Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОНДАГИ БУДДИЗМ ОБИДАЛАРИДАН ТУРИЗМ СОҲАСИДА ФОЙДАЛАНИШНИНГ ОБЪЕКТИВ ЗУРУРАТИ'

ЎЗБЕКИСТОНДАГИ БУДДИЗМ ОБИДАЛАРИДАН ТУРИЗМ СОҲАСИДА ФОЙДАЛАНИШНИНГ ОБЪЕКТИВ ЗУРУРАТИ Текст научной статьи по специальности «Прочие социальные науки»

CC BY
46
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Builders of the future
Ключевые слова
Будда / туризм / Буюк Ипак Йўли / обидалар. / Будда / туризм / Великий шелковый путь / памятники.

Аннотация научной статьи по прочим социальным наукам, автор научной работы — Б.Д. Садибекова, А.П. Махмудова

Мақолада туризм соҳасини ривожлантириш, туристларни қўп жалб қилиш ҳақида сўз юритилади. Туристларни кенг жалб қилиш учун буддизм обидаларидан фойдаланиш зарурати муҳокама қилинади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ОБЪЕКТИВНАЯ НЕОБХОДИМОСТЬ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ БУДДИЙСКИХ ПАМЯТНИКОВ УЗБЕКИСТАНА В СФЕРЕ ТУРИЗМА

В статье рассматривается развитие туризма и привлечение большего количества туристов. Будет обсуждаться необходимость использования буддийских памятников для привлечения большего количества туристов.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОНДАГИ БУДДИЗМ ОБИДАЛАРИДАН ТУРИЗМ СОҲАСИДА ФОЙДАЛАНИШНИНГ ОБЪЕКТИВ ЗУРУРАТИ»

Builders of The Future SJIF-2022-5.752

BUILDERS OF THE FUTURE

journal homepage:

https://kelajakbunyodkori.uz/

OBJECTIVE NECESSITY OF USING BUDDHIST MONUMENTS IN UZBEKISTAN IN

THE FIELD OF TOURISM

B.D. Sadibekova

Associate Professor

Tashkent State University of Oriental Studies Tashkent, Uzbekistan

A.P. Makhmudova

Associate Professor

Samarkand Institute of Economics and Service Samarkand, Uzbekistan

_ABOUT ARTICLE_

Key words: Buddha, tourism, the Abstract: The article discusses the Great Silk Road, monuments. development of tourism and attracting more

tourists. The need to use Buddhist monuments to attract more tourists will be discussed.

Received: 02.06.22 Accepted: 04.06.22 Published: 06.06.22

УЗБЕКИСТОНДАГИ БУДДИЗМ ОБИДАЛАРИДАН ТУРИЗМ СО^АСИДА ФОЙДАЛАНИШНИНГ ОБЪЕКТИВ ЗУРУРАТИ

Б.Д. Садибекова

Доцент

Тошкент давлат шарцшунослик университети Тошкент, Узбекистон

А.П. Махмудова

Доцент

Самарканд щтисодиёт ва сервис институти Самарканд, Узбекистон

_МА^ОЛА ^А^ИДА_

Калит сузлар: Будда, туризм, Буюк Аннотация: Маколада туризм сохасини Ипак Йули, обидалар. ривожлантириш, туристларни куп жалб

килиш хдкида суз юритилади. Туристларни кенг жалб килиш учун буддизм обидаларидан _фойдаланиш зарурати мухокама килинади.

ОБЪЕКТИВНАЯ НЕОБХОДИМОСТЬ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ БУДДИЙСКИХ ПАМЯТНИКОВ УЗБЕКИСТАНА В СФЕРЕ ТУРИЗМА

Б.Д. Садибекова

Доцент

Ташкентский государственный университет востоковедения Ташкент, Узбекистан

А.П. Махмудова

Доцент

Самаркандский институт экономики и сервиса Самарканд, Узбекистан

_О СТАТЬЕ_

Ключевые слова: Будда, туризм, Аннотация: В статье рассматривается Великий шелковый путь, памятники. развитие туризма и привлечение большего

количества туристов. Будет обсуждаться необходимость использования буддийских памятников для привлечения большего _количества туристов._

КИРИШ

Туризм сохаси хозирги кунда жахондаги энг сердаромад сохалардан бири булиб, унинг иктисодиётдаги улуши тобора ортиб бормокда. Шунинг учун купгина мамлакатлар туризм сохасини ривожлантирмокдалар. Жумладан, мамлакатимизда хам бу сохани ривожлантиришга алохида эътибор берилмокда.

