Научная статья на тему 'Бюджет ташкилотларида бухгалтерия ҳисоби ҳужжатларини юритиш тартиби'

Бюджет ташкилотларида бухгалтерия ҳисоби ҳужжатларини юритиш тартиби Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
3939
471
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
синтетик ҳисоблар / аналитик ҳисоблар / бюджет ташкилоти / счётлар режаси / баланс. / synthetic accounts / analytic accounts / budget organization / card of account / balance.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Хайдаров Мирёқуб Тожиевич

Мақолада бюжет ташкилотларида синтетик ва аналитик ҳисоб регистрларини юритиш, счётлар режасига риоя қилиш, бюджет ташкилотлари бухгалтерия ҳисобини юритишда баланснинг хусусиятлари каби масалалар ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ORDER RECORD KEEPING IN THE BUDGETARY ORGANIZATIONS

There is discussed in the article the issues of accounting in the budget organizations, implementation of synthetic and analytical accounts, card of accounts implementation rules, specifics of budget organizations balancing.

Текст научной работы на тему «Бюджет ташкилотларида бухгалтерия ҳисоби ҳужжатларини юритиш тартиби»

Хайдаров М.Т.,

иктисод фанлари номзоди, доцент

БЮДЖЕТ ТАшКИЛОТЛАРИДА БУХГАЛТЕРИЯ ЩОБИ ЩЖАТЛАРИНИ ЮРИТИШ ТАРТИБИ

ХАЙДАРОВ М.Т. БЮДЖЕТ ТАШКИЛОТЛАРИДА БУХГАЛТЕРИЯ ХИСОБИ ХУЖЖАТЛАРИНИ ЮРИТИШ ТАРТИБИ

Маколада бюжет ташкилотларида синтетик ва аналитик х,исоб регистрларини юритиш, счётлар режасига риоя килиш, бюджет ташкилотлари бухгалтерия х,исобини юритишда баланснинг хусусиятлари каби масалалар ёритилган.

Таянч иборалар: синтетик х,исоблар, аналитик х,исоблар, бюджет ташкилоти, счётлар режаси, баланс.

ХАЙДАРОВ М.Т. ПОРЯДОК ВЕДЕНИЯ УЧЕТНОЙ ДОКУМЕНТАЦИИ В БЮДЖЕТНЫХ ОРГАНИЗАЦИЯХ

В статье освещаются вопросы ведения аналитических и синтетических счетов бюджетных организаций, соблюдение правил ведения плана счетов, особенности ведения балансов бюджетных организаций.

Ключевые слова: синтетические счета, аналитические счета, бюджетные организации, план счетов, баланс.

KHAYDAROV M.T. ORDER RECORD KEEPING IN THE BUDGETARY ORGANIZATIONS

There is discussed in the article the issues of accounting in the budget organizations, implementation of synthetic and analytical accounts, card of accounts implementation rules, specifics of budget organizations balancing.

Keywords: synthetic accounts, analytic accounts, budget organization, card of account, balance.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 5

Узбекистон Республикаси бюджет цонунчилигида кенг мицёсда амалга оширилаётган ислоцотлар бу тизимда фаолият курсатаётган барча мутахассилар, аввалам-бор бухгалтерия цисобини юритаётган мутахассислар малакаларига мунтазам равишда талабларни ошириб бормоцда. Куплаб бюджет ташкилотларида бухгалтерия цисоби кадрларининг цунимсизлиги кузатилмоцда. Бунинг асосий сабабларидан бири - уларнинг малака-си етарли даражада эмаслигидир. Шунинг учун бюджет ташкилотлари бухгалтерия цисобини юритишда маълум тартибни урганиш долзарб масалалардан бири булиб турибти.

Бюджет ташкилотларида синтетик ва аналитик х,исоб регистрларининг юри-тилиши ва х,исоботларни шакллантириш к,абул к,илинган аник, к,оидаларга риоя к,илинган х,олда юритилади. Хужжатлар санаси буйича тартиблаштирилиб текши-рилади.

Узбекистон Республикаси Молия вази-рининг Узбекистон Республикаси Адлия вазирлиги томонидан 2010 йил 22 де-кабрда руйхатдан утказилган 2169-сонли буйруFи билан тасдик,ланган «Бюджет ташкилотларида бухгалтерия х,исоби туFрисидаги Йурик,нома»га асосан мемориал ордерлар бош х,исобчи (ёки унинг уринбосари) ва ижрочи (х,исобчи) томонидан юритилади ва имзоланади.

