Научная статья на тему 'Бюджет кодексини жорий этиш шароитида харажатлар мажбуриятлари реестрини тузиш'

Бюджет кодексини жорий этиш шароитида харажатлар мажбуриятлари реестрини тузиш Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
187
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
бюджет / реестр (рўйхат) / мажбуриятлар / ваколатлар / бюджет харажатлари / бюджет хизматлари / Бюджет кодекси / public budget / registry / liabilities / credentials / budget expenditures / budget services / budget code

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Хайдаров М.

Мазкур мақола Ўзбекистон Республикаси Қонунчилик палатаси томонидан 2013 йил 28 ноябрда қабул қилинган Бюджет кодексида келтирилган харажатлар мажбуриятлари реестрининг жорий қилиниши бюджетни янгича услубда режалаштириш, ижросининг мунтазам мониторинги ва якуний ҳисоботини баҳолаш билан боғлиқ масалаларни ёритишга бағишланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

BUDGET CODE AND PUBLIC BUDGET EXPENDITURE LIABILITIES REGISTRY

In november 2013 Parliament of the Republic of Uzbekistan adopted Budget Code of the country. That is new stage of Budget legislation development. There is considered in the article the issues of complex approach of public budget expenditure liabilities registry in accordance with adopted Budget Code.

Текст научной работы на тему «Бюджет кодексини жорий этиш шароитида харажатлар мажбуриятлари реестрини тузиш»

ДАВЛАТ БЮДЖЕТИ ВА FA3HA4l^nMK ТИЗИМИ / ГОСУДАРСТВЕННЫЙ БЮДЖЕТ И КАЗНАЧЕЙСКАЯ СИСТЕМА

>

Хайдаров М.

иктисод фанлари номзоди, доцент

БЮДЖЕТ КОДЕКСИНИ ЖОРИИ ЭТИШ ШАРОИТИДА ХАРАЖАТЛАР МАЖБУРИЯТЛАРИ РЕЕСТРИНИ ТУЗИШ

хаидаров м. бюджет кодексини жории этиш шароитида харажатлар

мажбуриятлари реестрини тузиш

Мазкур макола Узбекистон Республикаси Конунчилик палатаси томонидан 2013 йил 28 ноябрда кабул килинган Бюджет кодексида келтирилган харажатлар мажбуриятлари реестрининг жорий килиниши бюджетни янгича услубда режалаштириш, ижросининг мун-тазам мониторинги ва якуний х,исоботини бах,олаш билан боFлик масалаларни ёритишга баFишланган.

Таянч иборалар: бюджет, реестр (руйхат), мажбуриятлар, ваколатлар, бюджет харажатла-ри, бюджет хизматлари, Бюджет кодекси.

хаИдаров м. составление реестра расходных обязательств в

условии внедрения бюджетного кодекса

В принятом в 28 ноябре 2013 года Бюджетном кодексе Республики Узбекистан, предусмотрена разработка Реестра расходных обязательств. Статья посвящена комплексному решению вопросов разработки и внедрения Реестра расходных обязательств, в рамках принятого законодательства.

Ключевые слова: бюджет, реестр, обязательства, полномочия, расходы бюджета, бюджетные услуги, Бюджетный кодекс,

khaydarov м. budget code and public budget expenditure liabilities registry

In november 2013 Parliament of the Republic of Uzbekistan adopted Budget Code of the country. That is new stage of Budget legislation development. There is considered in the article the issues of complex approach of public budget expenditure liabilities registry in accordance with adopted Budget Code.

Keywords: public budget, registry, liabilities, credentials, budget expenditures, budget services, budget code.

Узбекистон Республикаси Цонунчилик палатаси томонидан 2013 йил 28 ноябрда цабул цилинган, мамлакат Парламенти Юцори палатаси томонидан 2013 йил 12 де-кабрда маъцулланган ва Президент томонидан 2013 йил 26 декабрда тасдицланган Узбекистон Республикаси Бюджет кодексининг жорий цилиниши бюджет цонунчилиги соцасидаги ислоцотларнинг янги босцичга кутарилишини белгилади. Мазкур Кодексда харажатлар мажбуриятлари реестрининг жорий цилиниши бюджетнинг янгича услубда режалаштиришни, ижросининг мунтазам мониторинги ва якуний цисоботини бацолаш ва кейинги давр бюджетини режалаштириш учун чуцур тацлил этишни тацозо этади.

