Научная статья на тему 'Бюджет ташкилотларида асосий воситалар қийматлари ўзгариши борасида счётлар бўйича ҳисоб юритиш тартиби'

Бюджет ташкилотларида асосий воситалар қийматлари ўзгариши борасида счётлар бўйича ҳисоб юритиш тартиби Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
547
117
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
асосий воситалар / ҳисоб / счётлар / қиймат / ўзгариш / синтетик ҳисоб / аналитик ҳисоб. / basic capital / accounting / cost / synthetic accounts / analytic accounts.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Хайдаров Мирёқуб Тожиевич

Мақолада бюджет ташкилотларида асосий воситалар қийматининг ўзгариши, улар ҳисобини юритиш ва қайси счётларда бу жараёнлар акс этиши масалалари ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ORDER OF BASIC CAPITAL PRICES CHANGE AND THOSE REFLECTION IN BOOKING OF PUBLIC BUDGET ORGANIZATIONS

There is discussed in the article the costs of basic capital changes and those reflection in booking in public budget organizations. There is provides as well order of basic capital accounting on the synthetic and analytic accounts on practical cases.

Текст научной работы на тему «Бюджет ташкилотларида асосий воситалар қийматлари ўзгариши борасида счётлар бўйича ҳисоб юритиш тартиби»

Хайдаров М.Т.,

иктисод фанлари номзоди, доцент

БЮДЖЕТ ТАШКИЛОТЛАРИДА АСОСИЙ ВОСИТАЛАР КИЙМАТЛАРИ УЗГАРИШИ БОРАСИДА СЧЁТЛАР БУЙИЧА ЩОБ ЮРИТИШ ТАРТИБИ

ХАЙДАРОВ М.Т. БЮДЖЕТ ТАШКИЛОТЛАРИДА АСОСИЙ ВОСИТАЛАР ЦИЙМАТЛАРИ УЗГАРИШИ БОРАСИДА СЧЁТЛАР БУЙИЧА ЦИСОБ ЮРИТИШ ТАРТИБИ

Маколада бюджет ташкилотларида асосий воситалар кийматининг узгариши, улар х,исобини юритиш ва кайси счётларда бу жараёнлар акс этиши масалалари ёритилган.

Таянч иборалар: асосий воситалар, х,исоб, счётлар, киймат, узгариш, синтетик х,исоб, аналитик х,исоб.

ХАЙДАРОВ М.Т. ПОРЯДОК ВЕДЕНИЯ СЧЕТОВ УЧЕТА ИЗМЕНЕНИЯ СТОИМОСТИ ОСНОВНЫХ СРЕДСТВ В БЮДЖЕТНЫХ ОРГАНИЗАЦИЯХ

В статье обсуждаются вопросы изменения стоимости основных фондов и других долгосрочных активов, и специфика долгосрочных активов не относящихся к основным фондам. Приводится порядок отражения этих процессов на счетах аналитического и синтетического учета на основе конкретных примеров.

Ключевые слова: основные фонды, учет, счета, стоимость аналитические счета, синтетические счета.

KHAYDAROV M.T. THE ORDER OF BASIC CAPITAL PRICES CHANGE AND THOSE REFLECTION IN BOOKING OF PUBLIC BUDGET ORGANIZATIONS

There is discussed in the article the costs of basic capital changes and those reflection in booking in public budget organizations. There is provides as well order of basic capital accounting on the synthetic and analytic accounts on practical cases.

Keywords: basic capital, accounting, cost, synthetic accounts, analytic accounts.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 11

Асосий воситаларни цайта бацолаш - асосий восита-лар объектларининг тиклаш цийматини цозирги бозор нархлари даражасига мослаш мацсадида уларни вацти-вацти билан аницлаштиришдир. Асосий воситалар цайта бацолаш натижасида цисоб ва цисоботда жорий циймат буйича акс эттирилади.

Асосий воситаларнинг бошланFич (тиклаш) киймати кайта бах,оланган х,олларда кайта бах,олаш утказилган санадаги улар-нинг жамланган эскириши асосий воситаларнинг дастлабки (тикланиш) киймати узгаришининг тегишли индексларига ту-затилади х,амда кейинги х,исобланадиган эскириш кайта бах,оланган киймати х,исобидан амалга оширилади.

