Научная статья на тему 'БУГУНГИ КУНДА АХБОРОТЛАШГАН ЖАМИЯТДА БИЛИМ ВА ЭЪТИҚОДНИ МУВОФИҚЛАШТИРИШ УСУЛ ВА ВОСИТАЛАРИ'

БУГУНГИ КУНДА АХБОРОТЛАШГАН ЖАМИЯТДА БИЛИМ ВА ЭЪТИҚОДНИ МУВОФИҚЛАШТИРИШ УСУЛ ВА ВОСИТАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Естественные и точные науки»

CC BY
31
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ахборот / ахборот коммуникатция / экстенсив / цивилизация / техноген инновация / постиндустриал жамият / эксперимент / модлелаштириш / эътиқод / виждон эркинлиги / ватанпарварлик.

Аннотация научной статьи по естественным и точным наукам, автор научной работы — Озодқулов Олимжон Баҳодир Ўғли

“ХХI аср ахборотлашган жамият асри” деб эътироф этилмоқда деган ғояларининг шаклланиши тўғрисида фикрларини таҳлил қилишга ҳаракат қилинди. Бугунги кунда хаётимизнинг турли соҳаларида ахборот коммуникатция ва компьютер технологияларининг кириб келиши ва жадал ривожланиш йўлига ўтиши жамиятимизга ижобий таъсир қилмоқда. Натижада инсоният ахборотлашиш соҳасида инқилобий ўзгаришлар даврини бошидан кечирмокда. Дунёда умумий ахборотлашган ҳамжамият шаклланмоқда. Бу ўзгаришлар асосини ахборотлаштириш, телекоммуникатсия ва компьютер технологиялари конференсияси негизида ахборотни узатиш ва истеъмолчига этказиб беришнинг энг замонавий ва самарали воситалари дунёга келаётганини ташкил этади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БУГУНГИ КУНДА АХБОРОТЛАШГАН ЖАМИЯТДА БИЛИМ ВА ЭЪТИҚОДНИ МУВОФИҚЛАШТИРИШ УСУЛ ВА ВОСИТАЛАРИ»

>q )> d )> :>

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №6

БУГУНГИ КУНДА АХБОРОТЛАШГАН ЖАМИЯТДА БИЛИМ ВА ЭЪТЩОДНИ МУВОФЩЛАШТИРИШ УСУЛ ВА ВОСИТАЛАРИ

-;>¿j 11>*

Озодкулов Олимжон Ба^одир уFли

Чирчик давлат педагогика институти

https://doi.org/10.5281/zenodo.6758115

i V JJML ■ ДЖ. su

то?

Аннотация: "XXI аср ахборотлашган жамият асри" деб эътироф

этилмокда деган гояларининг шаклланиши тугрисида фикрларини тахлил

г

П 1Л 111 ГЯ Y Q ТЛЯТСЯ'Г П 1Л U П1Л кЧП(иГН и Я VCIf^TM шлтцииг ТЛГПТТТЛ Pnvíl ТТЯТЛТЛ ТТЯ

килишга харакат килинди. Бугунги кунда хаётимизнинг турли сохаларида ~ÍWV J^ < J>-

ахборот коммуникатция ва компьютер технологияларининг кириб келиши ва

жадал ривожланиш йулига утиши жамиятимизга ижобий таъсир килмокда.

Натижада инсоният ахборотлашиш сохасида инкилобий узгаришлар даврини

бошидан кечирмокда. Дунёда умумий ахборотлашган хамжамият

шаклланмокда. Бу узгаришлар асосини ахборотлаштириш, телекоммуникатсия

ва компьютер технологиялари конференсияси негизида ахборотни узатиш ва

»

истеъмолчига этказиб беришнинг энг замонавий ва самарали воситалари дунёга

келаётганини ташкил этади.

т„______«______ ________^________________________________________________________

*

Калит сузлар: Ахборот, ахборот коммуникатция, экстенсив, цивилизация, техноген инновация, постиндустриал жамият, эксперимент, модлелаштириш,

эtтнк;оrц, BH^goH эркннпнгн, BaTaHnapBapnHK.

Abstarct: Today, the penetration and rapid development of information, communication and computer technologies in various spheres of our life has a

♦л >

positive impact on our society. As a result, humanity is experiencing a period of revolutionary change in the field of information. A general information community is being formed in the world. At the heart of these changes is the emergence of the most modern and efficient means of transmitting and delivering information to the

»

consumer on the basis of the Conference on Informatization, Telecommunications and Computer Technology. As a result, we tried to analyze their views on the formation of the idea that the "XXI century is recognized as the century of an informed society."

Keywords: Information, information communication, extensive, civilization, man-made innovation, postindustrial society, experiment, modeling, belief, freedom of conscience, patriotism.

