Научная статья на тему 'Буюк аждодларимизнинг Бошқарув қарорларини қабул қилишда ўзига хос босиб ўтган йўллари'

Буюк аждодларимизнинг Бошқарув қарорларини қабул қилишда ўзига хос босиб ўтган йўллари Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
712
115
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
кенгаш / тузук / маслаҳат / машварат / мақсад / бошқарув / ҳамжиҳатлик. / board / wise / guidance / purpose / management / solidarity.

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Рустамова Сайёра Хатамовна

Мақолада буюк аждодларимиз, хусусан буюк саркарда Амир темур бобомизнинг давлат бош­ қарувида қарорларни қабул қилиш технологияси ҳақида сўз юритилган ва замонавий менежмент алломалари фикрлари ўртасидаги ўхшашликлар кўрсатилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SPECIFIC WAYS OF MANAGING OF OUR ANCESTORS IN ADOPTING A RESOLUTION

Great ancestors’, especially the great ruler of Amir Temur’s great contrubutions to the managing of adoptionsof resolutions are given and similarities of modern sciences are spoken in this article.

Текст научной работы на тему «Буюк аждодларимизнинг Бошқарув қарорларини қабул қилишда ўзига хос босиб ўтган йўллари»

Рустамова Сайёра Хатамовна,

Тошкент давлат аграр университети Андижон филиали «Агробизнес ва инвестицион фаолият» кафедраси ассистенти

БУЮК АЖДОДЛАРИМИЗНИНГ БОШКАРУВ КАРОРЛАРИНИ КАБУЛ КИЛИШДА УЗИГА ХОС БОСИБ УТГАН ЙУЛЛАРИ

УДК: 33.05

РУСТАМОВА С.Х. БУЮК АЖДОДЛАРИМИЗНИНГ БОШЦАРУВ ЦАРОРЛАРИНИ КАБУЛ КИЛИШДА УЗИГА ХОС БОСИБ УТГАН ЙУЛЛАРИ

Маколада буюк аждодларимиз, хусусан буюк саркарда Амир Темур бобомизнинг давлат бош-карувида карорларни кабул килиш технологияси х,акида суз юритилган ва замонавий менежмент алломалари фикрлари уртасидаги ухшашликлар курсатилган.

Таянч иборалар: кенгаш, тузук, маслах,ат, машварат, максад, бошкарув, х,амжих,атлик.

РУСТАМОВА С.Х. СПОСОБЫ, КОТОРЫМИ НАШИ ВЕЛИКИЕ ПРЕДКИ ПРИНИМАЛИ УПРАВЛЕНЧЕСКИЕ РЕШЕНИЯ

В статье обсуждаются сходства между идеями наших великих предков, особенно великого правителя Амира Темура, о технологии управления правительственными решениями. Ключевые слова: совет, мудрый, руководство, цель, управление, солидарность.

RUSTAMOVA S.X. SPECIFIC WAYS OF MANAGING OF OUR ANCESTORS IN ADOPTING A RESOLUTION

Great ancestors', especially the great ruler of Amir Temur's great contrubutions to the managing of adoptionsof resolutions are given and similarities of modern sciences are spoken in this article. Keywords: board, wise, guidance, purpose, management, solidarity.

«Бизнинг тарихимизда Амир Темурдек улуг сиймо бор экан, унинг цолдирган мероси, панду угитлари бугунги цаётимизга цамоцанг экан, олдимизда турган бугунги муоммоларни ечишда бизга цул келаётган экан, бизнинг бу меросни урганмасдан, таърифламасдан, таргибот цилмасдан цаццимиз йуц».

Кириш.

Жахондаги менежмент ва уни ташкил этишнинг назариётчиларидан бири Питер Друдер айтгани-дек: «Менежмент алохида фаолият тури булиб, ташкил этилмаган бетартиб оммани бир максадга йуналтирилган самарали ва унумли гурухга, жами-ятга айлантирадиган, ижтимоий узгаришларни раFбатлантирувчи элемент хисобланади»2. Шу нуктаи назардан, оммани бир максад томон йунал-тириш учун рахбарлар бошкарув карорларини кай тарзда кабул килганлигини урганиш ахамиятга моликдир.

Тадк,ик,от мавзусининг долзарблиги.

