Научная статья на тему 'БУХОРО ВИЛОЯТИ ШЎРЛАНГАН ТУПРОҚЛАРИДА ПАХТА ЕТИШТИРИШДА «МИКРОЗИМ-2» ПРЕПАРАТИНИ КУЛЛАШ ВА ҒЎЗА ФЕНОЛОГИК КЎРСАТКИЧЛАРИГА ТАЪСИРИНИ БАҲОЛАШ.'

БУХОРО ВИЛОЯТИ ШЎРЛАНГАН ТУПРОҚЛАРИДА ПАХТА ЕТИШТИРИШДА «МИКРОЗИМ-2» ПРЕПАРАТИНИ КУЛЛАШ ВА ҒЎЗА ФЕНОЛОГИК КЎРСАТКИЧЛАРИГА ТАЪСИРИНИ БАҲОЛАШ. Текст научной статьи по специальности «Биологические науки»

CC BY
41
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
тупроқ / шўрланиш / Бухоро-6 / чигит / «Микрозим-2» ишлов / униб чиқиш энергияси / кўчатлар ўсиши. баргларнинг ўлчамлари. шоналаш / гуллар сони.

Аннотация научной статьи по биологическим наукам, автор научной работы — Б Ф. Арипов, З Р. Ахмедова

Мақолада пахта етиштиришда Бухоро-6 нави чигитларига экиш олди ишлови бериш ва гуза ниҳолларини озиклантириш учун «Микрозим-2» энзимли органик ўғит биопрепаратини Бухоро вилоятнинг Жондор тумани “Латиф Шариф Эргаш” фермер хўжалигининг шурланган пахта далаларида қўллаш ишлари тадкик килинган. Биопрепарат билан ишлов берилган чигитлар униб чикиши, ривожланиши, вегетатив органлари курсаткичлари, холатлари, усиш давридаги фенологик кузатувлар натижалари келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БУХОРО ВИЛОЯТИ ШЎРЛАНГАН ТУПРОҚЛАРИДА ПАХТА ЕТИШТИРИШДА «МИКРОЗИМ-2» ПРЕПАРАТИНИ КУЛЛАШ ВА ҒЎЗА ФЕНОЛОГИК КЎРСАТКИЧЛАРИГА ТАЪСИРИНИ БАҲОЛАШ.»

ISSN: 2181-3337 | SCIENTISTS.UZ

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL SCIENCE AND INNOVATION

ISSUE DEDICATED TO THE 80TH ANNIVERSARY OF THE ACADEMY OF SCIENCES OF THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN

БУХОРО ВИЛОЯТИ ШУРЛАНГАН ТУПРОЦЛАРИДА ПАХТА ЕТИШТИРИШДА «МИКРОЗИМ-2» ПРЕПАРАТИНИ КУЛЛАШ ВА ГУЗА ФЕНОЛОГИК

КУРСАТКИЧЛАРИГА ТАЪСИРИНИ БА^ОЛАШ.

12 Б.Ф. Арипов., З.Р. Ахмедова

1Бухоро Давлат Университети, Бухоро УзР ФА Микробилогия институти, Тошкент, Кодирий куча-7 Б уй https://doi.org/10.5281/zenodo.8370424 Аннотация. Мацолада пахта етиштиришда Бухоро-6 нави чигитларига экиш олди ишлови бериш ва гуза нщолларини озиклантириш учун «Микрозим-2» энзимли органик угит - биопрепаратини Бухоро вилоятнинг Жондор тумани "Латиф Шариф Эргаш" фермер хужалигининг шурланган пахта далаларида цуллаш ишлари тадкик килинган. Биопрепарат билан ишлов берилган чигитлар униб чикиши, ривожланиши, вегетатив органлари курсаткичлари, холатлари, усиш давридаги фенологик кузатувлар натижалари келтирилган.

