Научная статья на тему 'Бюджет ташкилотларида асосий воситалар ва бошқа узоқ муддатли номолиявий активлар счётлари бўйича ҳисоб юритиш тартиби'

Бюджет ташкилотларида асосий воситалар ва бошқа узоқ муддатли номолиявий активлар счётлари бўйича ҳисоб юритиш тартиби Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
2244
321
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
асосий воситалар / ҳисоб / счётлар / хизмат муддати / эскириш / basic capital / accounting / account management / life duration / depreciation

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Хайдаров Мирёқуб Тожиевич

Мақолада бюджет ташкилотларида асосий воситалар тушунчаси, улар такрибига нималар кириши, киритилмаётган узоқ муддатли активлар хусусиятлари келтирилган. Асосий воситалар счётлари бўйича ҳисоб юритиш тартиби баъзи мисоллар орқали тавсифланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ORDER OF BASIC CAPITAL AND LONG TERM NON FINANCIAL ASSETS ACCOUNTS ADMINISTRATION OF BUDGET ORGANIZATIONS

There is discussed in the article determination of basic capital, as well specifics of long term assets do not attributing to basic capital. There is provides as well order of basic capital accounting management based on practical cases.

Текст научной работы на тему «Бюджет ташкилотларида асосий воситалар ва бошқа узоқ муддатли номолиявий активлар счётлари бўйича ҳисоб юритиш тартиби»

Хайдаров Мирё^уб

иктисод фанлари номзоди, доцент

БЮДЖЕТ ТАШКИЛОТЛАРИДА АСОСИЙ ВОСИТАЛАР ВА БОШКА УЗОК МУДДАТЛИ НОМОЛИЯВИЙ АКТИВЛАР СЧЁТЛАРИ БУЙИЧА ЩОБ ЮРИТИШ ТАРТИБИ

ХАЙДАРОВ М.Т. БЮДЖЕТ ТАШКИЛОТЛАРИДА АСОСИЙ ВОСИТАЛАР ВА БОШЦА УЗОК МУДДАТЛИ НОМОЛИЯВИЙ АКТИВЛАР СЧЁТЛАРИ БУЙИЧА ЦИСОБ ЮРИТИШ ТАРТИБИ

Маколада бюджет ташкилотларида асосий воситалар тушунчаси, улар такрибига ни-малар кириши, киритилмаётган узок муддатли активлар хусусиятлари келтирилган. Асосий воситалар счётлари буйича х,исоб юритиш тартиби баъзи мисоллар оркали тавсиф-ланган.

Таянч иборалар: асосий воситалар, х,исоб, счётлар, хизмат муддати, эскириш.

ХАЙДАРОВ М.Т. ПОРЯДОК ВЕДЕНИЯ СЧЕТОВ УЧЕТА ОСНОВНЫХ СРЕДСТВ И ДРУГИХ ДОЛГОСРОЧНЫХ НЕФИНАНСОВЫХ АКТИВОВ В БЮДЖЕТНЫХ ОРГАНИЗАЦИЯХ

В статье обсуждаются вопросы отнесения к основным фондам тех или иных активов, и специфика долгосрочных активов не относящихся к основным фондам. Приводится порядок ведения счетов по учету основных фондов на основе конкретных примеров. Ключевые слова: основные фонды, учет, счета, срок службы, износ.

KHAYDAROV M.T. THE ORDER OF BASIC CAPITAL AND LONG TERM NON FINANCIAL ASSETS ACCOUNTS ADMINISTRATION OF BUDGET ORGANIZATIONS

There is discussed in the article determination of basic capital, as well specifics of long term assets do not attributing to basic capital. There is provides as well order of basic capital accounting management based on practical cases.

Keywords: basic capital, accounting, account management, life duration, depreciation.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 9

Асосий воситалар бухгалтерия цисобини юритиш-ни тацлил цилишдан олдин, авваламбор, асосий воситалар тушунчасини, уларнинг таркибига нималар киритила-ди, нималар киритилмайди ва бундан истисно буладиган цолларни аницлаштириб олиш лозим.

Асосий воситалар - конунчиликка муво-фик, бюджет ташкилоти зиммасига юкла-тилган вазифаларни амалга ошириш мак-садида ташкилот томонидан узок вакт давомида (бир йилдан ортик) фойдалана-диган, шунингдек, ижарага берилиши мум-кин булган моддий активлардир.

Асосий воситаларнинг бухгалтерия х,и-соби асосий воситаларнинг келиб тушиши, уларнинг ташкилот ичида жойдан-жойга утиши (кучиши), ташкилот х,исобидан чика-рилиши (жумладан, яроксиз х,олга келган-лиги сабабли), шунингдек, х,ар бир объект (предмет, комплект)нинг сакланиши ва туFри фойдаланиши устидан назорат ки-лишни х,ужжатларда туFри расмийлаштири-лишини х,амда х,исоб регистрларида уз вак-тида акс эттирилишини таъминлаши керак.

Ташкилотлар узларининг зиммаларига юклатилган вазифаларни бажариш билан боFлик булган фаолиятларини амалга оши-риши, шунингдек, ишлаб чикариш (ишлар бажариш, хизматлар курсатиш) жараёнида фойдаланиладиган, кийматидан катъи назар 1 йилдан ортик хизмат килиш муддати-га эга булган моддий активларни бухгалтерия х,исобида асосий воситалар таркибида х,исобга олади ва акс эттиради.