Барча мемориал ордерлар 308-сон шаклдаги «Бош журнал китоби»да руй-хатга олинади. «Бош журнал китоби» х,ар бир субсчёт буйича юритилади.

Хужжатларни х,исобга олиш учун дои-мий рак,амли мемориал ордер жамланма к,айдномалар билан расмийлаштирилади.

Мемориал ордерлар куйидагича таф-сифланади:

• 1-мемориал ордер - касса опера-циялари буйича жамланма к,айднома, 381-сон шакл;

• 2-мемориал ордер - бюджет маблаFларининг х,аракатига доир жамланма к,айднома, 381-сон шакл;

• 3-мемориал ордер - бюджетдан ташк,ари маблаFлар х,аракатига доир жамланма к,айднома, 381-сон шакл;

• 5-мемориал ордер - иш х,ак,и ва стипендиялар буйича х,исоб-китоб вара-калари йиFиндиси, 405-сон шакл;

• 6-мемориал ордер - турли ташки-лотлар ва муассасалар билан олиб бори-ладиган х,исоб-китоблар буйича жамланма к,айднома, 408-сон шакл;

• 8-мемориал ордер - х,исобдор шахслар билан х,исоб-китоблар буйича жамланма к,айднома, 386-сон шакл;

• 9-мемориал ордер - асосий во-ситаларнинг жойдан жойга кучиши ва х,исобдан чик,арилишига доир 438-жам-Fарма кайднома;

• 11-мемориал ордер - озик,-овк,ат-лар киримига доир 398-жамFарма к,айд-нома;

• 12-мемориал ордер - озик,-овк,ат-лар чик,имига доир 411-жамFарма кайднома;

• 13-мемориал ордер - товар мод-дий захираларнинг чик,имига доир 396-жамFарма к,айднома;

• 15-мемориал ордер - болани мак-табгача тарбия муассасаларида сак,ла-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 5

ганлик учун ота-оналар бадали х,исобига доир х,исоб-китобларга доир 406- жам-Fарма кайднома.

Колган операциялар (асосий воси-таларга эскиришни х,исоблаш, асосий фондларни х,ар йилги кайта бах,олаш, бюджетдан ташкари даромадлар х,исоби, йилни якунлаш операциялари ва х,.к.) ва кайтариш - «Сторно» операциялари буйича алох,ида мемориал ордер-лар тузилади (274-сон шакл) ва улар х,ар ой учун алох,ида 16 ракамидан бошлаб ракамланади.

Операциялар х,ажмига караб жам-ланма кайдномаларни тузиш талаб килинмайдиган ташкилотларда субсчёт-лар корреспонденцияси алох,ида мемориал ордерларда (274-сон шакл) ёки юкоридаги Йурикноманинг 35-бандида келтирилган доимий ракамлар берилиб курсатилади.

Алох,ида мемориал ордерлар опера-цияларнинг содир булишига караб, аммо бошланFич х,исоб х,ужжатлари олин-гандан кейинги кундан кечиктирмас-дан айрим х,ужжатларга ёки бир хилдаги х,ужжатларнинг бир гурух,и асосида тузилади. Субсчётлар корреспонденцияси мемориал ордерларда икки ёклама ёзув коидасига мувофик ёзиб борилади.

Хар бир мемориал ордерда х,ар бир субсчётга ёзилган курсаткичлар жам-ланиб, 308-шаклдаги бош китобда субсчётлар дебет, кредитининг тегишли то-монига киритилади. Субсчётлар дебет ва кредитга киритилган курсаткичларнинг йиFиндиси мемориал ордер буйича сумма дафтар катагига мос келади.

Сальдолар амалга оширилган опера-цияларнинг акси булиб, х,ар ой бошига чикарилади. Бунда дебет сальдоларнинг натижаси кредит сальдоларнинг нати-жасига мос булиши керак. Хар ой якуни буйича чикарилган сальдолар аналитик

китоблар ва бирламчи х,ужжатларнинг натижалари билан таккосланиб текши-риб чикилади.

Масалан, асосий воситаларнинг дебет ва кредит айланмалари йиFиндиси 326-шаклда моддий жавобгар шахслар буйича айланма кайдномага киритилган дебет ва кредит айланма натижалари билан, чорак охирига эса чорак охирига колган кийматларнинг барча жавобгар шахслар буйича жамFарилган киймати билан, шунингдек, 072 счёт дебет ва кредити, сальдолари х,амда 280-счёт кийматининг узгаришлари билан таккослаб курилади.

