Научная статья на тему 'Бухоро вилояти иқтисодиётини етакчи тармоқ асосида ривожлантириш модели'

Бухоро вилояти иқтисодиётини етакчи тармоқ асосида ривожлантириш модели Текст научной статьи по специальности «Прочие социальные науки»

CC BY
170
45
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ижтимоий-иқтисодий / инфратузилма / концепция / минтақавий туризм / модель / етакчи соҳа / номарказлаштириш / socio-economic / infrastructure / comprehensive / regional tourism / model / leading sphere / decentralization.

Аннотация научной статьи по прочим социальным наукам, автор научной работы — Хидирова Гавҳар Рустамовна

Мақолада минтақа тараққиётини таъминлашда асосий ўсиш нуқтаси бўлиб хизмат қиладиган етакчи тармоқ сифатида туризмни ривожлантириш модели эътироф этилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

MODEL OF ECONOMIC DEVELOPMENT OF BUKHARA REGION BASED ON LEADING INDUSTRY

The article discusses the model development of the tourism as leading industry which has to server as the main point growth in ensuring the region’s development

Текст научной работы на тему «Бухоро вилояти иқтисодиётини етакчи тармоқ асосида ривожлантириш модели»

ХИДИРОВА Гав^ар Рустамовна,

Бухоро давлат университети

БУХОРО ВИЛОЯТИ ИКТИСОДИЁТИНИ ЕТАКЧИ ТАРМОК АСОСИДА РИВОЖЛАНТИРИШ МОДЕЛИ

УДК 330.111.4

ХИДИРОВА Г.Р. БУХОРО ВИЛОЯТИ ИЦТИСОДИЁТИНИ ЕТАКЧИ ТАРМОЦ АСОСИДА РИВОЖЛАНТИРИШ МОДЕЛИ

Мак,олада минтак,а тарак,к,иётини таъминлашда асосий усиш нук,таси булиб хизмат к,иладиган етакчи тармок, сифатида туризмни ривожлантириш модели эътироф этилган.

Таянч иборалар: ижтимоий-ик,тисодий, инфратузилма, концепция, минтак,авий туризм, модель, етакчи сох,а, номарказлаштириш.

ХИДИРОВА Г.Р. МОДЕЛЬ РАЗВИТИЯ ЭКОНОМИКИ БУХАРСКОЙ ОБЛАСТИ НА ОСНОВЕ ВЕДУЩЕЙ ОТРАСЛИ

В статье рассматриваются модель развития, в которой туризм рассматривается в качестве отрасли, служащей основной точкой роста в обеспечении развития региона.

Ключевые слова: социально-экономический, инфраструктура, концепция, региональный туризм, модель, ведущая сфера, децентрализация.

KHIDIROVA G.R.MODEL OF ECONOMIC DEVELOPMENT OF BUKHARA REGION BASED ON LEADING INDUSTRY

The article discusses the model development of the tourism as leading industry which has to server as the main point growth in ensuring the region's development

Keywords: socio-economic, infrastructure, comprehensive, regional tourism, model, leading sphere, decentralization.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 1(121)

КИРИШ

Мамлакатимизни мустак,иллик йилларида ижти-моий-ик,тисодий ривожлантиришнинг асосий нати-жаларини чукур тахлил килган холда, жахонда иктисодий-молиявий инкирознинг давом этаёт-ганлиги, дунё бозори коньюктурасининг нобарк,а-рорлиги, янги информацион-инновацион узга-ришлар шароитида рак,обатнинг кескин кучайиши тубдан янги ик,тисодий ислохотларни амалга оши-риш ва жадал суръатлар билан ривожланишни талаб килмокда.

Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар стратегиясида ик,тисодиётни янада ривожлантириш ва либераллаштириш алохида уринга эга. Ушбу устувор йуналишда иккита энг ахамиятли ва дол-зарб булган масалани хал килиш мамлакатни баркарор ривожлантиришда кескин бурилиш ясаши керак. Биринчидан, бу минтак,аларнинг комплекс ривожланишини таъминлаш. Иккинчидан, мамлакат ва худудлар тарак,к,иётини таъминлашда асосий усиш нуктасини белгилаш. Бу нукта булиб хизмат киладиган етакчи тармок сифатида туризмни ривожлантиришни лозим деб топдик.

Шу сабабли юкорида кузда тутилган устувор йуналишлар узининг илмий асосланган, хар томон-лама уйланган ва тахлил килинган модель меха-низмга эга булиши лозим. Минтака ва туризмни ривожлантириш модели маълум тизимга асосла-ниши лозим. Фикримизча, Харакатлар стратегияси нафакат урта муддат, балки узок келажакда хам узининг асосий мазмуни ва устувор йуналишларини сак,лаб к,олади. Кейинги боск,ич, фикримизча, бево-сита мамлакатда стратегик ахамиятга эга ва дунё таксимотида ихтисослашиши мумкин булган туризмни ривожлантиришдан иборат (1-расм).

Учинчи ва туртинчи боск,ич бевосита минтак,а-лар ва туризмни ривожлантириш концепцияси асосларини ишлаб чикишдан иборат булиши лозим. Бевосита иктисодий ва ижтимоий ривож-ланишнинг асосий устувор йуналишлари Харакатлар стратегиясида уз аксини топган1.

Бунда куйидаги максадлар илгари сурилади:

- юкори усиш сурьатларига эришиш, миллий валюта ва нархларнинг баркарорлигини таъминлаш;

- минтакаларни комплекс ривожлантириш, махаллий бюджетларнинг салохиятини ошириш;

1 Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси тутрисида»ги ПФ-4947-сон фармони.

- тадбиркорликни ривожлантириш хамда инвесторларни жалб к,илиш учун кулай ишбилар-монлик мухитини яратиш;

- экспортга мулжаланган махсулотлар ва хиз-матлар хажмини кенгайтириш;

- туризм индустриясини жадал ривожланти-риш;

- ахоли даромадлари ва бандлигини оши-риш;

- со^икни саклаш ва таълим тизимини тако-миллаштириш, ишлаб чикариш ва ижтимоий инфратузилмани ривожлантириш.

Узбекистонда туризмни ривожлантиришга каратилган бир катор расмий хужжатлар ишлаб чикилган ва улар буйича ишлар амалга оширилмокда. Улар к,аторига Узбекистон Республикаси Президентининг 2016 йил 2 декабрдаги «Узбекистон Республикасининг туризм сохасини жадал ривожлантиришни таъминлаш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПФ-4861-сон фармони, «Узбекистон Республикаси Туризмни ривожлантириш давлат кумитаси фаолиятини ташкил этиш туFрисида»ги ПК-2666-сон к,арори ва бошк,аларни киритиш мумкин.

АСОСИЙ КИСМ

Умуман олганда Узбекистонда туризмни жадал ривожлантиришнинг асосий устувор йуналишлари ва механизмлари ишлаб чикилган.

Устувор йуналишлар каторига куйидагилар киритилган2:

• туризмга ик,тисодиётнинг стратегик мак,омини бериш, ушбу сохани барча худудлар ва узаро боFлик тармокларни комплекс равишда жадал ривожлантиришнинг етакчи кучига айлантириш;

• туризм фаолияти сохасидаги конун хужжатлари ва норматив-хукук базасини янада такомиллаштириш, туризм сохасида тадбиркорлик фаоллигини раFбатлантириш;

• сайёхлар жойлаштириладиган жойларда, овкатланиш пунктларида, худудлар буйича харакатланишда сайёхлар хавфсизлигини таъмин-лаш;

• мавжуд улкан туризм салохиятидан янада тулик ва самарали фойдаланиш, анъанавий маданий-тарихий туризм билан биргаликда туризм-нинг бошка турларини жадал ривожлантириш;