Асосий воситалар таркибида куйидаги-лар х,исобга олинади: иморатлар, иншо-отлар, машина ва ускуналар, компьютер техникаси ва унга кушимча курилмалар, транспорт воситалари, кутубхона фонди, узаткич мосламалари, ишчи ва мах,сулот берувчи х,айвонлар ва бошка асосий воситалар (музей бойликлари, х,айвонот олами экспонатлари, сах,на-томоша воситалари, укув кинофильмлари, магнит дисклари ва ленталари, кассеталар ва х,оказо).

Куйидагилар, киймати ва хизмат мудда-тидан катъи назар, асосий воситалар таркибига киради:

- кишлок хужалиги машиналари ва уску-налари;

- катта ёшдаги ишчи ва мах,сулот берувчи х,айвонлар (шу жумладан, майдаси х,ам);

- кутубхона фондлари, музей бойликлари (музей экспонатларига кушимча сифатида);

- х,айвонот олами экспонатлари;

- намунавий лойих,алаштиришга оид х,уж-жатлар.

Куп йиллик кучатларга доир капитал харажатлар х,ар йили, бутун ишлар маж-муи тугашидан катъи назар, фойдаланишга кабул килинган майдонларга тааллукли харажатлар суммасида асосий воситалар таркибига киритилади.

Куйидагилар, хизмат муддати ва кийматидан катъи назар, асосий воситалар таркибига киритилмайди ва бухгалтерия х,исо-бида - товар-моддий зах,иралар таркибида х,исобга олинади:

- махсус асбоблар ва мосламалар (муай-ян буюмларни туркумлаб ва ёппасига ишлаб чикариш учун ёки якка тартибдаги бу-юртмаларни тайёрлаш учун мулжалланган, максадли йуналтирилган асбоблар ва мос-ламалар);

- махсус ва санитария кийим-кечаклари, махсус пойабзаллар;

- курпа-тушак анжомлари;

- ёзув-чизув анжомлари (калькулятор-лар, стол устига куйиладиган асбоблар ва бошкалар);

- ошхона анжомлари, шунингдек ошхона учун дастурхон-сочиклар;

- тикланиши буйича харажатлар, кури-лиш-монтаж ишлари таннархига кирити-ладиган вактинчалик (нотитул) иншоотлар мосламалар ва курилмалар;

- бир йилдан кам фойдаланиш муддатига эга булган алмаштириладиган ускуналар;

- ов куроллари (траллар, турлар, кар-моклар, матраплар ва бошкалар) ва шу каби моддий кимматликлар.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 9

Бюджет ташкилотларида бухгалтерия х,исобини юритиш Узбекистан Республика-сининг «Бухгалтерия х,исоби т^рисида»ги К,онунига мувофик тартибга солинади1. Бюджет ташкилотларида асосий восита-лар ва бошка узок муддатли номолиявий активлар Узбекистон Республикаси Молия вазирининг 2010 йил 17 декабрдаги 105-сонли буйруFига илова булмиш, Узбекистон Республикаси Адлия вазирлиги тарафи-дан 2010 йил 22 декабрда 2169-ракам би-лан руйхатга олинган «Бюджет ташкилотларида бухгалтерия х,исоби туFрисидаги йурикнома»га асосланган х,олда юритилади.

Мазкур йурикноманинг III булимида бухгалтерия х,исобининг счётлар режасини куллаш тартиби келтирилган.

Асосий воситалар ва бошка узок муддатли номолиявий активларнинг куйидаги счётлар буйича х,исоб юритиш тартиби келтиритилади:

01 «Асосий воситалар»;

02 «Асосий воситаларнинг эскириши»;

03 «Бошка узок муддатли номолиявий активлар».

Вах,оланки, бухгалтерия х,исобини юри-тишнинг асосий максади бюджет ташки-лоти барча мулкларидан самарали фойда-ланиш, узига керак булмай колганларини бошка ташкилотларга утказиб бериш-га имкон излаб топиш х,амда эскирган ва яроксиз холга келганларини х,исобдан чикариб юбориш экан, ушбу келтирилган счётлардан кандай юкори нафлик билан фойдаланишни урганиш х,амон жуда дол-зарб масалалигича давом этиб келмокда. Шу нуктаи назардан х,ар битта счётни тах-лил килиб курамиз.

Демак, биринчиси - «Асосий воситалар» счёти. Бу счётда ташкилотларнинг барча асосий воситалари, шу жумладан, ижарага берилган асосий воситаларнинг х,олати ва х,аракати туFрисидаги ахборотлар умум-лаштирилади.

01 «Асосий воситалар» счёти куйидаги субсчётларга булинади:

010 «Турар-жой иморатлар»;

1 Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 1996 й., 9-сон, 142-модда.

011 «Нотурар жой иморатлар»;

012 «Иншоотлар»;

013 «Машина ва жих,озлар»;

015 «Транспорт воситалари»;

018 «Кутубхона фонди»;

019 «Бошка асосий воситалар».

010 «Турар-жой иморатлар» субсчётида тулик ёки асосан турар-жой учун белги-ланган бинолар (турар-жой биноларининг умумий фойдали майдони барча майдон-нинг 50 фоизидан кам булмаган) х,исобга олинади. Шунингдек, ушбу субсчётда ташкилотларнинг балансида булган ва уз хо-димларининг, жумладан х,арбий хизмат-чиларнинг яшаши учун фойдаланиладиган бинолари х,ам х,исобга олинади.