Товар моддий захираларнинг чорак охирига колган кийматлари моддий жавобгар шахслар ва субсчётлар буйича жамFарадиган М-44 шаклдаги айланма кайдноманинг тегишли субсчётлари йиFиндиси билан таккосланиб текшири-лади.

308-шаклдаги бош китоб маълумот-лари таккосланиб ва тах,лил килиб, туFрилигига ишонч х,осил килингандан кейин 1-шаклдаги баланс х,исоботининг моддалари Узбекистон Республикаси Ад-лия вазирлигида 2011 йил 27 сентябр-да 2270-сон билан руйхатга олинган «Узбекистон Республикаси давлат бюд-жетидан маблаF билан таъминланади-ган ташкилотларнинг даврий молиявий х,исоботларини тузиш, тасдиклаш х,амда такдим килиш коидалари» асосида шакл-лантирилади.

Харажатлар сметасининг ижроси х,аки-даги 2-шаклдаги х,исоботни шаклланти-ришдан олдин бюджет ташкилотлари:

- харажатлар сметаларига белгиланган тартибда киритилган узгартиришларнинг Бюджет ташкилотларида бухгалтерия х,исоби туFрисидаги Йурикнома билан тасдикланган 294-сон шаклдаги касса

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 5

ва х,ак,ик,ий харажатларни х,исобга олиш дафтарига туFри ёзилганлигини;

- х,исобот даври учун бюджетдан мо-лиялаштирилган маблаFларнинг тасдик,-ланган харажатлар сметаларига мувофик, х,олда (киритилган узгартиришларни х,исобга олган х,олда) амалга оширил-ганлигини (тегишли мемориал ордер-лар, 294-шакл дафтари ва бошк,а х,исоб регистрлари асосида);

- х,исобот чорагида амалга оширил-ган касса харажатларининг ^азначилик булинмалари орк,али амалга оширилган туловларнинг) туFрилигини (тегишли мемориал ордерлар, 294-шакл дафтари ва бошк,а х,исоб регистрлари асосида);

- х,ак,ик,ий харажатларнинг х,исоб ре-гистрларига туFри ёзилганлигини (тегишли мемориал ордерлар ва 294-шакл дафтари маълумотлари асосида) текшириб чикишлари лозим.

Дебиторлик ва кредиторлик карз-лари тутрисида маълумот ташкилот-нинг х,исобот даври охирига бюджет ва бюджетдан ташк,ари маблаFлари х,исо-бидан мавжуд дебиторлик ва кредитор-лик карзлари туFрисидаги ахборотни умумлаштириш ва тах,лил к,илиш учун шакллантирилади.

«Дебитор ва кредитор к,арздорлик» кисмида бюджет ташкилотининг барча мавжуд карзлари куйидаги к,аторларда акс эттирилади.

- иш х,ак,и ва унга тенглаштирилган туловлар;

- иш х,ак,ига кушимчалар;

- капитал куйилмалар;

- бошк,а харажатлар;

- харажатлар гурух,лари буйича жами;

- туловларнинг махсус турларига доир х,исоб-китоблар (156-счёт);

- Пенсия жамFармаси х,исобидан амалга ошириладиган х,исоблаш буйича (163-счёт);

- камомадларга доир х,исоб-китоблар буйича (170-счёт);

- талабалар билан тулов-шартнома маблаFлари юзасидан х,исоб-китоблар буйича (175-счёт);

- юк,оридаги акс эттирилганлардан ташк,ари бошк,а х,исоб-китоблар буйича дебитор ва кредиторлик к,арзлари;

- «Хаммаси» к,аторида ташкилотнинг барча мавжуд дебиторлик к,арзлари акс эттирилади.

308-шакл бош китобдаги 112-субсчёт-нинг дебет ва кредит айланмалари, 261, 262-субсчётларнинг йил боши ва х,исо-бот даври охирига шаклланишидаги фарклар 294-шаклдаги харажат модда-ларида йиFилган натижалар бир-бирига так,к,осланади, тах,лил к,илингандан сунг бюджет ташкилотини ривожлантириш жамтармаси буйича пул маблатлари ^аракати тутрисида х,исобот шакллан-тирилади.

308-шакл бош китобдаги 112-субсчётнинг дебет ва кредит айланма-лари, 261, 262-субсчётларнинг йил боши ва х,исобот даври охирига шаклланишидаги фарклар 294-шаклдаги харажат моддаларида йиFилган натижалар бир-бирига таккосланади, харажатлар иж-роси туFрисидаги 2-шаклдаги х,исоботда ривожлантириш жамFармасига бюджет х,исобидан утказилган маблаFлар тах,лил килингандан сунг тиббиёт муассаса-ларини ривожлантириш жамтармаси пул маблатлари ^аракати тутрисида ^исоботи шакллантирилади.