Кайта бах,олаш натижасида асосий воситалар кийматининг ошиши 01 счётнинг тегишли субсчётлари дебетида, х,исобланган эскириш суммасининг ошиши 02 счётнинг тегишли субсчётлари кредитида ва молия-вий натижаларнинг ошиши мазкур асосий воситанинг кирим килиш манбасидан ке-либ чиккан х,олда, 28 счётнинг якуний мо-ливий натижаларни х,исобга олувчи тегишли субсчётлари кредитида акс эттирилади (мисол 1).

Кайта бах,олаш натижасида асосий воситалар кийматининг камайиши 01 счётнинг тегишли субсчётлари кредитида, х,и-собланган эскириш суммасининг камайиши 02 счётнинг тегишли субсчётлари дебетида ва молиявий натижаларнинг камайиши эса мазкур асосий воситанинг кирим килиш манбасидан келиб чиккан х,олда, 28 счётнинг якуний моливий натижаларни х,исобга олувчи тегишли субсчётлари дебетида акс эттирилади (мисол 2).

02 «Асосий воситаларнинг эскириши» счёти. Ташкилотлар асосий воситала-рининг эскириши конунчиликка мувофик бюджет ташкилотлар асосий воситала-рининг йиллик эскириш меъёрларидан (кейинги уринларда эскириш меъёрлари деб юритилади) келиб чиккан х,олда, х,ар йили аникланади ва х,ар ойда шу ташкилот-

ларнинг бухгалтерия х,исоби ва х,исоботида акс эттирилади.

Бу счётда ташкилот х,исобида (баланси-да) турган асосий воситаларнинг эскириб бориши акс эттирилади. Эскириш имо-ратлар, иншоотлар, узаткич мосламалар, машина ва жих,озлар, иш х,айвонлари ва транспорт воситалари, ишлаб чикариш (ашёларни х,ам кушиб) ва хужалик ин-вентарлари х,амда фойдаланиш мумкин булган ёшга етган куп йиллик дарахтлар, буталар ва бошка асосий воситалар буйича аникланади ва х,исобга олинади.

Вазирликлар, давлат кумиталари ва идоралари, зарур х,олларда, узларининг тизимидаги ташкилотларда асосий воситаларнинг эскириши меъёрларини асосий воситаларнинг техник шартлари ва/ ёки тайёрловчи-ташкилотлар тавсиялари-га мувофик асосий воситалар объектларининг самарали фойдаланиш муддатини х,исобга олган х,олда, тегишли конунчилик билан белгиланган меъёрлардан ошмаган х,олда урнатилган тартибда белгилашлари мумкин.

Асосий восита объектларида амалга оши-рилган кушимча куриш, кушимча асбоб-ускуналар билан жих,озлаш, реконструкция ёки модернизация натижасида дастлабки кабул килинган меъёрий курсаткичлари яхшиланиши (оширилиши) х,олларда ташкилотлар шу объектнинг амалга оширилган кушимча куриш, кушимча асбоб-ускуналар билан жих,озлаш, реконструкция ёки модернизация ишлари тугатилган ойдан кейинги х,исобот ойининг биринчи санасидан бошлаб шу объектнинг самарали фойдаланиш муддатини кайта куриб чикадилар.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 11

Мисол 1. Бюджет х,исобидан транспорт воситаси олинган булса:

Дебет Кредит Жами

2014 йил март ойида олинган енгил автомашинани баланс кийматига тегишли индекс кулланилганда (35.7 млн. сум х 1.045=37.3 млн сум (37306.0-35700.0=1606,0 минг сум) 015 280 1606.0

Бир вактнинг узида жамланган эскиришга х,ам тегишли индекс кулланилганда (35.7:5 йилга=7140 минг сум: 12 ойга= 595 минг сум х 9 ойга = 5355 минг сум) (5355 минг сум х 1.045=5596 минг сум (5596-5355=241 минг сум) 280 025 241.0

Мисол 2. Бюджет мабламари х,исобидан к,урилган нотурар жой иморати мавжуд булса:

