Научная статья на тему 'БУНЁДИ МАНЗИЛИ ЗИСТ ВА ТАРЗИ РЎЗГОРДОРИИ СОКИНОНИ НОЊИЯИ ДАНЃАРА (ТО СОЛЊОИ 50-УМИ АСРИ ХХ)'

БУНЁДИ МАНЗИЛИ ЗИСТ ВА ТАРЗИ РЎЗГОРДОРИИ СОКИНОНИ НОЊИЯИ ДАНЃАРА (ТО СОЛЊОИ 50-УМИ АСРИ ХХ) Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
57
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ТОҷИК / ДАНғАРА / МАНЗИЛ / ХОНА / ЛОЙ / ХИШТ / ЧӯБ / МАСОЛЕҲ / СОХТМОН / РӯЗГОР / РАВЗАНА / МР / ДАР / ТИРЕЗА

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Фатҳиддин Салимзода

Ноҳияи Данғара яке аз ноҳияҳои калонтарини вилояти Хатлон буда, дар он зиёда аз 170 ҳазор нафар аҳолӣ истиқомат менамоянд, ки 83 фоизи онро аслан тоҷикон ташкил медиҳанд. Гарчанде нишонаҳои аз ҳама қадимаи манзилсозӣ дар Тоҷикистон (маданияти Ҳисор, деҳаи Булёни Поён) дар марзи ноҳияи Данғара ёфт гашта бошад ҳам, аммо таърихи манзилсозӣ дар ноҳия бо таври бояду шояд омӯхта шудааст. Дар мақолаи мазкур перомуни рӯзгордорӣ ва манзилсозии мардуми ноҳияи Данғара то солҳои 50-уми асри ХХ сухан рафта, дар он хусусиятҳои хоси манзилсозӣ ва рӯзгордорӣ дар байни мардуми тоҷиктабори ноҳия нишон дода шудааст. Инчунин дар бораи истифодабарии масолеҳҳои сохтмонӣ дар байни мардуми тоҷиктабор оид ба манзилсозӣ ва фарқи он бо дигар гурӯҳҳои этникие, ки дар ноҳия истиқомат мекунанд нишон дода шуда, андоза, тарзу усули сохтани манзили истиқоматӣ бо тоҷикони Қаротегину Дарвоз, Помир, Ӯзбекистон ва Шимоли Афғонистон муқоиса карда шудааст. Ҳамзамон баҳри равшанӣ андохтан кӯшиш ба харҷ дода шуда, аз суҳбатҳои саҳроӣ, рӯ ба рӯ бо куҳансолони ноҳия, ки бевосита онҳо дар сохтани чунин манзилҳо иштирок дошта, дар он он солҳо умр ба сар бурдаанд, иқтибосҳо оварда шудааст.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CONSTRUCTION OF HOUSING AND LIVING CONDITIONS AMONG TAJIKS OF DANGARA DISTRICT

Dangara district is one of the largest districts of Khatlon region. About 170 thousand people live in it, of which 83% are Tajiks. Although traces of the most ancient dwelling (Hissor culture, village Bulyoni poyon) in Tajikistan were found in the territory of the district, the history of dwelling in the district has not been sufficiently studied. This article deals with the life and construction of dwellings among the peoples of this region in the period up to the fifties of the 20th century. It shows the specifics of the construction of housing and life of the Tajik people in the Dangara region. In addition, the article shows how and what building materials Tajiks use in the construction of housing and how it differs from the ethnic groups living in Dangara. In the article, the volume and style of housing construction in the Dangara region iscompared with the housing of the Tajiks of Karategin, Darvoz, Uzbekistan and northern Afghanistan. Field surveys were conducted among the old-timers of the district who lived in those years and were directly involved in the construction of such dwellings, and examples were given from their lips.

Текст научной работы на тему «БУНЁДИ МАНЗИЛИ ЗИСТ ВА ТАРЗИ РЎЗГОРДОРИИ СОКИНОНИ НОЊИЯИ ДАНЃАРА (ТО СОЛЊОИ 50-УМИ АСРИ ХХ)»

МАРДУМШИНОСЙ - ЭТНОГРАФИЯ - ETHNOGRAPHY ♦ ♦

УДК 9 (575. 3)

БУНЁДИ МАНЗИЛИ ЗИСТ ВА ТАРЗИ РУЗГОРДОРИИ СОКИНОНИ НО^ИЯИ ДАНЕАРА (ТО СОЛ^ОИ 50-УМИ АСРИ ХХ)

САЛИМЗОДА Ф. Ф., Институти таърих, бостоншиносП ва мардумшиносии ба номи А. Дониш

Хонасозй дар омухтани таърихи мардумшиносй накши мудимро бозй мекунад. Махсусан манзилсозии дедот, ки алдол намунадои кадимтари он то ба замони мо омада расидаанд, дар бораи тарзи зисту зиндагии мардум ба мо маълумоти зиёд дода метавонад. Дар рафти омузиши манзилсозии мардуми нодияи Дангара ба мо маълум гардид, ки гуруддои этникие, ки дар нодия истикомат мекунанд: калугдо [15, 84] ва лакайдо, даёти нимкучй гузаронида, ондо то охири солдои 50-уми асри ХХ бо истифода аз чуб, камиш ва пусти дайвонот дар каппаву заминкандо (калугдо) ва дар юртаю хонадои камолй (лакайдо) умр ба сар бурдаанд.

Точикон аз даврадои кадимтарин барои сохтани манзил чунин масоледи бинокориро аз кабили хок, санг, хишти хом ва пухтаро бештар ба кор мебурданд [10, 115], ки он то замони мо мавриди истифода карор дошта, дангоми сохтани манзили истикоматй мардуми нодияи Дангара ба таври васеъ аз ондо истифода менамоянд.

Хонасозй шугли асосии мардуми Дангара буда, он аз «Маданияти Х,и-сор» сарчашма мегирад [22, 2; 7, 36-38]. Мувофики гуфтаи муаррих Музаффар Азизов: дар ёдгории дедаи Булёни Поён бокимондадои хонадои бузургдачми фарши гачй доштаи ин одамон дамагй дар чукурии 25-30 см кашф шудаанд [11, 4].

Тавре ки мавсуф кайд кардааст: дар дедаи Кангуртут ва Булёни Поён бос-тоншиносон хонадои кадимаро дарёфтаанд, ки ондо ба «Маданияти Х,исор» хос буда, дар мавзеи Булёни Поён ба дазораи IV пеш аз милод ва Кангуртут ба асрдои V пеш аз милод тааллук доранд. Андозаи хонадо дар мавзеи Кангуртут гуногун буда, 18х6,7; 10,6х4,6; 5х4 метр ва гайраро ташкил дода, аксарияташон аз манзилдои якдучрагй, дудучрагй ва бисёрдучрагй иборат буданд [13, 16].

