Научная статья на тему 'ЖАМИЯТДАГИ ШАРТ-ШАРОИТЛАР ВА УНИНГ ИЖТИМОИЙ-ИҚТИСОДИЙ АҲВОЛИНИНГ ДАРАЖАСИ – ИНСОНЛАРНИНГ ОНГЛИ ФАОЛИЯТЛАРИГА БОҒЛИҚЛИГИ'

ЖАМИЯТДАГИ ШАРТ-ШАРОИТЛАР ВА УНИНГ ИЖТИМОИЙ-ИҚТИСОДИЙ АҲВОЛИНИНГ ДАРАЖАСИ – ИНСОНЛАРНИНГ ОНГЛИ ФАОЛИЯТЛАРИГА БОҒЛИҚЛИГИ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
15
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инсон / илм / билим / маърифат / цивилизация / бунёдкорлик. / human / science / knowledge / enlightenment / civilization / creativity.

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Салимов, Бахриддин Лутфуллаевич, Абдухакимов, Шерзодбек Дилшод Ўғли, Ширназаров, Санжар Хамидулло Ўғли

Мақолада билим ва маърифат каби хусусиятлари бўлмаганда инсониятнинг цивилизациялари ҳам бўлмаслиги борасида фикр юритилади, жумладан, Абу Али ибн Сино ҳам мазкур мавзуга оид диққатга сазовор фикрларни ёзиб қолдирганлиги, аллома ўз фикрларида бу масалага ўзига хос тарзда, файласуфона ёндошганлиги, бу билан унинг нафақат машҳур табиб бўлганлигини, балки буюк файласуф эканлиги борасида мулоҳазалар билдирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по философии, этике, религиоведению , автор научной работы — Салимов, Бахриддин Лутфуллаевич, Абдухакимов, Шерзодбек Дилшод Ўғли, Ширназаров, Санжар Хамидулло Ўғли

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CONDITIONS IN THE SOCIETY AND THE LEVEL OF ITS SOCIO-ECONOMIC CONDITION DEPENDENCE ON THE CONSCIOUS ACTIVITIES OF PEOPLE

The article discusses the fact that there would be no human civilization without knowledge and enlightenment, including the fact that Abu Ali Ibn Sina wrote down remarkable thoughts on this topic, that the scholar approached this issue in his own way, like a philosopher, and that he was not only a famous doctor. , but comments have been made regarding the fact that he is a great philosopher.

Текст научной работы на тему «ЖАМИЯТДАГИ ШАРТ-ШАРОИТЛАР ВА УНИНГ ИЖТИМОИЙ-ИҚТИСОДИЙ АҲВОЛИНИНГ ДАРАЖАСИ – ИНСОНЛАРНИНГ ОНГЛИ ФАОЛИЯТЛАРИГА БОҒЛИҚЛИГИ»

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(2), Feb., 2023

ЖАМИЯТДАГИ ШАРТ-ШАРОИТЛАР ВА УНИНГ ИЖТИМОИЙ-ЩТИСОДИЙ АХВОЛИНИНГ ДАРАЖАСИ - ИНСОНЛАРНИНГ ОНГЛИ

ФАОЛИЯТЛАРИГА БОГЛЩЛИГИ

Салимов Бахриддин Лутфуллаевич

Тошкент давлат транспорт университети профессори в.б. Абдухакимов Шерзодбек Дилшод ртли Тошкент давлат транспорт университети талабаси. Ширназаров Санжар Хамидулло ртли

Тошкент давлат транспорт университети талабаси

Мацолада билим ва маърифат каби хусусиятлари булмаганда инсониятнинг цивилизациялари уам булмаслиги борасида фикр юритилади, жумладан, Абу Али ибн Сино уам мазкур мавзуга оид диццатга сазовор фикрларни ёзиб цолдирганлиги, аллома уз фикрларида бу масалага узига хос тарзда, файласуфона ёндошганлиги, бу билан унинг нафацат машуур табиб булганлигини, балки буюк файласуф эканлиги борасида мулоуазалар билдирилган.

Калит сузлар: инсон,илм, билим, маърифат, цивилизация, бунёдкорлик.

В статье рассматривается тот факт, что без знания и просвещения не было бы человеческой цивилизации, в том числе то, что Абу Али Ибн Сина записал замечательные мысли на эту тему, что ученый подошел к этому вопросу по-своему, как философ, и что он был не только знаменитым врачом, но и высказывались замечания по поводу того, что он великий философ.

Ключевые слова: человек, наука, познание, просвещение, цивилизация, творчество.

