Научная статья на тему 'Бюджет ташкилотларида асосий воситалар ҳаракатланишининг счётлар бўйича ҳисоб юритиш тартиби'

Бюджет ташкилотларида асосий воситалар ҳаракатланишининг счётлар бўйича ҳисоб юритиш тартиби Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
3607
570
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
бюджет ташкилоти / асосий воситалар / ҳисоб / счётлар / балансга олиш / балансдан чиқариш / инвентаризация / камомад / budget organizations / basic capital / accounting / account management / acceptance to balance sheet / withdrawal of balance sheet / inventory / shortage.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Хайдаров Мирёқуб Тожиевич

Мақолада бюджет ташкилотларида асосий воситалар ҳаракатланиши ҳисобини юритиш, уларнинг балансга олиниши, балансдан чиқарилиши, инвентаризация жараёнида амалга ошириладиган ишлар, уларни қайси счётларда ва қандай акс эттирилиши алоҳида мисоллар ёрдамида ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ORDER OF BASIC CAPITAL MOVEMENT ACCOUNTS ADMINISTRATION IN BUDGET ORGANIZATIONS

There is discussed in the article the issues of long term assets movement in the budget organizations, those acceptance to balance sheet, withdrawal of balance sheet, as well purpose and order of inventory operations and those reflection of accounts. There is provides accounting management operations based on practical cases.

Текст научной работы на тему «Бюджет ташкилотларида асосий воситалар ҳаракатланишининг счётлар бўйича ҳисоб юритиш тартиби»

Хайдаров М.Т.

иктисод фанлари номзоди, доцент

БЮДЖЕТ ТАШКИЛОТЛАРИДА АСОСИЙ ВОСИТАЛАР Х,АРАКАТЛАНИШИНИНГ СЧЁТЛАР БУЙИЧА ЩОБ ЮРИТИШ ТАРТИБИ

ХАЙДАРОВ М.Т. БЮДЖЕТ ТАШКИЛОТЛАРИДА АСОСИЙ ВОСИТАЛАР ЦАРАКАТЛАНИШИНИНГ СЧЁТЛАР БУЙИЧА ЦИСОБ ЮРИТИШ ТАРТИБИ

Маколада бюджет ташкилотларида асосий воситалар х,аракатланиши х,исобини юри-тиш, уларнинг балансга олиниши, балансдан чикарилиши, инвентаризация жараёнида амалга ошириладиган ишлар, уларни кайси счётларда ва кандай акс эттирилиши алох,ида мисоллар ёрдамида ёритилган.

Таянч иборалар: бюджет ташкилоти, асосий воситалар, х,исоб, счётлар, балансга олиш, балансдан чикариш, инвентаризация, камомад.

ХАЙДАРОВ М.Т. ПОРЯДОК ВЕДЕНИЯ СЧЕТОВ УЧЕТА ДВИЖЕНИЯ ОСНОВНЫХ В БЮДЖЕТНЫХ ОРГАНИЗАЦИЯХ

В статье обсуждаются вопросы движения основных фондов в бюджетных организациях, порядок принятия и снятия из баланса, предпринимаемые действия и решаемые вопросы при проведении их инвентаризации и на каких счетах и каким образом эти операции отражаются на основе конкретных примеров.

Ключевые слова: бюджетные организации, основные фонды, учет, счета, принятие на баланс, снятие с баланса, инвентаризация, недостача.

KHAYDAROV M.T. THE ORDER OF BASIC CAPITAL MOVEMENT ACCOUNTS ADMINISTRATION IN BUDGET ORGANIZATIONS

There is discussed in the article the issues of long term assets movement in the budget organizations, those acceptance to balance sheet, withdrawal of balance sheet, as well purpose and order of inventory operations and those reflection of accounts. There is provides accounting management operations based on practical cases.

Keywords: budget organizations, basic capital, accounting, account management, acceptance to balance sheet, withdrawal of balance sheet, inventory, shortage.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 10

Бюджет ташкилотлари мулки булмиш асосий воси-таларнинг ташкилотга кириб келиши ва цисобидан чицарилиши, унинг жисмоний ва маънавий эскириши жуда муцим ицтисодий жараён булиб, улардан самарали фойда-ланишни ташкиллаштириш уларнинг ту^ри цисобини юритиш ва ицтисодий тацлилининг ташкил цилиниши билан боглик, долзарб масаладир.