> 3 > J )> >

Kimiini 1

XXI acp-axôoporaamraH ^aMH^T acpn ge6 эtтнрo$ эmmмoкцa. AxôoporaamraH ^aMH^T TexHoreH цнвнпнзaцнa pnBO^naHHmHHHHr Myan^H ôocKHHHgnp. TexHoreH цнвнпнзaцнaнннг y3H kemh^HK TapnxHHHHr aHna KeñHHrn

-J»-

^-w-isr88- a I

Щ >

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №6

махсули булиб, у ХУ-ХУ11 асрларда Европада шакллана бошлади. Бу цивилизация Гарб цивилизацияси деган номни олиб, мазкур цивилизация тарихининг кейинги даврида ижтимоий хаётнинг ривожланиш суръатини жадаллаштирди, экстенсив ривожланиш урнини интенсив ривожланиш эгаллади, инновацияларнинг узи бойликка айланди. Бу цивилизация икки боскичдан - индустриал ва постиндустриал ёки ахборот боскичларидан утди. Фан ёрдамида техника ва технологиянинг ривожланиши одамлар хаёти ва фаолиятининг мухим негизига айланди . Техноген цивилизациянинг илк

боскичида дунёни узгартириш, табиатни инсон томонидан буйсундириш гояси етакчилик килган булиб, инсоннинг фаол узгартирувчи фаолияти мана шу

гояни руёбга чикаришга йуналтирилди. Адабиётлар та^лили ва методология

Индустриал жамият-йирик машинали ишлаб чикаришнинг ривожланишига, мазкур ишлаб чикариш хажми тинимсиз усиб боришига, унинг экстенсив ривожланишига, табиий бойликларнинг узлаштирилишига асосланган. Ишлаб чикаришнинг экстенсив ривожланиши чегаралари аникланишига караб янги иктисодий-ижтимоий тузилишга утиш, билим ва табиатга нисбатан янгича муносабатда булиш зарурияти юзага келади. Техноген цивилизациянинг янги боскичига утиш шу билан белгиланади. Бу утиш даври узгаришлар тезлигининг ошиши, уларнинг радикал ва глобал хусусиятга эга булиши, технологиялар, иктисодиёт, ижтимоий-сиёсий тузилиш аралаш хусусият касб этиши, жамиятнинг барча сохаларида бир-бирини кучайтирувчи инкирозлар содир булиши билан тавсифланади. Бунинг натижасида ахборот жамиятининг илк куртаклари уз шаклланишининг

дастлабки боскичларида индустриал жамият тартиб-тамойиллари негизида ривожланади. Аралаш технология, иктисодиёт, маданият ва хк. вужудга келади. Факат шундан кейин индустриал жамият узининг сифат жихатидан

янги мазмунини шакллантиради. Постиндустриал жамият индустриал жамиятнинг тадрижий ривожланиши ва узгариши жараёнида юзага келган ижтимоий шакл сифатида тушунила бошланди. Бу гоя XIX аср урталарида О.Конт, Ж.Мил, А.Сен-Симон ва бошка социолог ва иктисодчиларнинг

1 >

асарларида илгари сурилди. Улар жамият хаёти ва фаолияти технологияси негизида ижтимоий ривожланишнинг алохида боскичларини кайд этдилар. ХХ асрнинг 20-йилларида Лондонда жамият келажагини постиндустриал сивилизатсия деб таърифлаган биринчи асар нашр этилди. 70-йилларнинг бошларида Р.Арон, У.Ростоу ва бошкаларнинг ягона индустриал жамият консепцияси урнини гарвардлик социолог Д.Белл ва бошка футурологларнинг постиндустриал жамият консепцияси эгаллади. Иктисод куп жихатдан хизмат курсатишга асосланадиган, жамиятнинг профессионал ва техник табакалари

ж ^ »5«

>q )> d )> :>

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №6

етакчилик кила бошлайдиган, назарий билим биринчи уринда турадиган,

#

моделлар тузиш, тизимларни тахлил килишга йуналтирилган интеллектуал фаолият юксак даражада ривожланадиган ва узини узи куллаб-кувватлашга кодир булган жамият «постиндустриал жамият» деб атала бошланди.

Натижалар

ХХ аср охирида бир канча сабабларга кура ахборотнинг ижтимоий ахамияти кескин ортди. Одамларнинг ахборотга булган эхтиёжлари ошди ва ахборот оммавий махсулотга айланди. Ахборот бозори юзага келди, унда

г- ^ - г- г- ~ , ^

ахборот товар сифатида сотила бошланди. Ахборот мухим ижтимоий кучга айланиб, унга эга булганлар хокимиятга хам эга була бошладилар. Ижтимоий узгаришлар янада жадалрок тус олган шароитда бу узгаришларга уз вактида мослашиш ёки уларга жавоб бериш учун содир булаётган узгаришлар хакидаги ахборотга эхтиёж кескин ортади. Ахборот хизматлари сохасида ахолининг 50%

дан ортиги банд булса, бундай жамиятни ахборот жамияти деб аташ мумкин.