The article discusses the fact that there would be no human civilization without knowledge and enlightenment, including the fact that Abu Ali Ibn Sina wrote down remarkable thoughts on this topic, that the scholar approached this issue in his own way, like a philosopher, and that he was not only a famous doctor. , but comments have been made regarding the fact that he is a great philosopher.

Key words: human, science, knowledge, enlightenment, civilization, creativity.

АННОТАЦИЯ

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

o

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(2), Feb., 2023

KHPHm

^apxaKHKar, HHMHHHr KnmnnnK ^aMuaTHHHHr, afiHHKca, yHHHr y3Bnfi kucmh öynraH h^thmohh MyHocaöaraapHHHr maKmaHnmnga Ba puBo^naHnmngarn ypHH Ba axaMuaTH ôeKnëcgnp. Arapga hhm, öh^hm Ba Matpn^ar Kaön xycycnaraapn öynMaraHga uHcoHuaTHHHr nnBunroannanapn xaM öynMacgn. A6y Ann HÖH CHHO xaM Ma3Kyp MaB3yra ong gnKKarra ca30B0p ^HKpnapHu ë3n6 KongnpraH. A6y Ann höh Chho y3 ^HKpnapnga öy Macanara y3nra xoc Tap3ga, $afinacy$oHa ëHgomagn. By 6nnaH y y3HHu Ha^aKar Mamxyp Taönö öynraHnnrnHH, öanKH öywK $afinacy$ экaнпнгннн HaMOëH этagн. ArnoMaHHHr ^HKpnna, hhm y3-y3ngaH önpgaHnra nafigo öynMafign. HnMHHHr By^ygra Kennmn ynyH 6np Hena öocKH^napgaH yTnmn KepaK1.

Aöy Ann höh Chho nnMra эpнmнmнннг Kyfingarn öocKu^napn MaB^ygnuruHu Kypcarnö yTraH: «1) ce3rn ëpgaMH 6naH эpнmнm; 2) TacaBByp önnaH эpнmнm — öy $HKpn ApncTOTentHUHr ^HKpnra Tyrpn Kenagn; 3) aKg önnaH öaxonam KoönnnaTH — öy $HKp Höh Chhohhot y3nra Ternmnngnp; 4) yHHBepcanna geö aranynn yMyMufi TymyHnanapHHHr xocnn KunnHumn»2. AnnoMaHHHr öy KapamngaH nnMHHHr y3u xaMga yHra эpнmнm Kyn öockh^hh, MypaKKaö ®:apaëH экaнпнгн aëH öynMoKga.

MYXOKAMA BA HATH^AÏÏAP

MatnyMKH, u^THMoufi MyHocaöaraapHHHr öapna ^aöxanapn TyxTOBcro y3rapnmga Ba xapaKargagnp. ymöy y3rapnmnap Ba xapaKaraapHHHr acocnfi MaHÖaacu Ba caöaönncn эca HHcoHnapgnp. H^THMonfi MyHocaöaraapHHHr cyöteKTH öynraH HHcoHnapHHHr oHran ^aonnaraapn - ^aMnaTgarn mapT-mapouTnapHH Ba yHHHr H^THMoufi-uKTucogufi axBonuHHHr gapa^acuHH öenrnnaö öepagn.

BupoK, öy ®;apaëHnap y3-y3ngaH cognp öynnö KonMafign. ^yHKH «^HrunaHaëTraH Ba y3rapaëTraH xaMMa Hapca-xogncanapHHHr KaHgafignp caöaön öynnmn KepaK»3. fflyHgafi, xen 6np y3rapnm öecaöaö, y3-y3HHa cognp öynMafign. ^KKa onuHraH hhcoh xaëTngarn xogncanap xaM ëKH ^aMnaTga KenaëTraH ®;apaëHnap MyafiaH caöaönap Tatcnpnga W3 öepagn. Höh Chho afiTraHngeK, «Hhcoh Kanön hkkh KypuHumra эгa: önpn MKopnra, y3HHHHr acn ypHnra Kapaö

1 Salimov, Bakhriddin Lutfullaevich (2023). OPINIONS OF CENTRAL ASIAN SCHOLARS ON SOCIAL RELATIONS. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 3 (1-2), 178-182.

2 C&IHMOB B.H. HmuMoufi MyHoca6araapHHHr KoMMyHHKanna Ba TpaHcnopT TH3HMH 6n^aH geTepMHHucTHK 6oraHK^HrHHHHr raoceo^ornK Tax^n^n. ®a^ca$a $aH^apn goKTopn gnccepTannacn. Y36eKncTOH Mhmhh yHHBepcuTeTH. TomKeHT. 2022, 224 6.