Дебет Кредит Жами

Ушбу бюджет маблатлари х,исобидан курилган нотурар жой иморатининг дастлабки (тикланиш) киймати (эски киймати) 50.0 млн. сумни ташкил этган эди, утказилган кадастр киймати эса 47.0 млн. сумни ташкил килди, фарки 50.0 - 47.0 = 3.0 млн. сум (камайишини фоиз х,исобида аникласак, 3.0 млн сум : 50,0 млн сум = 6%). 280 011 3.0 млн сум

Хисобланган эскириш суммаси 35.0 млн сумни ташкил этган эди, х,исобланган эскириш суммасини хам камайтирамиз (35.0 млн сум * 6%=2.1 млн сум). 021 280 2.1 млн сум

БеFараз олинган асосий воситалар объектларининг самарали фойдаланиш муддати куйидагича аникланади:

ташкилотлардан олинганлар учун -амалда фойдаланилган муддатларини ва аввал х,исобланган эскириш суммасини х,исобга олган х,олда;

бошка юридик ва жисмоний шахслардан олинганлар учун - ташкилотларда доимий ишлайдиган инвентарлаш комиссияси то-монидан белгиланган объектнинг бозор бах,оси ва фойдаланиш муддатидан келиб чиккан х,олда.

Эскириш куйидаги асосий воситалар буйича аникланмайди: архитектура ва санъатнинг ноёб ёдгорликлари булган иморатлар ва иншоотлар, кабинет ва ла-бораторияларда жойлашган укув ишлари ва илмий максадларда фойдаланиладиган жих,озлар, экспонатлар, нусхалар, амалдаги ва амал килмаётган моделлар, макетлар ва бошка кургазмали кулланмалар, мах,сулдор кора моллар, кутослар, х,айвонот ола-ми экспонатлари (х,айвонот боFи ва шун-га ухшаш ташкилотларда), фойдаланиш

мумкин булган ёшга етмаган куп йиллик кучатлар, кутубхона фондлари, фильмлар фонди, сах,нага куйиш ускуналари, бадиий ва музей буюмлари.

Асосий воситалар объекти буйича эски-ришни х,исоблаш мазкур объект асосий воситалар таркибига кабул килинган ой-дан кейинги ойнинг биринчи санаси-дан бошланади х,амда мазкур объектнинг дастлабки (тикланиш) киймати доираси-да ёхуд бу объектни балансдан х,исобдан чикарилгунча амалга оширилади.

Хисобот йили мобайнида асосий восита объектлари буйича эскириш х,ар ойда йиллик эскириш суммасининг 1/12 микдорида х,исобланади.

Асосий восита объектлари буйича эс-киришни х,исоблаш асосий воситалар-нинг дастлабки (тикланиш) киймати ту-лик копланган ёхуд бу объект балансдан х,исобдан чикарилган ойдан кейинги ойнинг биринчи санасидан бошлаб тух-татилади.

Асосий воситалар объектининг самарали фойдаланиш муддати мобайнида эски-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 11

риш х,исобланиши тухтатилмайди, объект-ларда амалга оширилган кушимча куриш, кушимча асбоб-ускуналар билан жих,озлаш, реконструкция, модернизация, техник кайта жихозлаш ишлари олиб борилиши туфайли тулик тухтатилган доллар бундан мустасно.

Асосий восита объектлари буйича эски-ришни хисоблаш хисобот даврида амалга оширилади ва бухгалтерия хисобида те-гишли хисобот даврида акс эттирилади.

Эскиришни хисоблаш асосий воситалар объектлари кийматининг 100 фоизидан ошиб кетиши мумкин эмас.

Х,исобот йили мобайнида бухгалтерия хисоби ва хисоботларда асосий воситалар-нинг кайта бахоланиши, кирим килиниши ва хисобдан чикарилиши (эскирганлиги туфайли тугатилиши муносабати билан улар-нинг хисобдан чикарилиши натижасида хам) хисобига эскиришнинг умумий сумма-си узгариши мумкин.

Х,ар ойда хисобланган эскириш сумма-си тегишли инвентар карточкалар (китоблар) да асосий воситалар объектлари буйича хисоби ёзиб борилмайди. Агар асосий воситалар тугатилаётганда ёки бошка ташки-лотга берилаётганда, шунингдек объектлар эскиришининг йиллик меъёри белгилан-ган тартибда узгартирилаётган булса, асосий восита объектларининг бутун фойда-ланиш муддати мобайнида хисобланган тулик эскириш суммаси алохида инвентар объектлари буйича аникланади.

