Научная статья на тему 'БУДДИЗМ ОБИДАЛАРИНИНГ 3Д МОДЕЛИНИ ЯРАТИШ ВА УЛАРНИНГ ИНТЕРАКТИВ ХАРИТАЛАРИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШ'

БУДДИЗМ ОБИДАЛАРИНИНГ 3Д МОДЕЛИНИ ЯРАТИШ ВА УЛАРНИНГ ИНТЕРАКТИВ ХАРИТАЛАРИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
105
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Туризм / / Буддизм / дин / интерактив. / Туризм / 3D / буддизм / религия / интерактив.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — А.С. Абдухамидов, А.П. Махмудова

Мақолада Буддизм ҳақида тўхталинган. Туристларни жалб қилиш, уларнинг оқимини кўпайтириш мақсадида, буддизм обидаларининг модулларини яратиш зарурлиги очиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

СОЗДАНИЕ 3D МОДЕЛИ БУДДИЙСКИХ ПАМЯТНИКОВ И РАЗРАБОТКА ИХ ИНТЕРАКТИВНЫХ КАРТ

Статья посвящена буддизму. Для привлечения туристов и увеличения их потока выявлена необходимость создания 3D-модулей буддийских памятников.

Текст научной работы на тему «БУДДИЗМ ОБИДАЛАРИНИНГ 3Д МОДЕЛИНИ ЯРАТИШ ВА УЛАРНИНГ ИНТЕРАКТИВ ХАРИТАЛАРИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШ»

Builders of The Future SJIF-2022-5.752

BUILDERS OF THE FUTURE

journal homepage:

https://kelajakbunyodkori.uz/

CREATING A 3D MODEL OF BUDDHIST MONUMENTS AND DEVELOPING THEIR

INTERACTIVE MAPS

A.S. Abdukhamidov

Associate Professor

Samarkand Institute of Economics and Service Samarkand, Uzbekistan

A.P. Makhmudova

Associate Professor

Samarkand Institute of Economics and Service Samarkand, Uzbekistan

_ABOUT ARTICLE_

Key words: Tourism, 3D, Buddhism, Abstract: The article focuses on Buddhism. In religion, interactive. order to attract tourists and increase their flow, the

need to create 3D modules of Buddhist monuments was revealed.

Received: 02.06.22 Accepted: 04.06.22 Published: 06.06.22

БУДДИЗМ ОБИДАЛАРИНИНГ 3Д МОДЕЛИНИ ЯРАТИШ ВА УЛАРНИНГ ИНТЕРАКТИВ ХАРИТАЛАРИНИ ИШЛАБ ЧЩИШ

А.С. Абдухамидов

Доцент

Самарканд щтисодиёт ва сервис институти Самарканд, Узбекистон

А.П. Махмудова

Доцент

Самарканд щтисодиёт ва сервис институти Самарканд, Узбекистон

_МА^ОЛА ^А^ИДА_

Калит сузлар: Туризм, 3Д, Буддизм, Аннотация: Маколада Буддизм хдкида дин, интерактив. тухталинган. Туристларни жалб килиш,

уларнинг окимини купайтириш максадида, буддизм обидаларининг 3Д модулларини _яратиш зарурлиги очиб берилган._

СОЗДАНИЕ 3D МОДЕЛИ БУДДИЙСКИХ ПАМЯТНИКОВ И РАЗРАБОТКА ИХ

ИНТЕРАКТИВНЫХ КАРТ

А. С. Абдухамидов

Доцент

Самаркандский институт экономики и сервиса Самарканд, Узбекистан

А.П. Махмудова

Доцент

Самаркандский институт экономики и сервиса Самарканд, Узбекистан

_О СТАТЬЕ_

Ключевые слова: Туризм, 3D, Аннотация: Статья посвящена буддизму. буддизм, религия, интерактив. Для привлечения туристов и увеличения их

потока выявлена необходимость создания ЗБ-_модулей буддийских памятников._

КИРИШ

Туризм сохаси мамлакатнинг устувор йуналишларидан бири сифатида белгиланиши мамлакат худудларида туризмнинг ривожланиш муаммо ва истикболларига алохида эътибор билан карашни талаб этмокда. Бугунги кунда мамлакатимизда туризмни ривожлантиришга каратилган бир канча дастурлар амалга оширилиши кузда тутилган, 10 дан ортик тармок стратегиялари ишлаб чикилмокда. Мунтазам равишда минтакаларда туризмни ривожлантиришга стратегик ёндашув амалга оширилмокда ва мамлакат иктисодиётининг асосий йуналишларидан бири сифатида худудларни ижтимоий-иктисодий ривожлантириш учун энг мухим сохага айланиб бормокда.