Таълим муассасаларида укитишнинг тулов-шартнома шаклидан туш-ган маблатлар ^аракати тутрисида ^исоботни тузишдан аввал укитишнинг тулов-шартнома шаклидан тушган маб-лаFларнинг шаклланиши ва сарфланишига оид барча дастлабки х,ужжатларнинг тулик,лиги, аналитик х,исоб маълумотла-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 5

рининг тегишли синтетик (175, 251, 252) х,исоб маълумотларга мувофиклиги, тегишли х,исоб регистрлари маълумотлари-нинг тулик ва туFри ёзилганлигини куриб чикиб, ушбу х,исобот моддаларини шакл-лантирамиз.

Хисоб ракамлардан олинган кучирма-лар ва бошка тегишли х,исоб регистрлари, бюджетдан ташкари маблаFларнинг шаклланиш манбалари ва сарфланишига доир бирламчи х,ужжатларнинг туликлиги тулик тах,лил килингандан кейин бош^а бюджетдан ташкари маблатлар хара-кати буйича ^исобот шакллантирилади.

Номолиявий активлар ^аракати тут-рисида ^исобот ташкилотнинг х,исобот йили мобайнидаги номолиявий активла-ри (асосий воситалари, номоддий актив-лари ва товар-моддий захиралари)нинг мавжудлиги ва х,аракати туFрисидаги маълумотларни умумлаштириш ва тах,лил килиш учун тузилади. Хисобот шаклини тузишдан олдин бюджет ташкилотлари:

- х,исобот йили бошига мавжуд асосий воситалар, номоддий активлар ва товар-моддий захиралар колдиFининг туFрилигини (асосланганлигини);

- йил мобайнида ташкилотга кирим булган ва ташкилотдан чиким булган барча номолиявий активларни бюджет ва бюджетдан ташкари маблаFлар х,исоби буйича алох,ида х,олда х,исоб регистрларида Бюджет ташкилотла-рида бухгалтерия х,исоби туFрисидаги йурикнома билан тасдикланган 326-сон шаклдаги асосий воситалар буйича ай-ланма кайдномада, 296-сон шаклдаги материал кимматликларнинг микдор-киймат х,исоби дафтари (карточкаси)да, Бош журнал китобида (308-шакл) ва бошка тегишли регистрларда туFри акс эттирилганлигини;

- кирим ва чиким операцияларини тасдикловчи х,ужжатларнинг мавжуд-

лигини ва туликлигини текшириб чика-дилар.

Аналитик х,исоб бухгалтерия х,исоби регистрларида (бухгалтерия дафтарлари, карточкалари, кайдномалари ва бошка-ларда) юритилади.

• Хар бир бухгалтерия дафтари ёзиш-дан олдин барча бетлари (вараклари) ракамланади. Охирги бетнинг орка то-монига бош х,исобчининг имзоси билан куйидаги ёзув ёзиб куйилади: «Ушбу

дафтарда х,аммаси булиб____бет (варак)

ракамланган». Касса дафтари (440-сон шакл), ундан ташкари, шнур билан тикил-ган ва сурFучли мух,р билан мух,рланган, вараклар сони эса ташкилот рах,бари ва бош х,исобчининг имзоси билан тасдикланган булиши керак.

• Хар бир дафтар устига ташкилотнинг номи ва дафтар очилган х,исобот йили ёзиб куйилади. Дафтарда унда очилган субсчётларнинг мундарижаси булиши керак. Ёзувлар дафтарнинг бошка бети-га утказилганда мундарижада шу субсчёт буйича ёзувнинг утказилганлиги, янги бетларнинг раками курсатилган х,олда белгилаб куйилади.

• Бухгалтерия дафтарларида йил туга-гандан кейин буш вараклари куп булса, келгуси йил операцияларини ёзиш учун х,ам фойдаланилиши мумкин.