Узбекистон бой туристик салохиятга ва туризмни ривожлантиришнинг барча имкониятларига эга, шу туфайли мамлакатимизда туризм сохдсини ривожлантириш учун турли чора-тадбирлар, Президентимиз карор ва фармонлари ишлаб чикилиб, кенг жорий этилмокда. Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг 2018 йил 3 февралдаги "Узбекистон Республикасининг сайёхлик салохиятини ривожлантириш учун кулай шарт-шароитлар яратиш буйича кушимча ташкилий чора-тадбирлар тугрисида"ги ПФ-5326 сонли Фармони, 2018 йил 6 февралдаги "Узбекистон Республикаси туризм салохиятини ривожлантириш учун кулай шароитлар яратиш буйича кушимча ташкилий чора-тадбирлар тугрисида"ги П^-3509 сонли ва "Узбекистон Республикаси Давлат мулки кумитасининг туризмни ривожлантириш буйича фаолиятини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида" П^-3510 сонли ^арорлари, 2018 йил 7 февралдаги "Ички туризмни жадал ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида" П^-3514 сонли ^арори, 2019 йил 5 январдаги "Узбекистон Республикасида туризмни жадал ривожлантиришга оид кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги ПФ-5611 сонли Фармони шулар жумласидандир.

АСОСИЙ ЦИСМ

Мамлакатимизда дунё халклари томонидан умумэътироф этилаётган юзлаб тарихий ёдгорликларимиз, тоглар, дашт ва чулларни уз ичига олган гузал ва бетакрор табиати, халкларимизнинг маънавий-этник мероси кабилар дунёнинг турли бурчакларида яшаётган халкларни узига жалб килмокда. Шундай экан, мамлакатимиз минтакаларида туризм сохасини ривожлантиришни тадкик килиш, уларнинг муаммо ва камчиликларини урганиш, ривожлантиришнинг устувор йуналишларини белгилаб олиш хамда туризмни ривожлантиришнинг ижтимоий-иктисодий механизмларини такомиллаштириш бугунги куннинг долзарб вазифалари сирасига киради.

Туризм сохаси мамлакатнинг устувор йуналишларидан бири сифатида белгиланиши мамлакат худудларида туризмнинг ривожланиш муаммо ва истикболларига алохида эътибор билан карашни талаб этмокда. Бугунги кунда мамлакатимизда туризмни ривожлантиришга каратилган бир канча дастурлар амалга оширилиши кузда тутилган, 10дан ортик тармок стратегиялари ишлаб чикилмокда. Мунтазам равишда минтакаларда туризмни ривожлантиришга стратегик ёндашув амалга оширилмокда ва мамлакат иктисодиётининг асосий йуналишларидан бири сифатида худудларни ижтимоий-иктисодий ривожлантириш учун энг мухим сохага айланиб бормокда.

Шу уринда таъкидлаш жоизки, бугунги кунда республикамизда алохида туризм турларини хамда туризмнинг узига хос йуналишларини ривожлантириш имкониятини берувчи, салохиятли туристик ресурсларимиз етарли даражада. 2021-2025 йилларга мулжалланган Узбекистон Республикасида туризмни ривожлантириш концепциясининг асосий йуналишларидан бири сифатида "...туризм бозорининг турли катламларига мулжалланган туристик махсулотлар ва хизматларни диверсификация килиш оркали мавсумий омиллар таъсирини камайтириш буйича комплекс чора-тадбирларни кабул килиш" белгилаб куйилган. Таъкидлаш жоизки, мазкур чора-тадбирларни ишлаб чикишда албатта туризм сохасининг истикболли йуналишларидан бири зиёрат туризмни инобатга олиш лозим.

Мамлакатимиз дунёнинг турли бурчакларида яшайдиган турли дин вакиллари учун зиёрат турларини ташкил килиш имкониятини берувчи бой зиёрат туристик ресурслари салохиятига эга. Мамлакатимизда буддизм дини вакилларини жалб килувчи туристик обидалардан фойдаланиш, ана шундай истикболли зиёрат туризми йуналишларидан биридир. Х,озирги кунда буддизм Шри Ланка, Мянма (Бирма), Таиланд, Лаос, Камбожа, Вьетнам, Тибет, Бутан ва Япония каби давлатларнинг асосий дини хисобланишини инобатга олиб, ушбу мамлакатлардан ташриф буюрувчи туристик окимни купайтириш буйича таклифлар ишлаб чикиш долзарб хисобланади. Бу эса буддизм тарихий обидалари излари жойлашган худудларнинг ижтимоий холати, инфратузилмаси ва иктисодий имкониятларини илмий

тахлил килиш асосида туристик салохиятни оширишнинг устувор йуналишларни аниклашни такозо этади.