Бюджет ташкилотлари асосий восита-лари х,аракатланиши х,исобини юритиш Узбекистан Республикаси Молия вазирининг 2010 йил 17 декабрдаги 105-сон буйруFига илова булмиш, Узбекистан Республикаси Адлия вазирлиги томонидан 2010 йил 22 декабрда 2169-рак.ам билан руйхатга олин-ган «Бюджет ташкилотларида бухгалтерия х,исоби туFрисидаги йурикнома»га асосла-ниб юритилади. Ушбу йурикномага кура асосий воситалар куйидагилар натижасида ташкилот балансидан чикарилади:

- тугатиш;

- сотиш;

- беFараз бериш;

- камомад ёки йукотишнинг аникланиши;

- конунчиликда назарда тутилган бошка доллар.

Асосий воситалар кисман тугатилган х,олда унинг дастлабки (тиклаш) киймати ва жамланган эскириш суммаси тегишлигича объектнинг тугатилган кисмининг дастлабки (тиклаш) киймати ва жамланган эскириш суммасига камайтирилади.

Ташкилотлар балансидан асосий во-ситаларни х,исобдан чикариш, шунинг-дек асосий воситалар ва бошка моддий кимматликларни сотишдан тушган маблаF-ларни таксимлаш тартиби конунчиликда белгиланган тартибда амалга оширилади.

Асосий воситаларни уларнинг тугатили-ши сабабли х,исобдан чикариш туFрисида комиссия томонидан кабул килинган карор натижалари «Бюджет ташкилотларида бухгалтерия х,исоби туFрисидаги йурик-нома»нинг 31-иловасига асосан, бюджет ташкилотларида асосий воситаларни х,исоб-дан чикариш туFрисидаги далолатнома би-

лан (АВ-4-сон шакл, бюдж.), шу жумладан, 32-иловасига асосан бюджет ташкилотларида транспорт воситаларини х,исобдан чикариш туFрисидаги далолатнома (АВ-4а-сон шакл, бюдж.) билан, кутубхонадаги мав-жуд адабиётларни х,исобдан чикариш эса йурикноманинг 33-иловасига мувофик бюджет ташкилотлари кутубхонасида мавжуд булган адабиётларни х,исобдан чикариш буйича далолатнома (444-сон шакл) билан расмийлаштирилади.

Ушбу далолатномалар комиссия томонидан икки нусхада тузилади ва барча комиссия аъзолари томонидан имзоланади.

Биринчи нусхаси бухгалтерияга берилади, иккинчи нусхаси асосий воситалар объект-ларининг сакланиши учун жавобгар булган шахсда колдирилиб, х,исобдан чикариш натижасида колган моддий кимматликлар ёки темир-терсакни омборга топшириш ёки сотиш учун асос булади. Транспорт восита-сини х,исобдан чикаришда бухгалтерияга далолатнома билан биргаликда Узбекистан Республикаси Ички ишлар вазирлигининг Йул х,аракати хавфсизлиги давлат хизмати органларида х,исобдан чикарилганлигини тасдиклайдиган жужжат х,ам такдим кили-нади.

Ушбу далолатномалар ташкилот рах,бари (ёки унинг уринбосари) томонидан тасдик-ланмагунига кадар асосий воситаларни кисмларга булиш ва демонтаж килишга йул куйилмайди.

Асосий воситаларни х,исобдан чикариш ва жойдан-жойга кучириш операциялари-нинг х,исоби 438-сон шаклдаги жамланма кайдномада (9-мемориал ордерда) олиб борилади. Жамланма кайдномага ёзув-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 10

лар х,ар бир жужжат буйича ёзилади. Бунда «Жами» устунида (тик каторида) ёзилади-ган х,исобдан чикарилган ва жойдан-жойга кучирилган моддий ашёлар суммаси суб-счётнинг дебет буйича суммасига тенг булиши керак. Ойнинг охирида субсчёт буйича натижалар «Бош-журнал китоби»га ёзилади.

Асосий воситаларнинг аналитик х,исоби АВ-6-сон шаклдаги ва АВ-8-сон шаклдаги инвентар карточкаларда юритилади. Кар-точкалар х,ар бир инвентар объект (предмет) буйича юритилади. Бир турдаги пред-метлар АВ-9-сон шаклдаги карточкаларда х,исобга олинади.

