Научная статья на тему 'БУЗОҚЛАРНИ ШОХСИЗЛАНТИРИШДА ФИЗИК, КИМЁВИЙ, ХИРУРГИК ВА ЗАМОНАВИЙ УСУЛЛАРИНИ ҚЎЛЛАШНИНГ ҚИЁСИЙ ТАҲЛИЛИ'

БУЗОҚЛАРНИ ШОХСИЗЛАНТИРИШДА ФИЗИК, КИМЁВИЙ, ХИРУРГИК ВА ЗАМОНАВИЙ УСУЛЛАРИНИ ҚЎЛЛАШНИНГ ҚИЁСИЙ ТАҲЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «Ветеринарные науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
шох / шохсизлантириш / қора қўтир / Dehorning / маз / хирургик / термокаутер / қонли усул / физикафий усул / замонавий усул / коугулация

Аннотация научной статьи по ветеринарным наукам, автор научной работы — Холмирзаев Замонбек Рустамович, Содиқжонов Миролим Мирсаид Ўғли, Дўсёрова Дилфуза Акмал Қизи, Xaлимова Алина Артуровна

Хозирги кунда республикамиздаги чорва фермер хўжаликлари ва аҳоли қўлида боқиб кўпайтирилаётган қорамолларни шохсизлантириш. Бузоқдфрни шохсизлантиришда физик, кимёвий ва хирургик уссулларни қўллаш ва ҳар бир усулнинг салбий ҳамда ижобий кўрсаткичларини қиёсий таҳлил қилиш. Шохсизлантириш техникаси, оғриқсизлантириш, фиксация замонавий усулларни қўллаган ҳолда эришилган натижалар кўрсатилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по ветеринарным наукам , автор научной работы — Холмирзаев Замонбек Рустамович, Содиқжонов Миролим Мирсаид Ўғли, Дўсёрова Дилфуза Акмал Қизи, Xaлимова Алина Артуровна

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БУЗОҚЛАРНИ ШОХСИЗЛАНТИРИШДА ФИЗИК, КИМЁВИЙ, ХИРУРГИК ВА ЗАМОНАВИЙ УСУЛЛАРИНИ ҚЎЛЛАШНИНГ ҚИЁСИЙ ТАҲЛИЛИ»

УДК:636.2+591.478

БУЗОЦЛАРНИ ШОХСИЗЛАНТИРИШДА ФИЗИК, КИМЁВИЙ, ХИРУРГИК ВА ЗАМОНАВИЙ УСУЛЛАРИНИ ЦУЛЛАШНИНГ ЦИЁСИЙ ТА^ЛИЛИ

1Холмирзаев Замонбек Рустамович, 2Содикжонов Миролим Мирсаид ^ли, 3Дусёрова Дилфуза Акмал кизи, 4Xaлимова Алина Артуровна

^ошкент давлат аграр университети ассистент 2'3'4Тошкент давлат аграр университети талаба https://doi.org/10.5281/zenodo.11477511

Аннотация. Хозирги кундареспубликамиздаги чорва фермер хужаликлари ва ауоли цулида боциб купайтирилаётган цорамолларни шохсизлантириш. Бузоцдфрни шохсизлантиришда физик, кимёвий ва хирургик уссулларни цуллаш ва уар бир усулнинг салбий уамда ижобий курсаткичларини циёсий таулил цилиш. Шохсизлантириш техникаси, огрицсизлантириш, фиксация замонавий усулларни цуллаган уолда эришилган натижалар курсатилган.

Калит сузлар: шох, шохсизлантириш, цора цутир, Dehorning, маз, хирургик, термокаутер, цонли усул, физикафий усул, замонавий усул, коугулация.

Abstract. Dehorning of cattle that are currently being bred in the hands of livestock farms and residents in our republic. Application of physical, chemical and surgical methods in calf dehorning and comparative analysis of negative and positive indicators of each method. Dehorning technique, anesthetization, fixation using modern methods are shown.

Чорвачиликнинг корамолчилик тармогида хайвонларни шохсизлантириш ишларига булган эътибор тобора ортиб бормокда. Шохсизлантириш ишларини йулга куйиш хужаликда устирилаётган бузокларни кунлик усишига таъсир курсатиши билан бир каторда хужаликда юз берадиган хайвонлар ва инсонлар уртасидаги турли хилдаги шикастланишларнинг олдини олишга каратилганлигини курсатади. Шу билан биргаликда хайвонларда учрайдиган юкумли ва ички юкумсиз касалликларнинг олдини олиш ва даволашга катта эътибор бериш лозим. Чунки бу касалликларнинг пайдо булиши ва таркалиши хужаликларга катта иктисодий зарар етказади.