Калит сузлар: тупроц, шурланиш, Бухоро-6, чигит, «Микрозим-2» ишлов, униб чициш энергияси, кучатлар усиши. баргларнинг улчамлари. шоналаш, гуллар сони.

Аннотация. В статье представлены данные по использованию энзимно-органического удобрения «Микрозим-2» в засоленных почвах фермерского хозяйства «Латиф Шариф Эргаш» Жондорского района Бухарской области при предпосевной обработки семян и подкормки растений хлопчатника сорта Бухоро-6. Определены всхожести, прорастания, развитие вегетативных органов, состояния и фенологические показатели хлопчатника.

Ключивые слова: засоленная почва, семена хлопчатника, Микрозим-2, обработка, всхожесть, прорастания. рост, развитие, фенологические показатели, подкормка, плодоэлементы, эффективность

Abstract. The article presents data on the use of the enzyme-organic fertilizer "Mikrozim-2" in saline soils of the farm "Latif Sharif Ergash" of the Zhondor district of the Bukhara region for pre-sowing seed treatment and fertilizing of cotton plants of the Bukhoro-6 variety. Germination, development of vegetative organs, conditions and phenological indicators of cotton were determined.

Key words: soil, degree of salinity, composition, amount of toxic salts, germination energy, seedling growth, leaf size. combing, number of flowers

Кириш. Бугунги вактда жахон бозорида сифатли пахта толасига булган талаб тобора ортиб бораётганлиги сабабли, гузанинг вильтга, тузли шароит ва сувсизликга чидамлилигини ошириш, олинажак хосил сифатини яхшилаш, минерал угитлар ва пестицидлар сарфини камайтириш, ёки батамом воз кечиш борасида биопрепаратларга асосланган органик дехкончиликни ташкил этиш борасида янги агротехнологиялар яратилмокда. Айникса, атроф-мухит ва инсонлар учун безарар булган биологик препаратлар, биостимуляторлар куллаш ишларига жиддий эътибор каратилмокда. Органик дехкончиликни ташкил килиш, органик махсулотлар олиш буйича Бутун дунё олимлари тарафидан куплаб ишлар минерал угитлар ва пестицидлар урнини босувчи органик угитлар, биопестицидлар ишлаб чикариш ишлари олиб борилмокда. Айникса, нопатоген микроорганизмлар асосида биопрепаратлар, инновацион услублар,

биоагротехнологиялар, инновацион махсулотлар яратиш айни долзарб йуналишлардан биридир.

Х,озирги кунга кадар гузани яхши усиб ривожланиши, юкори хосилдорликга эришиш учун, шу билан биргаликда инсон саломатлиги учун безарар, тупрок микрофлораси фойдали микроорганизмлар сони, унумдорлигини оширувчи ва атроф мухитга хавфсиз, экологик безарар биостимуляторни Бухоро вилоятининг турли типдаги тупрок шароитларида татбик этиш ишлари олиб борилмаган.

УзР ФА Микробиология институтида яратилган «Микрозим-2» биопрепарати Республикамизнинг бир катор вилоятларида амалга оширилган Бирок, айрим вилоятлар каторида Бухоро вилоятининг турли даражада шурланган, айникса Жондор тумани "Латиф Шариф Эргаш" фермер хужалиги тупрокларида кимёвий препаратлар таьсирига учраган шурхок эррозив тупрокларида куллаш ишлари амалга оширилмаган.

Шу боис, мазкур иш УзР ФА микробиология институтида яратилган энзимли органик угит - биостимулятор «Микрозим-2» Бухоро вилоятининг турли даражада шурланган тупрок шароитларида куллашнинг чигит униши, гузанинг кейинги боскич усиш ва ривожланиш жараёнларидаги фенологик кузатувларга багишланган. .

Шу боис, УзР ФА Микробилогия институти ва Бухоро давлат университети олимлари хамкорлигида "Микрозим-2" биопрепатини куллаш ишлари олиб борилди.