• Бухгалтерияда бюджет маблаFлари ёки бюджетдан ташкари маблаFлар х,исобидан сотиб олинган (тайёрланган) товар-моддий захираларнинг х,исоби микдор ва сумма ифодасида материал-ларнинг номи, сотиб олиниш (тайёрла-ниш) манбалари ва моддий жавобгар шахслар буйича 296-сон шаклдаги материал кимматликларнинг микдор-киймат х,исоби дафтари (карточкаси)да х,амда М-44-сон шаклдаги материал захиралар буйича айланма кайдномада юритилади.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 5

• Асосий воситаларнинг аналитик х,исоби АВ-6-сон шаклдаги ва АВ-8-сон шаклдаги инвентар карточкаларда юри-тилади. Карточкалар х,ар бир инвентар объект (предмет) буйича юритилади. Бир турдаги предметлар АВ-9-сон шаклдаги карточкаларда х,исобга олинади.

• АВ-6-сон шаклдаги инвентар карточка турар-жой иморатлар (010-субсчёт), нотурар жой иморатлар (011-субсчёт), иншоотлар (012-субсчёт), машина ва жих,озлар (013-субсчёт), транспорт во-ситалари (015-субсчёт)ни х,исобга олиш учун мулжалланган. Инвентар карточ-каларни юритишдан мак,сад асосий воситаларнинг барча тавсифи ва улардаги узгаришларни акс эттиришдан иборат.

• Инвентар карточка бухгалтерия-да х,ар бир алох,ида объект учун очила-ди ва асосий воситаларни кабул килиш-топшириш далолатномаси, мазкур объект учун уни тайёрловчи заводнинг паспорт-лари, техник ва бошк,а х,ужжатлари асо-сида тулдирилади.

• Асосий воситалар объектига илова килинадиган х,ужжатларга мувофик инвентар карточкада объектнинг белгила-ри, яъни, объектнинг инвентар раками, чизмаси, лойих,аси, модели, хили, марка-си, завод (ёки бошк,а) раками, чикарилган (тайёрланган) санаси, кабул килиш дало-латномасининг санаси ва раками, даст-лабки (тиклаш) киймати, харид ва кайта бах,олаш х,ужжатлари буйича эскириши туFрисидаги маълумотлар курсатилади.

• Асосий воситаларнинг бутлиги усти-дан назоратни йулга куйиш учун х,ар бир объект (предмет)га, кутубхона фондла-ридан ташкари, саккиз белгидан (асосий воситалар куп булган х,олларда, ушбу белгилар сони х,ам купайтирилиши мум-кин) иборат инвентар раками берилади.

• Бунда дастлабки уч белги субсчётни билдиради, туртинчи ва бешинчи белги

гурух,ни, колган уч белги эса предмет-нинг гурух,даги тартиб ракамини билдиради. Гурух,лар ажратилмаган субсчётлар буйича эса туртинчи ва бешинчи белги «Нол» билан белгиланади.

Бунда куйидагича инвентар номери берилади:

• масалан: транспорт воситаларига Инв №01501007;

• 015-субсчёт;

• 01-гурух,;

• 007-тартиб раками.

Синтетик х,исоб регистри факат Бош журнал китоби (308- шакл) х,исобланади.

Мемориал ордерлар Бош журнал китобида (308-шакл) руйхатга олинади. Бош журнал китоби утган йилнинг якуний проводкалари ёзилган ва кол-диклар чикарилган Бош журнал кито-бига мувофик йил бошига колдикларни кучириб ёзиш билан очилади. Унга ёзувлар мемориал ордерлар тузилиши биланок, мемориал ордерлар-йиFувчи ведомостлар тузилганда эса ойига бир маротаба ёзилади.

Синтетик ва аналитик субсчётлардаги бухгалтерия ёзувларининг туFрилигини назорат килиш учун тегишли аналитик субсчётларнинг х,ар бир гурух,и буйича айланма кайдномалар (М-44-сон шаклдаги материал захиралар буйича айланма кайднома, 285-сон шаклдаги айланма кайднома ва 326-сон шаклдаги асосий воситалар буйича айланма кайднома) тузилади. Айланмалар жами ва айланма кайдномалардаги х,ар бир аналитик субсчёт колдиклари 308-сон шакл Бош-журнал китобидаги мазкур субсчётларнинг колдиклари ва айланма-лари жами билан х,ар ой якуни буйича таккосланади.

Хисоб регистрларига ёзувлар сиёх,, ша-рикли ручка ёки х,исоблаш техникаси во-ситалари ёрдамида бошланFич х,ужжат-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 5

лардан, улар бухгалтерия хизматига кабул килинганидан сунг икки кундан кечиктирмасдан ёзилади. Хар ой тугаган-дан кейин аналитик х,исоб регистларида айланмаларнинг жами х,исобланади ва субсчётлар буйича колдик чикарилади. Бухгалтерия х,исоби регистрларига тас-дикланмаган тузатишларнинг киритили-шига йул куйилмайди. Касса дафтари-да эса тузатишлар ва учириб ёзишларга умуман йул куйилмайди.