011 «Нотурар жой иморатлар» субсчётида турар-жой булмаган барча иморатлар, жумладан, ишлаб-чикариш хужалик бинолари, бошкарув органлари, ижтимоий-маданий (укув юртлари, касалхоналар, поликлиникалар ва амбулаториялар, ин-тернатлар, кариялар ва ногиронлар уйлари, мактабгача таълим муассасалари, кутуб-хоналар, клублар, музейлар, лаборатория-лар ва бошкалар) ва ташкилотлар томони-дан банд килинган бошка бинолар х,исобга олинади.

012 «Иншоотлар» субсчётида куйида-гилар х,исобга олинади: водокачкалар, ста-дионлар, бассейнлар, йуллар, куприклар, ёдгорлик-х,айкаллари, парклар, х,иёбонлар ва жамоат боFларининг, шунингдек, ташкилотларнинг тусиклари ва бошкалар.

Бундан ташкари, ушбу субсчётда электр узаткич тармоклари, трансмиссиялар ва кувур утказгичлар (уларга тегишли барча оралик мосламалари билан), трансформация (узгартириш) ва кувур утказгичларда суюк ва газсимон моддаларни истеъмол-чиларга етказиш учун энергия узатгичлар ва бошкалар х,ам х,исобга олинади. Бунда, электр станциялар, газкомпрессор, насос ва бошка станцияларнинг бинолари 011 субсчётда, уларнинг жих,озлари эса 013 субсчётда х,исобга олинади.

013 «Машина ва жих,озлар» субсчётида куйидагилар: кучланиш машина-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 9

лари ва жих,озлари, иш машиналари ва жих,озлари, улчов асбоблари, тартибга со-лувчи асбоблар ва мосламалар, лаборатория жих,озлари, х,исоблаш техникаси, тиб-биёт жих,озлари х,амда бошка машина ва жих,озлар алох,ида гурух,ларга ажратилиб х,исобга олинади:

1) кучланиш машиналари ва жих,озлари, иссиклик ва электр энергиясини х,осил килувчи машина-генераторлар ва тур-ли хил энергияни (сув, шамол, иссиклик, электр энергияси ва х,.к.) механик, яъни х,аракат энергиясига айлантириб берувчи машина двигателлар;

2) иш машиналари ва жих,озлари, мах,сулот яратиш ёки ишлаб чикариш куринишидаги хизматлар жараёнида мех,-нат предметига механик, иссиклик ва ки-мёвий таъсир курсатишга х,амда ишлаб чикариш жараёнида мех,нат предметини механик двигателлар, инсон ва х,айвонлар кучи ёрдамида жойдан-жойга кучириш учун мулжалланган машиналар, аппарат-лар ва жих,озлар;

3) улчов асбоблари - дозаторлар, ампер-метрлар, барометрлар, ваттметрлар, ваа-кумметрлар, вапориметрлар, вольтметрлар, баландлик улчагичлар, гальвонометрлар, геодезия асбоблари, гидроскоплар, инди-каторлар, компасслар, монометрлар, хра-нометрлар, махсус тарозилар, улчагичлар, касса аппаратлари, электр энергияси, газ, сув улчаш асбоблари ва бошкалар;

4) тартибга солувчи асбоблар ва мосла-малар, кислород нафас олдиргич асбоблар, электр, пневматик ва гидравлик мунтазам-лаштириб турувчи мосламалар, автоматик бошкариш пультлари, марказлаштириш, блокировка килиш аппаратуралари, диспе-черлик назорати линияси мосламалари ва бошкалар;

5) лаборатория жих,озлари - пирометр-лар, регуляторлар, калориметрлар, нам улчагич асбоблар, тутиш кублари, лаборатория копралари, газ утказмасликни синаш учун мулжалланган асбоблар, микроскоп-лар, термостатлар, стабилизаторлар, суриб олувчи шкафлар ва шу кабилар;

6) х,исоблаш техникаси - электрон-х,и-соблаш, бошкарувчи ва аналогли машиналар, компьютерлар ва унга кушимча курилмалар, принтерлар, уяли ва мобил алока аппаратлари, ракамли ^исоблаш машиналари ва мосламалари (клавиш-ли ^исоблаш ва жамловчи машиналар, перфорацион х,исоблаш машиналари) ва бошкалар;

7) тиббиёт жих,озлари - тиббиёт жих,оз-лари (тиш даволаш креслолари, операция столлари, махсус жих,озли каравотлар ва бошкалар), дезинфекцияловчи ва дезин-секцияловчи махсус жих,озлар, сут ошхона-лари ва сут станциялари, кон куйиш стан-цияларининг жи^озлари ва бошкалар;

8) асбоб-ускуналар - механизациялашти-рилган ва механизациялаштирилмаган уму-мий фойдаланишга мулжалланган мех,нат куроллари, шунингдек, материалларга иш-лов берувчи машиналарга бириктириб куйилган предметлар. Уларга куйидагилар киради: кесувчи, зарбберувчи, прессловчи ва зичловчи кул мех,нати куроллари, булар-га электр энергияси, сикилган ^аво ва шун-га ухшашлар ёрдамида ишловчи механи-зациялаштирилган кул ме^нати куроллари х,ам киради (электродреллар, краскопульт-лар, электр вибраторлар, гайка бурагичлар ва бошкалар), шунингдек, материалларга ишлов беришга, монтаж ишларини бажа-ришга ва шунга ухшашларга мулжалланган турли хил мосламалар (тискилар, патрон-лар, булгич головкалар, автомобиль двига-телларини урнатиш учун ва карданли вални айлантириш учун мулжалланган мосламалар) ва бошкалар;