АВ-6, АВ-8 ва АВ-9-сон шаклдаги инвентар карточкалари АВ-10-сон шаклдаги асосий воситалар х,исоби буйича инвентар кар-точкалар руйхатида хатлашдан утказилади. Ушбу руйхат бир нусхада юритилади. Унда-ги ёзувлар асосий воситаларни гурух,ларга булиб, карточкалар очилган йилни курсатиб амалга оширилади. Х,ар бир гурух, учун тегишли микдорда сах,ифа ажратилади. Ракамлаш х,ар бир гурух, буйича 1 дан бош-ланади.

Асосий воситалар х,исобдан чикарилганда ва жойдан-жойга кучирилганда хатлаш руйхатининг «Изох,» графасида мемориал ордернинг санаси (кун, ой, йил) х,амда раками курсатилади

Инвентар карточкалар картотекалар-да сакланади. Улар тегишли субсчётлар ва гурух,лар буйича х,амда уз ичида моддий жавобгар шахсларга булинган х,олда жой-лаштирилади.

АВ-6-сон шаклдаги инвентар карточка турар-жой иморатлар (010 субсчёт), нотурар жой иморатлар (011 субсчёт), иншоотлар (012 субсчёт), машина ва жих,озлар (013 субсчёт), транспорт воситаларини (015 субсчёт) х,исобга олиш учун мулжалланган. Инвентар карточкаларни юритишдан максад асосий воситаларнинг барча тавсифини ва уларда-ги узгаришларни акс эттиришдан иборат.

Инвентар карточка бухгалтерияда х,ар бир алох,ида объект учун очилади ва асосий воситаларни кабул килиш-топшириш дало-латномаси, мазкур объект учун тайёрлов-чи заводнинг паспортлари, техник ва бошка х,ужжатлари асосида тулдирилади.

Асосий воситалар объектига илова килинадиган х,ужжатларга мувофик инвентар карточкада объектнинг белгила-ри, яъни объектнинг инвентар раками, чизмаси, лойих,аси, модели, хили, марка-си, завод (ёки бошка) раками, чикарилган (тайёрланган) санаси, кабул килиш дало-латномасининг санаси ва раками, дастлабки (тиклаш) киймати, харид ва кайта бах,олаш х,ужжатлари буйича эскириши туFрисидаги маълумотлар курсатилади.

Асбоб-ускуналар, приборлар, х,исоблаш текникаси, музей кимматликлари ва бош-калар таркибида кимматбах,о металлар бор булса, таркибида кимматбах,о металл бор булган деталлар руйхати, паспортда курсатилган деталларнинг номи ва металл оFирлиги курсатилади.

Инвентар карточканинг орка томонида асосий воситаларнинг келиб тушиши (объ-ектни кабул килиш-топшириш далолатно-маси асосида), жойининг узгартирилиши (асосий воситалар объектининг ички жой-лашиши жойини узгартириш юкхати асосида), объектларнинг х,исобдан чикарилиши (асосий воситалар объектини (автотранспорт воситаларидан ташкари) х,исобдан чикариш туFрисидаги далолатнома ёки автотранспорт воситаларини х,исобдан чикариш туFрисидаги далолатнома асосида асосий воситалар объектининг чикиб кетишида ёки х,исобдан чикарилишида) туFрисидаги маълумотлар, объектнинг узига хос кискача тавсифи, уни ташкил килувчи предметлар руйхати ва унинг асосий сифат х,амда микдор курсаткичлари, шунингдек далолатномалар ва илова килинадиган техник х,ужжатлар маълумотлари асосида энг керакли такаб курилган бинолари, мосла-малари ва жих,озлари келтирилади.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 10

Асосий воситалар х,исоби буйича инвентарь карточкалар руйхати

АВ-10-сон шакл

й. дан й. гача

Ташкилотнинг номи . Гурухнинг номи__

Карточка раками Инвентарь раками Объектнинг номланиши Хисобдан чикариш буйича кайд

Сана Хужжат раками ва номи

1 2 3 4 5

АВ-8-сон шакл инвентар карточка бошка асосий воситаларни (019 субсчёт) хисобга олиш учун хизмат килади.

Карточка кабул килиш далолатномалари асосида (харид килиш хужжатлари буйича) очилади ва унда бошка асосий воситалар, жумладан хайвонларнинг ёши, ранги (туси), тамFаси, оти ва х.к. курсатилган холда узига хос тавсифи келтирилади.

