Научная статья на тему 'БУТГУЛДОШ ЭКИНЛАР, ШОЛҒОМ ВА ТУРП ЗАРАРКУНАНДАЛАРИ ВА УЛАРНИНГ ЗАРАРИ'

БУТГУЛДОШ ЭКИНЛАР, ШОЛҒОМ ВА ТУРП ЗАРАРКУНАНДАЛАРИ ВА УЛАРНИНГ ЗАРАРИ Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
83
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
шолғом / турп / зараркунанда / авлод / туркум. / turnip / radish / pest / generation / category

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — Азимжон Раимқулович Анорбаев, Руқияхон Зокиржон Қизи Марипова

Қишлоқ хўжалигида ишлаб чиқаришнинг кластер усули йўлга қўйилди, кластерларга ажратилган қишлоқ хўжалиги майдонларининг ҳажми мевасабзавотчиликда 7,5 фоизни ташкил этмоқда. Бугунги кунда республикамизда етиштирилаётган 80 турдан ортиқ қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари дунёнинг 66 та мамлакатига экспорт қилинмоқда. Шолғом ва турп шулар жумласидандир.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PESTS OF TURNIPS AND RADISHES AND THEIR DAMAGE

In agriculture, the cluster method of production has been established, the volume of agricultural land allocated to clusters constitutes 7,5 foizni in fruit and vegetable production. Today, more than 80 types of agricultural products grown in our republic are sold in 66 countries of the world. Turnip and radish from the sentence.

Текст научной работы на тему «БУТГУЛДОШ ЭКИНЛАР, ШОЛҒОМ ВА ТУРП ЗАРАРКУНАНДАЛАРИ ВА УЛАРНИНГ ЗАРАРИ»

БУТГУЛДОШ ЭКИНЛАР, ШОЛГОМ ВА ТУРП ЗАРАРКУНАНДАЛАРИ ВА

УЛАРНИНГ ЗАРАРИ Азимжон Раимкулович Анорбаев

Усимликларни х,имоя киилиш илмий тадкикот нститути к.хфн.проф Рукияхон Зокиржон кизи Марипова

Андижон кишлок хужалиги ва агротехнологиялари институти таянч докторанти https:/doi.org/10.5281/zenodo.6544033 Аннотация. Кишлоц хужалигида ишлаб чицаришнинг кластер усули йулга цуйилди, кластерларга ажратилган цишлоц хужалиги майдонларининг уажми мева-сабзавотчиликда 7,5 фоизни ташкил этмоцда. Бугунги кунда республикамизда етиштирилаётган 80 турдан ортиц цишлоц хужалиги ма^сулотлари дунёнинг 66 та мамлакатига экспорт цилинмоцда. Шолгом ва турп шулар жумласидандир. Калит сузлар: шолгом, турп, зараркунанда, авлод, туркум.

ВРЕДИТЕЛИ РЕПЫ И РЕДЬКИ И ИХ ПОВРЕЖДЕНИЯ Аннотация. Налажен кластерный способ сельскохозяйственного производства, объем сельскохозяйственных площадей, выделенных под кластеры, составляет 7,5% в плодоовощеводстве. Сегодня более 80 видов сельскохозяйственной продукции, выращиваемой в нашей республике, реализуется в 66 стран мира. Репа и редька - из приговора.

Ключевые слова: репа, редька, вредитель, поколение, категория.

PESTS OF TURNIPS AND RADISHES AND THEIR DAMAGE Annotation. In agriculture, the cluster method of production has been established, the volume of agricultural land allocated to clusters constitutes 7,5 foizni in fruit and vegetable production. Today, more than 80 types of agricultural products grown in our republic are sold in 66 countries of the world. Turnip and radish - from the sentence. Keywords: turnip, radish, pest, generation, category.

ШолFOм - бутгулдошлар оиласига мансуб икки йиллик сабзавот усимлиги. Ш. Урта Осиё, Миср, Греция ва Италияда кадимдан экилади. Шунингдек, А^Ш, Япония, Х,индистонда куп таркалган. Узбекистонда х,ам куп етиштирилади. Шолгом биринчи йили баргли поя ва илдизмева х,осил килади; иккинчи йили гулпоя чикариб уруг беради. Гули турт булакли, шингил тупгулга йигилган, сариккизгиш, четдан чангланади. Меваси кузок, думалокясси, узунчок; ок, кизил, бинафша рангда. Уруги майда, юмалок, корамтир. 1000 дона уруги огирлиги 1—4 г. Узбекистонда июльавг. бошларида экилади. Уруги хдрорати 2—3° ли тупрокда униб чикади, 18—20° да яхши ривожланади (бунда уруг 2—4 кунда тулик униб чикади). Шолгом намсевар, тупрокунумдорлиги ва унинг механик таркибига талабчан. Совукка чидамли (—4—5° да зарарланмайди). Вегетация даври 60—80 кун. Шолгом илдизмеваси таркибида эфир мойлари куплиги хдмда енгил хдзм булиши туфайли йил буйи истеъмол килинади. Шолгом инсон организми учун зарур булган аскорбин кислота, витаминлар, калий, кальций, фосфор, магний, темир тузлари, фермент, фитонцидларга бой. Шолгом баргида витаминлар ва аскорбин кислота илдизмевасидагидан купрок.