Бухгалтерия дафтарлари автоматлаш-тирилган х,олда юритилганда дафтарлар (журналлар) вараклари дафтарлар очил-ган пайтдан бошлаб усиб борувчи тар-тибда автоматик тарзда ракамланади. Дафтарларнинг ахборот ташувчиларда чикарилган вараклари хронологик тар-тибда тикилади. Йиллик вараклар сони эса бюджет ташкилотининг рах,бари ва бош бухгалтерининг имзоси билан тасдикланади.

Бухгалтерия регистларининг саклани-шини, уларнинг расмийлаштирилишини ва архивга топширилишини бош бухгалтер таъминлайди. Бухгалтерия ре-гистрлари, улар архивга топширилгунга кадар, махсус хоналарда ёки ёпиладиган шкафларда бош бухгалтер томонидан тайинланган шахснинг жавобгарлигида сакланиши керак.

Жорий йилдаги х,исоб регистрлари ёзувларида аникланган хатолар куйидаги тартибда тузатилади:

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

а) баланс топширгунга кадар шу х,исо-бот даврида аникланган, мемориал ордер маълумотларининг узгаришини талаб килмайдиган хатолар ана шу хато ёзил-ган ёзув ёки матннинг устидан ингичка чизик билан учирилади (учирилган ёзув-ни укиш мумкин килиб) ва унинг усти-га янги, туFри матн (ёзув) ёки суммани ёзиб куйиш йули билан тузатилади. Бир вактнинг узида тегишли катор четидаги

х,ошияга бош бухгалтернинг имзоси билан «Тузатилган» деб изох, берилади ва тузатилган сана курсатилади;

б) баланс топшириш вактига кадар мемориал ордерда утиб кетган хато ёзув унинг характерига караб кушимча мемориал ордер билан ёки «Кизил сторно» усулида тузилади.

Бюджет ташкилотларида счётлар режа-сини юритишнинг маълум тартибга риоя килиниши лозим. Счётлар режаси - бу бюджет ташкилотининг операцияларини жорий бухгалтерия х,исоби учун тайинланган ва маълум тартибда ракамланган бухгалтерия х,исобининг биринчи дара-жали ва иккинчи даражали субсчётлари-нинг тизимга солинган руйхатидир.

Счётлар биринчи тартибли счётларга (синтетик счётларга) ва иккинчи тартибли счётларга (субсчётларга) булинади.

Бюджет ташкилотларида операциялар-нинг синтетик х,исоби иккинчи тартибли счётлар (субсчётлар) буйича олиб бори-лади, шунинг учун х,ам жорий х,исобда одатда субсчётнинг уч хонали раками кулланилади.

Бюджет ташкилотларининг ягона счётлар руйхати тартиб усулига хос равишда ракамланган. Бунинг мазмуни шуни бил-дирадики, булимлар рим ракамлари билан, счётлар эса араб ракамлари билан ракамланади.

1-боб. Номолиявий активлар.

2-боб. Молиявий активлар.

3-боб. Дебиторлар ва Кредиторлар.

4-боб. Молиявий натижаларни х,исобга олувчи счётлар.

5-боб. Балансдан ташкари счётлар.

Бюджет ташкилотларида бошланFич

х,исоб ^ужжатлари хужалик операцияла-ри амалга оширилаётган вактда ёки опе-рациялар амалга ошириб булинганидан кейин тузилади. Хисобот даврига тегишли булган хужалик операциялари, агар улар

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 5

амалга оширилганлигини тасдик,ловчи х,ужжатлар олинмаган булса, тегишли бошланFич х,исоб х,ужжати расмийлашти-рилиб, бухгалтерия х,исобида акс эттири-лади.

БошланFич х,исоб х,ужжатларининг мажбурий реквизитлари куйидагилардир: ташкилотнинг номи, х,ужжатнинг номи ва раками, у тузилган сана ва жой, хужалик операциясининг номи, мазмуни ва микдор улчови (натура ва пулда ифо-даланган х,олида), масъул шахсларнинг шахсий имзолари.

Хисоб регистрларида акс эттирилади-ган ёзувлар учун тулик расмийлаштирил-ган бошланFич х,исоб х,ужжатлари асос булиб хизмат килади.