Аввал фойдаланишда булган асосий воситалар бир ташкилотдан бошкасига берилаётганда, шунингдек тугатилиши сабабли хисобдан чикарилаётганда объектларнинг дастлабки (тикланиш) киймати ва мазкур йурикномага мувофик урнатилган тартибда хисобланган эскириш суммаси курсатилган холда тегишли хужжатлар билан расмий-лаштирилади.

Бошка ташкилотлардан беFараз олин-ган ва аввал фойдаланишда булган асосий воситалар-инвентар объектлар келиб туш-

ганда, кабул килиб олувчи томон бухгалтерия хисобида уларнинг дастлабки (тикланиш) кийматидан эскиришини айирмаган холда 01 «Асосий воситалар» счётининг тегишли субсчётлари дебетида ва уларнинг дастлабки (тикланиш) кийматидан эскиришини айирган холда 262 «Бюджет ташкилотини ривожлантириш жамFармаси маблаFлари буйича даромадлар» субсчё-ти кредити х,амда берувчи ташкилотлар-нинг хужжатларига мувофик мазкур объект эскириш суммасига 02 «Асосий воситалар-нинг эскириши» счётининг тегишли субсчётлари кредити буйича акс эттирилади.

Бошка ташкилотлардан келиб тушган аввал фойдаланишда булган объектлар буйича эскириш суммаси тегишли инвентар карточкалар (китоблар)га ёзилади.

Келгусида фойдаланишга ярокли булган алохида объектлар кийматининг 100 фоиз микдорида эскириш хисобланиши, уларнинг тулик эскириш хисобланганлиги сабабли хисобдан чикариш учун асос булиб хизмат килмайди.

Ташкилотлар асосий воситаларига эскиришни хисоблаш меъёрлари конунчиликка мувофик амалга оширилади. Хозирги кун-да «Бюджет ташкилотларининг асосий во-ситаларининг эскиришини аниклаш ва бухгалтерия хисобида акс эттириш тартиби туFрисида»ги Низом Узбекистон Респуб-ликаси Молия вазирлиги, Иктисодиёт ва-зирлиги ва Давлат архитектура ва курилиш кумитасининг 2013 йил 29 ноябрдаги 68-, 38-, 4-сонли карорлари билан тасдикланган (Адлия вазирлиги томонидан 2013 йил 19 декабрда 2538-ракам билан руйхатга олин-ган.

Мисол учун, ушбу Низом иловасида-ги бюджет ташкилотлари асосий восита-ларининг йиллик эскириш меъёрларидан бюджет маблаFи хисобидан олинган енгил автомашина учун эскиришни хисоблашни куриб чикканимизда куйидаги маъ-лумотларга амал килинади («5 гурух»

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 11

«Харакатланувчан транспорт»лардан

5-катордаги «Енгил автомобиллар»)

1. 100% : 20% (белгиланган меъёрга) = 5 йил.

2. 25.0 млн. сум : 5 йилга = 5.0 млн. сум. х,ар йилда.

3. 5.0 млн. сум: 12 ойга=416.7 минг. сум х,ар ойда.

02 «Асосий воситаларнинг эскири-ши» счёти х,исобда куйидаги субсчётларга булинган х,олда акс эттирилади:

020 «Турар-жой иморатларнинг эски-риши»;

021 «Нотурар жой иморатларнинг эски-риши»;

022 «Иншоотларнинг эскириши»;

023 «Машина ва жих,озларнинг эски-риши»;

025 «Транспорт воситаларининг эски-риши»;

029 «Бошка асосий воситаларнинг эски-риши».

Мазкур субсчётларнинг кредит томонида асосий воситаларга эскириш х,исобланиши, дебет томонида эса х,исобланган эскириш суммасининг х,исобдан чикарилиши акс эттирилади. Х,ар ойда х,исобланган эскириш суммасига асосий воситани кирим килиш манбасидан х,амда операциянинг мазму-нидан келиб чиккан х,олда х,акикий хара-жатларни х,исобга олувчи 231, 241, 251, 261 ёки 271 субсчётларнинг дебети буйича ва 02 счётнинг тегишли субсчётлари креди-ти буйича алох,ида мемориал ордер (274-шакл) тузилади.