Хонасозии мардуми камбизоати точик дар ибтидои асри ХХ аз мар-думони турктабор ба куллй фарк мекард.

Ба андешаи муаррих Радматшо Мадмадшоев барои точикон, ки аз замондои кадим, ки аслан бо киштукори замин сару кор доштанд, намуди хоси манзил, ки аз масоледи дастрас бо шадрдои гуногуни меъморй вобаста бо шароитдои табий - иклимй ва фарданги миллй эъмор гаштаанд, хос мебошад [10, 116].

Дар ибтидои асри ХХ точикони нохия асосан дар доманаи куххо, хамворихои наздикухй, ки чашмахои обхои мyсаффо доштанд ва дар атрофии сохилхои дарёхои Вахшy Оби Тохир зиндагй карда, барои сохтани манзил аз хок, лой, похса, камиш, камол, пахол, гули лух, кох, алаф, гач, хокистар, санг, чуби даpахтy навдахои он ва аз хишти хому пухта ба таври васeъ истифода мeбypданд.

Тавpe, ки адиб Умари Шepхон дар китоби худ «Дакара» кайд кардааст дар чойхои гуногуни худуди нохияи ДанFаpа хануз осори танурхои хиштпазаки давраи антика мавчуд аст [17, 38]. Аз дeхахои кадимаи Паркамчй, Хушманзар, Пушинг ва шахраки ДанFаpа осори хумдонхои хиштпазй ва бинохои аз хишти пухта сохташуда чун маркади Мавлоно Точиддин ва Мавлоно Обиддин [4], маркади «Шахиди Сари калъа» ва Fайpа то ба замони мо омада расидаанд, ки аз омода кардан ва инчунин истифода гаштани хишти пухта дар кисматхои мухталифи нохия дарак мeдиханд. Хдмзамон, барои ороиш додани дохили бино дар маркади «Шахиди Сари калъа», аз сафолакхои пухтаи харранга охардодашуда истифода бурдаанд, ки шояд онро дар махалли сохтмон омода карда бошанд.

Иморатхои аз хишти пухта сохташудаи ахди кадим алхол дар марзи нохия нисбатан кам ёфт шудааст, лeкин он бинохоe, ки пайдо гаштаанд аз санъати баланди биносозии мардуми диёр гувохй мeдиханд.

Дар кисматхои наздикухй сохтмони хонаро аз тахкурсй OFOЗ мeнамyданд, ки дар ин кор бeштаp сангро истифода мeбypданд. Устохои хунарманд сангро бо махорати касбй болои хам чида, сипас байнашро бо лой пур мeкаpданд. Ин кор хануз дар ахди кадим дар байни мардуми кухистон маълум буд, ки намунаи онхо аз дeхахои Хушманзар (собик Кангуртут) [11, 4], Пушинг, Хушдилон (собик Торбулок) [6,50] ва Fайpа хангоми ковишхои бостоншиносй ёфт шудаанд. Дeхахоe, ки дар хамворихо чой доштанд, хонахояш бe тахкурсй сохта мeшyданд. Аммо онхо хонаро дар чойи нисбатан баландтари махал мeсохтанд, то ки хангоми борону барф оби куча ба хона надарояд.

Дар махалхоe, ки тeппахои хурд - хурди начандон баланд вучуд дошт, дар сари хар тeппача бe истифодаи тахкурсй хона мeсохтанд, ки дар натича дeхаpо шаклаш дигаргун мeгашт. Чунин сохти дeхахо холо низ арзи вучуд дорад ^хахои Дурахшон, Оламафруз, Осмондара ва хоказо).

Аксари хонахоe, ки алхол дар нохияи мазкур мавриди истифода карор доранд, баъди солхои 50-уми асри ХХ сохта шудаанд. Хонахоe, ки то он давра мардуми точиктабор зиндагй мeкаpданд холо нисбатан кам ба чашм мepасанд. Хднгоми пурсишхои майдонй сокини аз хама кухансоли нохия, бошандаи махаллаи № 8, кисмати боло Чунайд Ч,алилов соли таваллудаш 1920 (102-сола), ба мо чунин гуфт: то солхои 50-ум дар дeхахоe, ки оби доимй набуд, хонахоро асосан аз лой ва дар фасли бахор аз оби борон истифода бурда мeсохтанд. Хонахои истикоматии дeхконон он солхо асосан аз ду хучра иборат буд. Якe барои хоби умумй ва дигар хамчун мeхмонхона истифода мeшyд, ки дар он чо мeхмонхоpо ба хузур мeпазиpyфтанд.

Дap шaфaти хотадои иcтик;омaтй aнбоpхонa Ba дeгдонхонa-чaкдон cохтa мeшyд. Aнбоpхонa a3 ду кaбaт ибоpaт 6уд. K^ara якум шст (тaхмин 1-1,3 м.) Ba a3 ду кисм ибоpaт буд, ки онро «ro4ax^ aнбоp» мeгyфтaнд. Онро acлaн бapои он мecохтaнд, ки киcмaти бодо бeнaмy «хушк» бошaд. Аммо он бapои нигоддошти aнчомy acбоби рузгор низ иcтифодa мeгaшт. Kиcмaти бодоро «бaдaндaк» мeномидaнд, дap он якчaнд кудй, ки дap биcëp нодиядои кудистон: aз чумга дap водии Kдpотeгин онро «хaмбa» [16,79] мeномaнд, бapои нигаддошти орд, гандум, 4aB, apзaн Ba дигар дошгидо иcтифодa мeшyд. Инчунин, дap ин гyнa aнбоpдо бapои зимиcтонгyзapонй: пиëз, хyшкмeвa, aдaфдои гуногуни доругй, хyшбyйкyнaндaдои Fизодоpо дap «paвокдо» [16,79] ^з дap гyнa чу6У нaвдaдои шyдaш cохтa мeшyд) Ba тapбyзy хapбyзapо бодои фapши он нигод мeдоштaнд. Дap зepкиcмaти aнбоpхонa бapои нигод доштaни acбобдои рузгор aз кдбиди ЮFy испор [12,216-217 ], бeлy кaлaнд, шохaю дос Ba до^зо, инчунин бapои гypбaю caги хонa чой мeгyзоштaнд, то ки яте онро мyдофизaт нaмоядy дигape caфи мушу кaлдaмyшдоpо зиëдшaвй тамошд. Бинодоро acоcaн aз похca мecохтaнд».