Бюджет ташкилотларда пул, товар-моддий ва бошка бойликларни кабул килиш ва бериш учун асос булиб хизмат киладиган х,ужжатлар, шунингдек, харажатлар сметаси ижросига таал-лукли барча х,ужжатлар х,амда молия-вий х,исоботлар ташкилот рах,бари ва бош х,исобчи томонидан имзоланади. Бош х,исобчи ёки унинг уринбосари томонидан имзоланмаган бошланFич х,исоб х,ужжатлари ижро учун яроксиз х,исобланади ва ижрога кабул килин-майди.

Касса кирим ордерлари бош х,исобчи (ёки унинг уринбосари) ва кассир то-монидан имзолангандагина ижро учун ярокли х,исобланади.

БошланFич х,исоб х,ужжатларини тузган х,амда имзолаган шахслар уларнинг уз вактида туFри ва аник тузилиши, шунингдек, бухгалтерия х,исобида акс эттириш учун уларнинг белгиланган муддатларда ташкилот бухгалтериясига топширили-шига жавобгардирлар.

Моддий кимматликларни харид ки-лишга доир х,ужжатларда моддий жа-

вобгар шахснинг бу кимматликларни олганлиги туFрисидаги имзоси, бажа-рилган ишларга доир х,ужжатларда эса ишни кабул килганлик туFрисида тегишли шахсларнинг имзоси булиши керак.

Хужжатлардаги ёзувлар сиёх, билан ёки шарикли ручка, кимёвий калам ёки замонавий х,исоблаш техникалари воси-тасида ёзилади.

БошланFич х,исоб х,ужжатларида учи-риш, кириш ва изох,ланмаган тузатиш-ларга йул куйилмайди.

БошланFич х,исоб х,ужжатларида йул куйилган хатоларни тузатиш нотуFри ёзилган матн ёки суммани устидан чи-зиб учириш ва унинг устига туFри матн ёки суммани ёзиб куйиш йули билан бажарилади. НотуFри ёзувни учиришда унинг устидан ингичка чизик билан (кейинчалик уни укиш мумкин булиши учун) чизиб куйиш керак. БошланFич х,исоб х,ужжатидаги барча хатоларни ту-затишлар «Тузатилган» деган ёзув билан изох,ланиши ва тузатиш киритил-ган сана курсатилган х,олда х,ужжатни имзолаган шахсларнинг имзоси билан тасдикланиши керак.

Банк ва касса-пул х,ужжатларида ту-затишлар ва учириб ёзишларга йул куйилмайди.

Бухгалтерияга келиб тушган бошланFич х,исоб х,ужжатларининг конунчиликка мувофиклиги (бошланFич х,исоб х,ужжат-ларининг тулик ва туFри расмийлашти-рилиши, барча реквизитларининг мав-жудлиги, айрим курсаткичларнинг бир-бири билан мантикан боFланганлиги ва бошкалар) текширилиши шарт.

Куйидаги мисолни бошланFич хужжат-ларни юритиш борасида келтириш мум-кин:

1-мемориал ордерда жамFариладиган КО-1 шаклдаги кирим касса ордери, КО-2

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 5

шаклдаги чиким касса ордери ва чиким касса ордерига илова килинадиган 389-шаклдаги иш хаки аванс бериш учун тулов кайдномаси, Т-49 шаклдаги х,исоб-китоб тулов кайдномаси ёки 5-мемориал ордерда жамFариладиган ташкилотнинг ишга кабул килганлик, бушатганлик ва ходимларни тасдикланган штатлар жад-вали ва иш х,аки ставкаларига мувофик жойдан-жойга кучириш х,акидаги буй-рукларининг нусхалари, 421-сон шаклдаги фойдаланилган иш вакти х,исоби ва иш х,аки х,исоблаш табели, ишдан бушашда ёки таътилга кетишда килинган х,исоб-китобларининг 425-сон шаклдаги таътил бериш (ишдан бушаш) буйича х,исоб ёзуви ёки 8-мемориал ордерда жамFариладиган 286-шаклдаги аванс х,исоботи каби х,ужжатлар.