03 «Бошка узок муддатли номолиявий активлар» счёти

Бу счётда ташкилотлар узларининг зим-маларига юклатилган вазифаларни бажа-риш билан боFлик булган фаолиятлари-ни амалга ошириши, шунингдек ишлаб чикариш, ишлар бажариш ва хизмат-лар курсатиш жараёнида фойдаланиш максадида узок муддат мобайнида тутиб туриладиган, моддий-ашёвий мазмунга эга булмаган мол-мулк объектлари булган но-моддий активларнинг х,олати ва х,аракати туFрисидаги ахборотлар умумлаштирилади.

Активларни бухгалтерия х,исобига но-моддий активлар сифатида кабул килиш ва уларга нисбатан куйиладиган талаблар конунчиликка мувофик тартибга солинади.

Номоддий активлар куйидагилар нати-жасида ташкилот балансига киритилади:

ишлаб чикариш тугаганидан сунг яра-тилган объектни кабул килиш-топшириш;

олди-сотди шартномаси буйича объектни сотиб олиш;

беFараз келиб тушиш; ортикча (х,исобга олинмаган) номоддий активлар объектларини аниклаш;

конунчиликда назарда тутилган бошка х,олларга кура.

Сотиб олинган, шунингдек ташкилот-нинг узида яратилган номоддий активларнинг дастлабки кийматига уларнинг сотиб олиш нархи (таннархи) ва уларга килинган барча харажатларининг тулик суммасида, жумладан мазкур номоддий активларни етказиб бериш ва урнатиш, ишга тушириш ва бошка шу билан боFлик харажатларни х,исобга олган х,олда киритилади.

Жумладан, сотиб олинган номоддий активларнинг бошланFич киймати куйидаги харажатлардан ташкил топади:

х,укукдан воз кечиш (сотиб олиш) шарт-номасига мувофик хукук эгаси (сотувчи)га туланган суммалар;

х,укук эгасининг мутлак х,укукидан воз кечиши (сотиб олиш) муносабати билан амалга оширилган руйхатдан утказиш

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 11

Дебет Кредит Сумма

Хар ой бюджет маблаFи хисобидан эскириш х,исобланганда 231 025 416.7 минг сум

Агар автомашина бошка маблаFлар х,исобидан олинган булса 241.251. 261.271 025 х

йиFимлари, давлат божлари, патент божла-ри ва бошка шунга ухшаш туловлар; божхона божлари ва йиFимлари; номоддий активларни сотиб олиш му-носабати билан туланадиган соликлар ва бошка мажбурий туловлар суммалари (агар улар копланмаса);

номоддий активларни сотиб олиш билан боFлик ахборот ва маслахат хизматлари учун туланган суммалар;

номоддий активлар улар оркали сотиб олинган воситачиларга туланадиган хаклар;

номоддий активлар объектларини етка-зиб бериш таваккалчилигини суFурталаш буйича харажатлар;

активдан максадга кура фойдаланиш учун уни ярокли холатга келтириш билан бевосита боFлик бошка харажатлар.

Сотиб олинган номоддий активларга хак тулаш билан боFлик харажатлар, сотиб олиш буйича шартномаларни тайёрлаш ва руйхатдан утказиш билан боFлик харажатлар хамда активларни сотиб олиш билан бевосита боFлик булмаган бошка харажатлар номоддий активларнинг бошланFич кийматига киритилмайди, балки улар со-дир булган хисобот даврида хакикий харажатлар сифатида хисоботларда акс эттири-лади.

Ташкилотнинг узи томонидан яратил-ган (ишлаб чикилган) номоддий активларнинг бошланFич киймати ушбу номоддий активларни ишлаб чикаришга сарфланган хакикий харажатлар суммаси сифатида аникланади (мисол 3).

Номоддий активлар чет эл валютаси хисобига сотиб олинишида сотиб олинаёт-ган номоддий активларнинг киймати операция содир этилган санадаги Узбекистон Республикаси Марказий банки курси буйича чет эл валютасини сумга хисоблаб утказиш йули билан аникланади.