~ДДВЛДТБЮДЖЁТИВДТДЗНАЧЙЛЙКТЙЗЙМИТ Г^ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ БЮДЖЕТ И КАЗНАЧЕЙСКАЯ СИСТЕМА _.

Бюджет кодексининг кабул килиниши давлат бюджетини режалаштириш, унинг ижроси мониторинги ва ижроси хакидаги хисоботларни бахолаш ва тахлил килишга янгича ёндашувни такозо этади. Давлат бюджетини режалаштириш - хар йили бюджет суровини юборишдан бошланади. Бюджет кодексининг 85-моддасида келтирили-шича, Бюджет сурови куйидагиларни узида мужассамлаштиради:

- бюджет ташкилоти, бюджет маблаFлари олувчиси ва бюджет маблаFларини таксим-ловчининг бюджет тизими бюджетлари маблаFларидан фойдаланиш билан боF-лик фаолиятининг микдор ва сифат курсат-кичларини уз ичига олувчи, утган йилда эришилган ва жорий йилда кутилаётган на-тижалар туFрисидаги тахлилий хисоботини;

- харажат мажбуриятларининг уларни киритиш (ижро этиш) учун асос буладиган хамда молиялаштириш манбалари ва амал килиш муддатларини белгилайдиган меъёрий-х,укукий хужжатлар, шартномалар ва (ёки) уларнинг алохида коидалари курса-тилган реестрини;

- бюджет маблаFлари таксимловчисининг ривожланиш дастурини;

- бюджет маблаFлари таксимловчисининг ривожланиш дастури билан узвий боFлик холда тузилган келгуси давр учун бюджет буюртмасини.

Бунда харажат мажбуриятларининг рее-стри бюджет харажатлари борасида энг мухим жужжат булиб, барча бажариладиган ишлар ва уларнинг харажатларини узида мужассамлаштиришни назарда тутади.

Узбекистон Республикаси Конституция-сига (V булим) мувофик, Узбекистонда давлат хокимияти конун чикарувчи (ваколат-ли), ижро этувчи ва суд хокимиятларига булинган. Мос равишда, хокимият органла-рининг вазифалари куйидагиларга олиб ке-лади:

1) меъёрий-х,укукий хужжатларнинг иш-лаб чикилиши ва кабул килинишига;

2) улардан амалга оширилиши учун жа-вобгар хокимият органларининг узига юкла-тиладиганларининг ижросига;

3) хужалик фаолияти субъектлари ва ахоли, ижроия хокимияти органлари томо-нидан мазкур хужжатлар ижроси устидан суд назоратига.

Бу вазифалар буйича ваколатлар марказ ва махаллий хокимият органлари уртасида чекланади1.

Бюджет маблаFларининг шаклланиши ва ишлатилиши билан боFлик ижтимоий вазифалар бюджет сохасида ваколатларнинг чек-ланиш предмети булиб хисобланади. Бюджет харажатлари ва даромад манбаларини меъёрий-х,укукий тартибга солиш буйича конунчилик хокимиятининг фаолияти ва ха-ражатларни молиялаштириш хамда солик маблаFлари ва бошка бюджет даромадлари буйича ижроия хокимияти ваколатлари бун-дай вазифаларга киради.

Ушбу ваколатлар харажатлар мажбуриятларининг вужудга келишига олиб ке-лади, яъни давлат хокимияти марказий ва махаллий органларига бюджет маб-лаFларининг сарфланиш йуналишлари, бюджет харажатларининг микдори ва таркибини аниклаш, бюджет зарурий хажмини шакл-лантириш ва давлат вазифаларининг бажа-рилишини молиялаштириш имкониятини беради.