3 Cmhmob BaxpnggnH HyT^y^^aeBUH, ^acaHoB Mnpmog HytMoHoBnH. fflAP^ MyTA®AKKHPnAPHHHHr KOMHH HHCOH TAPBHMCH MACAHAHAPH TA^HHHH. Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences. Volume: 2, lssue 4, 2022. -P.1345-1354.IIHIIHIIIIIII^IIIIIIIIIH

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(2), Feb., 2023

интилса, бошкаси унга тескари томон интилади»4. Ушбу хулосанинг мазмуни шундаки, инсон калбида икки куч мужассамлашаган: бири, яратувчилик, бунёдкорлик, улугворлик, комиллик каби юксак ахлокий фазилатларга йуналтирса, бошкаси бузгунчилик, вайронкорлик, тубанлик, разиллик каби ноахлокий иллатларга етаклайди.

Гарчанд, инсонга илм, билим берилган булсада, у хамма вакт хам акл-тафаккур билан иш куравермайди, у гохида калби, кунгли буюрган ишларни хам килаверади. Шунда, инсон калбида ёвузлик устувор булса, унинг хатти-харакати ёмонлик сари етаклайди. Ва натижада, биз юкорида айтиб утганимиздек, ижтимоий муносабатларни издан чикарувчи, жамият баркарорлигига рахна солувчи нохуш холатларни вужудга келтирувчи сабабларга айланади. Минг афсусларки, хозирги кунда жамиятимиз тараккиётига гов булиб, унинг юксалишига тусик булаётган салбий холатлар купаймокда. Оилавий ажримларнинг сони ошаётганлигидан ташкари одамлар орасида мехр-окибатни йуколиб бораётганлиги, куз курмаган, кулок эшитмаган жиноятларни содир этилаётганлиги, баъзиларнинг узлигини йукотиб, бегона маданиятлар таъсирига берилаётганлиги, фахш, зуравонлик, шавкатсизлик ва бошка кунгилсиз ходисаларнинг авж олаётганлиги шулар жумласидандир. Бирок, бу каби ёмонликларга карши курашни хамда яхшиликларни карор топтиришни якка холда руёбга чикариб булмайди. Бунинг учун жамият доирасида кенг микёсдаги тадбирларни амалга ошириш зарурдир.

Биз юкорида фикр юритган яхшилик, эзгулик сингари тамойиллардан ижтимоий муносабатларни ташкил этишда фойдаланиш доимо максадга мувофик булиб келган5. Чунки бу каби кадриятлар инсонларнинг маънавий дунёсини шакллантирувчи ва уларни комиллик сари йуналтирувчи мухим омиллардир. Уз навбатида, шу омилларга асосланиб курилган ижтимоий муносабатлар хам бардавом булади. Айникса, ижтимоий муносабатларнинг амал килинишида мухим таъсирга эга булган конунларни яратилишида бу жихатни эътиборга олиниши хал килувчи ахамиятга моликдир. Абу Али ибн Сино таъбири билан айтганда «...Хукмрон конунлар мажмуасини тузаётганида, халкларнинг маънавий хусусиятларини ва хакконият сари рагбатлантиручи кадимий анъаналарини хисобга олиши керак. Чунки хакконият - инсонга

4 Салимов Б.Л. Ижтимоий муносабатларнинг коммуникация ва транспорт тизими билан детерминистик боглщлигининг гносеологик та^лили. Фалсафа фанлари доктори диссертацияси. Узбекистон Миллий университети. Тошкент. 2022, 224 б.

5 Салимов Бахриддин Лутфуллаевич (2020). ФИЛОСОФСКАЯ РОЛЬ ДИАЛЕКТИЧЕСКИХ КАТЕГОРИЙ В ЖИЗНИ ЧЕЛОВЕКА. Историческая психология и социология истории, 13 (1), 111-119.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(2), Feb., 2023

хос одатларнинг энг гузалидир»6. Демак, ижтимоий муносабатларнинг амал килинишида мухим ахамиятга эга булган конунлар халкнинг асрий кадриятлари хамда орзу-умидлари ва истаклари асосида яратилиши керак. Шунингдек, конунларда адолат, хакикат, яъни хакконият гоялари билан сугорилиши шарт. Ушбу жихат конунларнинг халкчил булишини асосий омили булиб хизмат килади. Негаки, адолат ва хакикат гоялари азал-азалдан оддий халк учун хаёт-мамот масаласи булиб келган. Адолат ва хакикат кумагида яхшилик ва ёмонлик уртасидаги азалий курашда яхшиликни тантана килиниши мадх этилган7.