Буддизм учта дунё динларининг энг кадимийсидир. Буддистлар дунёси Жанубий, Жануби-Шаркий ва Шаркий Осиёнинг куплаб мамлакатларини, шунингдек Россиянинг бир катор минтакаларини камраб олади. Гарбий Европада куплаб будда ибодатхоналари мавжуд. Баъзи олимларнинг фикрига кура дунёда буддавийликнинг 325 миллиондан ортик издошлари бор. Ушбу курсаткич бир вактнинг узида буддизм ва бошка эътирофларга эргашган имонлиларни хисобга олмайди. Бошка статистик маълумотларга кура, замонавий дунёда 500 миллионга якин буддавийлар мавжуд булиб, уларнинг 320 миллионга якини Осиёда, тахминан 1,5 миллиони Америкада, 1,6 миллиони Европада ва 38 мингга якини Африкада яшайди. Японияда - 72 миллион, Таиландда - 52 миллион, Мянмада - 37 миллион, Ветнамда - 35 миллион, Хитойда - 34 миллион, Шри-Ланкада - 12 миллион, Кореяда - 12 миллион, Камбоджа - 7 миллион, Х,индистон - 82 миллион, Лаос - 2,4 миллион, Непал -1,3 миллион, Малайзия - 3 миллион.

Маълумки, Буюк Ипак йули минглаб йиллар давомида нафакат товарларнинг харакатини таъминлашга, балки халкларнинг маданияти, урф-одатлари ва анъаналарини якинлаштиришга хам хизмат килди. Минглаб йиллар давомида Марказий Осиёда мухим этник жараёнлар, маданиятларнинг фаол таъсирлашуви содир булди, йирик савдо операциялари амалга оширилди, дипломатик келишувлар ва харбий иттифоклар тузилди. Мазкур минтака халклари харф-ёзув ва жахон динлари, куплаб маданият ва техника ютукларининг ёйилишини таъминлашга хизмат килдилар. Шунинг учун кадимдан Марказий Осиёда турли цивилизациялар - буддавийлик, яхудийлик, мусулмонлар, христианлар ва бошка кадимий халклар узаро кушни булиб, бир-бирларини тулдирганлар ва бойитганлар.

Узбекистон худудларида буддавийлик мероси хакида гапирганда, мамлакатимиз жанубидаги археологик топилмалар исботига кура Кушонлар даврида буддизм ва буддавийлик маданиятининг маркази Термиз худуди булганлиги аникланган. Мазкур минтака буйлаб куплаб буддавийлик обидалари сакланиб колган. Узбекистоннинг кадимий ёдгорликларининг аксарияти Сурхондарё вилоятида жойлашган. Энг мухимлари орасида Халчаян, Далварзинтепа, Айритам, ^изилтепа, Бандихон, Кампиртепа ва бошкалар бор. Биринчи ахоли пунктлари бу ерда хам пайдо булган: Бойсун тизмасининг дарё водийларида, тог урмонлари орасида ёввойи мевалардан мул хосил олиб, ёввойи хайвонларнинг хар хил турлари яшаган.

^адимги Термиз ахоли пункти ноёб Буддист ёдгорликларини саклаб колган. Булар бир канча буддист монастирларини шу жумладан, ^оратепа гор ибодатхонаси мажмуаси ва Фаёзтепа монастирини уз ичига олади. Буларга Будда ёдгорликларини саклаш учун

макбаралар, ступалар киритилган ва Будда ва Кушон хукмдорларининг расмлари ва хайкаллари билан безатилган. Бу жойларнинг ноёб топилмаларидан бири милодий 2-асрнинг биринчи ярмидан жой олган Будданинг терракота хайкали. Фаёзтепдан "Учлик"да Будданинг рельеф тасвири, шунингдек, ^оратепа гор ибодатхоналаридан биридаги девор расмидаги "Будда-Мазда" тасвири бу тасвирга энг якин ухшашлик булиши мумкин. Кушон шахзодаси ва жангчининг бошлари Сурхондарё худудидан топилган буддавийлик давридаги кимматбахо буюмларга тегишли.

Буддизм ёдгорликларининг ушбу концентрацияси туфайли ушбу ноёб минтака буддист рохибларнинг зиёратгохига айланди. Бугунги кунда бу ерда археологик тадкикотлар олиб борилмокда, чунки бу кадимий харобалар хали хам куплаб тарихий кашфиётларга бой.