Бapъaкcи водии Kдpотeгинy Дapвоз, ки дap бaъзe мaвзeъдо «мypдaхок Ba пучхок доpaнд» [16,21], хоки дaмa киcмaтдои нодияи ДaнFapa бapои хотасозй мyвофик acт. Бинобap ин, дойхошро гирдогирди сохтмон гиpифтa, зaминpо aввaл нapм кapдa об мeзaдaнд, бaъд дойро бо acпy бapзaгов сум зaдa, aз дойхонa бepyн бapовapдa тaгypy мeкapдaнд Ba cипac боз онро бо пойдояшон сум мeзaдaнд. Лойро дaм додa, кдиш мeгapдондaнд. Бapои он, ки дой хуб сум хypaд, aз руйи гyфтaи Чушйди 102-cодa: «дaтто лойcyмзaндо дap

пyштaшон тобacaнгepо гиpифтa, бaъд дойро сум мeзaдaнд. Бaъди кдиш гapдондaни дой онро бодои дaм мeчидaнд. Дeвоppо рост нaчидa, тaги онро пaдн 60-90 caнтимeтp Ba бодояшро то 40 см борик эъмор мeкapдaнд. Аз курум, кулух Ba похca [20,118] низ бapои cохтaни OFиди мод Ba дeвоpи гирди дaвдй иcтифодa мeкapдaнд,

Бо фapкияти киcмaти бодо aз поëни дeвоp бодои дapyни хонa aз фapши хонa дap aндозa фapк мeкapд. Бaлaндии дeвоp дap гущ буд. Бaъзeдо бapои он, ки хош дap зимистон тeз гарм шaвaд, онро пacт (тaхмин 1,8 - 2 мeтp) Ba бaъзeдо, бapои он ки дуд тeзтap aз хонa бapояд, онро бaлaндтap мecохтaнд. Дeвоpи чунин хонaдо бa зaминчyнбй тобовap бyдa, мyддaти мaдид хизмaт мeкapд. Дeвоpгapон (дeвоpзaндо, лойгарон) бa бокyввaтию бaвapдоштии дeвоp aдaммияти зиëд мeдодaнд. Хдтто бaъзaн хокро мaхcycaн, aз хоки «cyдa» ^a^a)^ кaди род мeгиpифтaнд, ки бaъди кок шyдaн дeвоp бa мисди ca^ caхт мeгaшт.

Fyдaчyб бapои сохтмони хонa aз дaмa мacолeди гapонapзиши сохтмонй бa дисоб мepaфт. Чунки чaнгaли дapaхтони чyбдидaндa ниcбaтaн кaм буду онро aз чойдои дур бa воcитaи хapy ara мeовapдaнд. Бинобap ин, aгap мaбодо оидa чойи иcтикомaтaшpо ивaз мeкapд, чубдои хонaaшpо кaндa, бо худ мeбypд Ba дap cохтaни мaнзили нaв ондоро иcтифодa мeкapд.

Ар^ли cохтaни чунин хонaдо бepyн aз Точикистон то бa Кдфкоз paфтa буд. Тaъpихнaвиcи кдфкозй Т. А. Чиковaни дap acapaш, «Кдaccификaция и

генезис закавказского жилища» кайд мекунад: «Дар маркази хонахои бомашон хамвор зери равзана оташдон чой дода шуда буд. Аз сабаби паст будани арши хона дуд аз хучрахо тавассути дудбаро суст кашида мешуд. Бинобар ин, барои кашиши хуби хаво боми чунин хонахоро баланд месохтанд» [19,67]. Чуноне, ки дар кайди Чиковани мебинем, манзили истикоматии кафкозихо низ ба хонахои точикони нохияи Дангара ва дигар минтакахои Точикистони чанубй, ки аз даврахои пеш аз Инкилоби Октябр то солхои 50-уми асри ХХ истифода мекарданд, монанд будааст.

Сохтани оташдон дар даруни хона дар водии Зарафшон низ он солхо дида мешуд, ки онро «оштон» меномиданд [8, 33].

Бо карори Кумитаи Марказии ичроияи Чумхурии Точикистон соли 1932 нохияи Дангара ташкил гардид [21, 224]. Ибтидо аз он солхо мардуми зиёдеро аз дехахои кухсор ба хамворихо барои азхудкунии заминхои навкорам мухочир карданд [5, 617]. Мардум чуби болои хонахоро канда, ба чойхои нави истикоматиашон оварданд. Баъди ин чордеворихои хонахои вайронкардашуда дар дехахои пешинаи кухсор дахсолахо зери барфу борон беосеб истода буданд.

Хонахои дар хамворихо сохтаи мардум аз пешинаашон кам фарк мекард. Дарозии хонаи умумй бо бараш кариб як буд, аммо мехмонхона нисбатан бараш борику дарозиаш зиёдтар. Хонахои хама мардум якхела набуданд. Аз мардуми камбизоат нисбатан тангу паст буд. Чубу тахта дар кисматхои зиёди нохия камчин буд. Бинобар ин, кушиш менамуданд, ки онро камтар истифода намоянд. Дар бисёр махалхо аз фарки болои хона як рави дарози гафс аз гулачуб партофта, ба ду тараф нишеб камолро чафс чида [16, 35], танхо - танхо чуб (васа) ва аз болои он шох партофта, дар кисмати марказии болои бом барои дудбарой ва рушной «равзана» [12, 214] мемонданд. Боми чунин хонахо «яктарафа» ё «дупорса» буда, аз 30 то 60 см «нигас» бароварда мешуд. Бо чунин бомхо он солхо хонахои мардуми водихои Кдротегину Дарвоз низ сохта мешуданд, ки мо онро дар китоби «Точикони Каротегин ва Дарвоз» чузъи 3 зери тахрири Н. А. Кисляков ва А. К. Писарчик мебинем [16, 35]. Болои бом хок партофта онро сум зада, сипас бо кохгил андова мекарданд. Хонахои оилахои серфарзанд калону пахноиаш васеъ буд, дар чунин хонахо таги рав як ё ду сутун мезаданд. Чунин тарзи хонасозй дар байни точикони баъзе нохияхои Точикистон ва шимоли Афгонистон низ бештар ба чашм мерасад [10, 119].

Баъди пушондани болои бом дарун ва беруни сатхи деворхоро низ бо кохгил андова мекарданд. Тобистон андоваи болои бом хушк шуда, таркиш-хо пайдо мекард. Барои он ки бом начакад, кариб хар сол болои онро аз нав андова карда, фарк аз мардуми Каротегину Дарвоз, ки дар чунин холат болои бом мевагихоро хушк карда, кудаконро ичозати бозй кардан медоданд [16, 35], дар нохияи Дангара бошад ба болои бом намак мепошиданд. Болои бом сол аз сол гафстар мегашт, ки аз он хона дар фасли зимистон гарму дар фасли тобистон салкин мешуд.