Куп йиллик усимликлар тури, утказилган бирликлар сони ва майдони курсатилган холда инвентар объектлари буйича хисобга олинади.

АВ-9-сон шаклдаги инвентар карточка айнан бир хил ишлаб чикариш ахамиятига, техник тавсифга эга булган асосий воситалар объектларининг бир хил гурухлари: ку-тубхона фондлари ва сахнага куйиш воси-таларини хисобга олиш учун мулжалланган. Карточкадаги ёзувлар микдор ва сумма ифодасида ёзиб борилади.

Инвентар карточка асосий воситалар объектлари гурухларини кабул килиш-топшириш далолатномаси, асосий воситалар объектларининг ички жойлашиш жойи-ни узгартириш юкхати асосида очилади

ва хар бир моддий жавобгар шахс буйича юритилади. Объектларни хисобдан чикариш хисобдан чикариш туFрисидаги далолатно-ма асосида амалга оширилади.

Кутубхона фондлари учун битта инвентар карточка очилади. Унда хисоб умумий киймати буйича факат пул ифодасида юри-тилади.

Сахнага куйиш воситалари хисоби сони ва объектларнинг киймати буйича инвентар карточкаларда юритилади.

«Асосий воситалар» счётининг (01) дебет томонида асосий воситаларнинг кирими (дастлабки кийматининг ошиши), кредит томонида эса асосий воситаларнинг хисобдан чикарилиши (дастлабки кийматининг ка-майиши) акс эттирилади.

Сотиб олинган асосий воситаларнинг киймати (сотиб олиш нархи, шунингдек, ет-казиб бериш ва бошка кушимча харажат-лар) хисобда (072) «Асосий воситаларга бошка харажатлар» субсчётининг дебети-га ва (15) «Турли дебитор ва кредиторлар билан хисоб-китоблар» ва бошка счётлар-нинг тегишли субсчётлари кредитига ёзила-ди. Асосий воситанинг дастлабки киймати

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 10

буйича кирим килиниши эса (01) «Асосий воситалар» счётининг тегишли субсчётла-ри дебетига ва (072) «Асосий воситаларга бошка харажатлар» субсчётининг кредитига ёзилади.

Бошка юридик ва жисмоний шахслардан беFараз олинган асосий воситалар бухгалтерия хисобига кирим килиш вактида бел-гиланган тартибда аникланган жорий бозор киймати буйича (072) «Асосий воситаларга бошка харажатлар» субсчётининг дебетига ва (262) «Бюджет ташкилотини ривожланти-риш жамFармаси маблаFлари буйича даро-мадлар» субсчётининг кредитига ёзилади. Агарда, ушбу асосий восита буйича етказиб бериш ва ишчи холатга келтириш билан боFлик бошка харажатлар амалга оширил-са, у холда ушбу харажатлар мазкур асосий воситанинг дастлабки кийматини ошира-ди ва хисобда (072) «Асосий воситаларга бошка харажатлар» субсчётининг дебетига ва амалга оширилган операциянинг мазму-нидан келиб чиккан холда (15) «Турли дебитор ва кредиторлар билан хисоб-китоблар» ёки бошка тегишли счётларнинг субсчётла-ри кредитига ёзилади. Асосий воситанинг дастлабки киймати буйича кирим килиниши (01) «Асосий воситалар» счётининг тегишли субсчётлари дебетига ва (072) «Асосий воситаларга бошка харажатлар» субсчётининг кредитига ёзилади.

Ташкилотнинг узи томонидан, шунинг-дек, пудрат шартномасига асосан курилган асосий восита объектларининг кирим килиниши (01) «Асосий воситалар» счётининг тегишли субсчётлари дебетида ва (071) «Тугалланмаган курилиш» субсчётининг кредитида акс эттирилади.

Тугатилиши муносабати билан асосий воситаларнинг дастлабки (тикланиш) кийматининг хисобдан чикарилиши (01) счётнинг тегишли субсчётлари кредитига, колдик кийматининг хисобдан чикарилиши асосий воситанинг кирим килиш манба-сидан келиб чиккан холда хакикий ха-ражатларни хисобга олувчи (231), (241),

(251), (261) ёки (271) субсчётларнинг дебетига, хисобланган эскириш суммасининг хисобдан чикарилиши эса (02) счётнинг тегишли субсчётлари дебетига ёзиш йули билан акс эттирилади.

