Научная статья на тему 'БУДДИЗМ ОБИДАЛАРИ БЎЙИЧА ЖОЗИБАДОР ТУРИСТИК МАРШРУТЛАР ИШЛАБ ЧИҚИШ ЙЎЛЛАРИ'

БУДДИЗМ ОБИДАЛАРИ БЎЙИЧА ЖОЗИБАДОР ТУРИСТИК МАРШРУТЛАР ИШЛАБ ЧИҚИШ ЙЎЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
31
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
зиёрат / туризм / диний туризм / маънавият марказлари / соғломлаштириш туризми. / паломничества / туризм / религиозный туризм / духовные центры / лечебно оздоровительный туризм.

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — А.С. Абдухамидов, А.П. Махмудова, Н. Мухаммадиев

Мақолада буддизм обидалари бўйича жозибадор туристик маршрутлар ишлаб чиқиш йўллари тўғрисида фикр-мулоҳазалар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПУТИ РАЗВИТИЯ ПРИВЛЕКАТЕЛЬНЫХ ТУРИСТИЧЕСКИХ МАРШРУТОВ К БУДДИЙСКИМ ПАМЯТНИКАМ

В статье представлены отзывы о способах разработки привлекательных туристических маршрутов к буддийским памятникам.

Текст научной работы на тему «БУДДИЗМ ОБИДАЛАРИ БЎЙИЧА ЖОЗИБАДОР ТУРИСТИК МАРШРУТЛАР ИШЛАБ ЧИҚИШ ЙЎЛЛАРИ»

Builders of The Future SJIF-2022-5.752

BUILDERS OF THE FUTURE

journal homepage:

https://kelajakbunyodkori.uz/

WAYS TO DEVELOP ATTRACTIVE TOURIST ROUTES TO BUDDHIST MONUMENTS

A.S. Abdukhamidov

Associate Professor

Samarkand Institute of Economics and Service Samarkand, Uzbekistan

A.P. Makhmudova

Associate Professor

Samarkand Institute of Economics and Service Samarkand, Uzbekistan

N. Mukhammadiev

Researcher

Samarkand Institute of Economics and Service Samarkand, Uzbekistan

_ABOUT ARTICLE_

Key words: pilgrimages, tourism, Abstract: The article provides feedback on religious tourism, spiritual centers, health ways to develop attractive tourist routes to tourism. Buddhist monuments.

Received: 02.06.22 Accepted: 04.06.22 Published: 06.06.22

БУДДИЗМ ОБИДАЛАРИ БУЙИЧА ЖОЗИБАДОР ТУРИСТИК МАРШРУТЛАР

ИШЛАБ ЧЩИШ ЙУЛЛАРИ

А.С. Абдухамидов

Доцент

Самарканд щтисодиёт ва сервис институти Самарканд, Узбекистон

А.П. Махмудова

Доцент

Самарканд щтисодиёт ва сервис институти Самарканд, Узбекистон

Н. Мухаммадиев

Тадцицотчи

Самарканд щтисодиёт ва сервис институти

Самарцанд, Узбекистон

_МА^ОЛА^А^ИДА_

Калит сузлар: зиёрат, туризм, диний Аннотация: Маколада буддизм туризм, маънавият марказлари, обидалари буйича жозибадор туристик согломлаштириш туризми. маршрутлар ишлаб чикиш йуллари тугрисида _фикр-мулохазалар берилган._

ПУТИ РАЗВИТИЯ ПРИВЛЕКАТЕЛЬНЫХ ТУРИСТИЧЕСКИХ МАРШРУТОВ К

БУДДИЙСКИМ ПАМЯТНИКАМ

А.С. Абдухамидов

Доцент

Самаркандский институт экономики и сервиса Самарканд, Узбекистан

А.П. Махмудова

Доцент

Самаркандский институт экономики и сервиса Самарканд, Узбекистан

Н. Мухаммадиев

Исследовател ь

Самаркандский институт экономики и сервиса Самарканд, Узбекистан

_О СТАТЬЕ_

Ключевые слова: паломничества, Аннотация: В статье представлены туризм, религиозный туризм, духовные отзывы о способах разработки центры, лечебно оздоровительный туризм. привлекательных туристических маршрутов к _буддийским памятникам._

