CC BY
6Сведения об авторе:
Шарифходжаева Саодат Амирходжаевна - соискатель кафефды английского языка Кулябского государственного университета имени Абуабдуллох Рудаки. тел. : +(992)907531153.
About author:
Sharifkhojaeva Saodat Amirkhojaevna - researcher in the Department of English Language of the Kulob state university named after AbuabdulloRudaki. tel. : +(992)907531153.
МАСЪАЛАИ САЛО^ИЯТНОКЙ ВА САЛО^ИЯТ^ОИ УСТОДОНИ МУАССИСАХ,ОИ ТАХСИЛОТИ ОЛЙ
%айдарзода Ш. Нуруллозода М.
Академияи Вазорати коруои дохилии Цум^урии Тоцикистон,
Муассисаи тахсилоти олии касбии муосир мархила ба мархила ба раванди тадбики Консепсияи тахсилоти муттасили инсон дар давоми тамоми хаёт ворид шуда истодааст. Ин Консепсия тахсилоти муттасилро хамчун воситаи хаёти зиндагии инсон, раванди аз худ намудани донишхо, махорату малакахои зарурй, сифатхои шахсй ва арзишхои хаётй пешниход менамояд. Яъне Консепсияи тахсилоти муттасил мухаё намудани шароити таъмини тахсилоти муттасили инсонро пешбинй менамояд.
Баланд шудани сатхи талаботхои асосии хаётии одами имруза аз паси худ ба васеъ шудани талаботи таълимии у оварда расонид. Ин талаботи таълимй ба одамон барои нигохдорй ва бехдошти саломатй, бехтар шудани вазъи хаёти оилавй, ба таври босалохият иштирок кардан дар хаёти чомеа, самаранок гузаронидани фарогат ва инкишофи шахсият заруранд. Дар натичаи ин дар тамоми чахон шаклхои гуногуни тахсилоти калонсолон ва пиронсолон босуръат пахн гардидаанд,
Дар кишвархои пешрафтаи чахон муассисахои тахсилоти олии касбй ба муассисахои бисёрзинагии таъмини тахсилоти муттасил дар тамоми давраи хаёт мубаддал гардидаанд. Дар онхо тахсил дар се зинаи тахсилоти олй: якум сиклии умумиилмй, дуюм касбй ва сеюм илмй, бозомузй ва такмили ихтисос дар шуъбахои тахсилоти калонсолон, тахсилоти пиронсолон дар «Донишгоххои синни сеюм» ташкил карда шудаанд. Дар баъзе муассисахои тахсилоти олии касбй тахсил тибки барномахои таълими синфхои болоии муассисахои тахсилоти миёнаи умумй ва баъзе муассисахои таълимии касбй-техникй тадбик карда мешавад. Ин гуна сурат гирифтани тахсилот накш, вазифахо ва салохиятхои устодони муассисахои тахсилоти олии касбиро, ки аз руи фанни тахассусии худ мутахассис тайёр менамоянд, ба куллй тагйир медихад. Чунки устоди муассисаи тахсилоти олии касбй бояд махорати ташкил кардани раванди таълими одамони синну соли гуногун ва психологияи гуногунро дошта бошад.
Максади асосии таълим дар муассисахои тахсилоти олии касбии муосир конеъ гардонидани талаботи таълимии донишчуён чихати аз худ намудани салохиятхо (дониш, махорат, малакахо, сифатхои шахсй ва арзишхои ахлокии зарурй) барои ичрои вазифахои ичтимой ва инкишофи шахсияти худ мебошад. Дар шуъбахои гуногуни муассисахои тахсилоти олии касбии муосир шароити таълим дорои махсусиятхои худ аз кабили шаклхои тахсилоти рузона, гоибона, фосилавй ва гайра мебошад.
Устоди муассисаи тахсилоти олии касбй барои таълими калонсолон бояд тайёрии зарурии муайян намудани модели салохиятхо, яъне дониш, махорат, малакахо, хусусиятхои шахсй ва арзишхоро дошта бошад.
Дар навбати худ ин модел дар асоси салохиятхои асосие сохта мешавад, ки устоди муассисаи тахсилоти олии муосир бояд дорои онхо бошад. Ин салохиятхо дар тавсифномаи тахассусии мутахассис ё ин ки талаботи тахассусй нисбат ба устоди мактаби олй дарч карда мешаванд. Тавсифномаи тахассусии устоди мактаби олй пояи
асосие мебошад, ки бояд мутобики он тамоми низоми муттасили тахсилот ба pох монда шавад.
