Научная статья на тему 'БУДДИЗМ ОБИДАЛАРИ ТУРИСТИК МАРШРУТЛАРИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШ ВА ЖОЗИБАДОР ТУРИСТИК МАҲСУЛОТЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ЙЎНАЛИШЛАРИ'

БУДДИЗМ ОБИДАЛАРИ ТУРИСТИК МАРШРУТЛАРИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШ ВА ЖОЗИБАДОР ТУРИСТИК МАҲСУЛОТЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ЙЎНАЛИШЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Прочие социальные науки»

CC BY
38
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Builders of the future
Ключевые слова
зиёрат / туризм / диний туризм / маънавият марказлари / соғломлаштириш туризми. / паломничества / туризм / религиозный туризм / духовные центры / лечебно оздоровительный туризм.

Аннотация научной статьи по прочим социальным наукам, автор научной работы — А.С. Абдухамидов, А.П. Махмудова, Н. Мухаммадиев

Мақолада буддизм обидалари туристик маршрутларини ишлаб чиқиш ва жозибадор туристик маҳсулотларни шакллантириш йўналишлари тўғрисида фикр-мулоҳазалар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

НАПРАВЛЕНИЯ РАЗВИТИЯ ТУРИСТИЧЕСКИХ МАРШРУТОВ БУДДИЙСКИХ ПАМЯТНИКОВ И ФОРМИРОВАНИЯ ПРИВЛЕКАТЕЛЬНЫХ ТУРИСТСКИХ ПРОДУКТОВ

В статье представлены отзывы о разработке туристических маршрутов буддийских памятников и формировании привлекательных туристских продуктов.

Текст научной работы на тему «БУДДИЗМ ОБИДАЛАРИ ТУРИСТИК МАРШРУТЛАРИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШ ВА ЖОЗИБАДОР ТУРИСТИК МАҲСУЛОТЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ЙЎНАЛИШЛАРИ»

Builders of The Future SJIF-2022-5.752

BUILDERS OF THE FUTURE

journal homepage:

https://kelajakbunyodkori.uz/

DIRECTIONS FOR THE DEVELOPMENT OF TOURIST ROUTES OF BUDDHIST MONUMENTS AND THE FORMATION OF ATTRACTIVE TOURIST PRODUCTS

A.S. Abdukhamidov

Associate Professor

Samarkand Institute of Economics and Service Samarkand, Uzbekistan

A.P. Makhmudova

Associate Professor

Samarkand Institute of Economics and Service Samarkand, Uzbekistan

N. Mukhammadiev

Researcher

Samarkand Institute of Economics and Service Samarkand, Uzbekistan

_ABOUT ARTICLE_

Key words: pilgrimages, tourism, Abstract: The article provides feedback on religious tourism, spiritual centers, health the development of tourist routes of Buddhist tourism. monuments and the formation of attractive tourist

products.

Received: 02.06.22 Accepted: 04.06.22 Published: 06.06.22

БУДДИЗМ ОБИДАЛАРИ ТУРИСТИК МАРШРУТЛАРИНИ ИШЛАБ ЧЩИШ ВА ЖОЗИБАДОР ТУРИСТИК МА^СУЛОТЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШ

ЙУНАЛИШЛАРИ

А.С. Абдухамидов

Доцент

Самарканд щтисодиёт ва сервис институти Самарканд, Узбекистон

А.П. Махмудова

Доцент

Самарканд щтисодиёт ва сервис институти Самарканд, Узбекистон

Н. Мухаммадиев

Тадцщотчи

Самарканд щтисодиёт ва сервис институти Самарканд, Узбекистон

_МА^ОЛА ^А^ИДА_

Калит сузлар: зиёрат, туризм, диний Аннотация: Маколада буддизм туризм, маънавият марказлари, обидалари туристик маршрутларини ишлаб

согломлаштириш туризми. чикиш ва жозибадор туристик махсулотларни

шакллантириш йуналишлари тугрисида фикр-_мулохазалар берилган._

НАПРАВЛЕНИЯ РАЗВИТИЯ ТУРИСТИЧЕСКИХ МАРШРУТОВ БУДДИЙСКИХ ПАМЯТНИКОВ И ФОРМИРОВАНИЯ ПРИВЛЕКАТЕЛЬНЫХ ТУРИСТСКИХ

ПРОДУКТОВ

А.С. Абдухамидов

Доцент

Самаркандский институт экономики и сервиса Самарканд, Узбекистан

А.П. Махмудова

Доцент

Самаркандский институт экономики и сервиса Самарканд, Узбекистан

Н. Мухаммадиев

Исследовател ь

Самаркандский институт экономики и сервиса Самарканд, Узбекистан

_О СТАТЬЕ_

Ключевые слова: паломничества, Аннотация: В статье представлены туризм, религиозный туризм, духовные отзывы о разработке туристических центры, лечебно оздоровительный туризм. маршрутов буддийских памятников и