Шу уринда таъкидлаш жойизки, бугунги кунда мамлакатимизда алохида туризм турларини хамда туризмнинг узига хос йуналишларини ривожлантириш имкониятини берувчи, салохиятли туристик ресурсларимиз етарли даражада. 2021-2025 йилларга мулжалланган Узбекистон Республикасида туризмни ривожлантириш концепциясининг асосий йуналишларидан бири сифатида "...туризм бозорининг турли катламларига мулжалланган туристик махсулотлар ва хизматларни диверсификация килиш оркали мавсумий омиллар таъсирини камайтириш буйича комплекс чора-тадбирларни кабул килиш" белгилаб куйилган. Таъкидлаш жойизки, бу чора-тадбирларни ишлаб чикишда албатта туризм сохасининг истикболли йуналишларидан бири зиёрат туризмни инобатга олиш лозим.

АСОСИЙ ЦИСМ

Мамлакатимиз дунёнинг турли бурчакларида яшайдиган турли дин вакиллари учун зиёрат турларини ташкил килиш имкониятини берувчи бой зиёрат туристик ресурслари салохиятига эга. Мамлакатимизда биддизм дини вакилларини жалб килувчи туристик обидалардан фойдаланиш, ана шундай истикболли зиёрат туризми йуналишларидан биридир.

Хрзирги кунда буддизм Шри Ланка, Мянма (Бирма), Таиланд, Лаос, Камбожа, Вьетнам, Тибет, Бутан ва Япония каби давлатларнинг асосий дини хисобланишини инобатга олиб, ушбу мамлакатлардан ташриф буюрувчи туристик окимни купайтириш буйича таклифлар ишлаб чикиш долзарб хисобланади. Бу эса буддизм тарихий обидалари излари жойлашган худудларнинг ижтимоий холати, инфратузилмаси ва иктисодий имкониятларини илмий тахлил килиш асосида туристик салохиятни оширишнинг устувор йуналишларни аниклашни такозо этади.

Буддизм учта дунё динларининг энг кадимийсидир. Буддистлар дунёси Жанубий, Жануби-Шаркий ва Шаркий Осиёнинг куплаб мамлакатларини, шунингдек Россиянинг бир катор минтакаларини камраб олади. Гарбий Европада куплаб будда ибодатхоналари мавжуд. Баъзи олимларнинг фикрига кура дунёда буддавийликнинг 325 миллиондан ортик издошлари бор. Ушбу курсаткич бир вактнинг узида буддизм ва бошка эътирофларга эргашган имонлиларни хисобга олмайди. Бошка статистик маълумотларга кура, замонавий дунёда 500 миллионга якин буддавийлар мавжуд булиб, уларнинг 320 миллионга якини Осиёда, тахминан 1,5 миллиони Америкада, 1,6 миллиони Европада ва 38 мингга якини Африкада яшайди. Японияда - 72 миллион, Таиландда - 52 миллион, Мянмада - 37 миллион, Ветнамда - 35 миллион, Хитойда - 34 миллион, Шри-Ланкада - 12 миллион, Кореяда - 12 миллион, Камбоджа - 7 миллион, Х,индистон - 82 миллион, Лаос - 2,4 миллион, Непал - 1,3 миллион, Малайзия - 3 миллион.

Маълумки, Буюк ипак йули минглаб йиллар давомида нафакат товарларнинг харакатини таъминлашга, балки халкларнинг маданияти, урф-одатлари ва анъаналарини якинлаштиришга хам хизмат килди. Минглаб йиллар давомида Марказий Осиёда мухим этник жараёнлар, маданиятларнинг фаол таъсирлашуви содир булди, йирик савдо операциялари амалга оширилди, дипломатик келишувлар ва харбий иттифоклар тузилди. Мазкур минтака халклари харф-ёзув ва жахон динлари, куплаб маданият ва техника ютукларининг ёйилишини таъминлашга хизмат килдилар. Шунинг учун кадимдан Марказий Осиёда турли цивилизациялар - буддавийлик, яхудийлик, мусулмонлар, христианлар ва бошка кадимий халклар узаро кушни булиб, бир-бирларини тулдирганлар ва бойитганлар.

