Научная статья на тему 'Бюджетлараро муносабатларни ташкил этиш масалалари'

Бюджетлараро муносабатларни ташкил этиш масалалари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
603
120
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Турдиқулов Н. Х.

Республикамизда турли бюджетлар ўртасидаги ўзаро муносабатларни тартибга солиш Ўзбекистон Республикасининг «Бюджет тизими тўғрисида»ги Қонунининг зарурий элементи ҳисобланади. Турли даражалардаги бюджетлар ўртасида маблағларни қайта тақсимлаш йўллари, усуллари ҳамда қайта тақсимлашнинг амалга ошириш мезонлари, шунингдек, турли даражадаги бюджетлар ўртасида маблағларни қайта тақсимлаш юқори даражадаги бюджет орқали амалга оширилиши белгиланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Бюджетлараро муносабатларни ташкил этиш масалалари»

Турдикулов Н.Х.

Узбекистон Республикаси

Молия вазирлигининг

Наманган вилоятидаги назорат-тафтиш

бошк,армасининг Наманган тумани буйича

х,исобчи-тафтишчиси

БЮДЖЕТЛАРАРО МУНОСАБАТЛАРНИ ТАШКИЛ ЭТИШ МАСАЛАЛАРИ

Республикамизда турли бюджетлар уртасидаги узаро муносабатларни тартибга солиш Узбекистон Республикасининг «Бюджет тизими тутрисида»ги Цонунининг зарурий элементи цисобланади. Турли даражалардаги бюджетлар уртасида мабла*ларни цайта таксимлаш йуллари, усуллари цамда цайта тацсимлашнинг амалга ошириш мезонлари, шу-нингдек, турли даражадаги бюджетлар уртасида мабла*ларни цайта таксимлаш юцори даражадаги бюджет орцали амалга оширилиши белгиланган.

~давлат^юджётИваТазначйлйктйзймй/

ГОСУДАРСТВЕННЫЙ БЮДЖЕТ И КАЗНАЧЕЙСКАЯ СИСТЕМА

Давлат бюджети маблаFларини таксимлаш ва кайта таксимлаш, турли даражадаги бюджетлар даромадларини шаклланти-риш ва харажатларини молиялаштириш-да уларнинг ваколатларини аник ажратиш мух,имдир. KоракалпоFистон Республикаси бюджети ва мах,аллий бюджетларга доир чекланишларни инобатга олган х,олда, бюджет тизимини бошкариш, бюджет интизо-мини мустах,камлаш, бюджет маблаFларини максадли тарзда окилона сарфлашда бир катор амалга оширилиши лозим булган иш-лар мунтазам равишда такомиллаштириб бо-рилади.

Узбекистон Республикасининг Олий Маж-лиси томонидан 2000 йил 14 декабрда кабул килинган «Бюджет тизими туFрисида»ги Конуннинг 4-бандида бюджетлараро муно-сабатлар туFрисида тухталиб утилган. Бунда давлат бюджети маблаFларининг турли даражадаги бюджетлар уртасида кандай йуллар билан кайта таксимланиши, харажатларнинг молиялаштириш тартиби йуналишлари ва бошкалар батафсил ёритиб утилган. Бюджет-ларни тузиш ва тасдиклаш жараёнида бюджетлар уртасида узаро х,исоб-китоблар пай-до булади. Шунингдек тасдикланган бюджет-ларнинг бажарилиши жараёнида х,ам бюджетлар уртасида узаро х,исоб-китоблар пай-до булиши мумкин. Бюджетларни тузиш ва тасдиклаш жараёнида, моддий-техника ба-засининг бир хил булмаганлиги учун бюд-жетларнинг айримларида даромадлари ре-

жалаштирилаётган харажатдан ортик булса, бошкалари эса режалаштирилаётган хара-жатлари суммаси режалаштирилаётган бюджет даромадларидан ошиб кетган х,олатларда узаро х,исоб-китоблар керак булади.

Бюджетлараро муносабатлар Узбекистон Республикаси "Бюджет тизими туFриси"даги конунининг 4-бобида белгиланган ва "КоракалпоFистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шах,ар бюджетларида кузда ту-тилган йиллик режалаштирилган даромадлар ва харажатлар х,ажмларини чораклар буйича таксимлаш, тадбирларини ва ташкилотлар-ни молиялаштириш буйича, бюджет ижроси жараёнида киритиладиган узгартиришларни х,исобга олиш тартиби туFрисида"ги адлия ва-зирлигидан 1025-сон билан руйхатдан утган йурикномада курсатилган тартибларда амалга оширилади.

Бюджетлараро муносабатлар -Узбекистон Республикаси республика бюджети, КоракалпоFистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шах,ри бюджети, шунингдек туманларнинг мах,аллий бюджетларини уртасида бюджет жараёнида содир буладиган муносабатлар мажмуидир.