Асосий воситаларнинг тугатилиши муносабати билан кейинчалик фойдаланишга ярокли булган товар-моддий захираларнинг кирим килиниши товар-моддий захираларни хисобга олувчи субсчётларнинг дебетида ва товар-моддий захиралар суммасини мазкур асосий воситанинг колдик киймати доира-сида (231), (241), (251), (261) ёки (271) субсчётларнинг кредитида (уни кирим килиш манбасидан келиб чиккан холда), колдик кийматидан ошган сумма эса (272) «Бошка бюджетдан ташкари даромадлар» субсчёт-нинг кредитида акс эттирилади.

Ташкилотларда асосий воситаларнинг со-тилиши хисобда куйидагича акс эттирилади:

1) бино ва иншоотлар (чет элда жойлаш-ганларидан ташкари):

асосий воситаларнинг дастлабки (тикланиш) кийматининг хисобдан чикарилиши

(01) счётнинг тегишли субсчётлари кредитида, колдик кийматининг хисобдан чикарилиши асосий воситанинг кирим килиш манбасидан келиб чиккан холда хакикий харажатларни хисобга олувчи (231), (241), (251), (261) ёки (271) субсчётларнинг дебетига, хисобланган эскириш суммасининг хисобдан чикарилиши эса (02) счётнинг тегишли субсчётлари дебетига ёзиш йули билан акс эттирилади;

2) колган асосий воситалар (чет элда жойлашганларидан ташкари):

дастлабки (тикланиш) кийматининг хисобдан чикарилиши (01) счётнинг тегишли субсчётлари кредитида ва (201) «Асосий воситалар ва бошка активлар реализацияси» субсчётининг дебетида, хисобланган эскириш суммасининг хисобдан чикарилиши эса

(02) счётнинг тегишли субсчётлари дебетида ва (201) «Асосий воситалар ва бошка активлар реализацияси» субсчётининг кредитида акс эттирилади (1-мисол;

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 10

1-мисол.

Дебет Кредит Сумма

1. Агар асосий восита (мисол учун 40.0 млн. сумлик нотурар жой иморати) 100% эскирган булса 021 011 40.0 млн. сум

2. Агар бюджет маблаFи хисобидан олинган асосий восита (мисол учун 40.0 млн. нотурар жой иморати кисман 10% (40.0*10%=4.0 млн.сум) эскирган булса 021 011 4.0 млн. сум

2а. Бир вактнинг узида колган (90%) суммасига 231 011 36.0 млн. сум

3. Ушбу асосий воситани сотишга карор килинди ( 36.0 млн. сум) 201 160 36.0 млн. сум

4. Асосий восита сотилишга чикарилди (36.0 млн сум) 159 201 36.0 млн. сум

5. Асосий восита сотилишидан маблаFлар тушганда 112 159 36.0 млн. сум

6. Асосий восита сотилишидан тушган маблаFлар давлат бюджетига утказиб берилганда 160 112 36.0 млн. сум

асосий воситаларни сотиш киймати (15) счётнинг тегишли субсчётлари дебетида ва (201) «Асосий воситалар ва бошка активлар реализацияси» субсчётининг кредитида, бир вактнинг узида тегишли бюджет даромадига хисобланган сумма (201) «Асосий воситалар ва бошка активлар реализацияси» субсчётининг дебетида ва (160) «Бюджетга туловлар буйича бюджет билан хисоб-китоблар» субсчётининг кредитида акс эттирилади;

пул маблаFларининг келиб тушиши (15) счётнинг тегишли субсчётларининг кредитида ва (113) «Бошка бюджетдан ташкари маблаFлар» субсчётининг дебетида, бюджетга хисобланган суммаларнинг утказиб берилиши эса (113) «Бошка бюджетдан ташкари маблаFлар» субсчётининг кредитида ва (160) «Бюджетга туловлар буйича бюджет билан хисоб-китоблар» субсчётининг дебетида акс эттирилади;

асосий воситаларнинг сотилишидан курилган ижобий молиявий натижа (даро-мад) (201) «Асосий воситалар ва бошка активлар реализацияси» субсчётининг дебетида ва (272) «Бошка бюджетдан ташкари даромадлар» субсчётининг кредитида, салбий молиявий натижа (зарар) эса асосий воситанинг кирим килиш манбасидан келиб чиккан холда хакикий харажатлар-ни хисобга олувчи (231), (241), (251), (261) ёки (271) субсчётларнинг дебетида ва (201) «Асосий воситалар ва бошка активлар реа-

