Научная статья на тему 'Бюджет муассасаларида счётлар режасининг моҳияти ва улардан самарали фойдаланиш масалалари'

Бюджет муассасаларида счётлар режасининг моҳияти ва улардан самарали фойдаланиш масалалари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
436
112
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
бухгалтерия ҳисоби / бухгалтерия ҳисоботи / Ягона счётлар режаси / товармоддий бойликлар / инвентар ва хўжалик жиҳозлари / захиралар / проводкалар / Accounting / recording / reporting / Single Card of Accounts / stock reserves / inventory / accounting operations

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Исмайлов Қ., Бекбосынов Қ.

Мақолада Ўзбекистон Республикасида амалга оширилаётган бюджет ташкилотларида бухгалтерия ҳисобини такомиллаштиришга қаратилган ислоҳотлар ёритилган. Бунда бюджет муассасларида товар-моддий заҳираларини, инвентар ва хўжалик жиҳозларини ҳисобга олишда қўлланиладиган операциялар мисол тариқасида келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CARD OF ACCOUNTS IN BUDGET ORGANIZATIONS AND EFFICIENCY O THAT IMPLEMENTATION

There are discussed in the article issues of accounting system improvement in the budget organizations and directions of reforming in the area in the Republic of Uzbekistan. There are provided examples of accounting operations in budget organizations for inventory and stock reserves records.

Текст научной работы на тему «Бюджет муассасаларида счётлар режасининг моҳияти ва улардан самарали фойдаланиш масалалари»

Исмайлов К.С.

Корак,алпок, Давлат университети "Бухгалтерия х,исоби ва аудит" кафедраси мудири, и.ф.н., доцент,

Бекбосынов К.

ассистент

БЮДЖЕТ МУАССАСАЛАРИДА СЧЁТЛАР РЕЖАСИНИНГ МОЩТИ ВА УЛАРДАН САМАРАЛИ ФОЙДАЛАНИШ МАСАЛАЛАРИ

Узбекистон Республикаси бозор ицтисодиётига утиш даврида давлат молия тизимида цатор ислоцотлар амалга оширилиб келинмоцда. Хусусан, республикамиз мустацилликка эришгач, бюджет ташкилотларида бозор ицтисодиёти тамойилларига асосланган бухгалтерия цисоби тизими шаклланиб, такомиллашиб келмоцда. Бу борада бухгалтерия цисоби тизимининг самарали юрити-лишида счётлар режасининг ту^ри цулланилиши алоцида ацамият касб этади.

Узбекистон Республикаси молия тизи-мини шакллантиришнинг илк давриданок асосий ислох,отлар тизимнинг институцио-нал узгаришларининг амалга оширилиши-га каратилган булиб, бунда катор тадбир-лар амалга оширилди. Жумладан, мустакил Узбекистон узининг мафкуравий кадр-кийматларини тиклай бошлади. Яъни узининг кадимий урф-одатлари, удумлари ва кадр-кийматларига таяниб, х,аёт тарзини шакллан-тира бошлади. Куплаб ташкилий узгаришлар амалга оширилди. Бунда катор маъмурий буйрукбозликка асосланган вазирликлар, кумиталар, мах,аллий бошкарув органлари ва идоралари тугатилиб, бозор иктисодиёти ша-роитига мослашган муассаса ва ташкилотлар тараккий эта бошлади. Мазкур ислох,отлар х,озирда жах,он микёсида тан олинаётган "Узбек модели"га асосланган булиб, унинг самараси иктисодиётнинг тез суръатларда усишида намоён булмокда.

Мафкуравий ва ташкилий ислох,отлар билан бир каторда, давлат молия тизими ва бюджет маблаFларидан фойдаланув-

чи муассасалар, жумладан, таълим муасса-салари меъёрий-х,укукий базасини янгитдан шакллантирилишига ва боскичма-боскич тараккий этишига эътибор каратилди.

Давлат бюджети ва бюджет маблаFларидан фойдаланувчи муассасаларни молия-лаштиришга доир ислох,отлар каторида куйидагиларни келтирса булади: 1996 йил 30 августдаги Узбекистон Республикаси «Бухгалтерия х,исоби туFрисида»ги конун, Узбекистон Республикаси Вазирлар Мах,камасининг 1999 йил 3 сентябрдаги 414-сонли "Бюджет ташкилотларини маблаF билан таъмин-лашни такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида"ги карори, 2000 йил 14 декабрдаги Узбекистон Республикасининг "Бюджет тизими туFрисида"ги конуни, 2004 йил 26 августдаги Узбекистон Республикаси "Давлат бюд-жетининг Fазна ижроси туFрисида"ги конуни, Узбекистон Республикаси Адлия вазирли-гининг 2010 йил 22 декабрдаги 2169-сон-ли «Бюджет ташкилотларида бухгалтерия х,исоби туFрисида Йурикнома» кабилар бу