Давлат бюджети мабламарини бюджетлар уртасида кайта таксимлаш

Давлат бюджети маблаFлари турли даражадаги бюджетлар уртасида куйидаги йуллар билан кайта таксимланади:

□ юкори бюджетлардан куйи бюджетларга бюджет дотациялари, бюджет субвен-

ДАВЛАТ БЮДЖЕТИ ВА FАЗНАЧИЛИК ТИЗИМИ / ГОСУДАРСТВЕННЫЙ БЮДЖЕТ И КАЗНАЧЕЙСКАЯ СИСТЕМА

циялари ва утказиб бериладиган даромадни ажратиб бериш;

□ бюджет ижроси жараёнида пай-до булган узаро х,исоб-китоблар буйича маблаFларни юкори бюджетдан куйи бюд-жетга, шунингдек куйи бюджетдан юкори бюджетга йуналтириш;

□ бюджет ссудалари ажратиш;

K1оракалпоFистон Республикаси бюдже-

тида ва мах,аллий бюджетларда даромад-лар ва харажатлар уртасида пайдо буладиган вактинчалик узилиш айланма касса маблаFи меъёри х,исобига, юкори бюджетлардан бериладиган бюджет ссудалари, фойдаланилма-ган бюджет маблаFлари колдиклари х,исобига копланади.

Узбекистан Республикаси Вазир-лар Мах,камасининг карорига биноан Узбекистан Республикаси Молия вазирли-ги KоракалпоFистон Республикаси бюдже-тида, вилоятлар ва Тошкент шах,ар бюджет-ларида назарда тутилган айрим харажатлар-ни максадли молиялаштириш учун куйи бюд-жетлар х,исобига киритиладиган даромадлар-ни республика бюджетига утказиши мумкин. 1. Бюджетлараро муносабатларнинг назарий асослари ва тамойиллари

Бюджет давлат учун зарур булган молия ресурслари микдорини акс эттиради ва шунга караб мамлакатдаги солик сиёсати белгила-нади. Бюджет маблаFларининг сарф этилиши, миллий даромадни ва ялпи ички мах,сулотни кайта таксимлашдаги аник йуналишларни акс эттиради ва натижада у иктисодиётнинг са-марали дастаги булиш имкониятларига эга булади. Бюджет хилма-хил муносабатларга дахлдор категориядир. Унинг пайдо булиши ва ривожланиши давлатнинг пайдо булиши ва шаклланиши билан боFлик. Давлат бюджетдан бевосита уз фаолиятини таъминлаш воситаларидан бири х,амда иктисодий ва иж-тимоий сиёсат утказишнинг мух,им унсури тарзида фойдаланади. Бюджет - иктисодиётга, ишлаб чикариш жараёнига, хужалик х,аётига давлат томонидан таъсир утказувчи восита-дир. У давлат истеъмолининг молиявий асоси сифатида намоён булади, х,амда давлат томонидан ижтимоий сох,аларни бошкариш учун фойдаланилади.

Бюджет тизимининг буFинлари уртасидаги узаро боFликлик бюджетлараро муносабат-лар механизми оркали ташкил килинади. Бюджетлараро муносабатлар бу бюджет тизимининг бир поFонасидан иккинчи поFонасига бюжет маблаFларининг кучирилишидир. Давлат бюджети маблаFларининг турли

поFонадаги бюджетлар уртасида куйидагича таксимланади:

1.Умумдавлат ах,амиятидаги соликлар ва бошка даромадлардан ажратмалар;

2.Бюджет дотациялари;

3.Узаро х,исоб-китоблар;

4.Бюджет ссудалари;

5.Бюджет субвенциялари;

Умумдавлат ах,амиятидаги соликлар ва

бошка даромадларни таксимлашда куйидаги мезонлар асос килиб олинади:

1. Минтаканинг ижтимоий-иктисодий ри-вожланиш даражаси;

2. Минтакада давлат инвестиция дастурига мувофик капитал куйилмаларни молиялаштириш;

3. Мах,аллий бюджетдан маблаF билан таъ-минлашда уз даромадларининг етишмаслиги.

Бюджетлараро алокалар куйидаги тамой-иллар асосида йулга куйилади:

- Узаро жавобгарлик;

- Барча бюджетларни тулдиришнинг яго-на усулини куллаш;

- Худудлар даромадини тенглаштириш ;

- Бюджетлар уртасидаги молиявий муно-сабатларни максимал даражада кискартириш

- Мах,аллий бюджетларни хукумат карори асосида тулдириб бориш;

- Мах,аллий хокимиятларни узларининг бюджетлар даромадини оширишига кизикишини кучайтириш ;

- Бюджетлараро муносабатлар ошкорали-гини таъминлаш.

Бюджетларни тузиш ва тасдиклаш жараёнида, моддий-техника базасининг бир хил булмаганлиги учун бюджетларнинг айримла-рида даромадлари режалаштирилаётган хара-жатдан ортик булса, бошкалари эса режалаштирилаётган харажатлари суммаси режалаштирилаётган бюджет даромадларидан ошиб кетган х,олатларда узаро х,исоб-китоблар ке-рак булади. Бюджет тасдиклангандан сунг давлат ва мах,аллий соликлар ва даромадлар туFрисида, маъмурий-худудий булинишдаги, ташкилотларнинг буйсунишидаги узгаришлар, турли хилдаги буйсунишдаги курилиш объ-ектлари уртасида капитал куйилмалар лимит-ларини кайтадан таксимлашдаги узгаришлар буйича янги конунлар кабул килиниши на-тижасида алох,ида олинган бюджетларга узгартиришлар киритилган х,олларда бюджет ижроси жараёнида юзага келадиган бюджетлар уртасида узаро х,исоб-китоблар буйича бажариладиган операциялар х,исобга олина-ди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.