Айпт, ____„тт, л™™™ _____сг™тт„„™ „„«^

Айрим муаллифларнинг фикрича, «ахборот жамияти» атамаси Японияда пайдо

булганига карамай, ахборот жамияти боскичига АКШ 1974 йилда кадам куйган. Россия бу йуналишда дастлабки кадамларни ташламокда. Ахборотлашган жамият деганда билим, ахборот ва ахборот техникаси асосий рол уйнайдиган

жамият тушунилади. «Биз XXI асрга кадам куймокдамиз. Тирик мавжудот организмида нерв тукималари канча куп булса, бу асрда цивилизация организмида хам электроника шунча куп булади. Агар хисоблаш техникаси лозим даражада ривожланмаса, биз «йуналтирилган ривожланиш» даврига кадам куйишга умид кила олмаймиз», деб кайд этади Н.Н. Моисеев. Бу уринда

TTT\rUTT QTTr\VTTTTQ WQ Ы П аТТТ^Л Л7ТТТТТТ f IJ '\1ГО MUQTUЫ ОУ^ЛГ\ТЛГ\ТТТС1ТТТТТТТЛТТТТТХ1ТТ rbdli-QT

т?

шуни алохида кайд этиб утиш керакки, жамиятни ахборотлаштиришни факат техник-технологик муаммолар билан боглаш мумкин эмас. Ахборот жамиятининг шаклланиши жараёнида нафакат ишлаб чикариш ва технологиялар сохасида, балки асосан ижтимоий-иктисодий муносабатлар сохасида ва маданиятда, маънавий хаётда туб узгаришлар содир булади.

Мухокама

Ахборотлашув консепцияси узига энг, аввало структуралашган ахборот технологияларини умумлаштирувчи катта куламни яратишни талаб килиб узида излаш, йигиш, саклаш, кайта ишлаш ва фаолиятни ахборот билан таъминлаш учун зарур булган жами ахборот билан таъминлаш жараёнини камраб олади. Илмий - фалсафий консепцияларда ахборот ва билимнинг

> <4 "1 >

методологик характерига алохида эътибор берилади. Зеро, улар хакикатни

) J w

рационал билишга каратилган тадкикот усуллари ва воситаларини излаб топишга ёрдам берадиган фаолият мезонларидир. Лекин улар уз холича

инсоннинг билиш даражасига тулик узгариш олиб кирмайди. Бунинг учун

„ „ _____ „„„„„„ ______ „ „ „

мавжуд ахборотнинг гносеологик ва эпистемологик чегарасини аниклашга

* Г j*

Щ >

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №6

тугри келади. Яъни ахборот ва билимнинг тадкикот доираси маълум объектларини хаддан ташкари тор ёки кенг маънода тахлил килишга каратилган булиши мумкин. Шунинг учун хам бундай илмий демаркациялар бузилишининг олдини олиш катта методологик ахамиятга эга. Ахборот ва билим инсон омилининг барча сохаларида намоён булаётган жихатлари билан хам ажралиб туриши мухим илмий-фалсафий масалалардан биридир. "Ахборот" -билимга буйсунувчи тушунча булиб, билимни бойитади ва узгартиради. Инсон ижтимоий турмушининг тараккиёти негизида билим ётади,

яъни билим ижтимоий тажрибани харакатлантиради. Инсон билимларининг маъно ва мохиятини англаб етгач, унинг тугри ёки нотугри эканлиги борасида