Мувофики гуфтахои кухансолон пояи камолро, ки дар доманаи кух ва адирхои нохия зиёда мepyйид, барои пушондани болои боми хонаю OFилхонахо ва инчунин бeштаp барои бастани шиFи гирди хавлй ва танаи кохдону хeли мол истифода мeбypданд.

Дар аксарияти дeхахои доманакухй (Ч,аpтeппа, Ёхсу, Пушинг ва Fайpа) структураи хок «peгзамин» [16,35] буда, намиро тeз аз худ мeгyзаpонад. Барои начакидан дар ин минтакахо болои бомро «чаптара» мeпyшонданд. Болои бом аз байн сутун ва рав зада, дастак мeпаpтофтанд. Аз болои дастакхо шох (навдаи бeд, шулаш ва Fайpа) партофта, болои онро аз камишу алафи хардумка ва килку киёк чаптара сохта, ба ду тараф «обчакак», ё «обFалт» [9, 441] мeкаpданд. Чунин хонахоро мардум хонаи «чаптарагй» (paсми 1) мeномиданд. Баъзeхо «хорпуштак» низ мeгyфтанд. Чунин усули бомпуши байни мардуми минтакахои Kаpотeгин ва Дарвоз низ маъмул буд [16,37]. Хонахои чаптарагй аз болои «бонг» (бом) равзана надоштанд. Ба чойи он дар танаи дeвоp барои дудбарой ва рушной мурй мeмонданд, ки дуд ба тeзй намeбаpомад.

Рaсми 1. Боми 4anTaparH де^и Ёхсу. Рaсми 2. Дохили мaсчид, aсpи XIX, де^и F^OBaK.

Мувофики гуфтаи сокини дeхаи Хуррамшахр Шамсyллоeв Холмахмади 100-сола (соли тав. 1920): дари хонаро аслан аз тахта бо андозаи 1,6 м. баландй ва тахмин 60 см пахной «дари пастаки яктабака» яклухт сохта, барои во кардани дар аз поён ва болои як тарафи он чуби танаи дарро камe бароварда гирда мeкаpданд. Як тарафи боло ва поёни чорчубаи дарро сурохй карда, сипас чойи баромадаи дарро чун фона ба сурохй (лона) чо мeкаpданд. Чунин усул дар гузашта барои нохияхои кухистон низ хос буд, аз чумла, дар китоби М. С. Андpeeв «Точикони водии Хуф» [9, 442] ва «Точикони водии Kаpотeгин ва Дарвоз» зepи тахрири Н. А. Кисляков [16, 79], ки онро «калоту» ва «киетул» ном гирифтаанд, оварда шудааст.

Аpeали бомхои чаптарагй то ба даштхои Украина расида буд, ки мо онро аз оинаи нилгуну дигар расонахои хабарй борхо мушохида намyдаeм.

Дар маркази хонаи умумй ва баъзан дар мeхмонхонахо низ чукурии махсус кофта, барои сандалй гузоштан чагдон мeсохтанд. Дар кисмати даруни хона барои нигохдошти пойафзолхо попушихо чойи махсус: «пойгахи хона» (пойгахи дар) [8, 452], ё чойи «чорукмонй» мeмонданд. Аслан чойи

чорук-монй дap шзди дapи хонa чойгир бyдa, тaхмин бо aндозaи 1,3 м х 1,3 м буд. Он ниcбaт aз фapши хонa пacттap Ba фapши хонa ниcбaти он cyфaчepо мeмонд.

Фapши хонapо низ бо кодгил aндобa нaмyдa, мyвофики хaбapи додaи Ходмaдмaд Шaмcyддоeв (дeдaи Хyppaмзaмин, с. т. 1922) бо оби «гуди хaйpй» caнг мeзaдaнд Ba бодояшро бо бypë мeпyшондaнд. Дap тaнaдои дeвоp бapои нигод доштaни чapоF, тaбaкy коca Ba дигар aшëдои хонa, ки дappyзa дap иcтифодa бyдaнд, «токчaдо» [12, 214-216] мecохтaнд. Дap дap дyчpa бapои дap руз бa дохиди хош paвшaнй дapомaдaн мурй мeмондaнд. Муридо бо ду кaбaт сони caфeд Ba нaмaд, ë поpчaи гитем пapдa дошт, ки шaбонa Ba дap руздои хунук онро мeкaшидaнд.

Дap хонaдои cepкyдaк caндaлиpо дap мapкaзи дyчpaи умумй cохтa, a^ra хонaдон гирдогирди он мeхобидaнд. Дap бaъзe aз хонaдо caндaлй шздик бa чойи «чорукмонй» [10, 123] cохтa шyдa, aдди хонaдон яктapaфa aз киcмaти бодо ниcбaти caндaлй хоб мeкapдaнд.

Ч,идози хонa дap оидaи миëнaдод aз гидeм, нaмaди якpaнгa, як ë ду ca^ дук, якчaнд пycтaки тозaкapдaшyдa Ba куртаю кypпaчa ибоpaт буд. Аоган paхти хоби кyдaкон aз пусгак Ba кaдонcодон aз кypпaю кypпaчa Ba тaгcapй ибоpaт буд. Ч,омaю пушоки бодо дap aкcapи хошдо шaбонa тaги capи кyдa-кони хота, ë aз тaги rarcapñ гyзоштa мeшyд. Кypпaю кypпaчapо aз пaхтaи Fyзa (пaхтaи дaлмй) пур мeкapдaнд. Бapои ин дap оига дap нaзди зaмини гaндyмaш бaъзaн Fyзa мeкоpидaнд

Дap дap хотадон як дeги чуянй ë мисй бapои пyхтaни хурок, офтобaи мисй бapои чойчушонй, якчaнд офтобaи caфолй ë мисй бapои дacтобгиpй Ba тaдоpaт кapдaн, чaхдeг бapои кaшидaни дyF, хypмaдои гуногуни caфодй бapои нигод доштaни paвFaн, мacкa Ba дyFy чaкa, тaбaкy коca, кaфлecy кошукдои чубй, чойнику пиëдa, чинй бapои хypдaни хуроки дappyзa, дacтоз (бapои орд кapдaни гaндyм Ba дигар дошгидо), тaгоpaи мисй ë caфолй бapои шустушуйи дибос, тобaи caнгй (бapои пyхтaни нони тобaгй), як ë ду чapоF, фонус дaтмй буд. Дap бaъзe хошдои зиëиëн caмовоpи русй низ ,n^a мeшyд, ки бapои чУшондaни чой иcтифодa мeгaшт. Хонaдои мapдyми кaмбизоaт ниcбaтaн одй Ba чидози хош низ дap дохидaшон кaмтap буд.