формировании привлекательных туристских _продуктов._

КИРИШ

Туризм сохаси охирги 30 йил ичида айникса, жадал суръатларда ривожланди. Шу давр оралигида халкаро туристлар сони 3,8 мартага ва сохадан келадиган фойда 25 мартага усди. Бугунги кунда туризм - жахон микёсидаги иктисодиётнинг кучли тармоги булиб, сохага жуда куп сонли ходимлар, асосий воситалар ва йирик капитал маблаглар жалб килинган. Туризм бугун йирик бизнес, катта пул ва глобал микёсдаги жиддий сиёсатдан иборат.

АСОСИЙ ЦИСМ

Юкоридаги маълумотлардан куриниб турибдики, туризм сохдси хозирги вактда миллий иктисодиётнинг мухим таркибий кисми булиб, иктисодиётнинг барча тармокларига бевосита таъсир этиб келмокда. Шу билан бир каторда, унинг ижтимоий-иктисодий ахамияти хам

тобора ортиб, инсонлар яшаш шароити ва сифатини оширувчи кучли тармок сифатида шаклланиб бормокда. Туризм сохасини баркарор суръатларда ривожлантириш, уни янги боскичларга кутариш, замонавий туристик инфратузилмаларни шакллантириш, туристик хизматлар ассортиментини купайтириш, хизмат курсатиш сифатини ошириш, минтакаларнинг туристик салохиятидан максимал даражада фойдаланиш йулларни ишлаб чи;иш ва бошкалар бугунги куннинг долзарб масалалари каторига киради. Шундай экан, мамлакатимизда туризм сохасининг баркарор ривожланишига эришиш, туристик окимни янада ошириш учун биринчи навбатда худадларнинг жозибадор туристик ресурсларига маршрутлар ишлаб чикиш зарурати тугилмокда.

Инсон куриб, эшитиб юрган хар кандай мужизавий, кизикарли объектлар, табиатнинг сулим гушалари, кадимдан сакланиб келаётган обидалар, дарёлар, шаршаралар, хайвонот ёки турли-туман усимликлар усадиган жойлар, томоша богларининг хаммасига маълум бир йулдан борилади. Бу йул туризмда «маршрут» дейилади.

Маршрут-французча marche-юриш, олдинга харакат, гоШ£-йул,рус тилида хам марш-олдинга юриш хисобланади. Узбекистонда туризм сохасини ривож лантириш давлат микёсида, рахбарлигида олиб борилаётган барча чора-тадбир ларининг энг мухим вазифаларидан бири туризм маршрутларини ишлаб чикувчи мутахассислар тайёрлашдир. Туризм маршрутларини ишлаб чикишдаги биринчи талаб эса туризм ресурсларини мукаммал билишни талаб килади.

ТУРИСТИК РЕСУРС, ОБЪЕКТ

табиий туристик ресурслар: релъеф (орография), сувлар (гидрография) иклим, флора,фауна ва бошкалар

I__

__j..

. _ J..

Ижтимоий-иктисодий туристик ресурслар: маданий-тарихий, этнография, ишлаб чикарувчи хужаликлар, сиёсий ва бошкалар i- -J

Ушбу туристик ресурслар булган табиат курикхонаси, тарихий, табиий, табиат ва унинг бойликлари, маданий обида, археология, маданий меърос ва х,оказоларга турист х,ар тарафлама унгайликда борадиган маршрутни талаб килади. Ушбу туристик маршрутда турист ёки туристлар мазмунли дам олиш, коникиш олгандан кейин, аста-секинлик билан туристлар окимини узига жалб кила бошлайди.

Республикамиздаги барча туристик ресурсга-объектга-манзилу-маконга-масканга йул бор. Бу йуллар асфальтли, тошли, махдллий тупрок йуллари, сукмоклар ва хдкозо куринишларидир. Лекин, бу йулларда туристик маршрут хизматлари ташкил килингандан кейингина туристик ресурсда туристлар сони купайиши мумкин. Туристик ресурсга х,озирги йуллар билан х,ам туристлар олиб борилади. Лекин бу йулдаги туристик маршрут туристнинг эркин хдракат ланиши, у х,охлаган вактда тухташи, кизикиб колган йул буйи «объектлар»га экскурсияга чикишни талаб килиши, ёки чой ичиб дам олишни ва туристнинг кушимча хизматларини, эх,тиёжларини кондириши керак.