лизацияси» субсчётининг кредитида акс эт-тирилади;

3) чет элда жойлашган ташкилотларнинг асосий воситалари (бино ва иншоотлардан ташкари):

дастлабки (тикланиш) кийматининг хи-собдан чикарилиши (01) счётнинг тегишли субсчётлари кредитида ва (201) «Асосий воситалар ва бошка активлар реализацияси» субсчётининг дебетида, хисобланган эски-риш суммасининг хисобдан чикарилиши эса (02) счётнинг тегишли субсчётлари дебетида ва (201) «Асосий воситалар ва бошка активлар реализацияси» субсчётининг кредитида акс эттирилади;

асосий воситаларни сотиш киймати (15) счётнинг тегишли субсчётлари дебетида ва (201) «Асосий воситалар ва бошка активлар реализацияси» субсчётининг кредитида акс эттирилади;

пул маблаFларининг келиб тушиши (15) счётнинг тегишли субсчётларининг кредитида ва (113) «Бошка бюджетдан ташкари маблаFлар» субсчётининг дебетида акс эт-тирилади;

асосий воситаларни сотиш натижалари буйича ижобий молиявий натижа (даромад) (201) «Асосий воситалар ва бошка активлар реализацияси» субсчётининг дебетида ва (272) «Бошка бюджетдан ташкари даромадлар» субсчётининг кредитида, салбий молиявий натижа (зарар) эса асосий восита-ни кирим килиш манбасидан келиб чиккан

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 10

холда хакикий харажатларни хисобга олув-чи (231), (241), (251), (261) ёки (271) суб-счётларнинг дебетида ва (201) «Асосий во-ситалар ва бошка активлар реализацияси» субсчётининг кредитида акс эттирилади.

Ташкилотлар томонидан асосий воси-талар беFараз берилганда унинг дастлабки (тикланиш) кийматининг хисобдан чикари-лиши (01) счётнинг тегишли субсчётлари кредитида, колдик кийматининг хисобдан чикарилиши кирим килиш манбасидан ке-либ чиккан холда хакикий харажатларни хисобга олувчи (231), (241), (251), (261) ёки (271) субсчётларнинг дебетида, хисобланган эскириш суммасининг хисобдан чикарилиши эса (02) счётнинг тегишли субсчётлари дебетида акс эттирилади.

Инвентаризация жараёнида аникланган хисобга олинмаган асосий воситалар, ортикча чикиш аникланган санадаги айнан шунга ухшаш асосий воситаларнинг бозор киймати буйича уларнинг хакикий ахволини хисобга олган холда бахоланади (ортикча чикиш сабаблари ва айбдор шахслар кейин-чалик аникланади), белгиланган тартибда ташкилот хисобига кабул килинади хамда бухгалтерия хисобида (01) «Асосий воситалар» счётининг тегишли субсчётлари дебе-тида ва (273) «Инвентаризация натижасида ортикча чиккан мол-мулклар» субсчётининг кредитида акс эттирилади.

Инвентаризация натижасида аникланган камомаднинг аник айбдори топилмаган ёки моддий-жавобгар шахслардан унди-риб олиш имкони булмаган холларда, кам чиккан асосий воситаларнинг хисобдан чикарилишидан курилган зарар ташкилот хисобига олиб борилади ва бухгалтерия хисобида унинг дастлабки (тикланиш) кийматининг хисобдан чикарилиши 01 счётнинг тегишли субсчётлари кредитида, колдик кийматининг хисобдан чикарилиши кирим килиш манбасидан келиб чиккан холда хакикий харажатларни хисобга олувчи (231), (241), (251), (261) ёки (271) субсчётларнинг дебетида, хисобланган эскириш

суммасининг хисобдан чикарилиши эса (02) счётнинг тегишли субсчётлари дебетида акс эттирилади.