Узбек халки узининг буюк аждодларининг бошкарув санъатини урганадиган катта илмга эга. Бошкарувчиларнинг кунлик ишининг бир кисми булган карор кабул килиш менежерларга катта масъулият юклайди. Чунки менежерлар биргина турри кабул килган бошкарув карорлари оркали бутун жамиятнинг билвосита такдирини ижобий томонга хал этади.

Муаммонинг к,уйилиши.

Карор кабул килиш - ташкилот рахбарининг ташкилот олдидаги максадга эришиш учун уз вако-лати ва омилкорлиги доирасида карорнинг мавжуд вариантларидан энг мак,булини танлаш жараёни-дир. Кабул килинган карорнинг окиллиги бир неча омилларга боFлик:

- карор кабул килиш жараёнида ахборотнинг тулалиги ва сифати;

- карор кабул килувчи рахбарнинг шахсий сифати;

- карор кабул килишда ташкилий масалалар-нинг окилона ечими3.

Замонавий менежмент олимларининг фикр-мулохазаларида куриниб турганидек, карор кабул к,илишнинг энг асосий элементи хисобланган ахбо-ротларнинг тулалиги энг асосий уринни эгаллайди.

1 Каримов И.А. Маънавий юксалиш йулида. - Т.: «Узбекистан», 1998. -414-б.

2 Косимова Д.С. Менежмент. - Т., 2011. -5-б.

3 Зиявитдинова Н.М., Уринов й.М., Хайитов Ш.Н.

Менежмент. - Т., 2012. -148-б.

Ислом Каримов1.

Биз бугун ёритмокчи булган мавзуимизда асосан буюк аждодимиз Амир Темур бобомизнинг бошкарув санъатини урганиш ва хозирги замон олимларининг урганган фикрлари ва хукуматимиз бошкарув санъати билан бс^лашга харакат килдик.

Тадк,ик,от мацсади.

Буюк саркарда бобомиз Амир Темур узининг «Темур тузуклари» асарида салтанат ишларида турт нарсага амал килишликни биз авлодларига маслахат берган:

«1) (узинг билан) кенгаш;

2) (бошкалар билан) машварату маслахат айла;

3) хушёрлигу мулохазакорлик билан катъий карор чикар;

4) эхтиёткор бул. Чунки кенгаш ва машваратсиз салтанатни барча килган ишларию айтган гаплари хато булган жохил кимсага киёслаш мумкин, унинг сузлари ва килмишлари бошга пушаймонлик ила надомат келтиргай. Шундай экан, салтанатни бошк,аришда машварату маслахат ва тадбир билан иш юритгин, токи ок,ибатда надомат чекиб, пушай-мон булмагайсан. Яна шуни хам билгилким, салтанат ишларининг бир кисми сабру токат билан булгай, яна бир кисми эса билиб-билмасликка, куриб-курмасликка солиш билан битур. (Хуллас) тадбирлардан огох килингандан кейин шуни айтиш жоиздирким, катъийлик, хушёрлик, эхтиёткорлик, шижоат ва сабр-чидам билан барча ишлар амалга оширилгай. Вассалом»4.

Дарвок,е, замонавий менежмент олимлари хам бобомиз олиб борган бошкарув йулини таъкид-лашади. Бошкарув карорларини оптималаштириш учун жамоавий рухда кабул килинган карорлар айни вак,тда узининг самарасини курсатаётганининг шохиди булиб турибмиз. Машварату маслахат билан карор кабул килишни «Коллегиаллик» ва «Консенсус» тамойили асосида карор кабул килиш билан киёсласак булади, зеро «коллегиаллик» тамойилида турли иттифок ёки бирлашмалар руйирост маълум булиб турган вазиятларда, хар хил фикрлар ракобат киладиган холларда овоз

4 http://www.temurtuzuklari.uz

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 4(124)

бериш йули билан тасдикланади. «Консенсус» -карорларни ишлаб чикиш жараёнида барча бах,сли масалалар ва турли-туман фикрлар юзасидан бир битимга келиш ёки келишишдир1.

Илмий мок,ияти.

Юкоридаги фикрларимизнинг далили сифатида «Темур тузуклари» асарида «кенгаш» сузи икки маънода келганлигини куришимиз мумкин:

1. Мустакил фикрлаш ва карор кабул килиш.

2. Бошкалар билан маслахатлашиш.

