: Бухоро, 2013. - 59 с.
2. Галанов, Б. Живопись словом / Б.Галанов. -М.: Советский писатель, 1974. - 320 с.
3. Гегель. Эстетика / Гегель. - М.: Искусство,1971. 3т. - 621 с.
4. Лихачев, Д. С. Родная земля / Д.С. Лихачев. -М.: Просвещение, 1983.- 256 с
5. Мирзо, Ғаффор. Ашъори мунтахаб. Китоби аввал / М.Ғаффор. -Душанбе: Ирфон, 1979.- 352 с.
6. Мирзо, Ғаффор. Ҳангомаи дидор. (Шеърҳо) / М.Ғаффор. -Душанбе: Ирфон, 1984. - 143 с.
7. Охонниёзов, В. Мафҳум ва рамзи рангҳо дар назми классикии форсии тоҷикӣ / В. Охонниёзов. -Душанбе: АИ ҶТ, 2010.- 243 с.
8. Поспелов, Г. Н. Лирика / Г.Н. Поспелов. -М.: МГУ, 1976. - 208 с.
9. Ракитин, В. И. Искусство видеть / В.И. Ракитин. -М.: Знание, 1973.- 127 с.
10. Сильман, Т. Заметки о лирике / Т. Сильман. -М.: Советский писатель, 1977. - 320 с.
11. Шукӯҳӣ, А. Асарҳои мунтахаб. Иборат аз ду ҷилд. Ҷилди 1./ А.Шукӯҳӣ -Душанбе: Ирфон, 1977. - 399 с.
12.Эйхенбау, Б. О поэзии / Б. Эйхенбау. - Советский писатель, 1969. - 551 с.
13.Эпштейн, М. Н. Природа, мир, тайник вселенной. Система пейзажных образов в русской поэзии / М.Н. Эпштейн. - М., 1990. - 303 с.
REFERENCES:
1. Amonov, R. Tajik popular lyric / R. Amonov. -Dushanbe: Bukhoro, 2013.- 59 р.
2. Galanov, B. Painting with a word / B. Galanov.-M.: Soviet writer, 1974.- 320 р.
3. Gegel. Aesthetics.T.Z.-M: Prosveshenie, 1983.- 621 р.
4. Lickachev D.S. Native earth.-M.: Prosvesheniye, 1983.- 256 р.
5. Mirzo, Gafar. Selected Poetry. First book / M.Gafar.-Dushanbe.: Irfon, 1979.- 352 р.
6. Mirzo, Gafar. Joy of the meeting. (Poetry) / M.Gafar.-Dushanbe: Irfon, 1984.- 143 р.
7. Okhonniyazov,V.Meaning and symbols of colors in Persian-tajik classical poesy / V. Okhunniyazov.-Dushanbe: AS RT, 2010.- 243 р.
8. Pospelov, G.N. Lyric / G.N. Pospelov. - M.: MSU, 1976.- 208 р.
9. Rakitin, V.I. Art See / V.I. Rakitin. -M.: Knowledge, 1973.- 127 р.
10.Silman, T. Notes about lyrics / T.Silman. - M.: Soviet Writer, 1977.- 320 р.
11.Shukuhi, A. Selected works. In two patrts. Part 1st / A. Shukuhi.-Dushanbe: Irfon, 1977.- 399 р.
12. Aikhenbaum, B. About poesy / B. Aikhenbaum. - Soviet writer, 1969. - 551 р.
13. Apshtein, M .N. Nature, world, hiding place of the universe.System of landscape of example in Russian poesy / N.M. Apstein. - M., 1990.- 303 р.
95
НОМАИ ДОНИШГОХ» УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES»
№ 3(44)2015
Особенности описательно-изобразительной поэзии (на примере творчества А. Шукухи и Г. Мирзо)
Ключевые слова: лирическая поэзия, описание, изображение, пейзаж, природа, вещественный мир, субъект, идея, содержание, художественность, художественные средства, эмоциональность, раздумья, тема, объект.
В статье рассматриваются особенности описательно-изобразительной поэзии, в которой элементы вещественного мира являются не деталями, а основными объектами изображения и лирическим стержнем стихотворения. Показывается, как в таджикской поэзии второй половины двадцатого века, пейзаж и изображение элементов предметного мира получают сравнительно большую самостоятельность, выражая непосредственно самим материалом идею содержания. Рассматривается, как в таком виде поэзии, уменьшение роли субъекта лирики приводит к значительной самостоятельности изобразительного плана. Использование средств
художественного изображения - аллегории, метафоры, уподобления, олицетворения служат для поэтического богатого, красочного воплощения темы. Избирательность в изображении элементов природы говорит о том, что поэт возлагает на них задачу выразителя его эмоциональных раздумий в художественно - чувственном обличье. Исследуются большие возможности лирической описательно-изобразительной, пейзажной поэзии в новом, свежем, неповторимом воплощении философской, нравственной, духовной, социальной тематиках.
Peculiarity description-creation poesy (on the example of A.Shukuhi and G. Mirzo’s creative)
Keywords: a lyric poesy, a description, a creation, a landscape, a nature, a corporeal world, a subject, an idea, a maintenance, an artistic, an artistic means, an emotionality, a thinking, a theme, an object.
The author in this article considers the peculiarity of description-creation poesy, in which elements of the corporeal world, the details is not presented, but the main creation objects are presented, the lyrical shank poetry. It is shown, how in Tajik poesy in the half of XX century the landscape, element’s creation of subject world, gets comparative big independence, showing the direct own material ideas of the maintenance.
Considering, as a diminish track of the lyric’s subject in this type of poesy comes to the big
independence of the creation plan.
Using of means of the artistic creation- an allegory, a metaphor, an assimilation, a personification, serves for the poetical, rich, beautiful subject. Choice in element’s creation of the nature says about, how the poet lays to them the teller’s problem of his emotional thinking in artistic - sensible cover.
The biggest chances of the lyric description-creation is investigating, a landscape poesy in the new ways, and fresh, the unique, the philosophic description, the moralistic, the spiritual, the social subject.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Ҳакимов Аскар, номзадиилмҳои филологӣ, ходимикалониилмиишӯъбаи адабиётимуосири тоҷики Институти забон, адабиёт, шарқшиносӣ ва мероси хаттии ба номи Рӯдакии Академияи илмҳои Цумҳурии Тоҷикистон (Цумҳурии Тоҷикистон, ш. Душанбе), E-mail: askar_hakim@mail.ru
Сведения об авторе:
Хакимов Аскар, кандидат филологических наук, старший научный сотрудник отдела современной таджикской литературы Института языка, литературы, востоковедения и письменного наследия имени Рудаки Академии наук Республики Таджикистан(Республика Таджикистан, г.Душанбе), E-mail: askar_hakim@mail.ru
Information about the autor:
Hakhimov Askar, Candidate of Science in Philological, Sennior Researcher oficer in the Department of Tajik Modern Literature the Institute of Language,Literature, Oriental studies and Written Heritage named after Rudaki Tajik Academy of Sciences (Republic of Tajikistan, Dushanbe), E-mail: askar_hakim@mail.ru
96