КИРИШ

Туризм сохдси иктисодиётнинг бошка тармоклари учун самарали катализатор вазифасини утайди. Шу билан бирга туризмнинг ривожланиши тартибга солинмаса ва режалаштирилмайдиган булса, салбий иктисодий масалалар руй бериши мумкин. Масалан, товар ва хизматлар импортининг улуши ортиши ёки туристик объект ва хизматларнинг хорижликлар томонидан назорат килиниши хдмда бошкарилиши. Бундай х,олатда хорижий валюта шаклидаги тушумлар микдори камайиб кетади ва махдллий ах,олининг хорижликларга нисбатан норозилик кайфияти шакллана бошлайди.

АСОСИЙ ЦИСМ

"Туризм сохдси миллий иктисодиётнинг бир тармоги сифатида узига хослиги, унинг махсулоти муайян турдаги хизматлардан фойдаланишга бериладиган хукук булиб, бу хизматларнинг узи эса иктисодиётнинг бошка тармокларида яратилади". Туризм сохдсининг мамлакат иктисодиётига курсатаётган ижобий таъсири, качонки у мамлакатда хар томонлама ривожлантирилгандагина, яъни хизматлар иктисодиётига айлантирилганда-гина амалга

оширилади. Умуман олганда, туризм самарадорлиги унинг мамлакатдаги бошка тармоклар билан биргаликда ва узаро хамкорликда ривожланиши зарур.

Туризм сохаси хозирги вактда халк хужалигининг мухим таркибий кисми булиб, у миллий иктисодиётнинг барча жабхаларига амалий таъсир этиб келмокда. Шу билан бир каторда, унинг ижтимоий-иктисодий ахамияти хам таборо ортиб бормокда.

Узбекистон замонавий туризм индустриясини ривожлантириш учун барча зарур ресурсларга эга. Буюк Ипак йули устида жойлашган Ватанимиз кулай табиий-иклим шароитларига, бой тарихий, маданий меросга ва айни пайтда хам ички, хам халкаро туризмни ривожлантириш учун юкори салохиятга эга. Бугунги кунда дунёвий ахамиятга молик юзлаб тарихий ёдгорликлар, юртимизда яшаётган халкларнинг маънавий-этник мероси, тоглар, дашт ва чулларни уз ичига олган гузал ва бетакрор табиати хамда замонавий инфратузилма -буларнинг барчаси дунёнинг турли бурчакларида яшайдиган халкларни Узбекистонга жалб килмокда.

Аммо, таъкидлаш лозимки, мамлакатимизнинг туристик ресурслари хали тулалигича урганилгани йук. Айрим худудлардаги ресурслар факатгина махаллий ахолигагина маълумлигича колмокда. Шундай экан, уларни янги туристик маршрутлар ишлаб чикишда фойдаланиш учун хар томонлама тадкик килиш бугунги куннинг долзарб масалаларидан бири хисобланади.

Мамлакатни модернизациялаш боскичида туризм ва мехмондустлик индустрияси сохасидаги ечимини кутиб турган масалалар каторида янги йуналишлар буйича туристик маршрутларни ишлаб чикиш долзарб масала булиб турибди.

Бугунги кунда хукуматимиз томонидан туризм сохасига миллий иктисодиётнинг стратегик сектори макомининг берилиши, унинг истикболда ривожланишига катта замин яратди. Шу туфайли, юртимиз буйлаб саёхат киладиган махаллий ва хорижий туристларга сифатли хизмат курсатиш учун яратиладиган туристик маршрутларимизнинг жозибадорлигини ва бу оркали туристик махсулотларимизга булган туристларнинг кизикишини ошириш талаб килинмокда.