ИЗЛАНИШ ОБЪЕКТИ ВА УСЛУБЛАРИ

Пахта етиштиришда "Микрозим-2" биопрепаратини тадбик килиш ишлари Бухоро вилояти, Жондор туманидаги «Латиф Шариф Эргаш» фермер хужалигининг, 8,0 гектар кучли сульфат-хлоридли тузланишга эга булган экин далаларида олиб борилди. Тажрибалар учун «Бухоро-6» нави туксиз чигитлари, назорат сифатида эса Туркиянинг "Агрозим" препарати ишлатилди.

Чигитларга ишлов беришда "Микрозим-2" мейъёри 30 л/тн, "Агрозим" препарати эса куллаш инструкциясига биноан 10 л/тн микдорда олинди.

Чигитларга ишлов бериш ва 4,0 гектардан иборат майдонларга экиш ишлари 2023 йил 24 апрелда амалга оширилди. Бунда, 120 кг чигит, 40 литр сув ва 5 литр "Микрозим-2" биостимулятор композицияси ва 120 кг чигит "Агрозим" препарати билан экиш олди ишлови берилиб, намланган чигитлар 6 соат давомида аралаштирилиб турилди.

1-Расм. Чигитларга препаратлар билан ишлов бериш жараёнлари. Унг тарафда "Микрозим-2" биопепарати билан лаборатория шароитларида ишлов берилган чигитларнинг 24 соат давомида униш холати келтирилган.

Ишлов берилган чигитлар хар гектар майдонга 30 кг дан махсус "Сеялка" трактори ёрдамида 24 апрель куни тракторларга юклаб пахта даласига экилди, агротехник ишловлар берилди.

2-расм. Чигитларни тажриба ва назорат далаларига экиш жараёнлари. ОЛИНГАН НАТИЖАЛАР ВА УЛАРНИНГ ТА^ЛИЛИ

Бухоро вилоятининг Жондор тумани экин далалари кучли шурланишга учраган

далалар булиб, хар йили барча угитлаш, сугориш, агротехник тадбирларга карамасдан, пахтадан олинадиган энг юкори хосил хосил 28-30 ц/га ни ташкил килади.

^ УХепкаюнРеаггб/чюсиБпфо—-— .Жоийор-»—

ХАРИТАСИ

3-Расм. Жондор тумани экин далалари ва тажриба далалари акс этдирилган геопозицияси

Чигитлар тупрокга кадалгандан сунг. Тажриба ва назорат далаларида уругларнинг униб чикиш энергияси, гуза кучатларининг усиши, чин барг чикариш ва ривожланиш даражалари, баргларнинг улчамлари. шоналаш, гуллаш, кусак тугиш ва уларнинг сонларини аниклаш каби барча фенологик кузатувлар олиб борилди.

Назорат ва тажриба вариантларида тупрокларнинг дастлабки ва "Микрозим-2" билан ишлов берилгандан сунг кандй узгаришлар, микробиолгияси, фермент активлиги натижалари, гумус микдори, азот, фосфор, калий ва бошка макро- микро элементлар, рН-курсаткичлар ва тузлар аникланди.

Кузатувларнинг 6-чи кунидаёк "Микрозим-2" биопрепарати билан ишлов берилган тажриба вариантида гуза кучатлари назорат, яъни "Агрозим" ишлови вариантига нисбатан 2-3 кунга олдин униб чикиши аникланди.

........—-—.............. 30.04.2023 01.05.2023 02.05.2023 03.05.2023

Тажриба, см 6,3 6,7 7,2 7,5

Назорат 5,8 6, 3 6,8 7,1

4-Расм. Жондор тумани Латиф Шариф Эргаш фермер хужалигида Бухоро-6 нави чигитларининг тажриба вариантига нисбатан усиш курсаткичлари

" Микрозим-2" биопрепарати билан ишлов бериб экилган чигитларнинг униб чикиб, усиш курсаткичлари назоратга нисбатан 0,4 -0,5 см га узун эканлиги, илдизларининг улчамлари хам юкори булиши кузатилди (4-расм).