Узбекистон худудларида буддавийлик мероси хакида гапирганда, мамлакатимиз жанубидаги археологик топилмалар исботига кура Кушонлар даврида буддизм ва буддавийлик маданиятининг маркази Термиз худуди булганлиги аникланган. Мазкур минтака буйлаб куплаб буддавийлик обидалари сакланиб колган. Ушбу минтака оркали буддизм Буюк ипак йули буйлаб Хитойнинг буддизм маркази булган Дуньхуангача етиб борган. Ушбу буддизм марказида XX аср бошларида буддавийлик монахлари ва рухонийлари томонидан Марказий Осиё хакида колдирилган тарихий манбалар топилган. Энг машхур булган ёзма

манбалар каторида хитойлик монах Сюань Цзаннинг 'Тарбга саёхдт хдкида кайдлар", хитойлик рух,оний (келиб чикиши Кореялик) Хуэй Чаонинг "Х,индистоннинг 5 та давлатига зиёратлар хдкида кайдлар" ва бошка куплаб Х,индистондан кайтишда Узбекистон оркали утган сайёх,лар манбаларини келтириш мумкин.

^адимги буддистларнинг хазиналари Сурхондарё водийсида топилган булиб, уларнинг аксарияти Узбекистонда ва кисман кушни Тожикистонда жойлашган. Бу жойларда буддавийлик Х,индистоннинг шимолий минтакаси (х,озирги Покистоннинг Пешовар водийси) таъсири остида ривожланиб, Гандхдра номи билан машхур булган. Х,индистон шимолидаги донишмандлар буддизм таълимотини бу ерга олиб келишди. Кейинчалик уни таркатишда хукмрон синфларнинг кумаги мух,им рол уйнади. Буддавийлик таркалишининг мух,им жихдти буддизм фалсафасининг транслитерацияси булиб, у тошдан ясалган варакларда, ёгочдан уйилган х,аёт хдкидаги х,икоялар ва буддизм хабарларида баён килинган. Ушбу таълим усули жуда самарали булиб чикди ва тез орада Гандарадан Сурхондарё водийсигача булган жойларда куплаб буддавий ах,оли пунктлари шаклланди. Одамлар Буддист монастирларни санъат галереяси сифатида куриб, илх,ом олиш учун уларга карашган. Замонавий тадкикотчилар учун енг яхши маълумот манбаи хитойлик саёхдтчилар булиб, улар минтакада юзлаб буддист монастирлари ва ступалари мавжудлигини таъкидладилар. 1-асрдан 7-асргача ушбу меъморий иншоотлар давлат х,омийлигида булган ва у томонидан х,имоя килинган. Адашган кушон кабилалари Сурхондарё вилоятига Хитойнинг шимоли-гарбий кисмидан келиб, буддизм бу ерда Бактрия вилоятининг хдмма жойларида ривожланганлигини аникладилар. Куп утмай, асосан сиёсий сабабларга кура Кушонлар уз империясининг асосларини мустах,камлаш учун буддизмни кабул килдилар. Кушонлар подшолиги тарихда буддизмнинг таркалишидаги улкан ютуклари билан ёдда колган. Кушон хукмдорларининг аксарияти буддистлар еди ва машхур шо^ Канишка купинча буддизмнинг иккинчи буюк х,омийси булган шо^ Ашока билан таккосланади. Унинг хукмронлиги даврида у Рим империялари билан тинчлик шартномаларини тузди, шундан кейин буддизм уз чегараларини кенгайтирди ва янада ривожлана бошлади. Бу Хитой, Форс империяси ва Рим билан фаол савдо-сотик туфайли бутун минтака учун олтин давр ва иктисодий усиш булди.

Узбекистоннинг кадимий ёдгорликларининг аксарияти Сурхондарё вилоятида жойлашган. Энг мух,имлари орасида Халчаян, Далварзинтепа, Айритам, ^изилтепа, Бандихон, Кампиртепа ва бошкалар бор. Биринчи ах,оли пунктлари бу ерда х,ам пайдо булган: Бойсун тизмасининг дарё водийларида, тог урмонлари орасида ёввойи мевалардан мул х,осил олиб, ёввойи хдйвонларнинг х,ар хил турлари яшаган.

^адимги Термиз ах,оли пункти ноёб Буддист ёдгорликларини саклаб колган. Булар бир канча буддист монастирлари, шу жумладан ^оратепа гор ибодатхонаси мажмуаси ва Фаязтепа

монастири. Буларга Будда ёдгорликларини саклаш учун макбаралар, ступалар киритилган ва Будда ва Кушон хукмдорларининг расмлари ва хайкаллари билан безатилган. Бу жойларнинг ноёб топилмаларидан бири милодий 2-асрнинг биринчи ярмидан жой олган Будданинг терракота хайкали. Фаязтепдан "Учлик" да Будданинг релеф тасвири, шунингдек, ^оратепа гор ибодатхоналаридан биридаги девор расмидаги "Будда-Мазда" тасвири бу тасвирга энг якин ухшашлик булиши мумкин. Кушон шахзодаси ва жангчининг бошлари Сурхондарё худудидан топилган буддавийлик давридаги кимматбахо буюмларга тегишли.