Хар бир хокимият даражаларида тегиш-ли ваколатлар ва уларни амалга оширишда юзага келаётган харажат мажбуриятларини пухта конуний чегаралаш ва мустахкамлаб куйиш давлат харажатлари ва давлат вази-фаларини сифатли режалаштириш ва бажа-ришнинг зарурий шарти хисобланади. Шу-нингдек, хар бир хокимият даражаларига меъёрий ва ижрочилик фаолиятларини би-риктириб куйиш, яъни бир хил вазифалар буйича харажатлар (конунчилик ва ижро) ваколатлари мазкур вазифаларнинг яна-да сифатлирок бажарилишини ва бюджет

1 Махаллий вакиллик ва ижроия хокимияти органларининг ваколатлари Узбекистон Республикасининг 1994 йил 14 апрелдаги 758-1-сонли "Фукароларнинг узини узи бошкариш органлари туFрисида"ги (янги тахрирдаги) ва 1993 йил 2 сентябрдаги 913-Х11-сонли "Махаллий давлат хокимияти туFрисида"ги конунларига мувофик тартибга солинади.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 6

' 4 ДДВЛДТ^ЮДЖЁТИВДТДЗНДЧЙЛЙКТЙЗЙМЙ"/-.__ГОСУДДРСТВЕННЫЙ БЮДЖЕТ И КДЗНДЧЕЙСКДЯ СИСТЕМД

маблаFларининг янада самаралирок сарфла-нишини таъминлаш имконини беради.

Харажат ваколатлари ва мажбуриятларини х,амда уларни бажарилишига ажратилган да-ромадлар манбаларини мувофиклаштириш мунтазам такомиллашмокда. Бирок х,али бирорта мамлакатда бу масалалар буйича тулик уЙFунликка эришилгани йук. Бу бора-да кенг таркалган куйидаги муаммоларни алох,ида ажратиш мумкин:

1. Ваколатларни чегаралаш шуни кузда тутадики, алох,ида давлат вазифаларининг меъёрий-х,укукий тартибга солиниши мар-казий х,окимият органлари томонидан амал-га оширилади, уларнинг бажарилиши эса мах,аллий х,окимият органларига юклатилган, яъни конун ижодкорлиги фаолияти ижрочи-лик фаолиятидан алох,идалаштирилган. Бунда вазифаларнинг ижроси юзасидан вако-латларнинг мах,аллий даражага утказилиши:

а) тегишли молиявий маблаFларнинг утказилиши, яъни уларни молиялаштириш билан бирга мослаштирилиб бориши мумкин. Бундай утказиш маблаFларни юкори бюджетдан куйи бюджетга максадли ажрат-малар куринишида (субвенциялар шаклида) амалга оширилади;

б) юкори бюджетдан молиялаштириш билан ваколатлар мустах,камлаб куйилмаслиги мумкин.

Биринчи вазиятда (таъминланган мажбу-риятлар) вазифалар ижроси буйича ваколатлар молиявий маблаFлар билан таъминлаш (молиялаштириш) ваколатига ажралиб, улар марказий даража ва мах,аллий х,окимият органларига юклатилган вазифаларнинг бе-восита амалга оширилиши буйича (маъму-рийлаштириш) ваколатларга бириктириб куйилади. Бундай таксимлаш юкори бюджет-дан молиялаштириладиган вазифаларнинг бажарилишига харажатларни куп х,олларда асоссиз купайтиришга ундаши мумкин ва бунинг окибатида бюджет маблаFларидан фойдаланиш самарадорлигини пасайтиради.

Иккинчи вазиятда марказлашган дара-жада меъёрий-^укукий тартибга солишни амалга оширишда вазифаларнинг бажарилиши, шу жумладан, уларни молиялашти-

риш ва маъмурийлаштириш буйича ваколатлар мах,аллий даражага бириктирилади. Бундай таксимлаш натижасида мажбури-ятлар мах,аллий даражада молиявий асос х,исобисиз, яъни молиявий таъминланмаган мажбуриятлар ёки кабул килинган, аммо х,али молиялаштирилмаган карорлар буйича мажбуриятлар киритиладиган вазиятлар юзага келади.