Дала тажрибаларининг кейинги кузатувларида тажриба ва назорат вариантлардаги фарклар мавжудлигини курсатди (5-расм)

Тажриба ("Микрозим-2") Назорат

(Агрозим).

5 -Расм. Жондор тумани Латиф Шариф Эргаш фермер хужалигида Бухоро-6 нави чигитлари усиш жараёнларининг давом этиши

1-Жадвал. Тажриба ва назорат далалри гуза нихолларининг усишидаги фенологик кузатувлар

Гуза нихолларнинг вакт давомидаги усиш курсаткичи, см

Вариантлар 10.05.2023 16 кун 12.05.2023 18 кун 14.05.2023 20 кун 16.05.2023 22 кун 18.05.2023 24 кун

Тажриба (Микрозим-2) 8.5 9,0 10.5 11 12

Назорат (Агрозим) 5.5 6,0 7,0 7.5 9.5

Тажриба вариантидаги Бухоро-6 нинг усиш

Назорат вариантдаги илдизлар улчамлари. илдизлар улчамлари.

Бухоро-6 нинг усиш жараёнлари жараёнлари.

6-Расм. Жондор тумани Латиф Шариф Эргаш фермер хужалигида Бухоро-6 нави гузаларининг усиш, ривожланиш динамикаси

Чигит кадалишдан сунгги 24 кун давомида тажриба далалари гузалрининг нафат усиши, илдиз узунлиги, балки пояларнинг хам бакувватлигини курсатди (1-жадвал ва 6-расм).

.......................................................................... 26.05.2023 27.05.2023 28.05.2023 29.05.2023 30.05.2023

...........................................................................

Тажриба 14 см 15.5 см 16 см 17 см 18 см

Назорат 8 см 10 см 12 см 13 см 14 см

Бухоро-6 нави гуза кучатлари баргларининг катталик хажми, сатх кураткичларининг кузатувларидаги фарклар махаллий органик угит «Микрозим-2» биопрепарати таъсирида нафакат нихолларнинг усиши, балки баргларининг хажмларида хам кескин фарк мавжудлигини курсатди, яъни 2-та чин барг чикариш фазасида назорат гуза кучатлари баргининг сатхи 4х4,5 см булса, тажриба вариантларида 5,0х6,0 см эканлиги аникланди.

Гуза piiBO^.iaHii^iiHiiHr Ky3aTyB.apiHHHr aBrycT oiingarn HaTiiKKa.iapiiaa TaKpuSa Ba Ha3opaT BapiiaHTii ga.a.pHflarH ry3a.apHHHr Kaga.i pnBOKK.iaHnmnHii Ba Sapr.ap y.naM.apHfla naHag RecKiiH ^apK.ap MaBKyg.HrHHH KypcaTgu (7-PacM).

ttn

———..................... 19.06.2023 22.06.2023 13.07.2023 15.07.2023

TavkpiiGa BapuaHTgarH Ky3aTyB 5x6 cm 6x9 cm 7x14 cm 9x17 cm

7-PacM. Eyxopo-6 HaBu ry3a Huxo^apM GapraapuHMHr ycum KypcaTKMH^apM ABrycT OHHHHHr ypTa^apura Ke^uG, Ta^puGa BapMaHTnapM GapraapuHMHr caTxu 9,017,0 cm ra eTHmH aHMKnaHgu.

YmGy gaBpga ry3a KynaTnapM noacH, H^gH3^apHHHHr GaKyBBaxnamyBM, mox^aHHm gapa^acHHHHr xaM roKopu GynumM Ky3aTH^gH (8-PacM).