Маршрут-французча marche-юриш, олдинга харакат, route-йул, рус тилида хам марш-олдинга юриш хисобланади. Маршрут сузи аникланган, белгиланган йулни билдиради. Маршрут сузи факат туризм сохасига тегишли эмас балки, инсонларнинг туризм билан боглик булмаган доимий, мунтазам равишда маълум томонга аникроги, узига маълум географик манзилга харакатланишини хам англатади.

Маршрутнинг узок-якинлигига караб инсон харакатланиш воситасини танлайди. Масалан, Самарканддан Жиззахга борувчи киши албатта авто-мобил, автобус ёки поезд транспорти турларидан бирини танлайди. У хеч качон Жиззахга самолётда бориш учун

хдракат х,ам, орзу х,ам килмайди. Чунки, Самарканддан Жиззахга самолёт билан бориш маршрути йуклигини жуда яхши билади. Лекин, Жиззахга велосипед, мотоцикл, арава, от, эшак ёки туя билан х,ам бориш мумкин. Бу транспорт инсоннинг илмий-техника тарак-киёти давригача булган хдракатланишида фойдаланган транспорт хил-ларидир.

Энди, туристик маршрут дейилганда бу йулдан турист макомини олган якка инсон ёки инсонлар гурух,ининг туристик фаолиятларда юрадиган, хдракатланадиган, маълум бир маконга борадиган ва кайтадиган йули тушинилади.

^айд килинганлардан хулоса килиш мумкинки, туризмни ривожлан-тиришнинг мух,им асосларидан бири туристик ресурсларга маршрутлар ишлаб чикиш х,исобланади. Туристик маршрутларни ишлаб чикишнинг туризм ривожига таъсири назарий жихдтдан яна бир имкониятга боглик. Бу имкониятлар туризм объектида ва туризм маршрути давомида туристларга хизмат киладиган инфратузилмаларнинг х,осил булишидир. Туристик ресурсга -объектга туристларнинг келиши бошланганидан махдллий ах,олида туристларга хизматлар курсатиш истаги пайдо булади, туристларнинг нима-ларга кизикишини, уларнинг эх,тиёжларини ургана бошлайди. Шу тарика туристик объектда ва туристик маршрут буйлаб узига хос булган кичик-кичик туристик инфратузилмалар пайдо булади.

Туристик маршрутлар яратишнинг яна бир мух,им томони шундаки, туристик маршрутда туристик окимнинг кучайиши ички туризмда х,ам халкаро туризмда х,ам эллар, халклар ва миллатлар уртасида танишув, дустлашув, узаро хдмкорлик ришталари х,осил булади. Х,озирча бундай дустона алокалар асосан шахдрлар ах,олиси билан чет элликлар уртасида юз бермокда. Бу х,олатнинг асосий сабаблари чет эллик туристларни хднузгача шахдрларимиздан ташкаридаги табиат минтакаларига, ландшафтларига, курикхоналари ёки сув хдвзаларига жалб килаолмаганимиздадир.

Буддизм обидалари буйлаб ташкил килинаётган туристик маршрутларда бир нечта коидаларга амал килиниши лозим. Ушбу маршрутга тарихий ва маданий, яъни будда тарихига оид булмаган объектларни жалб килиш максадга мувофик эмас, яъни бошка дин вакиллари ташриф буюрадиган черковлар ва ибодатхоналар (хдтто ЮНЕСКО таркибига кирган булса х,ам) маршрут таркибига киритилмайди, аксинча турнинг максадидан келиб чиккан х,олда объектлар танланади.

