Научная статья на тему 'БУЮК АЛЛОМА АБУ ҲОМИД ҒАЗЗОЛИЙНИНГ ФАЛСАФИЙ, ДИНИЙ ВА МАЪНАВИЙ ҚАРАШЛАРИ'

БУЮК АЛЛОМА АБУ ҲОМИД ҒАЗЗОЛИЙНИНГ ФАЛСАФИЙ, ДИНИЙ ВА МАЪНАВИЙ ҚАРАШЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
75
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
“Ҳужжат ул-ислом” / ғайб олами / зоҳир / ботин / илмлар қутби / ҳоллар қутби / мақомлар қутби / метафизика / Калом (илоҳиёт) / фиқҳ / мантиқ / тасаввуф. / “Ul-islam document” / cognition of the invisble / external / internal / pole of knowledge / pole of idols / pole of status / metaphysics / Kalam (theology) / jurisprudence / logic / mysticism.

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Ахатова, Дилдора Ахтамовна, Ёқубов, Хайрулла Нурилла Ўғли

Ушбу мақолада Шарқ мутафаккирларидан бўлмиш улуғ маърифат соҳиби, бутун умрини маърифат тарғиботига, маърифий туйғунинг нозик қирраларини кашф этишга сарфлаган олим Абу Ҳомид Ғаззолийнинг илмий-маданий меросларидан фойдаланилиб, фалсафий, диний қарашлари ҳақида фикр юритилган. Шунингдек, ислом тарихида “ҳужжат ул-ислом” номи билан машҳур Абу Ҳомид Ғаззолийнинг ҳар бир соҳага оид ёзган асарлари ўзбек китобхонларига яхши таниш бўлиб, ҳозирги давр ёшлари учун ҳам муҳим тарбиявий аҳамиятга эга. Ғаззолий ҳазратлари ислом эътиқод фалсафаси бўлган (Калом) Илоҳиётнинг жуда кўплаб ақоид қисмига урғу берган ва ақлдан сезгини биринчи ўринга чиқарган. Мантиқ ва мунозара асосларини қўллаган. Имом Ғаззолийнинг фалсафий, диний қарашлари ўз даврида ҳам ҳозирги даврда ҳам долзарбдир.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PHILOSOPHICAL, RELIGIOUS AND SPIRITUAL VIEWS OF THE GREAT ALLAMA ABU HAMID GHAZALI

This article explores the philosophical and religious views of Abu Hamid Ghazali, an outstanding oriental thinker who devoted his whole life to promoting enlightenment and revealing the subtle aspects of the feeling of enlightenment. Moreover, the works of Abu Hamid Ghazali, known in the history of islam as the “ul-islam document”, are well known to uzbek readers and are of great educational value to modern youth. Hazrat Ghazali emphasized many doctrines of theology, the philosophy of the Islamic faith (Kalam) and put feelings first. Used logic and reasoning. The philosophical and religious views of Imam alGhazali are as relevant today as they are today.

Текст научной работы на тему «БУЮК АЛЛОМА АБУ ҲОМИД ҒАЗЗОЛИЙНИНГ ФАЛСАФИЙ, ДИНИЙ ВА МАЪНАВИЙ ҚАРАШЛАРИ»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

БУЮК АЛЛОМА АБУ Х,ОМИД ГАЗЗОЛИЙНИНГ ФАЛСАФИЙ, ДИНИЙ

ВА МАЪНАВИЙ ^АРАШЛАРИ

Дилдора Ахтамовна Ахатова

Шахрисабз давлат педагогика институти Ижтимоий фанлар кафедраси укитувчиси

Ёкубов Хайрулла Нурилла ртли Шахрисабз давлат педагогика институти Миллий гоя, маънавият асослари ва хукук таълими йуналиши 1-курс талабаси

АННОТАЦИЯ

Ушбу мацолада Шарц мутафаккирларидан булмиш улуг маърифат соуиби, бутун умрини маърифат таргиботига, маърифий туйзунинг нозик цирраларини кашф этишга сарфлаган олим Абу Хомид Газзолийнинг илмий-маданий меросларидан фойдаланилиб, фалсафий, диний царашлари уацида фикр юритилган. Шунингдек, ислом тарихида "жужжат ул-ислом" номи билан машуур Абу Хомид Газзолийнинг уар бир соуага оид ёзган асарлари узбек китобхонларига яхши таниш булиб, уозирги давр ёшлари учун уам мууим тарбиявий ауамиятга эга. Газзолий уазратлари ислом эътицод фалсафаси булган (Калом) Илоуиётнинг жуда куплаб ацоид цисмига ургу берган ва ацлдан сезгини биринчи уринга чицарган. Мантиц ва мунозара асосларини цуллаган. Имом Газзолийнинг фалсафий, диний царашлари уз даврида уам уозирги даврда уам долзарбдир.