БошланFич х,ужжатларни юритиш бо-расида куйидаги мисолни келтириш мум-кин:

1-мемориал ордерда жамFариладиган КО-1 шаклдаги кирим касса ордери, КО-2 шаклдаги чиким касса ордери ва чиким касса ордерига илова килинадиган 389-шаклдаги иш х,аки аванс бериш учун тулов кайдномаси, Т-49 шаклдаги х,исоб-китоб тулов кайдномаси ёки 5-мемориал ордерда жамFариладиган ташкилотнинг ишга кабул килганлик, бушатганлик ва ходимларни тасдикланган штатлар жад-вали ва иш х,аки ставкаларига мувофик жойдан-жойга кучириш х,акидаги буйрук-ларининг нусхалари, 421-сон шаклдаги фойдаланилган иш вакти х,исоби ва иш х,аки х,исоблаш табели, ишдан бушашда ёки таътилга кетишда килинган х,исоб-китобларининг 425-сон шаклдаги таътил бериш (ишдан бушаш) буйича х,исоб ёзуви ёки 8-мемориал ордерда жамFариладиган 286-шаклдаги аванс х,исоботи каби х,ужжатлар.

Баланснинг хусусиятлари АКТИВ:

1-боб. Номолиявий активлар (асо-сий воситалар, номоддий активлар, товар-моддий захиралар, тугалланмаган кури-лиш ва ишлаб чикариш харажатлари).

2-боб. Молиявий активлар (бюджет маблаFлари, бюджетдан ташкари маблаFлар, кассадаги накд пул маблаF-лари, бошка пул маблаFлари ва молиявий куйилмалар).

3-боб. Дебиторлар (турли ташкилот-лар, бюджет ва бюджетдан ташкари фондлар, ходимлар ва юкори ташкилот-лар билан х,/к).

ПАССИВ:

4-боб. Кредиторлар турли ташкилот-лар, бюджет ва бюджетдан ташкари фондлар, ходимлар ва юкори ташкилот-лар билан х,/к).

5-боб. Молиявий натижалар ёки ак-тивнинг соф ^иймати (жорий йилга молиявий натижалар ва якуний молиявий натижалар).

5-боб. Молиявий натижалар ёки активнинг соф ^иймати

1-боб. Номолиявий активлар

+

2-боб. Молиявий активлар

+

3-боб. Дебиторлар

4-боб. Кредиторлар

Бюджет ташкилотларида бошланFич х,ужжатларни юритишга доир меъёрий-^укукий х,ужжатларга шарх,лар келтириш, уларни мисоллар билан шарх,ловчи укув кулланмалар ва амалий маколаларда ёритиб бориш куннинг долзарб масала-ларидан х,исобланади.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 5

Катор давлатларда, масалан Венгрия-да, катта булмаган бюджет ташкилот-ларида алохида бухгалтерия хисобини юритувчи булинмалар умуман йук. Улар-нинг бухгалтерия хисобларини юри-тиш ва харидларини амалга ошириш тулалигича махаллий Fазначиликка юкла-тилган. Яъни, паст малакали куплаб бух-галтерлар штатларига эхтиёж бартараф килиниб, юкори малакали ва маъсули-

ятли Fазна ходимлари бир нечта бюджет ташкилотларининг ишларини юритиш учун масъулдирлар.

Бюджет ташкилотларида бухгалтерия хисобини юритишда шу каби халкаро тажрибаларни урганиш ва халкаро таж-рибаларни жорий килиш имконларини топиш хам бухгалтерия хисобини юритишда ижобий самара бериши мумкин.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Молия вазирининг Узбекистон Республикаси Ад-лия вазирлиги томонидан 2010 йил 22 декабрда руйхатдан утказилган 2169-сонли буйруFи билан тасдикланган «Бюджет ташкилотларида бухгалтерия х,исоби туFрисидаги Йурикнома». // http://www.lex.uz/pages/GetAct.aspx?lact_id = 1714689.

2. Остонакулов М. Бюджет ташкилотларида янги бухгалтерия хисоби. - Т.: «Янги аср авлоди», 2011.

3. Бухгалтерское дело. Учебное пособие. / Под редакцией доктора экономических наук, проф. Хахонтовой Н.Н. - М.: «КноРус», 2010.

4. Медведев М.Ю. Теория бухгалтерского учета. Учебник. - М.: «Омега», 2007.

5. Бухгалтерский учет. Учебник, 2-е издание, переработанное и дополненное. / Под редакцией доктора экономических наук, проф. Соколова Я.В. - М.: «Проспект», 2002.

6. Кутер М.И. Теория бухгалтерского учета. - М.: «Финансы и статистика», 2008.

7. Мехмонов С.У. Давлат бюджети Fазна ижроси шароитида бухгалтерия хисобини такомиллаштириш масалалари. / «Давлат молиясини ислох, килишнинг долзарб муаммолари» Республика илмий-амалий конференция материаллари. Т., 2009 йил 2 декабрь. -241-243-б.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 5

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.