9) ишлаб-чикариш инвентарлари ва буюмлари - иш вактида ишлаб чикариш операцияларини енгиллатишга хизмат ки-ладиган предметлари, иш столлари, вер-стаклар, кафедралар, парталар ва бошкалар, мех,натни мух,офаза килишга каратилган жи^озлар: суюк ва сочилувчан жисмларни саклашга мулжалланган мосламалар (бак-лар, танлар, омборлар ва бошкалар), савдо шкафлари ва стелажлари, инвентарлар, иш машиналари каторига кушиб булмайдиган техника предметлари;

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 9

10) хужалик инвентарлари - идора жи-х,озлари, кучма барьерлар, кийим илгич, гардероблар, турли хил шкафлар, диван-лар, столлар, креслолар, ёнмайдиган (ён-Fинга чидамли) шкафлар ва кутилар, ёзув машинкалари, гектографлар, копирограф-лар ва бошка аппаратлар, кучма утовлар, палаткалар (кислородлилардан ташкари), каравотлар (махсус жих,озли каравотлардан ташкари), гиламлар, пардалар ва бошка хужалик инвентарлари ва шунингдек, ён-Fинга карши предметлар - гидропультлар, стендлар, кул нарвонлари ва х,.к;

11) бошка машина ва жих,озлар - юко-ридаги гурух,ларда номи келтирилмаган машиналар, аппаратлар, спорт майдон-лари, стадионлар ва спорт биноларининг жих,озлари (шу жумладан спорт анжом-лари), укув юртларидаги хоналар ва уста-хоналарнинг жих,озлари, музика асбобла-ри, телевизорлар, радиоаппаратуралар, илмий-тадкикот муассасалари ва илмий иш билан шуFулланувчи бошка муассасалар-нинг махсус жих,озлари, АТС жих,озлари, ут учиришда ишлатиладиган механик нарвон-лар, кир ювадиган ва тикув машиналари, совиткичлар (музлаткичлар), чанг ютгич-лар ва бошкалар.

015 «Транспорт воситалари» субсчёти-да куйидагилар алох,ида гурух,ларга аж-ратилиб одамларни ва юкларни ташишга мулжалланган барча турдаги воситалар х,исобга олинади:

1) темир йул, сув ва автомобиль транс-портининг х,аракатдаги таркиби (электро-возлар, тепловозлар, паровозлар, мотовоз-лар, мотодрезиналар, вагонлар, платшакллар, цистерналар, теплоходлар, пароходлар, дизель-электроходлар, буксирлар, баржа-лар ва баркалар, куткарувчи кайиклар, су-зувчи пристанлар, парусли кемалар, юк ав-томобиллари ва енгил автомобиллар, прицеплар, автосамосваллар, автоцистер-налар, автобуслар, тортувчи тракторлар ва бошкалар);

2) х,аво транспортининг х,аракатдаги таркиби (самолётлар, верталётлар ва бош-калар);

3) от-аравалар (аравалар ва бошкалар);

4) ишлаб-чикариш транспорти (электро-каралар, мотоцикллар, моторолерлар, ве-лосипедлар, аравачалар ва бошкалар);

5) спорт транспортининг х,амма турлари. Бунда юк тортадиган ва спорт отлари х,амда бошка иш х,айвонлари 019 «Бошка асосий воситалар» субсчётида х,исобга олинади.

018 «Кутубхона фонди» субсчётида ку-тубхона фондлари, китобларнинг айрим нусхаларининг кийматидан катъи назар х,исобга олинади. Кутубхона фондига илмий, бадиий ва укув адабиётлари, адаби-ётнинг махсус турлари ва бошка нашрлар киради.

019 «Бошка асосий воситалар» субсчётида алох,ида гурух,ларга ажратилиб куйидагилар х,исобга олинади:

1) куп йиллик дарахтлар ва экинлар. Куп йиллик дарахтлар ва экинларга сунъий куп йиллик кучатлар (уларнинг ёшидан катъи назар), мевали кучатларнинг х,амма турлари (дарахт ва буталар), кучалар, майдонлар, боFлар, хиёбонлар, муасса-салар х,удудида турар-жой уйларининг х,овлиларидаги кукаламзорлаштирувчи ва манзарали дарахт ва буталар, яшил тусиклар, кордан тусувчи ва далалар-ни х,имоя килувчи, кумларни ва дарё KирFокларини мустах,камлаш учун экилади-ган дарахтлар, жар ва сой ёкаларига эки-ладиган дарахтлар ва шунга ухшашлар, ботаника боFлари ва бошка илмий-тадкикот муассасаларининг х,амда укув юртларининг илмий максадларга мулжалланган сунъий дарахтлари ва бошка куп йиллик сунъий дарахтлар (х,амма турдаги ёш дарахтлар тулик етилган, яъни мева берадиган да-рахтлардан алох,ида х,исобга олинади);