К фикр юритади. Инсон томонидан узлаштирилган билимлар, уларнинг моддий ва маънавий эхтиёжларига, манфаатларига, хохиш истакларига кискача айтганда, хаётий мулжалларига мос тушса. Кишида ушбу билимларни турмушга татбик этиш истаги пайдо булади. Эпистемологик нуктаи назардан эса билим объектив маънога эга булиб хакикатнинг мохиятини очиб беришга ёрдам беради. Бунда билим тугри танланиб, эзгу максад сари йуналтирилса, объектив маъно-мазмун касб этади. Шунинг учун хам билим билан фаолиятнинг узаро богликлик муносабатлари купчилик фалсафий карашларнинг диккат марказида туради. Газзолий бу хусусида шундай деган эди: "Билим - илдизларнинг илдизидир, чунки нима килмок кераклиги хакида билим олгандан сунггина фаолият уз шаклини олади" Хрзирги кунда ахборотнинг йилдан йилга купайиб бориши натижасида билим олиш биринчи уринга чикмокда. Ахборотлаштириш жараёнларининг, айникса информацион -коммуникацион технологияларининг шиддат билан ривожланишида ахборот ва билим мухим урин тутади. Билим ва эътикод инсоният ривожланишининг асосини ташкил этади, уни эгаллаш усуллари эса турличадир. Масалан, ривожланишнинг аграр усулида кузатув билим манбаи хисобланган ва у асосида мехнатга оид самарали хаттихаракатлар ва табиий ресурсларнинг усиши таъминланади. Индустриал ривожланиш усулида эса янги энергетик манбаларни киритиш ва ишлаб чикариш жараёнида энергиядан фойдаланишни децентрализация кила олишнинг асосини ташкил этувчи кузатув, эксперимент ва назариялар яратиш билим манбалари хисобланади. Кейинчалик компютерли моделлаштириш кулланила бошлангандан сунг, бу бевосита назария оркали кузатиб булмаслиги, экспериментал текшириш ва башорат килишнинг иложи йуклиги хакидаги билимларнинг ривожланишига олиб келди. Хулоса

Хулоса киладиган булсак, юкоридаги мулохазалардан куриниб турибдики: - ахборотлашган жамият олдинги жамиятлардан сифат жихатидан фарк килади.

- алборохлишхи^! жа^иият олдинги ^жа^миятлардан сифат д\и±хатидахх фарк килади.

Бу ерда моддий омиллар эмас, балки идеал омиллар - билим ва ахборот

>

т ^

>>

*: >

й*

*ф:

>>

#ф>

^ >3> 1

Я>

>3» Ы у! Й> #ф>

>j*

Я*

Ы>

1 >£>

>

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

$4f

Ж

J:

#ф>

< >р-

>j> j >j>

Ы >

* - >

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №6

биринчи уринда туради. Ахборот ва билим олиш, уларга ишлов бериш, уларни сакдаш ва бериш жараёнида жамият аъзоларининг аксарияти банд булади;

- билим асосий ижтимоий бойлик хисобланади. У ахборот шаклида энг мухим ва салмокли товарга айланади. Ундан барча одамлар, ташкилотлар, ижтимоий гурухлар ва жамият фойдалана олади. Техноген сивилизатсияга хос булган товар ишлаб чикариш колади, аммо энг мухдм товар ахборот хисобланади; - жамият уз хаёти ва фаолияти учун хамда шахслар фаолияти учун зарур булган барча ахборотни, энг аввало илмий ахборотни ишлаб чикаришга кодир булади. Билимлар ахборотни кайта ишлайдиган ва инновацияларни татбик этиш йуналишлари уртасида мулокотни амалга оширадиган курилмаларни ишга солиш учун кулланилади; - ахборот ва билимнинг узаро алокадорлиги эпистемологик хусусиятга эга булиб, яъни объект - ахборот булса, билиш - бу билимдир; - билим ва ахборот жамият ривожланишининг барча усуллари учун мухим, чунки ишлаб чикариш жараёни хар доим билимлар ва ахборотни кайта ишлаш даражасига богликдир. Шундай килиб, жамиятни ахборотлаштириш жараёнида ахборот технологияси ва ахборотдан фойдаланиш прогрессив ривожланиб боради. Бунинг негизида жамиятнинг иктисодий, ижтимоий-сиёсий ва маънавий сохалари уртасида якин алокалар урнатилади.

References:

1. Yoqubova M. Axborot texnologiyalarining falsafiy asoslari./ Uslubiy qo'llanma.- T.:StarPoligraf, 2008, -22 bet

2. Bekon F. Novaya Atlantida -S.: Nauka, 1999, S-56

3. Yoqubova M. Axborot texnologiyalarining falsafiy asoslari./ Uslubiy qo'llanma.- T.:StarPoligraf, 2008, -24 bet

4. Yoqubova M. Axborot texnologiyalarining falsafiy asoslari./ Uslubiy qo'llanma.- T.:StarPoligraf, 2008, -25 bet

5. SharifXo'jaev M. O'zbekistonda ochiq fuqarolik jamiyatining shakllanishi -T.:Sharq, 2003. - 148 bet

6. Moiseev N.N. Chelovek i noosfera. -M.: 1990, S-198

7. Abdullaeva M. Va boshqalar Milliy g'oya va fanning metodologik muammolari - T.:"Falsafa va huquq instituti" nashriyoti, 2009. - 80 bet

jW^ У

q ж**

Ш

l>3»=

Ш

»

Ыщ

* l |>

* -4v ,--

59

Щ >

q >3*

q

»ф> *ф>

¡йи* ,*ф>

шъ

Ы >

q

Ш>

Щ >

*ф>

]>Ж

*4> *ф>

q

ц -

иъ>

q

Ы >

q щъ q

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.