Шунинг учун ветеринария фани ва амалиёти олдида катта вазифалар турибди: биринчидан юкумли, инвазион ва ички юкумсиз касалликларни олдини олиш, иккинчидан касалликларни даволаш максадида янги дорилар, хирургик операция усулларини ишлаб чикиш ва амалиётга тадбик этиш.

Хирургик касалликларнинг ичида айникса шикастланишлар кенг таркалган. Уларнинг келиб чикиш сабабларининг асосида хдйвонларни саклаш, озиклантириш, ишлатиш шароитларининг бузилиш ётади, бу эса чорвачиликка катта иктисодий зарар етказади [3].

Майибликларнинг ичида шох билан шикаст етказиш катта фоизни ташкил килади. Шох билан шикастланиш катта ёшдаги хайвонларда 51,14 % ни ташкил килса, ёш хайвонларда эса 61,35 % ни ташкил килади [4].

Шохлаш натижасида тери ва тери ости тукималарда тирналиш, мажакланиш, жарохатланиш, гематомалар, лимфоэкстравазатлар, ковургалар-нинг синиши ва бошка патологик жараёнларнинг ривожланиши аникланган. Бунда тери ва гушт махсулотининг сони ва сифати сезиларли даражада пасаяди.

Бу масаланинг социал томонини хам эътиборга олиш лозим, чунки моллар шохлаши натижасида хайвонларга каровчи ишчилар хам купинча танасини шикастлашлари ва майиб булиб колишлари мумкин. Шунинг учун хужаликларда йирик шохли хайвонлар орасида майибликларнинг олдини олиш максадида шохсизлантиришни ташкил килиш катта ахамиятга эга ва бу хужаликка катта иктисодий самарадорлик келтиради [2].

Текшириш олиб боришдан максад, хайвонларни шохсизлантиришда кулланиладиган самарали усулларни амалиётга тавсия этиш, кулланилган усулларнинг хайвонларнинг физиологик ва морфологик курсаткичларига таъсирини урганиш.

Услублар ва материаллар. Бузокларда шохсизлантириш утказиш техникаси.

Фиксация. Бузоклар турган холида махсус станокга фиксация килинади.

Огрицсизлантириш. Махаллий огриксизлантириш учун тери остига 0,5 % ли новокаин билан шох айланаси буйлаб камал килинади.

Асбоблар. Катта хирургик асбоблар туплами ва куйдирувчи асбоб (паяльни лампа) дан фойдаланилади.

Шохсизлантириш техникалари. Шохнинг усишини олдини олиш усуллари асосан 1-3 хафталик бузокларда олиб борилади, бунинг асосида эпидермис ва тери асосини бузиш ётади [1].

Шохнинг усишини олдини олишни бир неча усули мавжуд, яъни кимёвий, физикавий, Хирургик (конли) ва бу усулларнинг устуворлиги ва сарф харажатларнинг тежалганлиги шунингдек берадиган самараси асосий хисобланиди[2].

Кимёвий усул. Бу кенг таркалган усул булиб хисобланади, шох тепачасига кучли таъсир этувчи кимёвий моддалар (ишкор, кислоталар) ёки китикловчи дори воситаларидан фойдаланиш мумкин. Бу моддаларни ишлатишдан олдин шох усимтаси жойлашган доирасининг жуни калта кирикилиб, бироз намланади, кейин мих ёки штифт билан тери юзини эзиб, унинг бирлиги бузилади ва шох усимтаси атрофига вазелин суртилади.

Физикавий (термик) усул. Куйдириш учун 10 арматурадан ясалган куйдиргичдан фойдаландик. Уни 800-10000С паяльни лампа ёрдамида киздирдик. Термокаутернинг учи шох тепачасига 1 сек. давомида айлантириб босилади, иккинчи шохда 2 сек. тукима очик жигар ранг булгунча босилади. Сониялардаги фарк термокаутер иссиклигини биринчи шохга нисбатан пасайиши хмсобига[3].

Хирургик (конли) усул. Бу усул билан шохсизлантириш учун трепан, Плахотин, Шитов перфоратив пичокдан ёки 1,5-2 см пулат найчанинг бир учини уткирлаб фойдаланиш мумкин[2].