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2013, 9

Ягона счётлар режасини ва уни куллаш йурицномасини жорий цилинишининг асослари

Бюджет ташкилотлари бухгалтерия хисоби. Бюджет меъёрий-хукукий асослари ва уларни куллаш йурикномалари

Давлат бюджета газна ижроси

йуршдаомаси ва Давлат бюджета ижросининг бопща меъёрий-^укувдш асослари

Бухгалтерия ^исобининг миллий стандартлари,

жумладан, НСБУ (№21)

Бухгалтерия хдсоби

Ягона счётлар режаси (ЯСР) ва уни куллаш йурикномаси

борада туб узгаришларнинг юзага келишига олиб келди.

Таълим муассасаларида бухгалтерия х,исобини юритишнинг такомиллаш-тириб борилишида келтирилган меъё-рий х,ужжатларнинг ах,амияти катта. Булар-дан «Бюджет ташкилотларида бухгалтерия х,исоби туFрисида Йурикнома» алох,ида эъ-тиборга лойик. Давлат бухгалтерия х,исоби тизими ислох,отларининг амалга оширили-ши молия ислох,отларининг мантилий даво-ми булиб, уни амалга ошириш заруратини куйидаги омиллар такозо этган:

• бухгалтерия х,исоби ва х,исоботининг давлат молияси, Fазначилик операциялари, бюджет ташкилотлари, давлат максадли фондла-ри ва бошка фондлар х,аракатларининг ягона тартиб-коидаларини жорий килишни ортик кечиктириб булмаслиги;

• бухгалтерия х,исоби ва х,исоботининг Халкаро Валюта Фонди стандартларига

(ХВФ-2001) ва бошка халкаро стандартларга мувофиклаштирилиши лозимлиги.

Аввалги Ягона счётлар режаси куйидаги камчиликларга эга булган:

• Ягона счётлар режасини тайёрлаш-да унинг ХВФ-2001 стандартларига мос-лигига расмий ёндашилган булиб, амалда кулланилиши бесамара эди;

• бухгалтерия х,исоби юритилишида касса услуби ва х,исоблаш услубларининг мувофиклаштирилган х,олда кулланиш тад-бирлари етарлича такомиллаштирилмаган эди;

• мавжуд Ягона счётлар режаси бухгалтерия проводкаларининг расмийлаштирилиши-да юзага келадиган барча, жумладан, бюджет ташкилотларидаги, давлат максадли фондла-ридаги ва бошка бюджетдан ташкари фонд-лардаги булиши мумкин булган х,олларни узида мужассамламаган эди.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2013, 9

Уз урнида, янги Ягона счётлар режасининг кабул килиниши Узбекистон Республикаси Молия вазирлиги томонидан янги халкаро стандартларга мос келадиган Бюджет тасни-фини ишлаб чикиш ва жорий килиш имкони-ятини яратди.

Бюджет ташкилотлари томонидан х,исобот йилини якунлаш операцияларини бухгалтерия х,исоби ва х,исоботида акс эттириш буйича берилаётган айрим саволларга аниклик ки-ритиш, шунингдек, мазкур операцияларни х,исобда акс эттириш буйича "Бюджет ташки-лотларида бухгалтерия х,исоби туFрисидаги Йурикнома" (2010 йил 22 декабрь, 2169-сон-ли) талабларини куллаш "Бюджет ташкилот-ларида х,исобот йилини якунлаш операция-ларининг бухгалтерия х,исоби ва х,исоботи"да акс эттирилади.

Муассасаларнинг бухгалтерия х,исоби мазкур йурикноманинг 25-иловасига мувофик, бюджет ташкилотларида бухгалтерия х,исобининг счётлар режасига асосан юрити-лади. Узбекистон Республикаси Молия вазирлиги билан келишилмаган х,олда, ушбу счётлар режасининг узгартирилиши ёки счётлар режасида келтирилмаган счётларни ёки субсчётларни куллаган х,олда бухгалтерия х,исобининг юритилиши такикланади.

Бюджет муассасаларида товар-моддий зах,ираларни х,амда инвентар ва хужалик жих,озларини х,исобга олиш энг куп учрайди-ган х,ол булганлиги учун уларда батафсилрок тухталамиз.

Бюджет муассасаларида товар-моддий зах,ираларни х,исобга олишнинг асосий вази-фалари куйидагилардан иборат:

- барча моддий кийматликларнинг бутли-гини таъминлаш х,амда ишлатилиши ва туFри фойдаланилиши устидан назорат урнатиш;

- зах,иралар ва харажатларнинг белгилан-ган меъёрларини кузатиб бориш;

- белгиланган тартибда реализация кили-ниши лозим булган, фойдаланилмайдиган материалларни уз вактида аниклаш;

- ташкилот омборларида мавжуд булган колдиклар х,акида аник маълумотлар олиш ва х,.к.