Юкорида карор кабул килувчи рахбарнинг шах-

сий сифати хакида хам фикр билдирдик. Карор кабул килишда ходимлар мотивацияси ва фикрини инобатга олиб карор чикаришда аввало уларнинг темпераментларига хам эътибор бериш даркор. Бу хусусида тузукларда куйидагича бошкарув маслахатлари берилган:

«.... Лашкаримни атрофимга бирлаштирмок учун баъзиларига мурувват, мехрибонлик килдим; бош-калари билан келишишга интилдим, яна бир гурухини эса молу дунё билан узимга каратиб олмокчи булдим. Яхши суз, ахду паймон ва ваъда-лар билан колганларининг кунглига тасалли бер-дим.

... Амир Жаку, Ийгу Темур, амир Сулаймон, амир Жалолиддинларни хилватрок ерга чорладим ва улар билан келишиб, узимга янада якин тутдим, «Давлатимга шерик буласизлар», дедим. Бу билан (уларнинг дилида) узларига ишонч ва менга хизмат килиш учун катъият туЙFуларини уЙFотдим. Шунга ухшаш, мен билан иттифоки бузилган тоифадаги бошка амирларни хам бирма-бир холи жойга чор-лаб, хар кайсиси билан алохида гаплашдим. Булар-дан мол-дунёга хирс куйган очкуз ва тамагирла-рига мол-ашё ваъда килдим, мансаб-мартабага, мамлакатларни бошкаришга куз тиккан амалпа-растларга кулга киритган мамлакатлар, вилоятлар-дан бирининг хокимлигини бердим. Уларнинг хаммасини умид ва куркинч орасида сакладим. хар бирига биттадан ноиб ва кутвол-тайинладим. Колган сипохийларни хам емак-ичмак, кийим-кечак умиди, ширин суз, очик юз билан узимга ром этдим. Бир хизматини ун баробар килиб такдирлаб, дилларини хушнуд айладим. Натижада мени куллаб-кувватлаганлар хам, тескари булган мунофиклар хам барчаси атрофимда бирлашди. Хар ишда бирлик-иттифокликни махкам тутишга, амримдан чикмасликка ваъда бериб, мен учун

1 http://www.temurtuzuklari.uz

мол-жонларини аямай, майдонда жонбозлик курсатишга ахд килдилар.»2

Тадк,ик,от методлари.

Карор кабул килишда «Компромис», яъни муроса килиш усулини Темур бобомизнинг бошкарув санъатида куйидаги хукмлари оркали куришимиз мумкин: «...сипоху раиятни умид ва куркув орасида сакладим. Дуст-душманни муросаю мадора мартабасида тутдим .

...Ушбу ун икки тузукни узимга шиор килиб олга-нимдан кейин катта ишончу салобат билан салта-нат тахтига утирдим. Уз тажрибамдан синаб бил-димки, агар кай бир подшох шу ун икки нарсага эга булмас экан, салтанатдан бебахра колур.»3

Асосий натижалар 1-жадвалда келтирилган.

Хулоса ва таклифлар.

Биз юкорида карор кабул килишнинг Амир Темур бобомизнинг «Темур тузуклари» асарини урганиш оркали замонавий менежмент номоён-далари фикри билан уЙFунлаштиришга харакат килдик. Юкоридаги назарий маълумотлар асосида куйидагиларни амалиётга тадбик килиш учун таклифлар ишлаб чикдик:

Авваламбор рахбар кучли билимга эга булиши, хозирги ахборот технологиялари ривожланган давр билан мос тарзда замонавий фикрлаши, уни корхонасини ривожланишига катта хисса кушади;

Карор кабул килишда бобомиз ва хозирги замонавий менежмент олимлари олFа сурган купчиликни фикрини инобатга олган холда кабул килган карорлари уз самарасини беради;

Карор кабул килишда жавобгарлик, маъсули-ятни рахбар уз буйнига ола билишлиги, уни кор-хона ходимлари орасида мартабасини ошириш ва унга ишонч ортишига хизмат килади;

Карор кабул килиш жараёнида ходимнинг шах-сий фазилат ёки хусусиятини инобатга олиш, ходимлар билан тез тил топиша олишга олиб келади.

Боболаримизнинг давлат бошкарувида узок босиб утган йуллари албатта улар кабул килган окилона карорлари билан чамбарчас боFликдир.