Турп узининг таркибига кура, организмда етишмаётган витаминлар ва минерал тузлар урнини тулдиришда жуда фойдалидир. У микробларга карши курашувчан кучли хусусиятларга эга. Турп — инсон саломатлиги учун фойдали булган сабзавотлардан бири. Унинг илдизмеваси минерал моддаларга бой. Турп узининг таркибига кура киш фасли тугаб, бах,ор бошланишида, халкимиз "илик узилди" деб атайдиган кунларда, организмда етишмаётган витаминлар ва минерал тузлар урнини тулдиришда жуда фойдалидир. У микробларга карши куашувчан кучли хусусиятларга эга.

Юртимизда экиш учун турпнинг Андижон-9, Маргилон махдллийси, Дайкон ёки Япон турпи, Содик ва Куз хддяси навлари тавсия этилади. Экиладиган турп уруги тоза, юкори унувчан, касаллик юкмаган, уртача катталикда, бутун, зарарланмаган булиши зарур. Уруглар бошка усимликлар уруглари ва аралашмаларидан тозаланади. Турпни экишдан олдин майдон утмишдош экин колдиклари ва бегона утлардан тозаланади. 1 сотих ерга 200 кг чириган гунг солинади. Тупрок 20-25 см чукурликда чириган гунг ва минерал угитлар билан аралаштирилиб юмшатилади. Йирик кесаклар майдаланиб, яхшилаб текисланади ва сугориш эгатлари олинади.

Зараркунандалари. Шолгом ок капалаги (Pieris гарае Ь) тангачаканотлилар туркуми, ок капалаклар оиласига киради. Капалаги карам ок капалакларникига ухшаш, лекин бир оз майдарок: канотини ёзгандаги 35-40 мм. Олдинги канотларининг юкори кисмидаги унчалик катта булмаган доглари тук кулранг ёки жигарранг; ургочи капалакларида эса булардан ташкари яна 2 тадан ва эркакларида биттадан тук туслли доглари бор. ^уртининг узунлиги 25 мм, бир хил яшил бахмалсимон рангда, орка кисмида узунасига кетган сарик йуллари мавжуд. У хамма ерда таркалган. Зараркунанда гумбаклигида бегона утларда, деворларда, тахта деворларда, даорахтлар танасида кишлайди. Капалаклари май ойида учиб чикади, баргларнинг орка томонига биттадан, жами урта хисобда 150 та, баъзан 500 тадан хам купрок тухум куяди. Тухуми 7-10 кун, куртлари 20 кун атрофида ривожланади. Бегона утлар орасида ва кара баргларида гумбакка айланади.

Fумбаги турли усимликлар пояси, ёгочлар ва козикларда кишлаб колади. Бахорда капалаги карам ок капалагига нисбатан барвакт учиб чикади. Турли гуллар шираси билан кушимча озиклангач, капалаклар урчиб тухум куйишга киришзди. Тухумини якка-якка килиб бутгулдош усимликлар баргининг ост томонига куяди. Битта капалак уртача 150300 та тухум куйиши мумкин. Тухумлардан 3-5 кун ичида куртлар чикади ва дастлаб баргларни киртишлаб, сунг эса тешиб еб шикастлайди. куртлар куп булган шолгом усимликлари баргсиз булиб, шаклини йукотади. куртлар 10-20 кун ривожлангач гумбакланади ва 8-12 кундан кейин янги бугин капалаклари учиб чикади. Урта Осиё шароитида бу зараркунанда йилига 4-5, шимолий туманларда зса 2-3 бугин беради. Шолгом ок капалаги сонини хам карам окк капалагидек табиий кушандалар кескин камайтириб туради. Шолгом ок капалаги куртларида АраПл^ glomeratus L., гумбагида эса Pteromalus рирагит L. паразитлари ривожланади.

Зарари. Курти барча бутгулдош зкинлар шу жумладан шолгом ва турплар баргини еб шикаст етказади.

SCIENCE AND INNOVATION 2022

№ 2

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

Шолгом ок капалагига карши кимёвий кураш утказиш учун микдор мезони булиб усимликда 2 3 тадан курт мавжудлиги, карам уралганидан кейин 15 % усимликда 1 2 тадан курт борлиги ^исобланади.