Товар-моддий зах,ираларни х,исобга олув-чи счётларда ташкилотга тегишли булган ва хизмат килиш муддати бир йилдан ортик булмаган ёки бир операцион цикл мобайнида

фойдаланиладиган мол-мулклар, жумладан, курилиш-таъмирлаш материаллари, озик-овкат мах,сулотлари, ёкилFи ва ёнилFилар, озука ва ем-хашак, тара (идиш)лар, кишлок хужалик мах,сулотлари ва ишлаб чикариш буюмлари, устирувдаги ва бокувдаги чорва моллари, укув, илмий ва бошка максадлар учун материаллар х,амда лаборатория си-новида булган, узок вакт фойдаланиладиган материаллар, шартнома асосида бажарила-диган илмий-тадкикот ишлари учун махсус асбоб-ускуналар ва бошкалар х,исобга оли-нади.

06 "Бошка товар-моддий захиралар" счёти куйидаги субсчётларга булинади:

060 "Курилиш материаллари";

061 "Озик-овкат мах,сулотлари";

062 "Дори-дармонлар ва ярани боFлаш воситалари";

063 "Инвентар ва хужалик жих,озлари";

064 "ЁнилFи, ёкилFи-мойлаш материалла-ри";

065 "Машина ва асбоб-ускуналарнинг эх,тиёт кисмлари";

069 "Бошка товар-моддий зах,иралар"

Бюджет муассасаларида фойдаланишда-ги инвентар ва хужалик жих,озлари х,исобини юритиш алох,ида эътиборга лойик буланлиги сабабли, уни амалга оширишдаги операция-ларда тухталиб утамиз.

Фойдаланишдаги инвентар ва хужалик жих,озлари ташкилотнинг кундалик эх,тиёжлари учун фойдаланиладиган хужалик материаллари ва канцелярия буюмлари (электр лампалари, совун, чутка ва х,.к.), шунингдек, бошка инвентар ва хужалик жих,озлари х,исобланади. Инвентар ва хужалик жих,озларини фойдаланиш-га бериш вактида уларнинг киймати тулик ^акикий харажатларни х,исобга олувчи тегишли субсчётларнинг дебетига олиб бо-рилади ва бир вактнинг узида балансдан ташкари 10 "Фойдаланишдаги инвентар ва хужалик жих,озлари" счётида акс эттирилади. Инвентар ва хужалик жих,озлари кейинчалик фойдаланиш (ишлатиш)га яроксиз х,олга кел-ганда, уларнинг киймати балансдан ташкари 10 "Фойдаланишдаги инвентар ва хужалик жих,озлари" счётидан тегишли тартибда рас-мийлаштирилган (бухгалтерия проводкасиз)

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2013, 9

Юк,оридагиларнинг балансда акс этирилиши

308-сон шаклдаги "Бош-журнал китоби"да акс этирилиши.

Мазмуни дт кт 159 232 091 063 231 10

дт кт дт кт дт кт дт кт дт кт

Туланди 250 250 250 250

Сотиб олинди 250 250 250 250

Кирим килинди 250 250 250 250

Фойдаланишга берилди 250 250 250 250 250

V БУЛИМ. БАЛАНСДАН ТАШКАРИ СЧЁТЛАР Ижарага олинган асосий воситалар (01) 380

Масъул саклашга олинган товар-моддий кийматликлар (02) 381

Катъий хисобот бланкалари (04) 382

Ишончсиз дебиторларнинг карзларини харажатга чиказилиши (05) 383

Марказлаштирилган таъминот буйича туланган моддий кийматликлар (06) 384

Укувчилар ва талабаларнинг кайтарилмаган моддий кийматликлар буйича карзлари (07) 385

Кучма спорт совринлари ва кубоклари (08) 386

Туланмаган йулланмалар (09) 387

Фойдаланишдаги инвентар ва хужалик жихозлари (10) 388 0 250

х,исобдан чикариш далолатномаси асосида х,исобдан чикарилади.

Куйида бир бюджет муассасасига жа-вон сотиб олиниши ва унинг бухгалтерия х,исобининг туFри юритилиш тартиби мисол тарикасида келтирилади:

Муассасага жавон олиш учун бюджет маблаFлари х,исобидан туланди:

159Дт- 232 Кт - 250.0 минг сум Муассаса девонхонаси учун жавон (1 дона) сотиб олинди:

091 Дт-159 Кт - 250.0 минг сум. Муассаса омборига кирим килинди: 063 Дт-091 Кт - 250.0 минг сум. Муассаса омборига кирим килинган жавон девонхонага фойдаланишга берилди, яъни: 231 Дт-063 Кт - 250.0 минг сум. Сотиб олинган жавон юкоридаги проводка буйича бир вактнинг узида балансдан ташкари 10 "Фойдаланишдаги инвентар ва хужалик жих,озлари" счётига утказилади.