2 Узбекистон Республикаси Президентининг 2016 йил

2 декабрдаги «Узбекистон Республикасининг туризм сохасини жадал ривожлантиришни таъминлаш чора-тадбирлари тутрисида»ги ПФ-4861-сон фармони.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 1(121)

МИНТАКАВИй ИКТИСОДИЁТ I РЕГИОНАЛЬНАЯ ЭКОНОМИКА 43

1-расм. Узбекистонда минтак,алар ва туризмни ривожлантиришнинг ягона тизими1. Тадкикот методологияси

1-боскич

М-боскич

1-бос^ич

IV-боскич

Узбекистонни ижтимоий-ш^тисодий ривожланиш концепцияси

Д Î

Узбекистонда туризмни ривожлантириш концепцияси

• тypизм фaoлияти cox,a^a ^n^po x1aмкop-ликни кeнгaйтиpиш, xanK,apo кoнвeнциялap вa битимлapдaги иштиpoкини тaъминлaш, xan^po cтaндapтлapни жopий килиш;

• pecпyбликaнинг бapчa минтaкaлapидa зaмo-нaвий жax1oн cтaндapтлapигa жaвoб бepaдигaн тypизм индycтpияcи oбъeктлapини жaдaл pивoж-лaнтиpиш;

• xaлкapo тypизмнинг pивoжлaниш тeндeн-циялapи вa зaмoнaвий мapкeтинг вocитaлapини x^CO6^ oлгaн x1oлдa paкoбaтбapдoш тypизм мax1-cyлoтлapи вa xизмaтлapини ишлaб чикиш;

• тypизм тapмoFи УЧУН мaлaкaли кaдpлap тaйëpлaш тизимини тyбдaн тaкoмиллaштиpиш, xoдимлapни кaйтa тaйëpлaш вa мaлaкacини oши-pиш.

Узбeкиcтoндa тypизмни pивoжлaнтиpишнинг юкopидa кeлтиpилгaн ycтyвop йyнaлишлapи мaм-лaкaтдa ягoнa тypизм то^ини шaкллaнтиpиш вa бapчa минтaкaлap учун тypизмгa ниcбaтaн УМУМИЙ тapaккиëт тaмoйиллapини бeлгилaб бepaди.

Учинчи бocкичнинг aco^ мaкcaди Узбeкиc-тoндa минтaкaлapни pивoжлaнтиpишнинг ягoнa

1Taдкикoтчи ишлaнмacи.

кoнцeпцияcини ишлaб чикишдaн ибopaт. Рacмий дapaжaдa мaмлaкaт микëcидa ягoнa минтaкaлapни pивoжлaнтиpиш шн^п^я^ ишлaб чикилмaгaн. ^nox^a минтaкaлap (КopaкaлпoFиcтoн Рecпyбли-кacи, вилoятлap, шax1apлap вa тyмaнлap) дoиpacидa yлapни pивoжлaнтиpиш дaвлaт дacтypлapини ишлaб чикиш вa aмaлгa oшиpиш мexaнизми Узбeкиcтoндa кeнг кyллaнилмoкдa. Лeкин, шуни aйтиб утиш rapa^, yлapни ишлaб чикишдa ягoнa минтaкaлapни pивoжлaнтиpиш cтpaтeгияcидaн фoйдaлaнилмaйди. Ушбу x1oлaт минтaкaвий дacтyp-лap caмapaдopлиги вa нaтижacигa caлбий тaьcиp кypcaтaди.