Моддий жавобгар шахс (ёки бошка ходим) айбдор деб тан олинган ва агарда асосий восита бюджет маблаFлари хисобидан харид килинган булса ёки харид килинган манбасини аниклашнинг имкони булмаса, айбдор шахсдан ундириладиган сумма конунчиликда белгиланган тартибда тегишли бюджет даромадига утказиб берилади ва бухгалтерия хисобида куйидагича акс эттирилади:

кам чиккан асосий воситанинг дастлабки (тикланиш) кийматининг хисобдан чикарилиши (01) счётнинг тегишли субсчётлари кредитида, колдик кийматининг хисобдан чикарилиши кирим килиш манбасидан келиб чиккан холда хакикий харажатларни хисобга олувчи (231), (241), (251), (261) ёки (271) субсчётларнинг дебетида, хисобланган эскириш суммасининг хисобдан чикарилиши эса (02) счётнинг тегишли субсчётлари дебетида акс эттирилади;

айбдор шахсдан ундириладиган сумма-нинг бюджет даромадларига хисобланиши (170) «Камомадларга доир хисоб-китоблар» субсчётининг дебетида ва (160) «Бюджет-га туловлар буйича бюджет билан хисоб-китоблар» субсчётининг кредитида;

айбдор шахс томонидан ташкилот касса-сига камомад суммасининг туланиши (120) «Миллий валютадаги накд пул маблаFлари» субсчётининг дебетида ва (170) «Камомадларга доир хисоб-китоблар» субсчётининг кредитида;

камомад суммасининг хисобваракка кирим килиниши (113) «Бошка бюджетдан ташкари маблаFлар» субсчётининг дебетида ва (120) «Миллий валютадаги накд пул маблаFлари» субсчётининг кредитида;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

маблаFларнинг бюджет даромадига утказиб берилиши (160) «Бюджетга туловлар буйича бюджет билан хисоб-китоблар» субсчётининг дебетида ва (113) «Бошка

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 10

2-мисол.

Дебет Кредит Сумма

1. Бюджет маблати хисобидан олинган асосий восита (мисол учун 24.0 млн. сумлик енгил автомашина, кисман 70% (24.0*70%=16.8 млн. сум) эскирган булиб инвентаризация натижасида кам чиккани аникланди 025 015 16.8 млн. сум

2. Бир вактнинг узида колган (30%) суммасига 231 015 7.2 млн.сум

3. Ушбу асосий восита айбдор шахсдан ундирилиши ва ушбу сумманинг бюджет даромадларига хисобланиши 170 160 24.0 млн.сум

4. Айбдор шахс томонидан ташкилот кассасига камомад суммасининг туланиши 120 170 24.0 млн.сум

5. Айбдор шахс томонидан ташкилот кассасига тулаган камомад суммаси хисобваракка кирим килиниши 112 120 24.0 млн.сум

6. Маблатларнинг бюджет даромадига утказиб берилиши 160 112 24.0 млн.сум

бюджетдан ташкари маблаFлар» субсчёти-нинг кредитида акс эттирилади (2-мисол).

Моддий жавобгар шахс (ёки бошка ходим) айбдор деб тан олинган холда (агар-да асосий восита бюджетдан ташкари маблаFлар хисобидан харид килинган булса), айбдор шахсдан ундириладиган сумма таш-килотнинг бюджетдан ташкари маблаFлар буйича хисобвараFига кирим килинади ва бухгалтерия хисобида куйидагича акс эттирилади:

кам чиккан асосий воситанинг даст-лабки (тикланиш) кийматининг хисобдан чикарилиши (01) счётнинг тегишли суб-счётлари кредитида, колдик кийматининг хисобдан чикарилиши (170) «Камомадлар-га доир хисоб-китоблар» субсчётининг де-бетида, хисобланган эскириш суммасининг хисобдан чикарилиши эса (02) счётнинг тегишли субсчётлари дебетида акс эттирилади. Агарда мазкур асосий воситанинг колдик киймати ва моддий жавобгар шахс хисобига олиб борилган сумма уртасида фарк мавжуд булса, ушбу фарк (170) суб-счётнинг дебетида (ёки кредитида) ва (272) «Бошка бюджетдан ташкари даромадлар» субсчётининг кредитида (ёки асосий воситанинг кирим килиш манбасидан ке-либ чиккан холда хакикий харажатларни хисобга олувчи (231), (241), (251), (261) ёки (271) субсчётларнинг дебетида) акс эттири-лади;

айбдор шахс томонидан камомад суммасининг туланиши тегишли пул маблаFларини хисобга олувчи субсчётларнинг дебетида ва (170) субсчётнинг кредитида акс эттирилади.