Даp кишваpхои авpyпой ин масъала ба хотиpи он мавpиди таваччухи зиёд каpоp гиpифт, ки консепсияи тахсилоти олии касбй тачдиди назаp гаpдид. To ин вакт муассисахои тахсилоти олй даp фаъолияти худ асосан баpномаи тахсилоти олии касбии «умумю^о тадбик менамуданд, ки ба бакалавpхо ва хонандагони литсейхо имкони идома додани тахсил даp зинахои минбаъдаи тахсилотpо таъмин менамуд. Дамин таpик, баpои онхо шаpоити идома додани фаъолияти илмй ё фаъолияти мехнатй ба тахассуси муайян аз таpики сохтоpхои гуногуни таълимии шиpкатхо, коpпоpатсияхо ва Fайpа мухайё каpда мешуд. Танхо хамон вакт ба мутахассис тахассус оид ба тасдики махоpати ичpо каpдани фаъолияти муайяни мехнатй даp чах^чубаи касби муайян дода мешуд.
Доло бошад аз муассисахои тахсилоти олии касбии Fаpб «касбикунонии мутахассис» талаб каpда мешавад, ки ба pакобатпазиpии y даp бозоpи мехнат мусоидат менамояд. Табиист, ки масъалаи чй гуна тайёp намудани мутахассис ба миён омадааст. Баpои хамин заpypати ба pаванди таълим воpид намудани масъалаи муносибати салохиятнок ба таълим ва ташаккули салохиятхои муайяни касбй даp давpаи азхудкунии баpномахои таълимии муассисахои тахсилоти олии касбй ба миён омад [1. с. 20]
Бо максади воpид шудан ба фазой тахсилоти чахонй даp чахоpчyбаи pаванди Болонии тахсилот талаботи тахассусй баpои донишчуёни се зинаи тахсилот тахия гаpдида буданд. Ба салохияти ин талаботхо ё махоpат (малака) [2. с. 3] ё донишхои махсулй, даpк каpдан, махоpат ва малака[3 с 9], ё «кобиляти истифодаи дониш, малака, махоpати ичтимой ё методологй даp фаъолияти мехнатй ва таълимй ва даp инкишофи касбй ва шахсии худ» [4. с. 13] даpк каpда мешавад.
Дамин таpик, даp фаpкият аз муносибати «таълимй» ба ташкили таълим, муносибати салохиятнок, махоpати амалигаpдонии донишхо ва малакаи азхудшуда, инчунин сифатхои шахсии муайян ва тамоюли аpзишнок накши аpзанда доpанд.
Бо чунин фахмиши салохият як катоp олимони ватанй андешаpонй намудаанд, ки то ба хол фаpкияти байни мафхумхои салохият ва салохиятнокиpо аник муайян на^даанд.
Масалан, як гypyхи олимон салохиятpо «хамчун низоми муайяни донишхо, малака ва сифатхои касбй - шахсии инсон мешyмоpанд. » [5 с. 12], дигаpон бошанд, онхоpо хамчун дониш ва малака даp сохаи муайяни фаъолияти инсон медонанд. Салохиятнокй хамчун истифодаи мачмyи сифатхои касбию шахсй фахмида мешавад, гypyхи сеюми олимон бошад, салохиятнокиpо ба донишхои зехнй ва ба та^ибаи шахсй - pyзмаpаи ичтимой-касбии инсон асоснокшуда мехисобанд. Як катоp тадкикотчиён мафхуми «салохиятнокй»-pо доштани дониш, махоpат, малака ва тачpибаи pyзмаpаи хаётиpо медонанд.
Дамзамон, мафхуми «махоpат» ин усулхои ичpо каpдани амалхои таъминкунандаи донишхо ва малакахои гиpифташyда аз чониби инсон ба хисоб меpавад. Лекин даp таснифи охиpон сифатхои шахсй ва тамоюли аpзишнок чой надоpанд, ки ба инкишофёбии онхо тибки акидахои олимони педагогикаи ватанй тамоми pаванди таълим pавона каpда шудааст. Мафхуми салохиятнокй хамчун «кобилят» ё «омодагй» чихати истифода намудани дониш, махоpат ва сифатхои шахсй баpои фаъолияти бомуваффакият даp сохаи муайян мушаххас нест ва даpки мохияти масъалаpо дyшвоpфахм мекунад. «кобилятнокй» даp илми психология хамчун хусусиятхои фаpдй-психологии шахсият муайян каpда шудааст, ки он шаpти ичpои бомуваффакияти ин ё он фаъолият ба хисоб меpавад. Даp лyFати забони pyсй «^обилятнокй» хамчун махоpат, инчунин имконияти ичpо намудани ягон амал муайян каpда шудааст. Нисбати «омодагй» бошад, онpо хамчун холати pyхй- pавонии махсус, хамчун даp субъект вучуд доштани накши амали муайян ва самти доимии шyyp ба ичpо намудани он» муайян каpда мешавад, яъне хамчун шаpоити пешакй баpои амалигаpдонии фаъолият пешбинй шудааст.