2 http://www.temurtuzuklari.uz

3 Чизма муаллиф томонидан ишланган.. _ Манба: «Темур тузуклари» асари ва М.Шарифхужаев, Ё. Абдул-лаев «Менежмент: 100 савол ва жавоб» Т.;Мехнат,32-бет

1-жадвал. Бошкарувда Амур Темур амал килган тузукларнинг замонавий менежмент

тамойиллари билан уЙFунлиги.

№ Амур Темур узига шиор килиб олган, «Темур тузуклари» асарида эътибор каратган 12 тузук Менежментнинг асосий тамойиллари

1. Подшох уз сузига эга булсин, ишини узи билиб килсин, яъни сипох ва раият подшохнинг айтган сузини, килган ишини узи айтади, узи килади, хеч кимнинг бунга дахли йук, деб билсин. Режалаштириш тамойили - бошкарув буFинлари орасида тараккиёт нисбатлари аникланади, шартномаларнинг бажарилишини ташкил килади ва назорат килади.

2. Султон хар нарсада адолатпарвар булсин, кошида инсофли, адолатли вазирлар тутсин, токи подшох зулм килгудек булса, одил вазир унинг чорасини топсин. Аммо агар вазир золим булса, куп вакт утмай салтанат уйи кулайди.

3. Бутун мамлакатда буйрук ва такиклашлар подшохнинг уз ихтиёрида булиши лозим. Жавобгарлик тамойили -бошкарувчиларнинг жавобгарлигини назарда тутади.

4. Подшох уз карорида катъий булсин, яъни хар кандай ишни килишга касд килар экан, уни бекор этмасин ва то битирмагунича ундан кул тортмасин.

5. Подшох хукми жорий этилиши зарур, яъни кандай хукм чикаришидан катъи назар, амалга оширилиши керак.

6. Салтанат ишларини ишончли ва муътабар бир неча кишига булиб бериш лозим. Шунда хар бири уз ишига боFланиб, салтанат тахтига куз олайтира олмайди. Иерархия тамойили - бошкаришнинг поFонавийлигига асосланади. Бунда бошкарув идораларининг вазифаларини аник белгилаш талаб килинади.

7. Салтанат ишларида хар кимнинг сузини эшитсин, хар кимдан фикр олсин. (Лекин) кайси бири фойдалирок булса, уни кунгил хазинасида саклаб, вактида ишлатсин. Демократиялаш тамойили - ишларни кенгаш ва маслахат билан бажаришни талаб килади.

8. Салтанат ишларида, сипоху раиятга боFлик масалаларда бошкаларнинг суз ва феълига караб иш тутмасин. Вазирлар, амирлар бирон кимса хакида яхши-ёмон суз айтар эканлар, эшитсин. Лекин амал килишда бутун хакикат аён булмагунча шошмай, мулохаза билан иш тутсин.

9. Подшох хайбати сипоху раият кунглида шундай урнашган булиши керакки, унинг амр-фармонига хеч ким каршилик килишга журъат этолмасин; итоат ва тобеълик килсин, исён кутармасин. Яккахокимлик, яъни «куплашиб мухокама килмок, лекин масъулият якка бир кишида булиши керак».

10. Салтанат ишларида, хукм юргизишда подшох узини ягона билиб, хеч кимни узига салтанат шериги килмасин.

11. Сузида катъий турсин, чунки подшохларнинг хукм хурматидан бошка бахрамандликлари йукдир. Илмийлик тамойили - менежерлар чукур билим эгаси булиши лозим.

12. (Подшох) мажлис ахлидан огох ва хушёр булсинким, улар купинча айб ахтариб, гапни ташкарига ташийдилар, подшохнинг сузидан, ишидан вазирларга, амирларга хабар бериб турадилар. Кайта алокалар тамойили - вазифага масъул шахсдан топширикни туFри тушунганлигини сураш керак.

Адабиётлар руйхати:

1. Кapимoв И.A. Маънавий юксалиш йyлидa. - T.: «Узбeкиcтoн», 1998. -414-б.

2. Kocимoвa Д.С. Мeнeжмeнт. - T., 2011.

3. Зиявитдинoвa Н.М., Уpинoв й.М., Xaйитoв Ш.Н. Мeнeжмeнт. - T., 2012.

4. Шapифxyжaeв М., Aбдyллaeв Ё. Мeнeжмeнт: 100 caвoл ва жaвoб. - T.: «Мex1нaт», 2000.

5. http:IIwww.temurtuzuklari.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.