Узбекистон Республикаси статистика кумитасининг "Узбекистонда туризм" номли статистик туплами маълумотлари буйича, бугунги кунда республикамизда 149 дан ортик турдаги туристик маршрутлар амал килмокда. Мазкур руйхат, Узбекистон Республикаси туризмни ривожлан-тириш Давлат ^умитаси кошидаги "Туризм укув-консалтинг маркази" ДУК томонидан утказилган Узбекистон Республикасида туристик фаолият субъектлари томонидан амалга ошириладиган туристик катновлар кузатув-лари асосида ишлаб чикилган.

Мазкур руйхат буйича фаолият курсатаётган туристик маршрутларда Узбекистон Республикаси худудларининг туристик салохиятидан фойдаланиш полати урганилганда куйидаги натижа келиб чикди (2.1-расм).

Основной Основной Основной Основной Основной Основной Основной Основной Основной Основной Основной

. Основной

Основной Основной щ

Основн ой

\ ш

Основной основной Основной Основн ой

1 Осно: ¡ной _ ▼ Оснс вной 1 Осно зной _ Осш вной

/ # / f / / / # / / у/ / f

У Л____'(f 1 ¿К. <4.. 'IT, '<7\ ^ CK. _ К.

У ,</" X J'' /" /ч' у Ж у # / * fу- Sf^f с/ S J ^

2.1-расм. Узбекистоннинг мавжуд туристик маршрутларида худудлардаги туристик салох,иятдан фойдаланиш даражаси (%)

Расмда (2.1) Узбекистон Республикаси статистика кумитасининг статистик тупламида келтирилган 149 та туристик маршрутларнинг Республикамиз вилоятларини камраб олиш даражаси акс эттирилган.

Ушбу расм маълумотларини тахлил килар эканмиз, бугунги кунда фаолият курсатаётган туристик маршрутларимиз анъанавий тарзда ишлаб чикилаётганлигини, мамлакатимизнинг барча худуд ва минтакаларини камраб олмаганлигини куришимиз мумкин. Шунингдек, ишлаб чикилган туристик маршрутларда асосан бугунги кунда туристик марказ сифатида эътироф этилаётган Тошкент, Самарканд, Бухоро ва Хоразм вилоятлари жой олган ва туристик маршрутларни камраб олиш даражаси мос равишда 149 та туристик маршрутнинг 93,29 %, 68,46%, 67,79% ва 51,01%ни ташкил этмокда. Андижон (5,37%), Наманган (4,7%), Жиззах (1,34%) вилоятларига деярли туристик маршрутлар ишлаб чикилмаётганлиги, Сирдарё вилояти эса умуман четда колаётганлигини куришимиз мумкин. Вахоланки, мамлакатимизнинг жанубий кисми яъни Сурхандарё хамда ^ашкадарё вилоятларида хам туристик маршрутларда фойдаланиш мумкин булган, туристик жозибадорликка эга туристик салохиятлар мавжуд.

Туризм сохасининг самарадорлик даражасига таъсир этувчи омил-лардан бири бу туристларнинг маълум бир мамлакат ёки минтакада колиш давомийлиги яъни тур кунлари даражаси хисобланади. Тур кунлари сонининг купайиши туристик маршрутлар ишлаб чикиш тамойиллари ва талаблари асосида яратилишига боглик. Шу нуктаи назардан, Узбекистон

Республикасида фаолият курсатаётган туристик маршрутларнинг тур кунлари давомийлигини тахлил килишимиз натижасида куйидаги холат аникланди (2.2-расм).

маршрутларнинг давомийлик вакти

Расм (2.2) маълумотларида куриниб турганидек, ишлаб чикилаётган туристик маршрутларнинг давомийлиги асосан 2 кун 1 тундан 5 кун 4 тунгача 36% ни, 6 кун 5 тундан 10 кун 9 тунгача 29% ни, 11 кун 10 тундан 15 кун 14 тунгача 18 %ни, 16 кун 15 тундан 20 кун 19 тунгача 2%ни ва умуман тунаб колиш кузда тутилмаган маршрутлар 15% ни ташкил этиши аникланди.