Калит сузлар: "Хужжат ул-ислом", зайб олами, зоуир, ботин, илмлар цутби, уоллар цутби, мацомлар цутби, метафизика, Калом (илоуиёт), фицу, мантиц, тасаввуф.

АННОТАЦИЯ

В этой сататъе исследуютъся философские и религиосные взгляды Абу Хамида Газали, выдающегося восточного мыслителя, который всю свою жизнъ посвятил пропаганде просветления и раскрытию тонких аспектов чувства просветления. Боле того, произведения Абу Хамида Газали, известные в истории ислама как "документ улъ-ислам", хорошо известны узбекским читателям и имеют большое образовательное значение для современной молодежи. Хазрат Газали подчеркнул многие доктрины богословия, философию исламской веры (Калам) и поставил на первое место чувства. Использовал логику и рассуждения. Философские и религиозные взгляды Имама алъ-Газали столъ же актуальны сегодня, как и сегодня.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

Ключевые слова: "Документ улъ-ислам", знание невидимого, внешнего, внутренного, полюс знания, полюс идолов, полюс статуса, метафизика, Калам (теология), юриспруденция, логика, мистицизм.

ABSTRACT

This article explores the philosophical and religious views of Abu Hamid Ghazali, an outstanding oriental thinker who devoted his whole life to promoting enlightenment and revealing the subtle aspects of the feeling of enlightenment. Moreover, the works of Abu Hamid Ghazali, known in the history of islam as the "ul-islam document", are well known to uzbek readers and are of great educational value to modern youth. Hazrat Ghazali emphasized many doctrines of theology, the philosophy of the Islamic faith (Kalam) and put feelings first. Used logic and reasoning. The philosophical and religious views of Imam al- Ghazali are as relevant today as they are today.

Key words: "Ul-islam document", cognition of the invisble, external, internal, pole of knowledge, pole of idols, pole of status, metaphysics, Kalam (theology), jurisprudence, logic, mysticism.

КИРИШ

Бутун дунёда "хужжат ул-ислом", ислом оламининг буюк мутафаккирларидан бири деб эътироф этилган Абу Х,омид Мухаммад ибн Ахмад ал-Газзолий Тус шахрининг (хозирги Машхад) Тобарон кишлогида хижрий 450 (милодий 1058) йилда дунёга келган. Оталари Мухаммад - ип йигирувчи, турли ип махсулотларини тайёрлаб, сотувчи, яъни арабчада, Газзол эди, касби куп вактни олганлиги учун илм билан шугуллана олмайдилар, аммо фарзандларини илм олишида жонбозлик курсатган, улар илм олишлари учун шарт-шароит яратиб, устозлар хузурларига юборганлар. Фарзандлари Абу Х,омид Мухаммад ва у кишининг укаси Абул Футух Ахмаддир.

Газзолийнинг замондоши Абулгафур ал-Форсий шундай дейди: "Богдодда Газзолий чакмок сингари шундай бир гулдурос таратдики, шухрати замон буюклари, амирлари ва халифалик олимларининг шухратидан ошди. Дарсларида 300 киши хозир булар эди" [5, 5-бет] . Бу холат 488 йилгача давом этади. Дарс беришни тарк этади. Бир муддат хар нарсадан шубхалананиб, суфиёна хаёт кечиради. Тили тутилади, фасохат ва балогати зойил булади. Нихоят, илохий бир лутф туфайли шубхадан покланган бир иймоннинг тугилиши асносида гайб оламининг асроридан огохлик йуллари куринади. ^ол (зохир) оламидан хол (ботин) оламига етганликнинг (яъни гап-сузлар оламида, одамлар билан яшашдан кура ёлгизликда, маънавий оламда, илмлар ва ибодатлар дунёсида умргузаронлик килишдан келадиган) нашъа, кувончлар

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(5), May, 2023

unuga BorgoggaH hhkhö KeTHÖ, xunBaTga Ba y3naTga amaMoKKa axg Kunagunap. By xonaT hkkh fiun gaBOM этagн [5, 6-6eT].