Сотиб олинган номоддий активларнинг киймати (сотиб олиш нархи, шунингдек ет-казиб бериш ва бошка кушимча харажат-

лар) хисобда 080 «Номоддий активларга харажатлар» субсчётининг дебетига ва 15 «Турли дебитор ва кредиторлар билан хисоб-китоблар» счётининг тегишли суб-счётлари кредитига ёзилади. Номоддий активларнинг дастлабки киймати буйича ки-рим килиниши 030 «Номоддий активлар» субсчётининг дебетига ва 080 «Номоддий активларга харажатлар» субсчётининг кредитига ёзилади.

Бошка юридик ва жисмоний шахслар-дан беFараз олинган номоддий активлар хисобда мазкур номоддий активнинг бухгалтерия хисобига кирим килиш вактида белгиланган тартибда аникланган жорий бозор киймати буйича 080 «Номоддий активларга харажатлар» субсчётининг дебетига ва 262 «Бюджет ташкилотини ривож-лантириш жамFармаси маблаFлари буйича даромадлар» субсчётининг кредитига ёзилади. Агарда ушбу номоддий актив буйича етказиб бериш ва ишчи холатга келтириш билан боFлик бошка харажатлар амалга оширилса, у холда ушбу харажатлар мазкур номоддий активнинг кийматини оши-ради ва хисобда 080 «Номоддий активларга харажатлар» субсчётининг дебетига ва 15 «Турли дебитор ва кредиторлар билан хисоб-китоблар» ёки бошка тегишли счёт-ларнинг субсчётлари кредитига ёзилади. Номоддий активнинг киймати буйича кирим килиниши 030 «Номоддий активлар» субсчётининг дебетига ва 080 «Номоддий активларга харажатлар» субсчётининг кредитига ёзилади.

Инвентаризация жараёнида аникланган хисобга олинмаган номоддий активлар, ортикча чикиш аникланган санадаги ай-нан шунга ухшаш номоддий активларнинг бозор киймати буйича уларнинг хакикий ахволини хисобга олган холда бахоланади (ортикча чикиш сабаблари ва айбдор шахслар кейинчалик аникланади), белгиланган тартибда ташкилот хисобига кабул килинади хамда бухгалтерия хисобида 030 «Номоддий активлар» субсчётининг дебе-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 11

Мисол 3. Мисол учун, бюджет ташкилотига бюджет мабла^ х,исобидан компьютер дастури

(программаси) сотиб олинди:

Дебет Кредит Сумма

1. Бюджет маблати х,исобидан номоддий актив сотиб олиш учун маблат утказилганда (мисол учун АСБО дастур сотиб олиш учун) 159 232 2.0 млн. сум

2. АСБО дастури (диск) сотиб олингани х,ак,идаги хужжатга асосан бюджет ташкилотига кирим килинганда 080 159 2.0 млн. сум

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

3. Сотиб олинган АСБО дастури (диск)ни ташкилотга урнатиш учун кушимча харажатлар (масалан сафар харажатлари) килинганда 159 232 0.2 млн. сум

4. Сотиб олинган АСБО дастури (диск) ташкилотга урнатилганда 080 159 0.2 млн. сум

5. Номоддий активларни харид килиш ва унинг яратилиши билан ботлик, барча харажатлар х,исобга олинади ва номоддий актив сифатида х,исобга олинди 030 080 2.2 млн. сум

Бошка юридик ва жисмоний шахслардан беfараз олинган номоддий активлар

Бошка юридик ва жисмоний шахслардан бетараз олинган номоддий активлар х,исобида мазкур номоддий активнинг бухгалтерия х,исобига кирим килиш 080 262 1.3

Агарда ушбу номоддий актив буйича етказиб бериш ва ишчи хрлатга келтириш билан ботлик, бошка харажатлар амалга оширилса 080 159 0.1

Номоддий активнинг киймати буйича кирим килиниши 030 080 1.4

Инвентаризация жараёнида аникланган х,исобга олинмаган номоддий активлар

Инвентаризация жараёнида аникланган х,исобга олинмаган номоддий активлар, ортикча чикиш аникланган санадаги айнан шунга ухшаш номоддий активларнинг бозор киймати буйича уларнинг х,акикий ах,волини х,исобга олган хрлда бах,оланишда: 030 273 0.8

тида ва 273 «Инвентаризация натижасида ортикча чиккан мол-мулклар» субсчёти-нинг кредитида акс эттирилади.