2. Марказлашган ва мах,аллий даражалар уртасида харажат мажбуриятларини аник чегаралаш кейинги муаммо х,исобланади. Масалан, купгина мамлакатларда ижтимоий сох,ага харажат мажбуриятлари (фан, таъ-лим, маданият, соFликни саклаш, жисмо-ний тарбия ва спорт, ижтимоий таъминот), максадли дастурлар ва уларда кузда тутил-ган чора-тадбирларнинг амалга оширилиши х,ам марказлашган, х,ам мах,аллий бюд-жетларга бириктирилган. Бунда ваколатлар мавжуд х,олда, х,ар бир даражадаги бюджет учун харажатлар умумий йуналиши детал-лаштирмаган х,олда таксимланади. Дмали-ётда бундай тартибда маблаFларнинг са-марали ишлатилишини бошкариш жуда мураккаб, чунки куплаб харажат мажбуриятлари барча даражадаги бюджетлар учун хос. Натижада харажат мажбуриятларининг, жумладан, янгитдан киритилганларининг х,ам муайян даражага бириктириб куйилиши конунчилик доирасида колмокда, бу эса умум урнатилган амалиётдан чекиниш, та-крорлашларни истисно этмайди, уларнинг бажарилиши устидан жавобгарликни йукка чикаради ва харажатлардан самарасиз фой-даланилишга олиб келади.

Баъзи х,олларда, кабул килинаётган ва амалга оширилаётган давлат максадли дас-турларининг бюджет харажатларини режа-лаштириш билан кучсиз келишилганлиги кузатилади. Давлат сиёсати доирасида иш-лаб чикилаётган ва амалга оширилаётган бюджетдан молиялаштириладиган алох,ида секторлар/тармокларни ривожлантириш-нинг миллий, давлат, минтакавий х,амда идоравий дастурлари давлат максадли дастурларига киради. Муаммо - бу дас-турларнинг молиялаштирилишини ялпи

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 6

~ДАВ^ 5 > ГОСУДАРСТВЕННЫЙ БЮДЖЕТ И КАЗНАЧЕЙСКАЯ СИСТЕМА _.

бюджет харажатлари билан самарали мувофиклаштирилишидадир.

Бизнинг мамлакатимизда хар йили эъ-лон килинган йил номи буйича давлат дастурлари амалга киритилади. Масалан, 2014 йил - "СоFлом бола" йили, деб эъ-лон килинди. Мазкур устуворликни амалга ошириш максадида кабул килинган дастур тиббий хизмат курсатиш, оналар ва бола-ларни маънавий ривожлантириш буйича катор тадбирларни, спорт тараккиёти ва шу йуналишдаги катор бошка лойихаларни уз ичига олади. Яъни янги харажат мажбурият-ларини киритади ва дастурнинг бажарили-шига оид харажат мажбуриятлари реестри-ни тузиш ва юритиш оркали уларни тизимли хисобга олишга мухтожлик вужудга келади.

Одатда, тараккий этган давлатларда давлат дастурлари урта муддатли тавсифга эга ва, мос равишда, уларда куйилган молия-лаштириш бюджет харажатларини хар йил-лик режалаштиришда хисобга олиниши лозим. Бу молиявий таъминот аник тартиб-ларининг ва каттик бюджет чекловларининг (дастур тадбирларини амалга оширишга кузда тутилаётган маблаFларнинг реал мав-жуд ресурсларга мослиги) урнатилишини талаб килади. Келишув тартиби ва аник тартиботлар мавжуд булмаган шароитда купчилик максадли дастурларга ажратилаёт-ган маблаFлар, бир томондан, молия орган-лари шахсида ижроия хокимияти органлари томонидан бажарилаётган жорий вазифа-ларни кушимча смета ишлаб чикилишининг бир тури хисобланади. Яна бошка томондан эса, тегишли ижроия хокимияти органлари-нинг розилиги билан бу маблаFлар хажми доимо узгаришларга тортилади ва дастур тадбирларининг бажарилиш муддатлари кучирилиши мумкин.

Бюджет сохасидаги конунчиликни тар-тибга солиш амалиёти, харажат мажбурият-ларини аник чегаралаш ва комплекс хисобга олишнинг амал килмаслиги куйидагиларга олиб келиши мумкин:

- бюджет харажатларини реструктуриза-циялаш учун раFбатлар ва имкониятларни чеклайди ва махаллий даражадаги бюджет

сиёсатини амалга ошириш устидан жавоб-гарликни камайтиради;

- марказлашган даражадаги давлат сиё-сатининг урта ва узок муддатли устувор-ликларини хисобга олиб, давлат маб-лаFларини режалаштириш ва самарали фойдаланиш имкониятларини чеклайди, шу оркали баркарор иктисодий усиш шарт-шароитларини бузади.