Фикpимизчa, минтaкaлapни pивoжлaнтиpиш-нинг ягoнa cтpaтeгияcи кyйидaгилapни aкc этти-pиши мaкcaдгa мyвoфик:

- мaмлaкaт дoиpacидa ^бул килингaн pивoж-лaниш cтpaтeгияcининг ycтyвop йyнaлишлapини aмaлгa oшиpиш;

- миллий мaнфaaтлapни минтaкa мaнфaaтлa-pидaн юкopи куйиш;

- мaмлaкaт иктиcoдиëтидa ягoнa тoвap вa xиз-мaтлap бoзopини шaкллaнтиpиш;

- минтaкaлapapo ижтимoий-иктиcoдий pивoж-лaнишдaги тaфoвyтлapни кaмaйтиpиш;

ИКТИМД ВА MOЛИЯ I ЭKOHOMИKA И ФИНАНСЫ 2019, 1(121)

- минтакалар ва тармоклар манфаатларини уЙFунлаштириш;

- мамлакат минтакаларини боFловчи ягона инфратузилмани шакллантириш;

- ахолининг к,айси минтак,ада яшашидан к,атьий назар, унинг фаровонлигини давлат томонидан таъминлаш.

Бухоро вилоятининг 2017-2018 йилларда комплекс ривожлантириш чора-тадбирлар дастурида куйидаги устувор йуналишлар белгиланган:

- саноатни ривожлантириш буйича инвестиция лойихалари;

- хизмат сохаси ва сервис инфратузилмасини ривожлантириш инвестиция лойихалари;

- к,ишлок, хужалигини ривожлантириш буйича инвестиция лойихалари;

- к,ишлок, хужалиги махсулотларини саноат усу-лида кайта ишлаш даражасининг курсаткичлари;

- паррандачилик, чорвачилик, куёнчилик, асал-аричиликни ривожлантиришнинг асосий курсат-кичлари;

- худудларда ирригация-мелиорация тизимини яхшилаш буйича чора-тадбирлар;

- йул-транспорт инфратузилмаси тизимини такомиллаштириш буйича чора-тадбирлар;

- сув таъминоти ва канализация тизимини реконструкция килиш ва модернизациялаш;

- ахолига автотранспорт хизматини курсатиш тизимини такомиллаштириш;

- электр таъминоти тизимида янги курилиш, реконструкция килиш ва капитал таъмирлаш;

- газ таъминоти тизимида янги курилиш;

- алок,а тармок,лари ва телекоммуникация тизимини реконструкция килиш ва модернизация-лаш;

- намунали уй-жойлар куриш;

- таълим ва соFликни саклаш, маданият ва спорт обьектларини куриш, реконструкция к,илиш ва таъмирлаш.

Ушбу амалга оширилаётган давлат дастури асо-сан Бухоро вилоятида иктисодиётнинг алохида тармок,лари ва сохалари буйича чора-тадбирларга баFишланган. Дастурнинг камчилиги унинг Узбекистан буйича ривожланиш стратегияси ва мамлакат минтакаларининг ижтимоий-иктисодий тараккиёти устувор йуналишлари билан узвий боFланмаган. Вилоятда алохида тармоклар ягона ривожланиш концепцияси асосида бир-бири билан узаро боFланмаган ва комплекс ривожланиш тамойилларига риоя килинмаган. Энг асо-сийси. дастурда туризмни алохида тармок, сифатида

ривожлантиришнинг йуналишлари ва чора-тад-бирлари ишлаб чикилмаган.

Бухоро вилоятида бошк,а минтак,аларга (Хоразм, Тошкент, Самарканд, Кашкадарё вилоятлари) ухшаб туризмни ривожлантиришнинг давлат дастури хозиргача ишлаб чикилмаган. Вилоят хокимияти уз карори билан хар йили туризмни ривожлантириш буйича махаллий ахамиятга молик чора-тадбирлар тизимини ишлаб чикдди. Холбуки, вилоятда туризмни ривожлантириш учун стратегик объектларни куриш ва модернизациялаш маса-лалари долзарб булиб турибди. Умуман олганда, вилоятда туризмни ривожлантиришга к,аратилган мак,садли дастурлар ва стратегия йук,лиги мавжуд бой табиий-ик,тисодий салохиятдан самарали фой-даланиш учун маьлум даражада тусик булиб колмокда.