Тадкикотлар натижасида, туризм сохасининг мамлакат ёки маълум бир минтака буюджети учун даромадлилигини оширишнинг энг мухим жихат-ларидан бири ишлаб чикилаётган ва шу билан бирга амалга оширилаётган туристик маршрутларнинг тур давомийлигини ошириш хисобланади. Натижада, туристлардан олинаётган даромадлар арифметик прогрессия буйича баркарор усиш тенданциясига, бошка турдош сохаларда айланиши яъни мултипликатив самарадорлиги нуктаи назардан геометрик прогрессия сифатида ошиши мумкин булади.

Туристик маршрут биринчи навбатда туристик ресурсларни урганишни талаб килади. Х,озирги маълумотлардан маълумки, Узбекистоннинг 70 % худудларини чул ва адир минтакаси эгаллайди ва бу минтакаларда хозиргача 55 та туристик ресурслар руйхатга олинган. Ушбу туристик объектларда туристик оким факатгина туристик маршрутлар яратилгандан кейингина купаяди.

Узбекистоннинг катта туристик ресурслар салохиятидан фойдаланадиган туристик фаолият субъектлари асосан бугунги кунда туристик марказалар сифатида эътироф этилаётган Тошкент, Самарканд, Бухоро ва Хоразм вилоятларида жойлашганлигини куришимиз мумкин.

Тунаш кузда тутилмаган. 15%

2.2-расм. Узбекистон Республикасида фаолият курсатаётган 149 та туристик

Улар томонидан ишлаб чикилаётган туристик маршрутларда мавжуд туристик ресурсларнинг 3/1 кисмидангина фойдаланилиб келинмокда холос.

ХУЛОСА

Шундай экан, ушбу худудларга ишлаб чикиладиган маршрутларни купайтириш, мавжуд салохиятдан туристик маршрутлар ишлаб чикишда максимал даражада фойдаланиш йулларини ишлаб чикиш, туристик ресурсларнинг жозибадорлигини ошириш каби ишлар бугунги кунда хал килиниши лозим булган долзарб масалалар сирасига киради.

Бугунги кунда мамлакатимизнинг барча худадларида, туристик минтакаларида жойлашган туристик ресурсларимиз, бой маданий меросимиз, бир-бирида такрорланмас урф-одатлар ва анъаналаримиздан фойдаланиш оркали жозибадор туристик махсулотлар яратиш давр талаби булиб бормокда. Бу каби ишларни амалга ошириш мавжуд туристик салохиятимизнинг халкаро даражада таргиб килиниши заруратини келтириб чикаради.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

1. С.А.Абдухамидов "Минтакавий туризмнинг ташкилий-иктисодий механизмини такомиллаштириш" мавзусидаги Иктисодиёт фанлари буйича фалсафа доктори (PhD) илмий даражасини олиш учун ёзилган Диссертацияси С.: 2021 й.

2. Зайцева Н.А. Менеджмент в социально-культурном сервисе и туризме: Учебник. - М.: Академия, 2003. - 224 с.

3. РДайитбоев, С.АДайдаров, С.А.Абдухамидов ва б. Туризм маршрутларини ишлаб чикиш технологияси. Укув кулланма. С.: 2016 й.-179 б.

4. Узбекистон Республикаси статистика кумитасининг "Узбекистонда туризм" номли статистик туплам маълумотлари асосида муаллиф томонидан тахлил килинган

5. Узбекистон Республикаси статистика кумитасининг "Узбекистонда туризм" номли статистик туплам маълумотлари асосида муаллиф томонидан тахлил килинган

6. Х,айитбоев Р., Экологик туризм,Укув кулланма, "Баркамол файз медиа", Тошкент, 2018.-248 б.;

7. Х,айитбоев Р., Узбекистоннинг чулларида туризмни ривожлантириш истикболлари. "Навруз" нашр, Самарканд,-163 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.