Юкорида келтирилган мумкин булган муаммоларни бартараф килиш учун барча харажат мажбуриятларини тизимли мониторинг килиш зарур булади. Бу барча харажат мажбуриятларининг инвентаризациясини утказишни талаб килади.

Мана шунинг учун хам, кабул килинган Бюджет кодексида барча харажатлар маж-буриятларининг уларни юритиш, молия-лаш хажмлари ва амал килиш муддатлари-ни белгиловчи меъёрий-хукукий хужжатлар курсатилган холда йиFма реестрини (руйхатини) ишлаб чикиш зарурлиги кири-тилган.

Харажатлар мажбуриятлари реестрини тузиш ва юритиш куйидагиларни уз ичига олади:

- давлат хокимияти органлари функция ва вазифаларини бажариш учун зарур булган бюджет харажатлари хажми, тарки-би, максади ва йуналишларини аниклаш;

- давлат хокимияти органлари томонидан тегишли функция ва вазифаларнинг бажари-лиши билан боFл и к бюджет маблаFларини олувчилар тоифалари ва давлат максадли дастурлари, тадбирларини аниклаш;

- белгиланган харажатлар мажбуриятларини бажариш ва молиявий таъминот меъ-ёрларини урнатиш ва тартибини аниклаш.

Харажат мажбуриятлари реестрини тузиш куйидагиларга имкон бериши зарур:

1) зарурий, аммо конунчилик билан кузда тутилмаган ваколатларни чегаралашда ке-лишмовчиликларни аниклаштириш;

2) харажат мажбуриятларини уларни меъёрий-хукукий тартибга солиш, молиявий маблаFлар билан таъминлаш ва бажариш хамда шу асосда, меъёрий-хукукий хужжатларга тегишли узгартиришлар ва

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 6

ДДВЛДТ^ЮДЖЁТИВДТДЗНАЧЙЛЙКТЙЗЙМЙ"/-.__ГОСУДАРСТВЕННЫЙ БЮДЖЕТ И КАЗНАЧЕЙСКАЯ СИСТЕМА

аникликлар киритишдаги зиддиятликларни аниклаш;

3) харажат ваколатлари ва уни амалга оширишда юзага келадиган бюджет мажбу-риятларини чегаралашнинг ягона тамойил-ларини ишлаб чикиш ва шу асосда кайси харажатлар республика, кайсилари эса мах,аллий бюджетга киришини пухта чегара-лаш зарур;

4) янги харажат мажбуриятларини кири-тиш ва молиявий таъминлаш имкониятлари-ни бах,олаш;

5) жорий ва урта муддатли устуворлик-ларни х,исобга олиб, харажатларни режа-лаштириш.

Давлат максадли дастурлари билан кири-тилаётган харажат мажбуриятларини комплекс х,исобга олиш ва мониторинг килишни ташкил килишнинг куп режалилигини х,исобга олиб, реестрни тузиш ва юритиш яна куйидагиларга имкон беради:

1) качон, кандай меъёрий-х,укукий жужжат билан дастурлар кабул килинганлиги ва кайси сох,аларда (вазирликларда) улар амалга оширилишини мунтазам куриб бориш;

2) дастурларнинг даврийлигини, амалга оширилиш муддатлари ва такрорланиш им-кониятларини кузатиш;

3) кандай давлат маблаFларидан уларни амалга оширишда фойдаланишни тулик, х,ар тарафлама бах,олаш.

Шундай килиб, харажат мажбуриятлари реестридан илмий асосланган режалашти-риш ва давлат харажатлари бажарилишини мониторинг килиш воситаси сифатида фой-даланилади х,амда урта муддатли истикболда харажатларни режалаштириш ва оптимал-лаштириш устуворликларини аниклаш, им-кониятлари ва йуналишларини бах,олаш учун ахборот асоси булиб хизмат килади.

Харажат мажбуриятларини х,исобга олиш, бундан ташкари, бюджет операцияларининг х,исобдорлиги ва уларнинг транспарентлиги максадида х,ам мух,имдир. Харажат мажбуриятларини, уларнинг ёпик кисмини истис-но этганда, чоп этиш бюджет жараёни жо-зибадорлигини ошириш ва, хусусан, давлат харажатларини амалга оширишни режалаш-

тириш ва рационаллигини бах,олаш имкони-ятларини яратади.