231, 232 субсчётлари йил якунида ёпила-ди ва субсчёт буйича йил охирида колдик колмайди.

Фойдаланишдаги инвентар ва хужалик жих,озларининг сакланишини таъминлаш максадида балансдан ташкари 10 "Фойдаланишдаги инвентар ва хужалик жих,озлари" счёти буйича аналитик х,исоб 296-сон шак-

лдаги дафтарда фойдаланувчилар ва ташки-лотнинг булинмалари буйича алохида холда юритилади.

Юкорида келтирилган мисолларга асосла-ниб, куйидаги хулосаларга келиш мумкин:

Товар моддий захиралар хисобини юри-тиш буйича янги "Бюджет ташкилотла-рида бухгалтерия хисоби туFрисидаги Йурикнома" (2010 йил 22 декабрь, 2169-сон-ли) аввалги бухгалтерия хисобини юритиш йурикномасига нисбатан мукаммал ишлаб чикилган. Жумладан, аввалги йурикномадаги моддий захиралар, кам бахоли ва тез эски-рувчи буюмлар бир неча субчётларда юри-тилган булса, эндиликда субчётлар нисбатан мукаммал холатга келтирилди. Бу эса бюджет ташкилотлари хисобхонасидаги бухгалтерия хисоби ишларини осонлаштирди ва бухгалтерия х,исоб регистрларини юритишда хам кулайликларни келтириб чикарди.

Бюджет ташкилотларининг счётлар режа-си буйича к,улланиладиган счётларнинг бюджет ташкилотлари хисобчилари учун тулик ва тушунарли килиб ишлаш, хисоботлар тай-ёрлаш ва проводкаларни туFри олиб бо-риш учун "Бюджет ташкилотларида бухгалтерия хисоби туFрисидаги Йурикнома"га амал килиб бориш, авваламбор, бу сох,ада ишлов-чи мутахассисларнинг уз малакалари ва ва-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2013, 9

зифаларига маъсулиятли ёндашишлари би-лан боFл и к.

Бюджет муассасаларида х,исобчилар х,амда моддий жавобгар шахсларнинг турFун ишлашларини таъминлаш, бу сох,адаги кад-рлар "юкори окувчанлигини" баратараф килиш борасида чора-тадбирларнинг иш-лаб чикилиши х,озирда долзарб масала булиб колмокда.

Бюджет муассасаси х,исобчилари уз билим-куникмаларини оширишлари учун алох,ида курслар ташкил этилиши лозим. Шу-нингдек, бюджет муассасалари х,исобчилари

ва моддий жавобгар шахсларга юзага кел-ган камчиликлар юзасидан, авваламбор, низом ва йурикномалар асосида курсатмалар бериш, уларнинг уз ишларига булган масъу-лиятларини ошириш чора-табирлари ишлаб чикилиши лозим.

Бюджет муассасалари бухгалтерия х,исобларини, жумладан, товар-моддий зах,иралар х,исобини юритишда янги "УзА-сбо" дастурий таъминотини куллаш кенг кулайликлар яратилишига олиб келади, х,исобхонадаги баъзи бухгалтерия регистрла-ри х,исоби камаяди.

Адабиёт:

1. Давлат бюджетининг пул маблаFларини режалаштириш ва бошкариш тарти-би туFрисидаги Низом. "Узбекистон Республикаси конун ^ужжатлари туплами". 2010 йил, 24-25-сонлар.

2. Халкаро валюта фонди томонидан ишлаб чикилган Давлат молияси статистика-си буйича кулланма. Халкаро бухгалтерлар федерацияси томонидан ишлаб чикилган Давлат секторида бухгалтерия х,исобининг халкаро андазалари. ХВФ, 2001.

3. Узбекистон Республикаси «Бухгалтерия х,исоби туFрисида»ги конуни, 1996 йил.

4. Узбекистон Республикаси «Бюджет тизими туFрисида»ги конуни, 2000 йил.

5. Узбекистон Республикаси Адлия вазирлигида 2002 йил 14 мартда 1111-сон би-лан руйхатдан утказилган «Узбекистон Республикаси давлат бюджетини тузиш ва ижро этиш коидалари», 2002 йил.

6. Узбекистон Республикаси Адлия вазирлигида 2010 йил 22 декабрда 2169-сон би-лан руйхатдан утказилган «Бюджет ташкилотларида бухгалтерия х,исоби туFрисидаги Йурикнома», 2010 йил.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2013, 9

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.