Узбекистон Республикаси статистика кумитасининг "Узбекистонда туризм" номли статистик туплами маълумотларига буйича, бугунги кунда республикамизда 149 дан ортик турдаги туристик маршрутлар амал килмокда. Мазкур руйхат "Туризм укув-консалтинг маркази" ДУК томонидан утказилган Узбекистон Республикасидаги туристик фаолият субъектлари томонидан амалга ошириладиган туристик катновлар кузатувлари асосида ишлаб чикилган. Мазкур руйхат буйича фаолият курсатаётган туристик маршрутларда Узбекистон Республикаси худудларининг туристик салохиятидан фойдаланиш холати урганилганда, бугунги кунда фаолият курсатаётган туристик маршрутларимиз анъанавий, декларатив тарзда ишлаб чикилаётганлигини, мамлакатимизнинг барча худуд ва минтакаларини камраб олмаганлигини куришимиз мумкин. Вахоланки, мамлакатимизнинг барча худудлари узига хос туристик жозибадорликка ва етарли даражадаги имкониятларга эга хисобланади.

ХУЛОСА

Республикамиз худудлари буйлаб ишлаб чикилган туристик маршрутлар тахлилига кура, бугунги кунда барча туризм турларини ривожлантириш имкониятига эга булган, жумладан, буддизм дини вакилларини хам узига жалб килиб келаётган Сурхондарё вилоятининг камраб олиниш даражаси бор йуги 16,11% ни ташкил килмокда.

Юкоридагилардан келиб чиккан холда куйидаги ишларни амалга ошириш максадга мувофик хисобланади:

- Буддизм Шри Ланка, Мянма (Бирма), Таиланд, Лаос, Камбожа, Вьетнам, Тибет, Бутан ва Япония каби давлатларнинг асосий дини хисобланишини инобатга олиб, ушбу мамлакатлардаги зиёрат туризмига кизикувчиларни мамлакатимизга жалб килиш буйича чора тадбирлар ишлаб чикиш;

- мамлакатимизда жойлашган буддизм обидаларини чукур илмий-амалий жихатдан тадкик килиш, уларнинг туристик жозибадорлик хусусиятларини аниклаш;

- буддизм обидалари асосида туризмни ривожлантириш йуллари буйича хорижий тажрибаларни урганиш ва улардан Узбекистон шароитида фойдаланиш чора-тадбирларини белгилаш;

- туризмда буддизм обидаларидан фойдаланиш имкониятлари яратиш, туристик инфратузилмаларни яхшилаш. Жумладан, йулларни таъмирлаш, хизмат курсатиш турларини купайтириш ва сифатини яхшилаш ва бошкалар.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

1. Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг 2018 йил 3 февралдаги "Узбекистон Республикасининг сайёх,лик салох,иятини ривожлантириш учун кулай шарт-шароитлар яратиш буйича кушимча ташкилий чора-тадбирлар тугрисида"ги ПФ-5326 сонли Фармони.

2. 2018 йил 6 февралдаги "Узбекистон Республикаси туризм салох,иятини ривожлантириш учун кулай шароитлар яратиш буйича кушимча ташкилий чора-тадбирлар тугрисида"ги П^-3509 сонли карори.

3. "Узбекистон Республикаси Давлат мулки кумитасининг туризмни ривожлантириш буйича фаолиятини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида" П^-3510 сонли карори.

4. 2018 йил 7 февралдаги "Ички туризмни жадал ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида" П^-3514 сонли ^арори,

5. 2019 йил 5 январдаги "Узбекистон Республикасида туризмни жадал ривожлантиришга оид кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги ПФ-5611 сонли Фармони.

6. 2019-2025 йилларда Узбекистон Республикасида туризм сохдсини ривожлантириш концепцияси. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 5 январдаги ПФ-5611-сон Фармонига 1-ИЛОВА

7. Хакбердиев, К. К. (2021). СОТРУДНИЧЕСТВО УЗБЕКИСТАНА И КИТАЙСКОЙ НАРОДНОЙ РЕСПУБЛИКИ В ОБЛАСТИ ДОБЫЧИ МИНЕРАЛЬНЫХ РЕСУРСОВ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 1(Special Issue 1), 713-718.

8. Sayfullayev, D. Cultural Diplomacy of Uzbekistan and Shanghai Cooperation Organization in the Framework of the Shanghai Cooperation Organization (SCO).

9. Karimova, N., Sadibekova, B., & Usmonova, S. (2021). The Roads of Central Asia-to the History of Buddhism. TJE-Tematics journal of Education, 6.

10. Odilov, B. A., & Karimov, N. R. (2020). Analysis of Targeted Research in 20-30 Years of the XX Century. PalArch's Journal of Archaeology of Egypt/Egyptology, 17(6), 8887-8893.

11. Karimova, N. E., Sadibekova, B. D., Hasanova, N. N., Sadullayeva, S., & Abdurashidov, N. (2020). Smart management as an innovative way to manage change in the process of globalization. Journal of Advanced Research in Dynamical and Control Systems, 12(6), 12211225.

12. Usmanova, S., & Rikhsiyeva, G. (2017). Intercultural Communication. Tashkent State Institute of Oriental Studies.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.