Аз шyмоpаи бисёpи коpхои илмй-тадкикотии олимони хоpичй нуктаи назаpи ани^о оид ба фаpкияти мафхуми «салохият» ва «салохиятнокй» олими амpикой К.
Вудраф-ро чудо намудан мумкин аст, ки у ба мафхуми «салохият» субъектони фаъолияти истехсолиро мансуб медонад, ки онхоро «фардият» ба ичро мерасонад, ба «салохиятнокй» бошад, рафтор ва ичрои салохият, яъне функсияхои худро мансуб медонад.
Хдмин тарик, аник дарк кардан зарур аст, ки салохият дар навбати аввал чун талаботи объективй, ба инсон таълук дорад, ки намуди муайяни фаъолиятро ичро мекунад ва он дар тавсифнома шарх дода шудааст. Бояд кайд кард, ки дар таснифхои тахассусии мутахассисон, ки каблан дар илм ва амалияи ватанй ташкили тахсилоти олиро истифода бурдаанд, мохиятан муносибати босалохият истифода шуда буд ва дар онхо «талаботхои дониш, махорат ва малака ба хатмкунандагони мактаби олй ба сифатхои шахсй ва арзишхои ахлокй пешниход шуда буданд». Дамзамон дар зери мафхуми хатмкунандаи муассисаи таълимй дар хуччат «дарч ёфтанизинаи тахсилот, дарача ва шакли омодагии касбии хатмкунандаи муассисаи таълимй ба ичрои фаъолияти касбии муайян ва давом додани чунин маълумоти касбиро дар зинаи баландтар» фахмидан мумкин аст. Ба таври дигар, таснифи тахассусии хатмкунандаи муассисаи тахсилоти олии ватанй акидаи дар боло зукршуда, яъне «махорати тасдикшуда оид ба истифодаи дониш, малака ва махорати фардй, ичтимой ё методологй дар фаъолияти мехнатй ё таълимй ва ё дар инкишофи касбй ва шахсии худ»-ро пешбинй карда буд.
Хдмин тарик, устоди муассисаи тахсилоти олии касбй бояд омодагии фундаменталй оид ба фанни таълимиро дошта, вазифахоро оид ба ташкили таълими шахсони синну соли гуногун ва хусусиятхои ичтимой-психологиро барои ноил шудан ба максадхои гуногун дар шароитхои гуногун дошта бошад, ки ин салохияти асосии у ба хисоб меравад.
Ба модели салохиятнокии устоди муассисаи тахсилоти олии касбй махоратхои асосии зерин дохил мешаванд: муайян кардани талаботхои таълимй ва сатхи омодабошии донишчуён, муайян кардани хачм ва таснифи тачрибаи хаётии онхо ва имконияти истифодаи онхо дар раванди таълим; муайян кардани усули когнитивй, таълимй ва хусусиятхои психофизиологии донишчуён, истифодаи методикахои гуногун ва воситахои ташхиси психолого-педагогии онхо. Ба ин замина махоратхои зерин ворид мешаванд: муайян кардан, тавзех додан ва ба сатхи тафаккур расонидани максад ва дурнамои таълимй ба донишчуёни муайян; интихоб кардан ва тархрезй кардани мазмуни тахсилот, сарчашмахо, воситахо, шакл ва усулхои таълим; тахияи накшахои таълимй, барномахо ё шартномахо, ташкил кардани шароитхои чисмонй ва психологии самараноки таълим; раванди таълимро бо сарчашмахои таълимй-методии зарурй ва воситахои таълимй таъмин кардан; ташхиси психолого-физиологй, ичтимой-психологй, когнитивй ва функсионалии донишчуён; фаъолияти якчоя бо хамаи иштирокчиёни раванди таълим; истифодаи меъёрхои бисёрхолаи арзёби дастовардхои донишчуён ва раванди таълим; гузаронидани чорабинихои санчишй тибки барномаи таълимй барои арзёбии дастовардхои донишчуён; муайян кардани сифатхои шахсй ва чахонбинии донишчуён; инкишоф додани дурнамои талаботхои таълимии донишчуён ва муайян кардану ислох даровардан ба раванди таълим иборат мебошад.