Агарда асосий восита бюджет ва бюджетдан ташкари маблаFлар хисобига сотиб олинган булса, айбдор шахсдан ундириладиган сумма асосий восита кийматидаги бюджет ва бюджетдан ташкари маблаFларнинг улушига мос равишда таксимланиб, маблаF-нинг тегишли кисми бюджет даромадига утказиб берилади, колган кисми ташкилот-нинг бюджетдан ташкари маблаFлар буйича XисобвараFига кирим килинади.

Ушбу маблаFлар тулиFича ташкилотнинг моддий-техника базасини мустахкамлашга сарфланади.

Агарда аникланган камомад урнига моддий жавобгар шахснинг ташкилот ихтиёри-га берган асосий воситаси камомад чиккан асосий восита кийматига тенг ёки ундан кам булса, ушбу асосий восита белгиланган тартибда бозор кийматида кирим килинади, етишмайдиган кисми эса моддий жавобгар шахс томонидан пул маблаFларини киритиш билан копланади ва бухгалтерия хисобида мазкур Йурикномада белгиланган тартибда акс эттирилади.

Асосий воситаларнинг чет эл валютаси хисобига сотиб олинишида сотиб олинаёт-ган асосий воситаларнинг киймати операция содир этилган (божхона юк декларация-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 10

сини тулдириш ёки етказиб берилганлигини тасдикловчи тегишли хужжатлар расмий-лаштирилган) санадаги Узбекистан Респуб-ликаси Марказий банки курси буйича чет эл валютасини сумга хисоблаб утказиш йули билан белгиланади.

Ташкилотлар томонидан вактинча фой-даланилмаётган биноларни ва давлатнинг бошка мол-мулкларини бошка ташкилот-ларга ижарага бериш, шунингдек, ижарадан

тушган маблаFларни хисобда акс эттириш конунчиликка мувофик тартибга солинади.

Ижарага берилган асосий воситалар ижарага берувчи ташкилотларда балансдан (хисобдан) чикарилмайди, ижарага олув-чиларда эса мазкур асосий воситалар 01 «Ижарага олинган асосий воситалар» ном-ли балансдан ташкари счётда хисобга оли-нади.

Адабиётлар:

1. Узбекистан Республикасининг 1996 йил 30 августдаги «Бухгалтерия хисоби туFрисида»ги 279-1-сонли конуни.

2. Узбекистан Республикаси Молия вазирлигининг 2010 йил 17 декабрдаги 105-сонли буйруFи билан тасдикланган ва Адлия вазирлигида 2010 йил 22 декабрда 2169-тартиб ракам билан руйхатдан утказилган «Бюджет ташкилотларида бухгалтерия хисоби туFрисида»ги Йурикнома.

3. Узбекистон Республикаси Макроиктисодиёт ва статистика вазирлиги, Молия вазирлиги, Давлат солик кумитасинининг 2002 йил 29 октябрдаги 4-, 129-, 2002-86-сонли карорлари билан тасдикланган (Адлия вазирлигида 2002 йил 4 декабрда 1192-ракам билан руйхатдан утказилган) «1 январь холати буйича асосий фондларни хар йиллик кайта бахолашни утказиш тартиби туFрисида»ги Низом.

4. Узбекистон Республикаси Молия вазирлиги, Иктисодиёт вазирлиги ва Давлат архитектура ва курилиш кумитасининг 2013 йил 29 ноябрдаги 68-, 38-, 4-сонли карорлари билан тасдикланган (Адлия вазирлиги томонидан 2013 йил 19 декабрда 2538-ракам билан руйхатдан утказилган) «Бюджет ташкилотларининг асосий во-ситаларининг эскиришини аниклаш ва бухгалтерия хисобида акс эттириш тартиби туFрисида»ги Низом.

5. Узбекистон Республикаси Молия вазирининг 2011 йил 27 августдаги 57-сонли буйруFи билан тасдикланган, Узбекистон Республикаси Адлия вазирлиги томонидан 2270-тартиб ракам билан 2011 йил 27 сентябрда руйхатдан утказилган «Узбекистон Республикаси Давлат бюджетидан маблаF билан таъминланадиган ташкилотларнинг даврий молиявий хисоботларини тузиш, тасдиклаш хамда такдим килиш буйича» коидалар.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 10

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.