Ва них,оят, амалга оширилган харажат мажбуриятлари буйича бюджет х,исоботи кандай давлат дастурлари муваффакиятли амалга оширилганини, кандай дастурлар-ни молиялаштиришда давом этиш лозим-лигини, реестрга киритилган лойих,алардан х,ар бирини амалга оширишга ажратил-ган давлат маблаFларининг самарадорлиги кандайлигини тах,лил килиш ва бах,олаш им-конини беради.

Мазкур вазифаларни амалда руёбга чикариш учун харажат ваколатларини шакл-лантириш ва юритиш тартибларини ишлаб чикиш зарур. Шу максадда БМТ лойих,аси билан ягона форматда Реестр тузиш буйича Услубий тавсиялар ишлаб чикилган1.

Харажат мажбуриятларини конунчилик томонидан урнатилган чегаралашга муво-фик, харажат мажбуриятларини тузиш ва юритиш икки даражада зарур:

- республика бюджети харажатлари буйича марказий х,окимият органлари томони-дан;

- мах,аллий бюджет харажатлари буйича мах,аллий х,окимият органлари (х,окимиятлар) томонидан.

Узбекистон Республикаси конунлари, Узбекистон Республикаси Вазирлар Мах,камаси ва Президенти фармонлари, карорлари ва фармойишлари, бюджет режа-лаштириши субъектлари томонидан уларга конунчилик томонидан такдим этилган х,укук ва ваколатлар доирасида тузилган шартнома ва келишувлар давлат х,окимияти барча да-ражаларида харажатларни амалга ошириш ва харажат мажбуриятларининг юзага кели-ши асослари булиб хизмат килади.

ЙиFма Реестрдаги бюджетлар даражалари ва х,ар хил турларини х,исобга олиб, харажат мажбуриятларининг куйидаги турлари акс этиши лозим:

1 Острогожская Э.И., Оллояров М., Сидиков Ж., Усма-нов Ш., Аношкина В. Методические указания по составлению реестров расходных обязательств. // Совместный Проект Министерства финансов Республики Узбекистан и Программы развития ООН «Реформа бюджетной системы в Узбекистане». Ташкент, 2011.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 6

~давлатБЮДЖЁТИВАТАЗН^ 7 >

ГОСУДАРСТВЕННЫЙ БЮДЖЕТ И КАЗНАЧЕЙСКАЯ СИСТЕМА _.

1. Вазирлик ва идораларнинг давлат хиз-матларини курсатиш (ишлар бажариш) би-лан боFл и к юзага келадиган харажат мажбу-риятлари.

2. Махаллий бюджетларнинг давлат хиз-матларини (ишлар бажаришлари) курсатиш билан боFл и к харажат мажбуриятлари.

3. Вазирликлар ва идоралар, махаллий бюджетларнинг давлат максадли дастурла-рини амалга ошириш билан боFлик юзага келадиган харажат мажбуриятлари.

4. Куйи бюджетларга бюджетлараро трансфертлар такдим килиш буйича юкори бюджет харажат мажбуриятлари.

5. Узбекистон Республикасининг халкаро хукук субъектларига туловлар, бадал-лар, кайтарилмайдиган утказмалар такдим килиш хамда халкаро молиявий ташкилот-лар буйича харажат мажбуриятлари.

6. Узбекистон Республикасининг Узбекистон Республикаси давлат карзига хизмат курсатиш буйича харажат мажбуриятлари.

7. Юкорида келтирилган турларга кир-майдиган харажат мажбуриятлари.

Харажат мажбуриятлари реестрларининг барча турларини тайёрлаш, такдим килиш ва юритишга нисбатан ягона ёндашувни таъминлаш, уларни тузиш, тахлил килиш ва йиFиш тартибини соддалаштириш максадида барча юкорида курсатилган турлари учун ягона форматни жорий этиш максадга мувофикдир.

БМТ лойихаси ишлаб чиккан ягона фор-матда Реестр тузиш буйича Услубий тавсия-ларга кура, харажат мажбуриятлари Реестри куйидаги курсаткичларни акс эттирадиган жадвал куринишида тузилиши керак:

1. Харажат мажбуриятлари коди.