TaBpe, ки дaнгоми пурсишдои caдpой сокини нодияи мaзкyp Бypиeв Эшонкули 96-cодa иброз дошт, дap фacли зимистон бapои гapм кapдaни хош дap чaгдон дeзyм aдов мeкapдaнд. Дуд тaвaccyти мурии тори хош ë мурии тaнaи хонa бa бepyн мeбapомaд. Дap хонaдои таст кaшиши дуд ниcбaти хонaдои бaлaнд cycттap буд, бинобap ин, оигадои миëнaдод кушиш мeкapдaнд, ки хошдоро ниcбaтaн бaдaндтap cозaнд [19, 67]. Дap руздои нидоят capд бaъди пyppa cyхтaни отaш дyдбapоpо бо capпyши чубин ë пycтaкy нaмaд aз бодои бом мaдкaм мeкapдaнд Ba бодои чaгдон caндaлии aз чуб cохтaшyдapо, ки шaкли мyдaввap ë чоpкyнчa дошт, гyзоштa, aз бодои caндaлй кypпaдои кaлон, гигеми худбофт Ba ë чaкмaни aз пaшм бофтaшyдapо мeпapтофтaнд. Адди хонaводa Ba мeдмондо пойдояшонро бa тaги кypпa дapоз кapдa гapм мeшyдaнд Ba гирди caндaлй cyдбaтдо мeоpоcтaнд. Дap

гирди сандалй момохо ва модарони хона чалак peсида, кудакон ва дигар аъзоёни оила Fyза чигит мeкаpданд. Ин корхои хочагидориро дар оилахо асосан дар фасли зимистон ичро мeкаpданд. Онхо шаби дарози зимистонро кутох карда, бо хам сухбатхо мeоpостанд.

Сандалй, на ин ки мардумро аз хунукй эмин нигох мeдошт, балки гирифторшавии одамонро аз чандин бeмоpивy тарбодхои гуногун пeшгиpй намуда, дар сиххатии онхо накши мухим мeбозид.

Пeши баъзe хонахо дахлeз [12, 214] доштанд, ки дар як кунчи он ташноб (чойи обхои истифодашуда хангоми Fyсл намудан) сохта, тор ва гирди онро бо ягон чуб, тобасанг ё матоe чашмнорас мeгаpдонданд.

Даруни манзили истикоматй дар фасли зимистон дуд гирифта сиёх мeгашт. Дар арафаи иди Навруз даруни хонахо аз тарафи сохибхоназанхо тоза карда шуда, баръакси мардуми кухистони Помир, ки «ба хона орд пош мeдиханд» [2, 97], бо сафeдхок сафeд мeкаpданд. Сафeдхок буйи дударо гирифта, хона озода мeгашт.

ОFилхонахо дар пушти манзили истикоматй сохта шуда, дар назди он аз шоти камолй ё химчаи шулаш хeли моли майда сохта мeшyд. Чорвои майда дар даруни чунин хeлхо сар дода мeшyд, чорвои калон бошад, дар мeххо бо бандхо баста мeшyданд. Зимистон чорворо дар OFилхонахо ё хандакхо (зeмлянкахо) нигох мeдоштанд. Дeхахоe, ки дар доманаи куххо чойгир шуда буданд аз Fоpхо (калфхо) низ барои нигохдошти чорво ва хуроки он истифода мeкаpданд. Дар болои боми хамвори OFилхонахо ва хонахои истикоматиe, ки аз боло равзана надоштанд «шолаи» кохдарза «тал» (чида) мeшyд, ки ин дар байни точикони АфFOнистон низ дида мeшавад [3, 223; 10, 12З].

Сохибхоназанхо ва дигар ахли оила (духтарон ва писарони калон) на танхо чорвои калонро, балки бузу гусфандонро низ мeдyшиданд. Аз шири гусфанд «айрон» (як намуд нушокй ба мисли дyF, ки аз шири нопухта дар саноч тайёр карда мeшавад) ва курут омода намуда, шири бузро барои макондани кудакони хурдсол истифода мeбypданд.

Дар баъзe дeхахои кухсор, ки peлeфи махал нохамвор буд, хонахои истикоматй аз хама боло сохта шуда, аз он пасттар дигар иншоот сохта мeшyд ^хахои Талхоб, Кули Суфиён, Ёхсу, Мундок ва Fайpа). Болои боми кохдону анборхонахо, ки аз руйи хавлй пасттар карор доштанд, дар фасли тобистон хамчун суфа истифода гашта, дар он мардум шабхо хоб мepафтанд.

Дар дeхахои калон кисматe аз сарватмандон хонахои нисбатан калони айвондор доштанд (Пушинг, Fичовак, Аличон, Ёхсу). Яте аз хучрахо -ошхонаро дар фасли зимистон бо чунин тарз гарм мeкаpданд: дар шафати хонаи истикоматй дeгдонхона сохта шуда, таги хона истифода аз тобасангхо дудбаро сохта мeшyд. Дудбарохо мисли чуйборхои обгузар дар таги хона качу кигеб сохта шуда, аввал дарун, сипас болояшро бо тобасанг эъмор намуда, бо гил андова мeкаpданд. Як тарафи сурохй ба дeгдон пайваст гашта, тарафи дигараш тавассути дохили танаи дeвоp ба болои хона бароварда мeшyд. Вактe, ки дар дeгдон аловро даpмeгиpонданд, дуди гарм тавассути

дyдбapодо бa бepyн бapомaдa, cипac фapши хонapо чapх зaдa, онро гapм мeкapд. Дap фacди тобистон сурохии дyдбapо aз дapyни дeгдон мaдкaм кapдa шyдa, зимистон онро мeкyшодaнд. Чунин усул кyдaй Ba бeдyд буд, aммо сохтмони он нa бa дaмa дacтpac буд. Бо чунин усул бaъзe мacчиддои дeдaдои кaлон низ гарм кapдa мeшyд [18, 40; 10, 120]. Apeaли чунин усули гapмкyнй то бa Чину Курте pacидa2, дap он мaмдaкaтдо мapдyм то дол инро иcтифодa мeбapaнд. Ин усуди гapмидидй aз зaмондои кaдим, дaнгоми гapм кapдaни дaммомхонaдо иcтифодa мeгaшт, ки нaмyнaи он дap дeдaи Рaхшонзaмин aз тapaфи мyappих Бозор Муроди Мepоcбap ëфт гaштaacт.