Карам ок капалаги - Pieris brassicae Ь. Капалаклар туркумининг ок капалаклар -Pieridae оиласига мансуб. Карам ок капалаги йирик хдшарот - капалаклари канот ёзганда 55-60 мм келади. Капалаклари умуман ок-оч сарик тусга эга, канотларининг сатх,и кенг, олд канотларининг олдинги учида кенг юкори доги мавжуд, орка канотларининг олдинги четида эса биттадан кора томчи доги бор. Ургочи капалакнинг олд канотларида иккитадан кора томчи доги бор. Муйлови тукмоксимон. Тухумлари бутилкасимон, ранги сарик, катталиги 1,25 мм га тенг булиб, узунасига жойлашган ковургалари бор. Етук куртларининг катталиги 40 мм га етади, ранги саргиш яшил, танасида жуда куп сугалчалар ва кора доглари булиб, улар тукчалар билан копланган. Бумбаги ёпик, типда, сарик,-оч яшил тусда, бурчакли, танаснда куп доглари ва киска усимталари бор. Зараркунанданинг гумбаги турли дарахтлар, девор панжаралари, курилиш мосламаларида кишлаб колади. Март-апрел (шимолий туманларда май-июн) ойларида уйгониб, капалаклар очиб чикади. Бу хдшарот кундузги булиб, капалаклари факат иссик, кундуз кунлари учади. Кечаси эса барг остида ва турли пана жойларда, канотини тепага жуфтлаб, кимирламай утиради.

Капалаклар жуфтлашиб тухум куйишга киришади. Тухумини 15-200 тадан туп-туп килиб (жами уртача 200-300 та) бутгулдош усимликлар баргининг ост томонига куяди. Бир хдфтадан кейин куртлар пайдо булади. Ёш куртлар аввал туп булиб яшаб, бир жойда озикланади, 4-6 ёшларда эса таркала бошлайди. ^аракатланиш мобайнида узидан ингичка ипак ажратиб, одатда унга тирмашиб озикланиши ^ам мумкин. Иклим шароитига кура куртлар 15-30 кунда озиканишни тугатади (бу вакт ичида улар бутгулдош усимликлар баргини еб, факат йугон томирларинигина колдириши мумкин). Бумбакланиш учун бирорта муста^кам турган нарсага (поялар, барг томирлари, козик, устун, хасчуп ва хоказо) узини ипак билан боглайди. Шимолий минтакаларда шу а^волда кишлаб колиб бир йилда бир бугин беради. "Узбекистон ва иклим шароити унга якин бошка жойларда карам 0к капалаги бир йилда 4 бугин бериши мумкин. Амалиётда карам ок капалагини жуда куп йирткич ва паразит энтомофаглар хдмда касалликлар камайтириб туради. Бунга эараркунанданинг нисбатан очик хаёт кечириши еабабчи булади.

Карам ок, капалаги хамма бутгулдош экин ва бегона утларга шикаст етказиши мумкин. Узбекистон шароитида бу зараркунанда уртаги ва кечки карамни кучли зарарлайди. Зарари айникса усимлик карам бош урашидан олдин зарарланса куп булади -

öyHga MyraaKO xocu.n o.nMac.nHK xaM MyMKHH. YsöeKHcroH mapomuga e3ru KapaM x,hmos KHnuHMaca xocu.nlgop.nHK 60-70% ra KaMaMumu MyMKHH.

3apapKyHaHga TyxyMura Kapmu TpuxorpaMMa KymaHga.napuHH TapKaTum, .tckhh y KymHMna H3.naHumHH Tanaö этagн. Khmöbhh Kypam KapaM ypamrana öy^raH gaBpga: 3apap.naHum 5% Gy^HÖ, y.napga ok Kana^aK TyxyMH Ba em Kypxnapu naMgO öy^umu ÖH^aH, KapaM ypanraHga: 5-10% 3apap.naHraH ycuM.nHK.nap öy^uö, y.napga 510 TagaH KypT öy.nca

yTKa3H^agH.

0oüdanaHumaH adaöuemnap

1. ffl.T.Xy^aeB YcuM.nHK.napHH 3apapKyHaHga.napgaH ynryanamraH x,hmoa KH.num, x,aMga arpoTOKCHKonorua acoonapu. TomKeHT 2014.

2. YcHM^HK^apHH x,hmoa Kunum A.ffl.XaMpaeB, AX.Ko^eBHHKOBa Ba ö. Ah^h^oh

2017.

3. MypogoB C.A. YMyMHM энтoмo.пoгнfl Kypcu. - TomKeHT: .MexHaT., 1986

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.