Номоддий активлар фойдаланишга ярок-сиз х,олга келгунига кадар х,исобда акс эттирилади. Фойдаланишга яроксиз х,олга келган номоддий активлар белгиланган тартибда х,исобдан чикарилади.

Номоддий активлар куйидагилар натижасида ташкилот балансидан х,исобдан чикарилади: тугатиш; сотиш;

беFараз бериш;

камомад ёки йукотишнинг аникланиши; конунчиликда назарда тутилган бошка доллар.

Яроксиз х,олатга келиши муносаба-ти билан номоддий активлар кийматининг х,исобдан чикарилиши 030 субсчётнинг кредитига ва номоддий активнинг кирим килиш манбасидан келиб чиккан х,олда, ^акикий харажатларни х,исобга олувчи 231, 241, 251, 261 ёки 271 субсчётларнинг дебе-тига ёзиш йули билан акс эттирилади.

Ташкилотлар томонидан номоддий ак-тивларнинг беFараз берилиши х,исобда 030 субсчётнинг кредитида ва номоддий активнинг кирим килиш манбасидан келиб чиккан х,олда, х,акикий харажатларни х,исобга олувчи 231, 241, 251, 261 ёки 271 субсчётларнинг дебетида акс эттирилади.

Номоддий активларни х,исобдан чика-ришда асосий воситаларни х,исобдан чика-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 11

ришда тулдириладиган хужжат шакллари-дан фойдаланилади.

Номоддий активларнинг инвентариза-цияси конунчиликка мувофик амалга оши-рилади.

Инвентаризация натижасида аникланган камомаднинг аник айбдори топилмаган ёки моддий-жавобгар шахслардан ун-дириб олиш имкони булмаган холларда, кам чиккан номоддий активлар хисобдан чикарилишидан курилган зарар ташкилот хисобига олиб борилади ва бухгалтерия хисобида номоддий активнинг киймати-нинг хисобдан чикарилиши 030 субсчёт-нинг кредитида ва ушбу номоддий активнинг кирим килиш манбасидан келиб чиккан холда, хакикий харажатларни хисобга олувчи 231, 241, 251, 261 ёки 271 субсчётларнинг дебетида акс эттирилади.

Моддий жавобгар шахс (ёки бошка ходим) айбдор деб тан олинган ва агар-да номоддий актив бюджет маблаFлари хисобидан харид килинган булса ёки харид килинган манбасини аниклашнинг имкони булмаса, айбдор шахсдан ундириладиган сумма конунчиликда белгиланган тартибда тегишли бюджет даромадига утказиб бери-лади ва бухгалтерия хисобида куйидагича акс эттирилади:

кам чиккан номоддий активнинг кий-матининг хисобдан чикарилиши 030 суб-счётнинг кредитида ва ушбу номоддий активнинг кирим килиш манбасидан келиб чиккан холда, хакикий харажатларни хисобга олувчи 231, 241, 251, 261 ёки 271 субсчётларнинг дебетида;

айбдор шахсдан ундириладиган сумма-нинг бюджет даромадларига хисобланиши 170 «Камомадларга доир хисоб-китоблар» субсчётининг дебетида ва 160 «Бюджет-га туловлар буйича бюджет билан хисоб-китоблар» субсчётининг кредитида;

айбдор шахс томонидан камомад суммасининг туланиши тегишли пул маблаFларини хисобга олувчи субсчётлар-

нинг дебетида ва 170 «Камомадларга доир хисоб-китоблар» субсчётининг кредитида;

маблаFларнинг бюджет даромадига утказиб берилиши 160 «Бюджетга туловлар буйича бюджет билан хисоб-китоблар» субсчётининг дебетида ва пул маблаFларини хисобга олувчи субсчётларнинг кредитида акс эттирилади.