Бинодои иcтифодaи умум: мacчиддоe, ки то бa зaмони мо омaдa pacидaaндy 200 - 300 сод мyкaддaм cохтa шyдaaнд, то додо дap дeдaдои Кули Суфдан, Пушинг, Fичовaк apзи вyчyд доpaнд. Хднгоми тapмими ин мacчиддо тибки гуфти сокинони ин дeдaдо мyaйян гaшт, ки пойдeвоpи ондо aз caнгy хишти пyхтa бyдa, бодои он Fyлaчyбдо гyзоштa шyдa, сишс aз бодои Fyдaчyб дeвоp aз похca cохтa шyдaacт. Тaги дeвоp пaдн бyдa, он то бa бодо pacидaн ниcбaтaн борик мeшaвaд. Бaлaндии киcмaти дapyни дeвоp 3,5 - 4 мeтp бyдa, шдноии дохиди бинодо aз 6 то 10 мeтp Ba дapозиaшон 12 -14 мeтppо тaшкид мeдидaнд. Яте aз чунин иншоот дap дeдaи Fичовaк (pacми 2, дap бодо) мaвчyд acт, ки мyвофики шкли долдондо мacчид 200 сод мyкaддaм cохтa шyдaacт. Дap бaйни бино якчaнд сутундо бо усуди «yнгypтaк» Ba «шикacтa» нaккошй кapдa чой доpaд, ки aйнaн чунин сутуну бодиштaкдоpо мо дap дeдaи Шкeви нодияи Дapвоз, мacчиди чомeи Kaлъaи Хумб Ba дeдaдои Ч^онИ, Эдок Ba РоFyни собик нодияи Обигарм вомeхypeм [15, 96-100]. Мacодaти бaйни сутундо aз 2,5 то 3 мeтppо тaшкид додa, бодои сутундо бо шaкли чaмъ (+) болиштaкдои гyдкоpикapдaшyдa гyзоштa шyдa, cипac бодои болиштaкдо бa чор тapaф paB Ba бодои paвдо дacтaкдо гyзоштa шyдaacт. Бодои дacтaкдоpо бо тaхтaи яклухт «Bacca» зaдa, aз бодои Bacca бypë, cипac кaмиш Ba хок peхтa, кодгид (aндовa) кapдaaнд. Аз руйи гуфти мapдyмшиноcи мaъpyф М. С. Aндpeeв соли 1929 чунин бомдо aз Kaфкоз то Туркистони Шяркй пaдн гaштa буд [16,115].

Нaвиcaндaи точик Бapот ^ид, ки дap дeдaи Бидисуфи нодияи ДaнFapaи видояти Хaтдон тaвaлдyд шyдaacт, дap pомaни тaъpихиaш: «Дуд aз осмони Бидисуф» вокeaдои соддои 30-юми acpи гyзaштapо дap нодия бa кaлaм додa, aйнaн чунин мacчидpо дap дeдaи Пeхо ëд кapдaacт. Мaвcyф мeнaвиcaд: «Мacчиди дeдaи Шхо дap мapкaзи дeдa бино ëфтa буд. Дap дохиди он дycaд-дycaдy пaнчод нaфap одaм бeмaлол нишacтaвy cyдбaт кapдa мeтaвониcтaнд. Бapи мacчид пeшaйвони хeдe кушоду зeбоe дошт. Пeшaйвон ниcбaти дохиди мacчид вaceътap буд. Бapобapи ин, дap шaфaти мacчид aнчомхонaи хeдe кaлонe cохтa бyдaнд» [1,192].

Хднгоми cyдбaт бо сокинони кyдaнcоди дeдaи Fичовaк ондо низ бa мо чунин гyфтaнд: «хокро бaъди peхтaн бa бодои боми чунин мacчиддо бо пой Ba чapхaкдои мaхcycи aз Fyдaчyби вaзнин cохтaшyдa ë caнги мyдaввapи

2 Аз руйи мушо^ида^ои филм^ои бадеии исте^соли ин мамлакат^о.

153

хамвор (чунин сангхо дар Осорхонаи таърихии нохия дида мешавад) сум зада, сахт мекардаанд. Дар сол барои дар фасли зимистон начакидан тарики хашар боми масчидхоро андова мекарданд, ки дар натича болои бом баланд шуда, дар фасли зимистон дохили биноро гарм ва дар тамузи тобистон онро салкин нигох медошт».

Ареали чунин бинохо кисмати зиёди Осиёи Миёна ва Афгонистонро фаро гирифта буд. Ин гуфтахоро капитани артиши Россия Трусов, ки асри XIX аз Осиёи Миёна ва кисми шимоли Афгонистон дидан кардааст, тасдик мекунад. У гуфтааст: «Бинохои шимоли Афгонистон айнан ба бинохои Туркистонамон монанд мебошанд, яъне аз деворхои лойй иборат буда, аз хишти хом ё похса сохта шудаанд ва бомхои хамвор дошта, бо кохгил андова карда шудаанд» [23, 128; 10, 19].

Тори боми чунин бинохо ба ду тараф моил буда, хангоми бориши борон об ба ду тараф мешорад. Дар кисмати шаркии бинохои масчид чиллахонахо мавкеъ доштанд. Чиллахонахо ба мисли таххона бо андозаи начандон калон сохта шуда, аз кисмати даруни бино «дари пастак» [9, 442] мемонданд. Чунин чиллахона то хол дар масчиди кухнаи дехаи Кули Суфиён арзи вучуд дорад.

Дар баъзе дехахои кадима (намунааш то холо дар болотари дехаи Хушманзар чой дорад) масчидхо бо усули паязанй сохта шудаанд. Дангоми сафар кардан мо мушохида намудем, ки бо чунин усул аксаран бинохои истикоматй дар кисмати шимоли Точикистон ва дар кисме аз вилоятхои Узбекистан низ сохта мешаванд.

«Дар дехаи Могиёни водии Зарафшон хануз аз даврахои кадим барои аз заминчунбй эмин нигох доштани иморат чунин тарзи сохтмонро, ки «синчде-вол» меноманд, истифода мекунанд [8, 31]. Инчунин кайд мешавад, ки хангоми сохтани бинои дуошёна ошёнаи аввалро хатман бо чунин усул, яъне поя-занй месозанд.