Мавжуд вазиятдан келиб чикиб, алохида минтакада туризмни етакчи тармок сифатидаги моделини юк,орида келтирилган мамлакатда ягона минтакалар ва туризм тараккиётининг устувор йуналишларига таянган холда ишлаб чикилиши уринли деб биламиз (2-расм).

Биз томондан таклиф этилаётган Бухоро вило-яти ва туризмини ривожлантириш модели иккита алохида йуналишнинг бир-бири билан боFланган ягона тизими сифатида ишлаб чикилган.

Таклиф этилаётган моделнинг узига хос хусу-сияти вилоятда туризмни келажакда ривожланиши учун яхлит тизим сифатида эътироф этишдан ибо-рат. Моделда асосий ёндашувлар, биринчидан, туризмни вилоят ижтимоий-ик,тисодий ривожла-нишининг таянч ва асосий усиш нук,таси сифатида к,аралиши, иккинчидан, вилоят жахон ва мамлакат микёсида мехнат таксимоти буйича туризм соха-сига ихтисослашуви учун барча имкониятлар ва салохиятнинг мавжудлигидир.

ХУЛОСА ВА ТАКЛИФЛАР

Бухоро вилояти ва туризм бозорини келажакда ягона тизим сифатида ривожлантиришнинг модели умумлаштирилган холда куйидаги йуналишларни уз ичига олади:

- вилоятда юкори даражада баркарор икти-содий усишни таъминлаш ва экспорт салохиятини кенгайтиришда туризмнинг урни ва ахамиятини кескин ошириш;

- ик,тисодиётни модернизациялаш ва таркибий узгаришларни амалга оширишда туризмнинг баркарор ривожлантирилиши устувор вазифа сифатида каралиши;

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 1(121)

2-расм. Минтак,а ик,тисодиёти ва туризмни ягона тизим сифатида ривожлантириш модели1.

Вилоятни етакчи туризм сохаси асосида ривожлантириш

Иктисодиётни модернизациялаш ва таркибий узгариш-ларни амалга ошириш

Ик^гисодиёт тармоклари ривожланишини туризм билан узаро боглаш

- ишлаб чик,аришни (саноат, к,ишлок, хужалиги), транспорт ва инженерлик инфратузилма объект-ларини жадал сурьатлар билан ривожлантиришда туризмга булган талаб ва эхтиёжини хисобга олиш;

- вилоятда хизматлар сохаси ва сервис инфра-тузилмаси тараккиётини туризмга булган талабнинг хажми ва турларини кескин ошириш билан бево-сита бо^аш.

Моделнинг асосий натижаси вилоят ахолиси даромадлари ва бандлигини ошириш, унинг фаро-вонлигини юк,ори сифат даражасига кутариш билан белгиланади.

Моделда аникланган вилоят ва туризмни ягона тизим сифатида ривожлантиришнинг устувор йуналишларининг амалга оширилиши минтак,анинг узига хос хусусиятларини эътиборга олишни кузда тутади:

- мавжуд бой табиий-ик,тисодий салохиятидан самарали фойдаланиш асосида юк,ори ик,тисодий усишни таъминлаш, минтак,анинг мамлакатдаги ва жахондаги имижи (нуфузи)ни юкори даражага кутариш;

1 Тадк,ик,отчи ишланмаси.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

- табиий салохиятнинг узига хослиги - вилоят-нинг Марказий Осиё ва Узбекистоннинг марказида жойлашганлиги булиб, транспорт-географик омил халк,аро ва минтак,алараро ик,тисодий ва сайёхлик алок,аларни янада кенгайтириш имкониятини яра-тади. Вилоятнинг 70 фоизга як,ин майдони чул ва чул олди зоналарига туFри келади. Ушбу сало-хиятдан саноат тармок,ларини ривожлантиришда, давлат томонидан курик,ланаётган курик,хоналар, улардаги хайвонот ва усимликлар дунёси ва мавжуд ик,лим шароитидан туризмнинг турли йуналиш-ларини ташкил к,илишда фойдаланиш мумкин;