2) музей кимматликлари (уларнинг кийматидан катъи назар) давлат музейларида х,исобга олинадиган музей экспонатларидан (санъат ва табиатшунослик предметлари, кадимий ва турмуш маданияти предметлари х,амда илмий, тарихий ва техника-вий ах,амиятга эга булган экспонатлардан) ташкари;

3) х,айвонот боFлари ва шунга ухшаш муассасалардаги х,айвонат олами экспонат-лари (уларнинг кийматидан катъи назар);

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 9

4) сахна-томоша воситалари, декорация-лар, мебель ва реквизитлар, бутафория, театр костюмлари ва миллий костюмлар, бош кийимлар, ич кийимлар, пойафзаллар, париклар ва бошкалар;

5) укув кинофильмлари, магнит дисклар, кассеталар ва бошкалар;

6) иш хайвонлари - отлар, хукизлар, туя-лар, эшаклар ва бошка иш хайвонлари (юк ташувчи ва спорт отлари хамда бошка юк ташувчи хайвонларни хам кушиб);

7) махсулдор ва зотдор моллар - си-гирлар, букалар кутослар ва буйволлар (иш хайвонларидан ташкари), аЙFирлар ва зотдор биялар (иш хайвонлари сифа-тида фойдаланилмайдиганлари), йилкида бокишга утказилган биялар, туялар (иш хайвонлари сифатида фойдаланилмайдиганлари), буFулар, чучкалар, куйлар, эчки-лар, кучкорлар ва бошкалар;

8) бошка инвентарлар (болалар уйин-чоклари, махсус чанFилар ва бошкалар);

9) бошка махсус, шу жумладан харбий асосий воситалар.

Бюджет ташкилоти балансига асосий во-ситалар куйидагилар натижасида кирим килинади:

- олди-сотди шартномаси буйича объект-ни сотиб олиш;

- капитал куйилмалар тугаганидан сунг тикланган объектни кабул килиш-топшириш;

- беFараз келиб тушиш;

- товар-моддий захиралар таркибидан утказиш;

- асосий воситаларнинг ортикча (хисоб-га олинмаган) объектларини аниклаш;

- конунчиликда назарда тутилган бошка холлар.

Бухгалтерия хисобига асосий воситаларнинг кирим килиниши асосий воситаларнинг дастлабки киймати буйича амалга оширилади:

- сотиб олинган асосий воситалар;

- тугалланган курилишлар ва иншоот-лар, шунингдек, ташкилотнинг узида тайёр-ланган асосий воситаларнинг дастлабки кийматига уларнинг сотиб олиш нархи ва уларга килинган барча харажатларнинг тулик суммасида, жумладан:

- мазкур асосий воситаларни фойдала-ниш учун ишчи холатига келтириш билан бевосита боFлик булган етказиб бериш ва монтаж килиш, урнатиш, ишга тушириш ва бошка харажатларни хисобга олган холда киритилади.

Сотиб олинган асосий воситаларнинг дастлабки киймати куйидаги харажатлар-дан ташкил топади:

- етказиб берувчиларга хамда шартно-ма буйича курилиш-монтаж ишларини ба-жарганлик учун пудратчиларга туланадиган суммалар;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

- асосий воситаларни сотиб олиш (ку-риш) муносабати билан конунчиликда бел-гиланган тартибда туланган соликлар ва бошка мажбурий туловлар суммалари, шу жумладан божхона божлари ва йиFимлари (агар улар копланмаса);

- асосий воситаларни сотиб олиш (ку-риш) билан боFлик ахборот ва маслахат хизматлари учун туланган суммалар;

- асосий воситаларни етказиб бериш (куриш) хатарини суFурталаш буйича хара-жатлар;

- асосий воситалар объектини сотган воситачиларга туланадиган хаклар;

- асосий воситаларни урнатиш, монтаж килиш, созлаш ва ишга туширишга оид ха-ражатлар;

- активдан фойдаланиш учун уни ишчи холатга келтириш билан бевосита боFлик булган бошка харажатлар (1-мисол).

Бюджет ташкилотнинг узида тайёрлан-ган (курилган) асосий воситаларнинг дастлабки киймати асосий воситаларни тиклаш (куриш, куриб битказиш) буйича амалга оширилган барча хакикий харажатлар суммаси (таннархи) буйича акс эттирилади (2-мисол).

БеFараз олинган асосий воситанинг дастлабки киймати бухгалтерия хисобида мазкур бандда назарда тутилган харажатларни хисобга олган холда бухгалтерия хисобига кабул килинган санадаги уларнинг белгиланган тартибда аникланган жо-рий киймати буйича акс эттирилади.

Хисобга кабул килинган асосий воситаларнинг дастлабки кийматини узгартиришга

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 9

1-мисол.

Бюджет маблаFлари х,исобидан автомобиль сотиб олинган: Мисолда автомобиль нархи - 45 000 000 сум.

- Давлат йул фондига уткизиладиган маблаF 20% - 9 000 000 сум.

- Автомобилни ташкилотга олиб келиш харажатлари - 2 250 000 сум.

- Давлат автоинспекцияси руйхатига киритиш - 1 000 000 сум.

- Курикловчи сигнализация урнатиш - 2 500 000 сум.