MYXOKAMA BA HATH^A^AP

3aMOHacHHHHr annoMacu Aöynaööoc an-MapcyfigaH Fa33onufi xaKugaru ^HKpnapuHu cyparaHga, y Kumu öyHgafi ^bboö öepraHnap: "MeH Fa33onufiHHHr cugguKnapra xoc энг MKcaK MaKOMga HHKKaHura ryBoxnuK öepaMaH" KyTÖnap yngup: 1. HnMnap KyTÖu - Fa33onufi; 2. Xpnnap KyTÖu - Boa3ug Bhctomhh; 3. MaKoMnap KyTÖu - AögynKogup ^HfinoHufi.

By xyKM "An-KaTg Batc-caogaT" homhh acapga ë3unraH. Fa33onufi xa3paraapu xaKuga Anumep HaBoufi xa3paraapu xaM "Caggu HcKaHgapufi", "HacofiuM yn-MyxaööaT" homhh acapuga xaM 3HKp этн6, unuK ^HKpnap afiTraHnap. "HacofiuM yn-MyxaööaT" acapuga X,a3parnH atHH Fa33onufiHH "X,y^«:aT yn-ucnoM MyxaMMag höh MyxaMMag Fa33onufi Tycufi KyHaTH Höh XpMug Ba naKaöu 3afiHHggupgyp" - gea Tatpu^naö yTagunap.

Acapnapu xycycuga ran KeTaguraH öynca, "Hxë ynyM ag-guH" (öy acap энг Mamxyp acap öynuö, 4 KucMgaH uöpar uöogaT, ogaT, MyxnuKoT Ba MyH^HëTgup) [2, 4-öeT]. KefiuHrucu "KuMëu caogaT" - öy acapnapu "Hxë"HH KHCKapTMacu Ba KymuMna rooxnapugup. KefiuHru acapnapu "Khtoö yn-A3Kop Batg-gaoBaT" (gyonap Ba 3HKpnap) KHTOÖugup. Fa33onufi xa3paraapu xap öup coxara oug acap ë3raHnap. Ta^cup, xaguc, Tapux, $anca$a, $hkx, MaHTHK, TacaBBy^, xap$ unMnapu, pyxoHufi cupnap, ogaraap xycycuga, unoxufi ucMnapra oug,... caHaö caHorura eTHÖ öynMafigu... Hmom Fa33onufi ^anca^acuHHHr энr KaTTa xaronapugaH öupu Fafiö onaMH - MeTa^H3HKa. By ^uKpHHHr TyppunuruHH ucöoTnam ynyH $afinacy$napHHHr MeTa$H3HKara oug TopTumyBnapgaH öup HenTacuHH ongunap. Mucon ynyH, onaMHHHr asanufinuru ëKH KefiHH nafigo öynraHnuru xaKugaru Macana, KaguMgaH ^afinacy^nap öy Macana öyfiuna HKKura öynuHuö onuö TopTumuö KenraHnap. Bat3unapu onaM a3anufi geca, öomKanapu onaM xoguc -KefiuH nafigo öynraH, geraH.

Hmom Fa33onufiHHHr ^HKpnapuna, $afinacy$napHHHr Ma3Kyp TopTumyBnapu oxupura eTumu MyMKHH эмac. ^yHKH ynap y3napugaH MyTnaK rafiögaru Hapca xaKuga TopTumMoKganap. Y3napu Työuga TypraH onaMHHHr acnu xaKuga TopTumyBHH khm Kyfiuögu?! Bupop Hapca xaKuga öaxo öepum ynyH yHHHr TamKapucuga öynum KepaK. OnaMHHHr unuga TypraH ogaM yHHHr a3anufi ëKH aHru nafigo öynraHHHH KaepgaH öuncuH?! HHcoHHHHr aKn gapa^acugaH TamKapuga MHHr TopTumca xaM $ofiga öepMafiguraH rafiöufi onaM - MeTa$H3HKara oug MatnyMoTnapHH эca, Tafiëp umoH^nu MaHÖagaH, atHH Annox TaonnoHHHr Y3H guHnap opKanu öepraH xaöapnapugaH onumHH TaKnu^ Kunagunap. ^HHufi

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

акийдаларга оид маълумотлар айнан гайбият олами - метафизикага оиддир. Газзолий Х,азратларининг "Мукошофат ул-Кутуб" асарини укиш жараёнида шундай диалогга кузингиз тушади:

"Иблис:

- Китобларим нима булади?

Рабб:

- Игна билан баданга солинган расмлар хам сенга китоблар урнига утаверади.