Замонавий усул. Бу усул кейинги йилларда Америка ва Еевропа мамлакатларида куллаб келинмокда. Замонавий усул деб юритилишига сабаб шундаки, олинаётган натижаларда иктисодий самарадорлик юкори. Шохсизлантиришда 1-3 хафталиккача булган бузоклар шох мугуз кавати кайчи ёрдамида кирилиб хар бир шохга 1.5 г микдорда "Dehorning" мази суртилади [1] .

Биринчи тажриба гурухидаги бузоклар кимёвий усулда шохсизлантирилди. Бунинг учун бизлар 1-3 хдфталик 3 бош бузокда ок курай гули ва уругидан тайёрланган спиртли настойкани шох тепачасининг 3-4 жойига 0,5 мл юбордик. Юборишдан олдин бузокларнинг умумий холатини, тана хароратини, нафас олишини ва пульсини текширдик. Бузокларнинг умумий физиологик холати коникарли. Настойкани юборгандан эртаси куни шох тепачаси мавжуд жойида бир оз махаллий харорат борлиги ва огрик хамда кизариш сезилади. Бузоклар безовталанган вактда бошини силкитади (1 -расм).

1-расм. Кимёвий усулда шохсизлантириш

6-7 кунга бориб бузокларнинг холати коникарли булиб, махаллий харорат, огрик ва кизариш сезилмайди, яъни яллигланиш реакцияси сусайган. Клиник курсатгичлар физиологик нормада.

Иккинчи тажриба гурухидаги бузоклар физикавий усулда шохсизлантирилди. Бу усулни куллаш учун 3 хафталик бузоклар, жами 3 бош ажратилиб олинди. Шохсизлантиришни утказишдан олдин бузокларнинг умумий холати, тана харорати, нафас олиши ва юрак уриши текширилди.

Куйдириш учун 10 арматурадан ясалган куйдиргичдан фойдаландик. Уни 800-10000С паяльни лампа ёрдамида киздирдик. Термокаутернинг учи шох тепачасига 1 сек. давомида айлантириб босилади, иккинчи шохда 2 сек. тукима очик жигар ранг булгунча босилади (2-расм)

2-расм. Физик усул (каугулиатор) билан

Эртаси куни куйган жойда бир оз шиш пайдо булади, махаллий огрик ва харорат сезилмайди, бузоклар бир оз безовталанган, клиник курсаткичлар физиологик чегарада.

Учинчи кунга бориб куйдирилган жойда, терининг эпидермис кавати куриши натижасида коракутир хосил булган. Бузокларнинг умумий холати коникарли, клиник курсатгичлар нормада. 15-16 кунларга бориб кора кутир тушиб, шу ерда чандик хосил булди.

Учинчи тажриба гурухидаги бузоклар Хирургик (конли) усулда шохсизлантирилди. Бу усул билан шохсизлантириш учун трепан, Плахотин, Шитов перфоратив пичокдан ёки 1,5-2 см пулат найчанинг бир учини уткирлаб фойдаланиш мумкин. Биз ферма шароитида пулат найчадан фойдаландик. 3-4 хафталик бузоклар, жами 3 бош бузок ажратилиб, уларни шохсизлантиришга тайёрладик. Операция майдончаси тайёрланганидан ва жуни киркилгандан кейин, 2 % ли новокаин эритмаси билан огриксиз-лантирилди. Шох тепачаси атрофидаги тукималарга тери остига новокаин эритмаси юборилди. Найча пичок тепачанинг уртасига куйилиб айлантириш харакати билан то суякка етгунча тукималар

кесиб борилди, сал кия килиб кесилган тери шох илдизи билан олиб ташланади. ^он окишини тампонлар ёрдамида тухтатиб, стрептоцид кукуни сепилади (3-расм).

3-расм. Хирургик (конли) усул

Операциянинг эртаси куни бузоклар оз-моз безовталанган, тукималарда шиш хосил булиб огрик кузатилди. Жарохат атрофига йод суртилиб, стрептоцид кукуни сепилди. Бу даволаш ишлари хар куни олиб борилди. 2-3 кунга бориб жарохат атрофидаги тукималарда хосил булган шиш пасайганлиги кузатилди, махаллий харорат ва огрик сезиларли даражада. Бузокларнинг умумий холати коникарли холатда, клиник курсаткичлари физиологик нормада. 5-7 кунга бориб жарохат атрофидаги тукималарда шиш, махаллий харорат ва огрик сезиларли даражада камайган. Бузокларнинг умумий холати коникарли. 9-10 кунга бориб шиш камайган, махаллий харорат, огрик сезилмайди, жарохат устида кора кутир хосил булган. Бузокларнинг умумий холати коникарли. 3 -4 хафта ичида коракутир тушиб, шу жойда чандик хосил булди.