Ушбу харажатлар бюджет х,исоби максадида куйидаги счётларда акс эттирилади:

Хисоблар корреспонденцияси Харажатлар, сум Операциялар мазмуни

Дебет Кредит

159 232 45 000 000 Автомобиль сотиб олиш шарномаси буйича тулов пулларининг утказиб берилиши

072 159 45 000 000 Автомашинанинг сотиб олиниши харажатларининг акс эттирилиши

159 232 2 250 000 Автомобилни ташкилотга олиб келиш харажатларининг тулови

072 159 2 250 000 Автомобилни ташкилотга олиб келиш харажатларининг акс этилиши

159 232 1 000 000 Давлат йул автоинспекцияси руйхтига киритиш харажатларининг туланиши

072 159 1 000 000 Давлат йул автоинспекцияси руйхатига киритиш харажатларининг акс этилиши

159 232 2 500 000 Курикловчи сигнализация урнатилишига пул утказилиши

072 159 2 500 000 Курикловчи сигнализация урнатилишининг акс эттирилиши

015 072 50 750 000 Автомобиль эксплуатацияга кабул килиниши

асосий восита объектларида амалга оши-рилган кушимча куриш, кушимча асбоб-ускуналар билан жих,озлаш, реконструкция ёки модернизация килиш, кисман туга-тиш ва кайта бах,олаш амалга оширилган х,олларда рухсат этилади.

Кушимча куриш, кушимча асбоб-уску-налар билан жих,озлаш ишларига асосий воситалар объектининг технологик ёки хизмат мулжалининг узгариши, оширилган ишлар кулами ва сифатни янада яхшилашга доир бошка доллар туфайли килиниши ло-зим булган ишлар киритилади.

Реконструкция килиш ишларига ишлаб чикаришни такомиллаштириш ва унинг техник-иктисодий курсаткичларини оши-риш билан боFлик булган х,амда ишлаб чикариш кувватларини ошириш, мах,сулот (ишлар, хизматлар) сифатини яхшилаш ва номенклатурасини узгартириш мак-

садларида асосий воситаларни реконструкция килиш лойих,аси буйича амалга ошириладиган мавжуд асосий воситалар объектларини кайта куриш киритилади.

Модернизация килишга илFор техника ва технологияларни жорий этиш, ишлаб чикаришни механизациялаш ва автомат-лаштириш, маънан ва жисмонан эскир-ган ускуналарни замонавийлаштириш ва уларни янгилари, унумдорлиги янада юкори булганлари билан алмаштириш асосида асосий воситалар ва уларнинг айрим кисмларининг техник-иктисодий курсаткичларини ошириш буйича чора-тадбирлар мажмуаси киради.

Асосий воситаларни ишчи х,олатда саклаб туриш уларни таъмирлаш (жорий, уртача ва капитал тарзда) воситасида амал-га оширилади.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 9

2-мисол. Товар-моддий захиралар таркибидан утказиш;

Дебет Кредит Сумма

Нотитул иншоот (коровулхона) курилиши учун жорий ёки капитал таъмирлаш хисобидан курилиш материалларини олиш учун (цемент, Fишт, эшик, дераза, шифер) бюджет хисобидан маблаF утказиб берилганда 159 232 2.0 млн. сум

Курилиш материалларини (цемент, Fишт, эшик, дераза, шифер) бюджет ташкилоти омборига олиб келинганда 091 159 2.0 млн. сум

Курилиш материалларини (цемент, Fишт, эшик, дераза, шифер) бюджет ташкилоти омборига кирим килинганда 060 091 2.0 млн. сум

Курилиш материаллари нотитул иншооти курилишга ишлатиб булинганидан сунг (цемент, Fишт, эшик, дераза, шифер) 071 060 2.0 млн. сум

Курилиш тугаллангандан сунг курилган нотитул иншоот (коровулхона) асосий восита таркибига олинди 012 071 2.0 млн. сум

Жорий таъмирлаш - асосий воситалар объектини ишчи холатида саклаб туриш максадида амалга ошириладиган таъмир-лашдир.

Уртача таъмирлашда таъмирланаётган агрегатни кисман ажратиш ва деталлар-нинг кисмларини тиклаш ёки алмаштириш амалга оширилади.

Ускуналар ва транспорт воситаларини капитал таъмирлаш - агрегатни тулик аж-ратиб йиFиш амалга ошириладиган таъ-мирлашдир, базавий ва корпус деталла-ри хамда узелларини таъмирлаш, барча эскирган деталлар ва узелларни алмаштириш ёки тиклаш хамда агрегатни йиFиш, созлаш ва синаб куришдир.

Бинолар ва иншоотларни капитал таъмирлаш - базавий ва корпус деталла-ри хамда узелларини таъмирлаш, барча эскирган конструкцияларнинг деталлари ва узелларини алмаштириш ёки тиклаш амалга ошириладиган таъмирлашдир.

Асосий воситаларда амалга оширил-ган жорий ва урта таъмирлаш харажат-лари ва уларнинг дастлабки кийматини узгартиришга сабаб булмайдиган капитал таъмирлаш харажатлари асосий во-

ситалар таркибига киритилмайди хамда хисоботларда Узбекистан Республикаси Давлат бюджети харажатлари иктисодий таснифининг тегишли кодлари буйича хакикий харажатлар сифатида акс эттири-лади ва хисобот йилининг охирида молия-лаштириш (туловларни амалга ошириш) манбаси буйича хисобдан чикарилади.