Буддист ёдгорликларнинг ушбу концентрацияси туфайли ушбу ноёб минтака буддист рохибларнинг зиёратгохига айланди. Бугунги кунда бу ерда археологик тадкикотлар олиб борилмокда, чунки бу кадимий харобалар хали хам куплаб тарихий кашфиётларга бой.

Бугунги кунда буддизм дини вакилларини Узбекистонга жалб килиш, уларнинг мамлакатимизда жойлашга буддизм обидалари ва колдикларига булган кизикишларини ошириш, буддизм обидаларидан туристик маршрутлар ишлаб чикишда максимал даражада фойдаланиш йулларини ишлаб чикиш бугунги жуда долзарб масалалар каторига киритилган.

ХУЛОСА

Юкоридагилардан келиб чиккан холда, «Узбекистонда буддизм обидалари турмаршрутларининг 3D моделларини яратиш» лойихаси доирасида, Узбекистон худудларида жойлашган буддизм обидаларининг интерактив харитаси тайёрланмокда.

1-расм. Интерактив хаританинг умумий куриниши

Бу хаританинг умумий куриниши. Бу ерда "Харита" ва "Вилоятлар" тугмалари мавжуд. "Вилоятлар" номланишининг сабаби биз дастлаб барча вилоятларни киритамиз деган максадда эдик. Аммо, барча вилоятларда буддизм обидалари булмаганлиги, шу холатда давом этадиган булсак охирига бориб махсулот чала куринишга келиб колишини инобатга олиб

тегишли узгартиришлар киляпмиз. Шу туфайли, "Вилоятлар" сузи "Буддизм обидалари" га алмаштирилади.) "Харита" тугмаси босилса жорий х,олат куринади, "Вилоятлар" тугмаси босилса куйидаги х,олатга утади.

2-расм. Интерактив харита булимлари

Бу ерда эса 3 та тугма яъни "Буддизм ёдгорликлари", "Харита" ва "Вилоятлар" тугмалари х,осил булади. Бунда "Харита" тугмаси босилса дастлабки х,олатга этади, "Вилоятлар" тугмаси, яшил рангда турибди. Демак бу жорий х,олатни билдиради. "Буддизм обидалари" тугмаси босилса куйидаги х,олат юзага келади.

3-расм. Интерактив харита маълумотлари базаси

Бу ойнанинг юкори кисмида, "Буддизм обидалари" ва "Музейлар" тугмалари мавжуд. "Буддизм обидалари" тугмаси бу жорий х,олат, яъни буддизм объектлари руйхати, улар

хакидаги маълумотлар уларнинг геолокациялари буйича жойлаштирилган. "Музейлар" кисмида эса "Буддизм обидалари" даги каби буддизм экспонатлари жойлашган музейлар хакида маълумотлар жойлаштирилган.

4-расм. Интерактив харитада обидаларни белгилаш оркали маршрутга кушиш функциялари

Расмнинг унг тарафидаги катакчаларга V белгисини куйиш оркали ушбу объектни маршрутга кушиш мумкин.

Мазкур объектларнинг ичига кириб харитада жойлашган жойи, улар хакида маълумотлар ва расмлари билан танишиш мумкин (куйидаги расмга каранг).

5-расм. Обидани маршрутга кушишдан олдин маълумот олиш функцияси

Шунингдек ушбу холат булажак туристлар учун жуда кулай хисобланади. Чунки улар борадиган ва курадиган жойлари хакида дастлабки тасаввурларга эга булишади. Ушбу расмда куриниб турганидек, объект хакида маълумотга эга булиб, агар шу объект туристга маъкул

келса уни шу жойнинг узида "Йуналишга кушиш" тугмаси оркали маршрутга кушиш имкониятига эга.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

1. 2019 — 2025 йилларда Узбекистон Республикасида туризм сохдсини ривожлантириш концепцияси. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 5 январдаги ПФ-5611-сон Фармонига 1-ИЛОВА

2. https://studwood.ru/1151186/turizm/religioznyy turizm buddizme

3. https://uz.sputniknews.ru/20160909/3685756.html

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.