Моддий жавобгар шахс (ёки бошка ходим) айбдор деб тан олинган холда (агар-да номоддий актив бюджетдан ташкари маблаFлар хисобидан харид килинган булса), айбдор шахсдан ундириладиган сумма ташкилотнинг бюджетдан ташкари маблаFлари буйича хисобвараFига кирим килинади ва бухгалтерия хисобида куйидагича акс эттирилади:

кам чиккан номоддий активнинг кий-матининг хисобдан чикарилиши 030 суб-счётнинг кредитида ва 170 «Камомадларга доир хисоб-китоблар» субсчётининг дебетида акс эттирилади. Агарда мазкур номоддий активнинг киймати ва моддий жавобгар шахс хисобига олиб борилган сумма уртасида фарк мавжуд булса, ушбу фарк 170 субсчётнинг дебетида (ёки кредитида) ва 272 «Бошка бюджетдан ташкари да-ромадлар» субсчётининг кредитида (ёки номоддий активнинг кирим килиш манбасидан келиб чиккан холда хакикий харажатларни хисобга олувчи 231, 241, 251, 261 ёки 271 субсчётларнинг дебетида) акс эттирилади;

айбдор шахс томонидан камомад суммасининг туланиши тегишли пул маблаF-ларини хисобга олувчи субсчётларнинг дебетида ва 170 субсчётнинг кредитида акс эттирилади.

Агарда номоддий актив бюджет ва бюджетдан ташкари маблаFлар хисобига сотиб олинган булса, айбдор шахсдан ундириладиган сумма номоддий актив кийматидаги бюджет ва бюджетдан ташкари маблаFларнинг улушига мос ра-вишда таксимланиб, маблаFнинг тегишли кисми бюджет даромадига утказиб берила-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 11

ди, колган кисми ташкилотнинг бюджетдан ташкари маблаFлар буйича x1исобвараFига кирим килинади ва тулиFича моддий-техника базасини мустах,камлашга сарфла-нади.

Агарда аникланган камомад урнига моддий жавобгар шахснинг ташкилот их-тиёрига берган номоддий активи камомад чиккан номоддий актив кийматига тенг ёки кам булса, ушбу номоддий актив бел-гиланган тартибда бозор кийматида ки-

рим килинади, етишмайдиган кисми эса моддий жавобгар шахс томонидан пул маблаFларини киритиш билан копланади ва бухгалтерия х,исобида мазкур Йурикномада белгиланган тартибда акс эттирилади.

Номоддий активлар буйича эскириш х,исоблаб ёзилмайди. Аналитик х,исоб АВ-6-сон шаклдаги инвентар карточкада х,амда 326-сон шаклдаги асосий воситалар буйича айланма кайдномада юритилади.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикасининг 1996 йил 30 августдаги «Бухгалтерия х,исоби туFрисида»ги 279-1-сонли конуни.

2. Узбекистон Республикаси Молия вазирлигининг 2010 йил 17 декабрдаги 105-сонли буйруFи билан тасдикланган ва Адлия вазирлигида 2010 йил 22 декабрда 2169-тартиб ракам билан руйхатдан утказилган «Бюджет ташкилотларида бухгалтерия х,исоби туFрисида»ги Йурикнома.

3. Узбекистон Республикаси Макроиктисодиёт ва статистика вазирлиги, Молия вазирлиги, Давлат солик кумитасинининг 2002 йил 29 октябрдаги 4-, 129-, 2002-86-сонли карорлари билан тасдикланган (Адлия вазирлигида 2002 йил 4 декабрда 1192-ракам билан руйхатдан утказилган) «1 январь х,олати буйича асосий фондларни х,ар йиллик кайта бах,олашни утказиш тартиби туFрисида»ги Низом.

4. Узбекистон Республикаси Молия вазирлиги, Иктисодиёт вазирлиги ва Давлат архитектура ва курилиш кумитасининг 2013 йил 29 ноябрдаги 68-, 38-, 4-сонли карорлари билан тасдикланган (Адлия вазирлиги томонидан 2013 йил 19 декабрда 2538-ракам билан руйхатдан утказилган) «Бюджет ташкилотларининг асосий во-ситаларининг эскиришини аниклаш ва бухгалтерия х,исобида акс эттириш тартиби туFрисида»ги Низом.

5. Узбекистон Республикаси Молия вазирининг 2011 йил 27 августдаги 57-сонли буйруFи билан тасдикланган, Узбекистон Республикаси Адлия вазирлиги томонидан 2270-тартиб ракам билан 2011 йил 27 сентябрда руйхатдан утказилган «Узбекистон Республикаси Давлат бюджетидан маблаF билан таъминланадиган ташкилотларнинг даврий молиявий х,исоботларини тузиш, тасдиклаш х,амда такдим килиш буйича» коидалар.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 11

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.