Аксарият алломалар карашларида ва фалсафий таълимотларда жамиятда яхшилик ва ёмонлик уртасида кечадиган курашда ёмонликка карши яхшилик билан жавоб кайтариш уктирилган. Бирок, бу коида хамма вакт хам кутилган ижобий натижани беравермаган. Бу жихат утган тарихий тажрибада бир неча маротоба уз исботини топган. Шу боис, ёмонликка карши ёмонлик билан курашиш тарафдорлари аввал хам булган, хозир хам бор. Хусусан, Шарк дунёсининг буюк ижодкори Абулкосим Фирдавсийнинг куйидаги фикрлари бунга яккол мисол була олади:

Ёмонлик-ла кесай ёмонлар кулин, Рухимга ёр этай яхшилик йулин8.

Ушбу уринда баъзилар эътироз билдириши мумкинки, ёмонларларга, уларнинг ёмонликларига карши ёмонлик билан курашсак, унда ёмонлардан кандай фаркимиз колади. Бизлар хам ёмонлик килсак, ёмонлар билан бир хил булиб коламизку, - деган маънода. Тугри, эзгулик ва яхши амаллар юксак инсоний фазилатлар хисобланади. Шундай экан, уларга булган муносабатнинг хам турлича булиши табиий холдир. Ижтимоий муносабатларнинг шаклланишида ва такомиллашувида юкоридаги омилларнинг таъсири катта.

Инсонлар ижтимоий муносабатларнинг субъектлари хисобланади. Инсонлар эса хилма-хил булади. Шу сабабдан, уларга булган муносабатда биз юкорида санаб утган хусусиятларини инобатга олиш зарур. Шунда ижтимоий муносабатлар доирасида келиб чикиши мумкин булган тушунмовчиликларга бархам берилиб, жамиятнинг хар бир аъзосини хокимият курсатмаларини тугри кабул килиш ва унга тулик амал килиш даражаси анча юкори булиши

6 Salimov Baxriddin Lutfullaevich. The philosophical role of dialectical categories in human life. Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences. Volume: 1, lssue 6, 2021. -Р.406-410.

7 Салимов Бахриддин Лутфуллаевич (2020). ФИЛОСОФСКАЯ РОЛЬ ДИАЛЕКТИЧЕСКИХ КАТЕГОРИЙ В ЖИЗНИ ЧЕЛОВЕКА. Историческая психология и социология истории, 13 (1), 111-119.

8 Салимов Б.Л. Ижтимоий муносабатларнинг коммуникация ва транспорт тизими билан детерминистик богликлигининг гносеологик тахлили. Фалсафа фанлари доктори диссертацияси. Узбекистон Миллий университети. Тошкент. 2022, 224 б.

o

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(2), Feb., 2023

TatMHHnaHagn. Xp3nprn 3aMoHga WKcaK TapaKKHëTra эpнmгaн gaBnaraap Ba my MaKcag fiynnga HHTnnaëTraH, pnBo^naHaëTraH MaMnaKaraap ymöy MyxnM TaMofinnHH y3napn ynyH gacTyp-yn-aMan kh^hö onnmraH. ByHgafi ëHgamyB öyryH ëKH Kena nafigo öynnö KonraH эмac. X,aTTOKH, öyHgaH 6np Hena acpnap MyKaggaM amaö yTraH xyKMgopnap xaM my Tap3ga MaMnaKarnn ngopa этгaнпap. X,ap TaöaKa axnn HHMara Mofinn, y^apHH a^parnö yTgn эппнк finn. fflyHgafi TaöaKanaö xa^KUHH Öyngn, MaKcag - xap khm fiynnH Öenrnnam Öyngn9.

ymöy MucpanapgaH KypnHHÖ TypnögnKH, Munnaraap Ba xanK^apHHHr nemBonapn ToMoHngaH axonuHH Typnn TaöaKa Ba Ton^anapra öy^HHumuHH xaMga ynapHHHr xap önpnHHHr y3 KH3HKHmnapn, MaH^aaraapn MaB^ygnnrnHH Ba mynap acocnga xap KHMHHHr MaKcag-Myggaonapn maKmaHnmuHH aHraaö eTnmraH10. Ba ^aMnaTgarn axny-^yKaponapHHHr MaH^aaraapuHH Ky3naraH xonga, roprroraH cnëcaraapnga, my ^nxaraapHH xncoöra onnmraH.