Туртинчи тажриба гурухидаги бузоклар замонавий усулда шохсизлантирилди. Бу усул билан шохсизлантириш учун 1-3 хафталик бузоклар, жами 3 бош бузок ажратилиб, "Dehorning" мази кулланилди (4-расм). Маз суртилган бузокларнинг физиологик курсаткичлари коникарли даражада, шохсизлантирилган бузокларда безовталиниш кузатилмади. Маз суртилган шохнинг тепа кисмида мугуз каватнинг бузилиши 14 соатда намоён булди. Шохсизлантиришнинг 2 куни кора кутир хосил булди. Чандик хосил булиш муддати 4 кунга тугри келди.

4-расм. Кимёвий усул (Dehorning) мази билан Тадкикот натижалари. Текширишлар Тошкент вилояти Зангиота тумани Назарбек МФЙ да жойлашган "Тулаган" фермер хужалигида олиб борилди.

Тажрибалар хужаликда бокилаётган 1-3 хафталик 12 бош бузокда олиб борилди. Бузоклар хар бири 4 та гурухга булинди.

I тажриба гурухида бузоклар кимёший усулда шохсизлантирилди. Бу усулни амалга оширишда кимёвий моддалар (ишкор, кислоталар) ёки китикловчи дори воситаларидан фойдаланилди.

II тажриба гурухидаги бузоклар физикавий (термик) усулда шохсизлантирилди.

III тажриба гурухида шохсизлантириш хирургик (конли) усулни куллаш оркали амалга оширилди.

IV тажриба гурухидаги бузоклар замонавий усулда амалга оширилди. Тажрибалар шуни курсатадики, таклиф килинган шох усишининг олдини олиш

усулларидан кимёвий, физикавий (термик), хирургик (конли) ва замонавий усуллар яхши натижа беради. Замонавий усулда биринчи марта "Dehorning" мазидан фойдаланилган. Бунда шох илдизини некроза учратиб, яхши натижа олиш мумкинлиги аникланди ва бу усулда сарф харажатлар сезиларли даражада кискартиради бузокларнинг зарарланиш даражаси пасаяди (1-жадвал).

1-жадвал

№ ШОХСИЗЛАНТИРИШ УСУЛЛАРИ I-ГУРУХ^ II-ГУРУХ, III-ГУРУХ, IV-ГУРУХ

1 Кимёвий усул + +

2 Физик усул + + +

3 Хирургик усул + + +

4 Замонавий усул + + + +

Жами: 2 бош 4 бош 3 бош 3 бош

Хулоса, таклиф ва тавсиялар. Юкоридаги утказилаётган тадкикотлар натижасида 13 хафталик бузокларни шохсизлантиришда куйидаги хулосаларга келиб, ветеринария амалиётига тавсиялар берилди.

1. Бузокларни шохсизлантириш самарадорлиги, шохсизлантиришда кулланиладиган усулларни тежамкор тамонларига боглик.

2. Шохсизлантиришда хайвонларнинг нормал физиологик холатини тиклаши учун кетган муддатга этибор каратиш.

3. Шохсизлантирилган бузокларларда асоратларни булмаслиги ва шохнинг урнидан чандик хосил булиш муддатларининг кискаришига боглик.

4. Хужаликларда бузокларни шохсизлантиришда факатгина анъанавий усулларга таяниб колмасдан замонавий усулларнинг тадбик килиниши максадга мувофикдир.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1. Б.Д.Нарзиев, "Оператив хирургия ва топографик анатомия" Тошкент 2023 й

2. Guy St Jean Adrian SteinerA., David Weaver "Bovine Surgery and Lameness", USA, 2005

3. Рустамов Х.К, Окбутаев Я.О, Нарзиев Б. Д, Оператив хирургия. Самарканд, 1997.

4. Шакалов К.И. Профилактика травматизма сельскохозяйственных животных в промышленных комплексах. Л.: "Колос", 1981.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.