Ta^puGa Kynara

Fy3a ycHM^HfH Ga-naHgnnrn

Ha3opaT Kynara

y^naMH

Бухоро-6 нави Бухоро-6 нави

Тажриба варианти, см 90 43

Назорат варианти, см 82 30

8-Расм. Жондор тумани фермер хужалигида Бухоро-6 нави чигитларининг тажриба вариантидаги июнь холати усиш курсаткичлари

Хозирда кишлок хужалигининг деярли барча сохаларини биологизация йуналишига утказиш буйича белгиланган вазифаларнинг бири минерал угитлар урнига органик угитлар ишлатиш буйича белгиланган. Бу борада азот, фосфор ва калий угитларининг сарф мейъёрларини кискартириш буйича гузани озиклантириш ишлари олиб борилди.

Бунинг учун "Микрозим-2" биопрепаратининг таркибий кисмларидан (энзимлар, аминокислоталар, углеводлар, оксиллар, фитогормонлар, антибиотик моддалар ва бошк) келиб чикиб, гуза кучатларини гуллашдан олдинги, яъни гунчалаш даврида барг оркали озиклантириш ишлари олиб борилди. Ушбу жараён 10 июль куни биопрепаратнинг ишчи эритмаси -суспензия тайёрлаш ва махсус пуркагич мосламаси (ОВХ-трактори) оркали амалга оширилди (9-Расм) .

hn i

10.07.2023 йил 10.07.2023 йил

Бухоро-6 нави 4 гектар майдон гузалари -12,5 литр "Агрозим" билан озиклантирилди. 4 гектар пахта майдон гузалари 7,5 литрдан «Микрозим-2» билан озиклантирилди.

9-Расм. Жондор тумани Латиф Шариф Эргаш фермер хужалигида Бухоро-6 нави гузаларини озиклантириш жарёнлари ва мейъёрлари

Минерал угитлар сарфини 2-баробарга камайтириш учун угитлашнинг 2-чи маротаба озиклантириш жараёни кискартирилди. Бунинг учун пахта даласини " Микрозим-2" биопрепаратининг суюлтирлган (1:10) микдорда "Аполлон" пуркагичи ёрдамида 50-60 см оралик гуза барглари оркали озиклантиришдаги пуркаш жараёни олиб борилди (9-расм)

Озиклантириш утказилгандан кейинги 12-18 кун давомида гуза кучатларининг уисиши фаоллашгалиги, назоратга нисбатан 20-30 % эффектга эгалиги кузатилди (10-Расм) .

Тажриба даласи (28.07.2023) Назорат даласи (28.07.2023)

Тажриба варианти Назорат варианти

Гузаларнинг энг уртача баландлиги 90 см 50 см

10-Расм. Тажриба ва назорат пазхта далалари гуза кучатларининг озиклантирилгандан кейинги фенологик кузатувлар

Олинган маълумотларга кура тажриба ва назорат вариантлари гузаларининг баландлиги ва унинг уртача киймати, энг паст курсаткич, гуллар ва гунчлар, кусаклар сони тажриба ва назорат вариантларида турлича булиб, «Микрозим-2» биопрепарати таъсирида гузалар баландлиги 120-130 см га етган булса, назоратда 90-100 см эканлиги, гуллар, гунчалар сонининг 2-тадан фракланиши, кусакларнинг эса карийб сон фарклари назоратга нисбатан 5-тага ортиклиги аникланди (3-Жадвал)

Жадвал- 3. «Микрозим-2» билан кушимча озиклантирилган гуза усимлигининг фенологик кузатуви (15.08.2023 йил)

^Вариант^^ Гузанинг гуза баландл иги усиш курсатю Уртача улчами «и (см) ва х Энг паст гуза улчами [осил элем Гул сони тентлари (до Гунча сони на) Кусак сони

«Микрози м-2» тажриба 120-130 см 90-100 см 60-70 см 6 та 11 та энг баланд гузада 18 та энг баланд гузада

«Агрозим» Назорат 90-100 см 70-80 см 50-60 см 4 та 10 та энг баланд гузада 13 та энг баланд гузада

Фенологик кузатувлар натижасида "Микрозим-2" билан чигитлар ишлов берилганда назорат, «Агрозим» препаратига нисбатан куйидаги самарадорлик курсаткичларига :

1. Тажрибадаги чигитнинг униб чикиши назоратга нисбатан 2-3 олдин кузатилди.