Модели салохиятнокии устоди мактаби олй аз худ кардани донишхои зеринро пешбинй мекунад: назарияи таълими кудакон, калонсон ва пиронсолон, хусусиятхои глахсии психофизиологй, ичтимой, касбии онхо: психологияи таълими ин гурухи одамон: асосхои фалсафй ва ичтимоии таълим, технологияи таълим, таълими мустакилона, ташкили идоракунии сохаи маориф, инкишофи таърихии консепсияи миллй тахсилот ва гояхои педагогй, андрагогй; самтхои иктисодй ва хукукии маориф; ташкил ва технологияи таълими фосилавй ва методикаи омузиши фанхои таълимии чудогона.
Устоди мактаби олй бояд махорати арзёбии раванди таълим ва натичахои он, малакаи дарсгузарй, кор бо адабиёти илмй ва таълимй- методй, истифода бурдани воситахои техникии таълимй, кори ташкилй, коркарди маводхои таълимй-методиро дошта бошад.
Хулоса, устоди мактаби олй бояд сифатх,ои зерини шахсиро, ба монанди некхох,й, адолатнокй, инсондустй, токдтпазирй, зебопарастй, нуктасанчй, актёрй, режисёрй ва гайрах,оро дошта бошад.
АДАБИЁТ
1. Зимняя И. А. Ключевые компетенции - новая парадигма результата современного образования //ИНТЕРНЕТ-ЖУРНАЛ «ЭИДОС», 2005, 10 мая/ http: //www. eidos.ru //joumal/2006.
2. Становление понятий «компетентность» и «компетенция» в современной педагогической практике/ http: //www. trgups.ru/doc 2007/1/07.
3. Ячина Н. ГЕ, Мухина Т. З., Хазиева Н. Н. Проффесиональная компетентность как показатель качество образования //Вестник Казанского технологического университета. 2009, № 2.
4. Woodruffe С. Competent bu any other hame // Pezgonnel Menengment/ 1991. September.
5. Селезневой H. A. Словар согласованных терминов и определений в области образования государств-участников Содрудничество независимых государств. Пед. Науч~ред.
ПРОБЛЕМЫ ВОЗНИКНОВЕНИЯ И УСЛОВИЯ ИНСТИТУТА КОММУНИКАЦИЙ
В статье расматрывается проблема подготовки студентов к проффесиональной деятельности. Показаны пути и возможности формирования компетенций и компетенности преподователя в ВУЗ-а.
Ключевие слова: компетенции, высщая школа, образование взрослых
CHALLENGES OF OCCURRING AND CONDITIONS OF INSTITUTE OF
COMMUNICATIONS
The pap canalizes the problem of modern higher education. It shows ways and opportunities to form competens and university lecturer competens.
Keywords: competens, higher shool, abult education.
Сведение об авторах:
Хайдарзода Шомурод Хайдар - декани факультета № 5 Академии МВД Республики Таджикистан, кандидат педагогических наук, полковник милиции Мехрулло Нуруллозода - преподователь Академии МВД Республики Таджикистан, капитан полиции.
About the authors:
Haidarzoda Shomurod Haidar-head of faculty № 5 Academy of MIA RT, candidate pedagogic sciences, police colonel
Mehrullo Nurullozoda - Teacher of the Ministry of Internal Affairs of the Republic of Tajikistan, police captain.
НАЦШ ВА МА^ОМИ МЕТОДДОИ ФАЪОЛИ ТАЪЛИМ
Мирзоева С. Д.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Методхои фаъоли таълим (МФТ) дар сатхи байналхалкй эътироф гаштаанд барои самаранок гузаронидани машгулиятхои таълимию омузишй, семинару тренингхо дар вакти махдуд муфид мебошанд.
Методхои фаъоли таълим аз чунин принсипхои омода намудани толибилмон (кудакони муассисахои то мактабй, талабагон, донишчуён, иштирокчиёни семинару машваратхо) ба машгулиятхо ва дар муддати кутох ба максад ноил гаштани онхо, иштироки озодона, фаъол ва тамоюлнок. Иштироки на зиёда аз 20 нафар иштирокчиён дар машгулият, пешниход ва кабули мустакилонаи коида ва тартиби рафтори иштирокчиён мавриди ташкили машгулият, иштироки бевоситаи иштирокчиён дар раванди машгулият, озод будани толибилмон дар машгулият иборат мебошад.