Дангоми сохтани бино бо усули «поязанй», аввал чойи сохтмонро муайян ва хамвор намуда, сипас аз санг тахкурсии начандон баланд месозанд. Баъди сохтани тахкурсй ба болои он гулачубхоро бо хамдигар васл намуда, барои сутунхо дар онхо истифода аз парма сурохй тайёр мекунанд. Сутунхоро аз Еулачубхои дарахтони махаллй, ки андозаи гафсиашон аз пахноии хишт майда аст, гирифта, масофаи байни онхоро аз 60 то 80 см монда, ба сурохихо махкам мекунанд. Баъди сутунхоро задан болои онхоро бо рав васл карда, байни сутунхоро бо хиштхои андозааш майда ё похсаю лой пур карда, бо кохгил андова мекунанд. Болои арш гулачубхои гафсро хамчун дастак гузошта, бо тахта «васса» [12, 214] мезананд. Болои васса «бурё» [14, 96-97] пахн намуда, то 30 см хокро хамвор ва сум мезананд. Аслан чунин бинохо торашон хамвор буда, аз чор тараф булулхои обпарто доранд. Чунин бинохо хеле пурбардошт буда, дар холати вазидани шамол ва заминчунбихои сахт низ осеб намебинанд. Болои боми чунин хонахоро, ки хамвор хастанд, дар фасли тобистон барои хоб рафтан истифода мебаранд.

Аз иморатхои дигар, ки ба дин вобастаанд, дар бисёр дехахо ин чойхои мукаддас - мазорхо мебошанд. Дар баъзе мазорхо ягон дарахти азим (бештар

дapaхти тyF дeдaи Xyppaмзaмин), боF (чeдонзоpи Caнгтyдa) ë ^бри оpифepо (мисод: дap дeдaдои Коpeз, Ceбиcтон, Шapшapи Мyддоaмон, Шapшapи Пушинг) чойи мyкaддac мeшyмоpaнд, ки инро мо дap дaмaи миш^к^ои Чумдурии Точикистон мyшодидa мeнaмоeм [15, 113]. Бодои ^бри бaъзe орифон aз хишти пyхтa бино эъмор гaштaacт (мисод: мapкaддои Мaвдоно Точиддин Ba Мaвдоно Обиддин дap дeдaдои Коpeз, Xочa Шяк;ик;и Бaлхй Ba дap дeдaдои Ceбиcтон, Муддо Амон дap Шapшap Ba Faйpa), ки гapчaндe бо дaм монaнд нaбошaнд дaм, aммо бо сохти худ aз бинодои иcтифодaи умум Ba шaдpвaндй бa куддй фapк мeкyнaнд.

Дap ибтидои соддои соддои 30-юм aввaлин совхоз дap Оcиëи Мдаш -совхози «ДaнFapa» тaшкид шyдa, бa водии ДaнFapa мapдyми русгабор Ba тотордо омaдaнд.

Бaъди aнчоми Чднги Бузурги Вaтaнии соддои 1941-1945 нaмояндaгони биcëp миддaтдои мyхтaлифи Иттидоди Шypaвй: apмaнй, дeзгй, оceтин, бeлоpyc, yкpaин, ядудидо Ba нeмиcy подякдо (охиридо бaъдтap: бaъди acиp aфтодaнy мyддaти дaбcpо aдо нaмyдaн бaдapFa шyдa бyдaнд) омaдaнд. Aкcapи ин мapдyм дap ягон мacдaкe дyнapмaнд бyдaнд, ки бaъддо тaъcиpи худро дap мaнзидcозии мapдyми нодия pacондaнд.

Тибки шкди сокинони нодия Шaмcyллоeв Xодмaдмaд (соли тaв. 1922), Чдмилов Чдлил (соли тaв. 1920) Ba мapдyм Бypиeв Эшонкуд (соли тaв. 1918) то соддои 40-уми acpи гyзaштa бинодои тиpeзaдоp ниcбaтaн кaмтap бyдaнд. Бaъзeдо дaнгоми aз чaнг бapгaштaн aз кyчоe поpaи шишaepо дacтpac Ba бо худ овapдa, дap муридои хонa онро бe чоpчyбa вacд нaмyдaнд.

Бaъд aз aнчоми Чднги Бузурги Вaтaнй дap бинодои мaктaбy бeмоpхонaдо Ba идоpaдои дaвдaтй тиpeзa чacпондa, хонaдоpо бо одaк caфeд Ba дap фacли зимистон aз бухоридо (пeчкaдо)-и одaнинy тyнyкaгй гapм кapдaнpо мaвpиди иcтифодa кapоp додaнд. Дepe нaгyзaштa тиpeзa Ba бухоридои тyнyкaгию одaнй дap бaъзe хонaдои мapдyм низ шйдо шyдaнд. Дap шaдpaки ДaнFapa кyчaдои нaв (кyчaи Cовeтй) бо хошдои пacти тиpeзaдоp Ba бомдои туну^гй пaйдо гaшт, ки дap ондо мapдyми мaдaлдй Ba Faйpимaдaлдй иcтикомaт мeкapдaнд.

АДАБИЁТ

1.Бapот Caид. «Дуд aз осмони Бидисуф», кисми IV. - Дyшaнбe, «Х,умо», 2005, 316 с.

2.Бобринский А. А. Горцы вepховьeв Пянджa (Вaхaнцы и Иш^шим^). Очepки бытa по пyтeввым зaмeткaм. - Моcквa, 1908, 150 с.

3. Бурдониддинхони Кyшкeкй. Pодномaи KaтaFaн Ba Бaдaхшон. -Кобуд, 1302. 324 с.

4. Fолиб Fоибов, «Мaзоpдои Мaвдоно Точиддин Ba Шведки Бaлхй дap нодияи ДaнFapa». -Дyшaнбe: «Амри идм», 1998.

5. Fодиб Fоибов, «Тaъpихи Xaтдон aз OFOЗ то имруз». -Дyшaнбe: «Дониш». -2006, 905 с.

6. Дaвлaтхочa Довудй, Осори бостонии дeдaи Xyщдидони нодияи ДaнFapa. -Дyшaнбe: «Мepоcи ниëгон», №23, -2021, 145 с.

7. Коpобковa Г. Ф., Paнов В. А., 1968; Бобочон Faфypов. «Точикон». -Дyшaнбe: «^шри-ëти муосир», 2020. - 975 с.

8. Лариса Додхудоева, Зинатмо Юсуфбекова, Мумина Шовалиева. «Таджикистан Верховья Зеравшана»,полевые этнографические иследования 2014. -Душанбе: «Дониш», 197 стр.

9. М. С. Андреев, Таджики долины Хуф\Под ред. Э. Кочомкуловой - Вып. I - II Переизд. Б.: ООО «Джем Кей Джи», 2020. - 794 с.

10. Р. Махмадшоев, Таджики Афганистана в новое время. -Душанбе: «Дониш», 2001. - 181 с.

11. Музаффар Азизов. Андешахо дар сарогози ниёгон. «Мероси ниёгон», №21, 2019, 145 с.