2. Харажат мажбуриятларининг номи.

3. Харажат мажбуриятларини белгилайди-ган меъёрий-хукукий хужжат реквизитлари.

4. Харажат мажбуриятларининг амал килиш муддатлари.

5. Давлат бюджети харажатларининг бюджет таснифига мувофик мажбуриятларни бажаришга харажатлар хажми.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

6. Харажат мажбуриятларини бажаришга маблаFлар хажмини хисоблаш усули1.

Барча харажат мажбуриятларининг ягона кодификациясига мувофик, хар бир харажат мажбуриятига код бериш зарур булади. Харажат мажбуриятлари кодини харажат мажбуриятлари турларининг шартли кодлашти-рилиши куринишида уларнинг функционал ва ташкилий таснифидан келиб чикиб, бел-гилаш тавсия этилади. Харажат мажбури-ятлари турларини кодлаштириш харажат мажбуриятларини уларнинг юзага келиш та-биатидан келиб чикиб, аник чегаралаш за-рурияти билан белгиланади.

Харажат мажбуриятларининг номлани-ши, яъни давлат органлари ва муассасалари томонидан амалга оширилаётган, бюджет маблаFларини талаб киладиган вазифалар-нинг баён килиниши функционал нуктаи на-зардан максимал даражада кискача ва бир хил аникланишдан иборат булиши керак. Давлат максадли ва минтакавий дастурлари-нинг амалга оширилиши билан боFлик ра-вишда юзага келаётган харажат мажбуриятлари реестрига барча киритилган тадбирлар аник баён (расшифровка) килинган булиши керак.

Харажат мажбуриятларини белгилаш-да муассасаларни саклаш харажатлари мохиятига кура давлат органларининг мак-сади булмаслигини хисобга олиш зарур. Ахолига тегишли хизматлар курсатиш ёки аник бошкарув вазифаларини бажариш максад булиши мумкин. Муассаса мазму-ни - бу бор-йуFи хизмат курсатиш ёки вази-фаларни бажариш учун восита, холос, яъни муассасани тутиб туриш харажатлари - бу хизматларни таъминлаш билан боFлик хара-жатлардир ва мос равишда, бу вазифаларни харажат мажбуриятларининг номланишини аниклашда хисобга олиш зарур.

1 Острогожская Э. И., Оллояров М., Сидиков Ж., Усма-нов Ш., Аношкина В. Методические указания по составлению реестров расходных обязательств. // Совместный Проект Министерства финансов Республики Узбекистан и Программы развития ООН «Реформа бюджетной системы в Узбекистане». Ташкент, 2011. -9-10-б.

' 8 Дав^атбюдЖётИваТаз^ач^тйктйзймй/-

.__ГОСУДАРСТВЕННЫЙ БЮДЖЕТ И КАЗНАЧЕЙСКАЯ СИСТЕМА

Реестрни шакллантиришда меъёрий-^укукий жужжат реквизитларини тулдириш бюджет маблаFларининг ажратилиши-ни кузда тутадиган меъёрий-х,укукий х,ужжатлар тафтишини утказиш имкони-ятини беради. Хукукий х,ужжатлар чора-тадбирларнинг максади, функция ва вази-фаларини, уларни бажариш ва утказиш тар-тибини, ижтимоий стандартларни, молия-лаш х,ажмини х,исоблаш меъёрларини, бюджет харажатларини амалга ошириш билан боFл и к бошка мух,им х,олатларни белгилай-ди. Алох,ида х,ужжатлар, бундан ташкари, давлат органлари ва бюджет муассасала-ри ах,олига х,аётий фаолиятнинг у ёки бу сох,асида (маданият, таълим, уй-жой ва х,.к.) курсатадиган хизмат турларининг руйхатини тартиблайди.

Харажат мажбуриятлари Реестри маж-бурий таркибий кисмининг бюджет маб-лаFларини сифатли бюджет режалаштириш, ижро этиш ва назорат килиш максадида харажат мажбуриятларининг амал килиш муддатлари акс эттирилган булиши керак. Бу маълумот тегишли харажат мажбурия-тини киритиш ва урнатишни белгиловчи меъёрий-х,укукий х,ужжатдан келиб чикиши керак.