Кутубхоналарнинг инвентар фондига ки-ритилган китоблар, дарсликлар ва бошка нашрлар уларнинг дастлабки муковалаш кийматларини хам кушиб, дастлабки киймати буйича хисобга олинади. Китоб-ларни таъмирлаш ва тиклаш, шу жумладан иккинчи марта муковалаш харажатлари китобларнинг кийматини оширишга киритилмайди ва хисоботларда иктисодий тас-нифнинг тегишли кодлари буйича хакикий харажатлар сифатида акс эттирилади ва хисобот йилининг охирида молиялашти-риш (туловларни амалга ошириш) манбаси буйича хисобдан чикарилади.

Асосий воситаларнинг колдик киймати уларнинг юкорида курсатилган узга-ришларни хисобга олган холдаги дастлабки кийматидан белгиланган тартибда

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 9

3-мисол.

БАЛАНС

20___йил 1_______________х,олатига

Ташкилот______________________________________________

Хисобот даври: йиллик, 1 апрель, 1 июль, 1 октябрь

Бюджет тури___________________________________________

Улчов бирлиги_________________________________________

А К Т И В Катор коди Йил бошига Йил (чорак) охирига

I БУЛИМ. НОМОЛИЯВИЙ АКТИВЛАР 1-§. Асосий воситалар ва бошка узок муддатли номолиявий активлар

Асосий воситалар:

Бошлантич (кайта тиклаш) киймати (010, 011, 012, 013, 015, 018, 019-субсчётлар) 010 45000.0 57000.0

Эскириш суммаси (020, 021, 022, 023, 025, 029-субсчётлар) 011 5000.0 5800.0

Колдик (баланс) киймати (010-катор - 011-катор) 012 40000.0 51200.0

Номоддий активлар (030-субсчёт) 020

Асосий воситалар ва бошка узок муддатли номолиявий активлар -жами (012 + 020-каторлар) 030

аникланган эскириш суммасининг фарки сифатида аникланади (3-мисол).

Асосий воситаларнинг х,исоби, улар сакланадиган жойлар буйича инвентар объектларига х,амда жавобгар шахсларга булинган х,олда юритилади.

Тугалланган конструктив курилмалар, унга карашли барча мосламалари ва ашё-лари билан ёки маълум мустакил функция-ни бажариш учун мулжалланган конструктив жих,атдан ажратилган предметлар, ёх,уд маълум ишни биргаликда бажарувчи конструктив жих,атдан бирлаштирилган бир бутун предметлар гурух,и алох,ида инвентар объект х,исобланади.

Хар бир алох,ида турган бино «Турар-жой иморатлар» ва «Нотурар жой иморат-лар» субсчёти буйича инвентар объекти х,исобланади. Бино таркибига уни эксплуатация килиш учун зарур булган бино ичи-даги барча коммуникациялар: бино ичи-даги иситиш тизими, иситиш учун зарур булган козон курилмалари билан биргаликда (агар у бино ичида булса), ички сув, газ тармоклари ва канализациялар, барча курилмалари билан, ички куч ва ёри-

тувчи электр симлари ва умумий санитария ах,амиятига эга булган вентиляция курилмалари, кутаргич (лифт)лар киради.

Агар бинолар бир-бирига туташган ва умумий деворга эга булса, аммо уларнинг х,ар бири узича мустакил конструктив бу-тунликка эга булса, улар алох,ида инвентар объект х,исобланади.

Ховлидаги кичик иморатлар, тусиклар ва биноларга хизмат курсатувчи бошка х,овли иншоотлари, бостирма, девор, кудук ва бошка бинолар билан бирга битта инвентар объектини ташкил этади. Агар бу кичик иморатлар ва иншоотлар икки ва ундан ортик биноларга хизмат килса, улар мустакил инвентар объект х,исобланади.

Бинога такаб ташки томонидан курилган мустакил хужалик ах,амиятига эга булган иморатлар, козонхоналарнинг алох,ида ту-рувчи иморатлари, шунингдек, х,овлидаги капитал иморатлар (омборхоналар, гараж-лар ва х,.к.) мустакил инвентар объекти х,исобланади.

Асосий воситаларнинг бутлиги усти-дан назоратни йулга куйиш ва уларнинг х,исобини ташкил этиш учун х,ар бир

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 9

объект (предмет)га, кутубхона фондлари-дан ташкари, саккиз белгидан (асосий во-ситалар куп булган холларда, ушбу бел-гилар сони хам купайтирилиши мумкин) иборат инвентар раками берилади.

Бунда дастлабки уч белги субсчётни билдиради, туртинчи ва бешинчи белги -гурухни, колган уч белги эса предметнинг гурухдаги тартиб ракамини билдиради. Гурухлар ажратилмаган субсчётлар буйича эса туртинчи ва бешинчи белги «Нол» би-лан белгиланади.

Масалан, 01000001 - инвентар ракамида 010 «Турар-жой иморатлар» субсчётини, 001 - объектнинг тартиб ракамини билди-ради;

01310001 - инвентар ракамида 013 «Машина ва жихозлар» субсчётини, 10-гурух - хужалик инвентари, 001 - предметнинг тартиб ракамини билдиради.

Инвентар объекти мураккаб булган холларда, яъни у ёки бу ажратилган элемент-ларни уз ичига олганда, битта яхлитликни ташкил этса, ана шу элементлар хар бирига хам уларни бирлаштирувчи асосий объект-га куйилган инвентар раками куйилади.