XY^OCA

ABBan xaM, xo3np xaM, HHcoHnap xaëTnga axmnnnK Ba ëMoH^HK MyxnM pont yfiHaö KenraH. Ha^aKar, aKKa onnHraH hhcoh TypMym Tap3nga, öanKH, nmuMonfi MyHocaöaraap ^aonnaTnga xaM axmnnnK Ba ëMoH^HK gonMo MaB^yg öynnö KenraH. ^naneKTHK MoxnaTnra Kypa axmnnnK Ba ëMoH^HK TymyHnanapn Ma3MyHaH KapaMa-Kapmn Öyncaga, my önnaH Önpra ÖHp-ÖHpncH3 MaB^yg Öyna onMafign. ^xmnnnK Ba ëMoHHHK ypTacngarn Kypam a3an-a3angaH, MHHraaö finnnapgaH 6yëH gaBoM этнö KenMoKga. By Kypamga MyraoK fohhö xaM fiyK. Fanaöa KncMaH Öynnmn MyMKHH. HeKHH, aHa my ëMoH^HK ycTngaH axmnnnKHHHr KncMaH ranaöacnra xaM ocohhhk önnaH эpнmнпмafigн. Ëmohhhk önnaH Kypamga axmnnnK ycTyH Kennmn ynyH «^xmrauK ogaMnap ynyH, yMyMMHKëcga KU^HHraH, xaMMara MaKÖyn öynraH HH3oMra Ba ogaT Tycnra KnpraH xaMga y3apo MyHocaöaraapnga aMan KH^umn mapT öynraH Kongara afinaHnmn KepaK»11. fflyHgarnHa ÖH3 axmnnnKHH yMyM^aMnaT MHKëcnga ycTyBop öynnmnHH TatMHHnafi onnmnMH3 MyMKHH.

9 C&IHMOB B..H. H^THMOHH MyHOca6araapHHHr кoммyннкaцнн Ba TpaHcnopT TH3HMH 6raaH geTepMHHHCTHK 6oraHK^HrHHHHr raoceo^orHK Tax^H^H. ®arca$a $aH^apu goKTopu днссертaцннсн. Y36eKHcroH MHJJHH yHHBepcHTeTH. TomKeHT. 2022, 224 6.

10 BaxpugguH .HyT^yOTaeBHH Ca^HMOB, Ogu^6eK ^OHuep Yrau Bo3op6oeB, XycHugguH PaBmaH6eK Pag®an6aeB (2022). ^AMHaT^A HmMMOHH BAPKAPOP.HHKHH TALMHHHAmrA OH^ ®AHCA®HH KAPAmnAP. Academic research in educational sciences, 3 (11), 286-291.

11 BaxpugguH nyT^ynnaeBHH Ca^HMOB, Ogu^6eK ^OHuep Yrau Bo3op6oeB, XycHugguH PaBmaH6eK Pag®an6aeB (2022). ^AMHaT^A H^THMOHH BAPKAPOP.HHKHH TALMHHHAmrA OH^ ®AHCA®HH KAPAmnAP. Academic research in educational sciences, 3 (11), 286-291.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(2), Feb., 2023

REFERENCES

1. Салимов Б.Л. Ижтимоий муносабатларнинг коммуникация ва транспорт тизими билан детерминистик богликдигининг гносеологик тахлили. Фалсафа фанлари доктори диссертацияси. Узбекистон Миллий университети. Тошкент. 2022, 224 б.

2. Салимов, Б. Л., Бозорбоев, О. Д. У., & Раджапбаев, Х. Р. (2022). ЖАМИЯТДА ИЖТИМОИЙ БАР^АРОРЛИКНИ ТАЪМИНЛАШГА ОИД ФАЛСАФИЙ ^АРАШЛАР. Academic research in educational sciences, 3(11),

3. Лутфуллаевич, С. Б. (2020). Философская роль диалектических категорий в жизни человека. Историческая психология и социология истории, 13(1), 111-

4. Salimov, B. L. (2021). The philosophical role of dialectical categories in human life. Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 1(6),

5. Salimov, B. L. (2023). OPINIONS OF CENTRAL ASIAN SCHOLARS ON SOCIAL RELATIONS. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 3(1-2), 178-182.

6. CMHMOB, E. R., & XacaHOB, M. H. (2022). fflAPK MyTAOAKKHPRAPHHHHr KOMHR HHCOH TAPEH^CH MACARARAPH TAXRHRH. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(6), 1345-1354.

286-291.

119.

406-410.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.