Харажат мажбуриятларининг барча юкорида курсатилган турларини бажариш-га харажатлар х,ажми туFрисидаги Реестр булими бюджет харажатларини сифатли ва туFри режалаштириш учун ахборот манбаи булиб хизмат килади.

Харажат мажбуриятларини бажариш учун ажратилаётган маблаFлар х,ажмини х,исоблаш услубияти мух,им роль уйнади. Тегишли харажат мажбуриятларини бажариш-га харажатлар х,ажмлари буйича булим тар-киби режалаштирилаётган йилдаги нарх-лар ва тарифларнинг прогноз килинаётган узгарувчанлигини х,исобга олиб, ишлаб чикиладиган индексларни куллаган х,олда, аввалги даврга х,акикий харажатларни режалаштириш асоси сифатида кузда тутади-

ган бюджет харажатларини режалаштириш х,озирги вактда кулланилаётган бюджет харажатларини режалаштириш услубиятини х,исобга олган х,олда аникланиши керак.

Бюджет режалаштириши амалиёти-да амал килиб турган курсатилган усул (ин-дексациялаш усули) билан бир каторда, яна норматив усул ва жон бошига молия-лаш усулидан фойдаланилади. Давлат бюд-жети харажатларини режалаштиришнинг туFрилигини таъминлаш ва уларнинг жо-зибадорлигини ошириш максадида харажат мажбуриятлари Реестрида режалаштириш усулини шартли кодлаштириш куринишида маблаFлар х,ажмини х,исоблаш усулини курсатиш максадга мувофикдир. Реестрнинг мазкур булими нафакат зарур маблаFлар х,ажмини х,исоблаш нуктаи на-заридан, балки турли давлат дастурлари ва стратегик х,ужжатларда кузда тутилган чора-тадбирларни амалга оширишга харажатларни х,исоблашнинг янги усулларини ишлаб чикиш ёки мослаштириш учун х,ам мух,им.

Шундай килиб, Реестрда х,ар бир харажат мажбурияти буйича харажат мажбуриятини бажаришга маблаFлар х,ажмини х,исоблаш усули курсатилар экан, бу маълумотлар урта муддатли бюджет режаларини амалга оширишга харажатлар х,исобини утказишда х,амда харажат мажбуриятларини х,исоблаш янги услубиятини мослаштириш имконият-ларини бах,олаш учун фойдали булади.

Харажат мажбуриятларининг ишлаб чикилган Реестри мах,аллий молия орган-ларига ва мос равишда, Молия вазирлигига прогноз килинаётган даврга (йил) харажатларни режалаштириш учун бюджет буюрт-маларига илова сифатида такдим килиниши максадга мувофикдир.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 6

ДАВЛАТ БЮДЖЕТИ ВА FАЗНАЧИЛИК ТИЗИМИ / ГОСУДАРСТВЕННЫЙ БЮДЖЕТ И КАЗНАЧЕЙСКАЯ СИСТЕМА 9 *

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Конституцияси. 1992 йил 8 декабрь.

2. Узбекистон Республикаси Бюджет кодекси. 2013 йил 26 декабрь.

3. Узбекистон Республикаси Солик кодекси. 2007 йил 12 декабрь.

4. Узбекистон Республикасининг 1994 йил 14 апрелдаги 758-1-сонли "Фукароларнинг узини узи бошкариш органлари т^рисида"ги (янги тах,рирдаги) конуни.

5. Узбекистон Республикасининг 1993 йил 2 сентябрдаги 913-ХП-сонли "Мах,аллий давлат х,окимияти туFрисида"ги конуни.

6. Острогожская Э. И., Оллояров М., Сидиков Ж., Усманов Ш., Аношкина В. Методические указания по составлению реестров расходных обязательств. // Совместный Проект Министерства финансов Республики Узбекистан и Программы развития ООН «Реформа бюджетной системы в Узбекистане». Ташкент, 2011.

7. Отчет по Проекту ГКНТ при Кабинете Министров Республики Узбекистан №2-052 «Разработка системы мониторинга исполнения государственного бюджета и финансового состояния хозяйствующих субъектов». - Ташкент, 2011.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.