Инвентар раками объектга бириктирил-ган тамFага белгиланади ёки буёк билан объектнинг узига ва бошка усуллар билан белгиланади.

Асосий воситалар объектига берил-ган инвентар раками асосий воситанинг ушбу ташкилотда булган барча даври учун сакланиб колади.

Ижарага олинган асосий воситалар ижа-рачиларда 01 «Ижарага олинган асосий воситалар» номли балансдан ташкари счётда ижарага берувчилар томонидан куйилган инвентар раками билан хисобга олинади.

Барча асосий воситалар ташкилот рахба-рининг буйруFи билан тайинланган моддий жавобгар шахсларнинг масъул жавобгар-лигида булиши керак.

Асосий воситаларни саклаш учун моддий жавобгар булган шахслар асосий во-ситаларнинг инвентар руйхатини (АВ-13-сонли шакл) (Йурикноманинг 26-иловаси) юритиши керак. Моддий жавобгар шахслар асосий воситаларнинг сакланишини кузатиб борадилар ва барча узгаришлар хисобини юритадилар.

Моддий жавобгар шахс алмашган так-дирда унинг жавобгарлигида булган асосий воситаларнинг инвентаризацияси уткази-лади ва бу хакда кабул килиш-топшириш далолатномаси тузилади. Бу далолатнома ташкилот рахбари томонидан тасдикланади.

Бошка юридик ва жисмоний шахслардан асосий воситалар ташкилотга (омборга) ке-либ тушганда ташкилот рахбари томонидан тузилган доимий ишлайдиган комиссия томонидан АВ-1-сон шаклдаги бюджет ташкилотларида асосий воситаларни кабул килиш-топшириш туFрисида далолатнома икки нусхада тузилади. Мазкур далолатнома ташкилот рахбари томонидан тасдикланади ва унга ушбу асосий восита-га тегишли булган барча техник хужжатлар (паспорт, чизмалар ва бошкалар) илова килинади.

Агарда асосий воситалар ташкилот ичи-да бир моддий жавобгар шахсдан бошка-сига утказилса (ёки ташкилотнинг бир булимидан иккинчисига берилса), у холда АВ-2-сонли шаклдаги асосий воситаларни ички жойдан-жойга кучириш буйича юк хати тулдирилади.

Кушимча курилган, кушимча асбоб-ускуналар билан жихозланган, реконструкция ёки модернизация килинган асосий воситалар буйича тугалланган ишларни кабул килиш АВ-3-сонли шаклдаги кушимча курилган, кушимча асбоб-ускуналар билан жихозланган, реконструкция ёки модернизация килинган асосий воситаларни кабул килиш-топшириш буйича далолатнома билан расмийлаштирилади. Ушбу далолатнома мазкур ишларни амалга оширган ва кабул килиб олган шахслар томонидан им-золанади.

Асосий воситалар омбордан ташкилот рахбари томонидан тасдикланадиган 434-сонли шаклдаги юк хати (талабнома) буйича берилади. Мазкур юк хати (талабнома) икки нусхада ёзилади. Биринчи нус-хаси бухгалтерияга берилади, иккинчи нус-хаси эса, мазкур асосий воситани берган моддий-жавобгар шахсда колади.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 9

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикасининг 1996 йил 30 августдаги «Бухгалтерия х,исоби туFрисида»ги 279-1-сонли конуни.

1. Узбекистон Республикаси Молия вазирлигининг 2010 йил 17 декабрдаги 105-сонли буйруFи билан тасдикланган ва Адлия вазирлигида 2010 йил 22 декабрда 2169-тартиб ракам билан руйхатдан утказилган «Бюджет ташкилотларида бухгалтерия х,исоби туFрисида»ги Йурикнома.

2. Узбекистон Республикаси Макроиктисодиёт ва статистика вазирлиги, Молия вазирлиги, Давлат солик кумитасинининг 2002 йил 29 октябрдаги 4-, 129-, 2002-86-сонли карорлари билан тасдикланган (Адлия вазирлигида 2002 йил 4 декабрда 1192-ракам билан руйхатдан утказилган) «1 январь х,олати буйича асосий фондларни х,ар йиллик кайта бах,олашни утказиш тартиби туFрисида»ги Низом.

3. Узбекистон Республикаси Молия вазирлиги, Иктисодиёт вазирлиги ва Давлат архитектура ва курилиш кумитасининг 2013 йил 29 ноябрдаги 68-, 38-, 4-сонли карорлари билан тасдикланган (Адлия вазирлиги томонидан 2013 йил 19 декабрда 2538-ракам билан руйхатдан утказилган) «Бюджет ташкилотларининг асосий во-ситаларининг эскиришини аниклаш ва бухгалтерия х,исобида акс эттириш тартиби туFрисида»ги Низом.

4. Узбекистон Республикаси Молия вазирининг 2011 йил 27 августдаги 57-сонли буйруFи билан тасдикланган, Узбекистон Республикаси Адлия вазирлиги томонидан 2270-тартиб ракам билан 2011 йил 27 сентябрда руйхатдан утказилган «Узбекистон Республикаси Давлат бюджетидан маблаF билан таъминланадиган ташкилотларнинг даврий молиявий х,исоботларини тузиш, тасдиклаш х,амда такдим килиш буйича» коидалар.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 9

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.