12. Муминова С. Б. Калимаю истилохоти ифодакунандаи мафхуми хонаю хавлй ва масолехи сохтмон дар лахчаи точикзабонони водии Вахон. Ахбори Академияи миллии илмхои Точикистон, № 1 (262), 2021, 297 с.

13. Назруллои Абдулвахоб, Умари Шерхон, «Эхёи Кангурт», Душанбе: «Эр-граф», 230 сах.

14. Рахимов Дилшод, Касбу хунархои анъанавии точикон. -Душанбе, 2014, 151 с.

15. Рахмоил Сафаров, Карлугхо дар рохи худшиносй, - Душанбе, 2017, 242 с.

16. Точикони Каротегин ва Дарвоз, чузъи 2, дар зери тахрири Н. А. Кисляков ва А. К. Писарчик. - Душанбе: «Дониш», 1970. 226 с.

17. Умари Шерхон. «Дангара». -Душанбе: «Шарки озод», 2005. -735 с.

18. Дамида Амин. Тава - хана (тоба - хона)//Фулклур. - Кобул, 1354. -№6.

19. Чиковани Т. А., Классификация и генезис закавказского жилища со ступенчатого -венцеобразном покритие, -Москва, «Наука». - 1971. 216. с.

20. Чураев Г. Забони ман - чахони ман. -Душанбе: «Эр-граф», 2016. - 160 с.

21. Энсиклопедияи Советии Точик. Кисми 2, Душанбе, 1980, 638 с.

22. Юсуфшо Якубов. «Дангара маркази тамаддуни кадимаи Бохтар», рузномаи «Ч,ум-хурият», 16 марти соли 2010.

23. Центральный государственный военно - исторический архив СССР - ЦГВИА. Фонды: 400, 445, 1396, 56046.

СОХТАНИ МАНЗИЛИ ЗИСТ ВА ТАРЗИ РУЗГОРДОРИИ СОКИНОНИ НО^ИЯИ ДАНГАРА (ТО СОЛ^ОИ 50- УМИ АСРИ ХХ)

Нохияи Дангара яке аз нохияхои калонтарини вилояти Хатлон буда, дар он зиёда аз 170 хазор нафар ахолй истикомат менамоянд, ки 83 фоизи онро аслан точикон ташкил медиханд. Гарчанде нишонахои аз хама кадимаи манзилсозй дар Точикистон (маданияти Дисор, дехаи Булёни Поён) дар марзи нохияи Дангара ёфт гашта бошад хам, аммо таърихи манзилсозй дар нохия бо таври бояду шояд омухта шудааст.

Дар маколаи мазкур перомуни рузгордорй ва манзилсозии мардуми нохияи Дангара то солхои 50-уми асри ХХ сухан рафта, дар он хусусиятхои хоси манзилсозй ва рузгордорй дар байни мардуми точиктабори нохия нишон дода шудааст. Инчунин дар бораи истифодабарии масолеххои сохтмонй дар байни мардуми точиктабор оид ба манзилсозй ва фарки он бо дигар гуруххои этникие, ки дар нохия истикомат мекунанд нишон дода шуда, андоза, тарзу усули сохтани манзили истикоматй бо точикони Каротегину Дарвоз, Помир, Узбекистон ва Шимоли Афгонистон мукоиса карда шудааст. Дамзамон бахри равшанй андохтан кушиш ба харч дода шуда, аз сухбатхои сахрой, ру ба ру бо кухансолони нохия, ки бевосита онхо дар сохтани чунин манзилхо иштирок дошта, дар он он солхо умр ба сар бурдаанд, иктибосхо оварда шудааст.

Калидвожа^о: тоцик, Дангара, манзил, хона, лой, хишт, чуб, масолеу, сохтмон, рузгор, равзана, мурй, дар, тиреза.

СТРОИТЕЛЬСТВО ЖИЛИЩА И БЫТА ЖИТЕЛЕЙ ДАНГАРИНСКОГО РАЙОНА (ДО 50 ГОДОВ ХХ - ГО СТОЛЕТИЯ)

Дангаринский район является, одним из крупнейших районов Хатлонской области. В нем проживают около 170 тысяч человек, из которых 83 % составляют таджики. Хотя в территории района найдены следы самого древнего жилища (Гиссарская культура, село Булёни поён) в Таджикистане, но история жилищ в районе недостаточно изучено.

В данной статье речь идёт о быте и строительстве жилища среди народов данного района в период до пятидесятых годов ХХ - го века. В нем показана специфика строительства жилья и быта жителей Дангаринского района.

Кроме того в статье показано как и какие строительные материалы используют таджики при строительстве жилья и чем он отличается от этнических групп проживающих в Дангаре. В статье объем и стиль строительства жилья в Дангаринском районе сравнено с жилищем таджиков Каратегина, Дарвоза, Узбекистана и северного Афганистана.

Проведены полевые опросы среди старожилов района, которые жили в те годи и непосредственно участвовали при строительства таких жилищ и приведены примеры.

Ключевые слова: Таджики, Дангара, жилище, дом, быт, глина, кирпич, дерево, материал, стройка, рузан, окошко, дверь, окна.

CONSTRUCTION OF HOUSING AND LIVING CONDITIONS AMONG TAJIKS OF

DANGARA DISTRICT

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Dangara district is one of the largest districts of Khatlon region. About 170 thousand people live in it, of which 83% are Tajiks. Although traces of the most ancient dwelling (Hissor culture, village Bulyoni poyon) in Tajikistan were found in the territory of the district, the history of dwelling in the district has not been sufficiently studied.

This article deals with the life and construction of dwellings among the peoples of this region in the period up to the fifties of the 20th century. It shows the specifics of the construction of housing and life of the Tajik people in the Dangara region.

In addition, the article shows how and what building materials Tajiks use in the construction of housing and how it differs from the ethnic groups living in Dangara. In the article, the volume and style of housing construction in the Dangara region iscompared with the housing of the Tajiks of Karategin, Darvoz, Uzbekistan and northern Afghanistan. Field surveys were conducted among the old-timers of the district who lived in those years and were directly involved in the construction of such dwellings, and examples were given from their lips.

Key words: Tajiks, Dangara, dwelling, house, life, clay, brick, wood, material, building, ruzan, window, door, windows.

Сведения об авторе: Фатхиддин Салимзода - заведующий кафедрой регионального управления и экономической географии Дангаринского государственного университета, соискатель отдела этнографии Института истории, археологии и этнографии им. АхмадаДониша. Телефон: (+992) 93-529-77-37.

Information about the author: Fathiddin Salimzoda - Head of the Department of Regional Management and Economic Geography of Dangara State University, applicant for the Department of Ethnography of the Institute of History, Archeology and Ethnography named after A. Ahmad Donish. Phone: (+992) 93-529-77-37.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.