Иблис:

- Куръоним нима?

Рабб:

- Кофияли сафсаталар, маддохликдан узгасини билмайдиган шеърлар.

Иблис:

- Муаззиним-чи?

Рабб:

- Мазмунсиз шовкин таратувчи чолгулар.

Иблис:

- Ичадиганим нима?

Рабб:

- Акл иродасини йук киладиган ичимлик ва карахт килувчи моддалар.

Иблис:

- Тузокларим нималар?

Рабб:

- Бузук хотинлар"[1, 59-60-бетлар]

Газзолий хазратлари ислом эътикод фалсафаси булган (Калом) Илохиётнинг жуда куплаб акоид кисмига ахамият берган ва аклдан сезгини биринчи уринга чикарган. Мантик ва мунозара асосларини куллаган.

Шу билан бирга Калом (илохиёт) билан каноатланмаган Газзолий хазратлари тасаввуфга йуналиб аклнинг урнига мукошафани куйган. Суфийлик ва шариат сохасида мухим урин тутган. Суфийлик тушунчасини шариат коидалари билан бирлаштирди: асарларида тасаввуфни илк марта назарий жихатдан очиб берди. Тадкикотларидан ахли суннат карашларини кабул килгани ва бошка карашларга эса карши булганини айтиш мумкин. Унинг тасаввуфга кушган хиссаси туфайли бу тармок, яъни суфийлик узок муддат яшай олади. Газзолий Х,азратларининг фикрига кура тасаввуф, инсоннинг маънавий хасталиклардан кутилишига ёрдам берувчи энг катта кучдир. "Бадан калбнинг улкасидир. Бу улкада калбнинг бир канча аскари бордир. Калб охират

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(5), May, 2023

учун яратилган. Аллохнинг танимок эса унинг яратганларини билмокдан бошланади. Инсон ботинидаги сифатлар хайвонларга, баъзиси йирткич хайвонларга ва малакларга оид булган сифатдир. Буларни фаркига бориш инсоннинг узига хавола"[1, 47-48-бетлар]

REFERENCES

1. Шайх Мухаммад Соди; Мухаммад Юсуф Сунний акидалар.Т., "Мавароуннахр" 2005 й.

2. Имом Газзолий Ихё улум ад-дин. Т., "Узбекистан" 2019 й.

3. Имом Газзолий Дуолар ва зикрлар. Т., "Узбекистон" 2019 й.

4. Имом Газзолий Кимёи саодат. Т., "Узбекистон" 2018 й.

5. Имом Газзолий Мукошафат-ул кулуб. Т., "Янги аср авлоди" 2004 й.

6. Ochilova Guzal Aralovna, Omonov Bahodir Nurillaevich, Nomozov Khurshid Shavkatovich, Manzarov Yusuf Khurramovich, Ochilov Baxrom Aralovich Factors Of The Formation Of Ecological Culture In The Education And Training System.

https: //www.pnrj ournal. com/index.php/home/article/view/2880/2583 https://www.scopus.com/sourceid/21100216519 984-989

7. Ochilova G.A., Tursunova S.A., Ochilova N.R. Contemporary civilization and the person the dialectical relationship of spiritual image. https: //zenodo .org/record/5792349# .Yd6UT9JByM8

8. Очилова, Г. А. (2022). ЁШЛАР ЯНГИ УЗБЕКИСТОННИНГ МАЪНАВИЙ ЭЛИТАСИ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10), 1288-1294.

9. Ochilova, G. A. (2020). Philosophical analysis of the development of social consciousness. PalArch's Journal of Archaeology of Egypt/Egyptology" PJAEE,

2020)https://www.palarch.nl/index.php/jae/article/view/2706/2637 https://www.scopus.com/sourceid/21100286805 Ochilova G.A. 10. Nurillaevich, O. B., Aralovna, O. G., Shavkatovich, N. K., Khurramovich, M. Y., & Aralovich, O. B. (2022). Factors Of The Formation Of Ecological Culture In The Education And Training System. Journal of Pharmaceutical Negative Results, 984-

https://sifisheriessciences.com/journal/index.php/journal/article/view/1815/1865 11. Очилова Г.А., Жумаева Ш.С., Очилов Б.А. Жамиятни маънавий-ахлокий ва маданий ривожида миллий давлатчилик тафаккурини шакллантириш зарурияти: усул ва воситалари. Халкаро ислом академияси. Илмий тахлил журнали. Тошкент. 2019 й. 44-бет.

17(7)

989

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.