- хозирда вилоятда шаклланган ик,тисодий салохият ва унинг таркибини (саноат, курилиш, хизмат, к,ишлок, хужалиги ва бошк,а сохалар) тако-миллаштириш асосида барк,арор ик,тисодий усишни таъминлаш, экспорт салохиятини кенгайтириш, тармок,ларнинг ривожланишини туризм сохасидаги талаб билан мувофик,лаштириш имко-нини беради;

- мавжуд демографик салохиятдан вилоятни барк,арор ижтимоий-ик,тисодий ривожлантириш ва туризмни жадал шакллантиришда кенг фойдаланиш янги иш жойларини ташкил к,илишда мухим омил булиб хизмат к,илади;

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 1(121)

- махаллий сайёхлик салохиятининг имкони-ятлари жуда юк,ори булиб, улардан Бухоро шахрида кичик хаж дастурини шакллантиришда1, ички ва ташки туризмни ривожлантиришда кенг фойда-ланиш имконияти мавжуд. Жахоншумул ахамиятга эга маданий-тарихий туризм билан бир каторда болалар, усмирлар, ёшлар, кексалар, оилавий ва бошк,а туризм турларини ташкил к,илиш учун чора-тадбирлар тизимини ишлаб чикиш максадга мувофик;

- вилоятни ижтимоий-ик,тисодий томондан ва туризмини ривожлантиришда махсус механизм-лардан, жумладан, ишлаб чикариш (тукимачилик ва озик,-овк,ат) ва сайёхик кластерларини шакллан-тириш, эркин ик,тисодий зона (Fиждувон) ва Бухоро шахрида кичик саноат зоналарини ташкил к,илишга эьтиборни каратиш лозим;

- Бухоро вилоятида сайёхлик салохиятидан хозирда тулик, фойдаланилмаётганлиги, туризмнинг ривожланиш даражаси бошка минтакалар, жумладан, Самарканд вилоятидан оркада колаётган-лигини хисобга олган холда, минтакалараро

рак,обат мухитини шакллантириш, умумий сайёхлик маршрутлари тизимини шакллантириш керак;

- вилоятнинг энг асосий салохияти мехмон-дустлиги, миллий анъаналарга риоя килиши, сайёхлар билан дустона муносабатда булиши, улар хурматини жойига куйиши туризмни етакчи соха сифатида жадал ривожлантиришнинг мухим омили сифатида каралиши лозим;

- махаллий хокимиятларнинг иктисодиётни, жумладан туризмни ривожлантиришга кушадиган хиссаларини тубдан ошириш, жойларда шаклла-наётган таклифлардан кенг фойдаланиш, шахарлар ва туманларда туризм билан шутулланувчи хусусий тадбиркорлар учун кенг йул очиб бериш керак.

Таклиф этилаётган Бухоро вилояти ва туризмни ривожлантиришнинг ягона тизимини шаклланти-ришнинг модели узок, муддатли стратегия, мак,садли давлат дастури, мавжуд ижтимоий-иктисодий муаммоларни хал к,илиш буйича чора-тадбирларни ишлаб чикишда амалиётда кенг кулланиши мум-кин.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистан Респуб-ликасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси туFрисида»ги ПФ-4947-сон фармони.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2016 йил 2 декабрдаги «Узбекистон Респуб-ликасининг туризм сохасини жадал ривожлантиришни таъминлаш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПФ-4861-сон фармони.

3. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Муро-жаатномаси. 2017 йил 22 декабрь.

1 Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 2017 йил 22 декабрь.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 1(121)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.