2. Тажриба вариантида униб чиркан них,оллар назоратга нисбатан мустахкам, буйи баландлиги, гуза них,олларида гуллаш даври, назоратга нисбатан барвакт бошланиши, тажрибадаги барглар сатх,и назоратга нисбатан катталиги кузатилди.

3. Тажрибадаги гуллар ва кусаклар сони назоратга нисбан 3-4 куплиги кузатилди, гуза илдизи назоратга нисбатан узунлиги кузатилди. (40-30 см), гуза кучати баландиги назоратга нисбатан 30-40 см га ошганлиги кузатилди.

4. Тажриба варианти далалари да 2 маротаба, назорат вариантида эса 4 марта сув билан сугорилди, минерал угитлар сарфи хар иккала препаратлар ишлатилганда 1-боробарга кискартирилди.

5. Бегона утлар тажриба вариантида, назорат вариантига нисбатан жудаям кам ураши, «Микрозим-2» биопрепарати билан чигитга, гуза баргларига ишлов берилгандан сунг ВИЛТ касаллиги факат мавсум бошида 5%-10% микдорда кузатилди.

Кейинги кузатувларимизда кусакларнинг очилиши кийгос кечиб, июль ойининг охири ва август ойининг дастлабки 10 кунида 80 %-ни ташкил килди.

Х,ар бир туп гузада кусаклар сонининг ортиши, усимликнинг сувга ва шурга чидамлилигининг ортиши кузатилди. Тажриба варианти гузаларининг сувга чанкоклиги кеч кузатилиб, июль ойида бир маротаба сугорилди.

Дастлабки 1-чи терим 16 августда бошланиб, бу даврда кусакларнинг 89-90 % пишиб етилиши, теримни эрта бошлаш мумкинлигини, х,осилнинг эрта етилишини курсатди.

Шундай килиб, "Микрозим-2" экологик зиёнсиз ва самарадор биопрепарат эканлиги хамда шурланган тупрокларда хдм х,осилдорлик самарадорлиги тажриба вариантида назоратга нисбатан 1-чи теримда 2,0-3,0 центр/ гектарига ошганлиги аникланди.

Демак, "Микрозим-2" энзимли угит-биостимуляторни Бухоро вилоятининг тузли тупрокларида пахта етиштиришда куллаш учун татбик этиш иктисодий жихдтдан юкори самарадорликка эришиш мумкинлигининг илмий асоси яратилиб, кенг тадбик этишга лойик эканлиги тасдикланди.

REFERENCES

1. Aripov B. Characteristics of irrigated soils of Bukhara region intended for cotton sowing //ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ ( buxdu. uz). - 2023. - Т. 34. - №. 34.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2. Арипов Б. Ф. и др. Динамика биосинтеза белка различными штаммами почвенных актиномицетов //Central Asian Journal of Medical and Natural Science. - 2021. - Т. 2. -№. 3. - С. 191-198.

3. Rashidova N. T. et al. Basidial Mushrooms and Prospects for their use in the Biotechnology //Central Asian Journal of Medical and Natural Science. - 2021. - Т. 2. - №. 5. - С. 183188.

4. Aripov B. F., Axmedova Z. R. BUXORO VILOYAT "LATIF SHARIF ERGASH" FERMER XOJALIGI PAXTA DALASI TUPROQLARINING KIMYOVIY TAHLILI //Общественные науки в современном мире: теоретические и практические исследования. - 2022. - Т. 1. - №. 25. - С. 104-106.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.