Туристик маршрут кайд килинган, кутилмаган «таклифлар»нинг бажарилиши ёки «хизматлар» мажмуаси аъло даражада кафолатланиши учун х,ам туристик маршрутлар дейилади. Туристларнинг барча эх,тиёжларини, талаб ларни бажаришда фойдаланадиган йуллар -туристик йуллар дейилади.

Туристик маршрутда туристларнинг транспорт воситаларида хдракат-ланиши даврида бу транспорт воситалари факат турист ёки туристларга хизмат килади. Туристик маршрутда транспорт воситаларининг хдйдовчилари йул-йулакай одамларни олиши ёки кира хдкки учун ишламайди ва бунга йул куйилмайди. Шунингдек, туристик маршрутда туристларнинг х,ох,иши ёки илтимослари билан маршрут рах,барининг рухсати билангина маршрутнинг олдиндан белгиланган йуналиши ёки йуналишлари узгариши, узгартирилиши мумкин. Янада аникрок килиб айтилганда турнинг туристик маршрути турист ларнинг талаблари буйича улар кизикган ёки туристларни кизиктирган туристик объектга маршрут дастуридаги барча хизматларни курсатиш х,исобланади.

Туристик маршрутлар туризмни ривожлантиришнинг асосларидан х,исоб ланиши туристнинг ёки туристларнинг уз х,ох,ишлари билан маълум бир давлатдаги туристик объектга

ёки объектларни куришга келганлиги ва уни куриб кетишда албатда туристик маршрутдан фойдаланганлиги тушунилади. Туристлар фойдаланиладиган маршрут эса олдиндан ишлаб чикилган, туристик маршрутнинг хизматлар курсатиш дастурлари ишлаб чикилган булиши керак.

Х,ар бир туристик объектга туристлар кириши рухсат берилгандан кейин бу объект туризмга хизмат кила бошлайди. Баъзида ва куп холларда туризмда фойдаланишга рухсат берилган туристик объектларга туристик маршрутнинг йуклиги натижасида ушбу объект туризмда ишламайди. Худди шундай холат мамлакатимизда зиёрат туризмни ривожлантиришдаги долзарб муаммолардан хисобланади. Аникроги шундан иборатки, чет эллик туристларнинг талабларини урганганимизда улар мамлакатимизда жойлашган буддизм обидаларини куриш истагини билдиришган. Бу обидалардан ички туризмда хам халкаро туризмда хам фойдаланишга рухсат берилган. Лекин объектга етиб бориш ва унинг ички кисмини томоша килишнинг туристик маршрутлари ишлаб чикилмаганлигидан хозирда бу объектларнинг туризмда ишламаётганлигини куриш мумкин.

Туристик маршрут биринчи навбатда туристик ресурсларни урганишни талаб килади. Энди республикамиздаги табиий ресурслар салохиятига келсак туризм ресурслари захираси ва турли-туманлиги буйича Узбекистон жахон даги энг бой давлатлар каторида туради. Мамлакатимиздаги факатгина тарихий, маданий, археологик ахамиятга эга булган объектлар сони 4,0 мингдан ошади. Улардан 545 таси меъморий, 575 таси тарихий, 1457 таси санъат, 550 таси археологик обидалардир. Туризм объектлари: Хивада-310 та объект, Бухорода -221 та объект, Тошкент шахрида 144 та, Самаркандда 118 та, Жиззах вилояти да 372 та объектлар бор. Ушбу туристик объектларда туристик оким факатгина туристик мааршрутлар яратилгандан кейингина купаяди.

^айд килинганлардан хулоса шуки, туризмни ривожлантиришнинг мухим асосларидан бири туристик ресурсларга маршрутлар ишлаб чикиш хисобланади. Туристик маршрутларни ишлаб чикишнинг туризм ривожига таъсирини назарий жихатдан олиб каралганда яна бир имкониятга тухталиш жуда катта ахамият касб этади. Бу имкониятлар туризм объектида ва туризм маршрути давомида туристларга хизмат киладиган инфратузилмаларнинг хосил булишидир. Туристик ресурсга-объектга туристлар келиш бошлангандан махаллий ахолида туристларга хизматлар курсатиш истаги пайдо булади, туристларнинг нималарга кизикишини, уларнинг эхтиёжларини ургана бошлайди. Шу тарика туристик объектда ва туристик маршрут буйлаб узига хос булган кичик-кичик туристик инфратузилмалар пайдо булади.

Туризм маршрутларини ишлаб чикишнинг туризм иктисодиётидаги урнини белгилаганимизда ёки белгиланишида энг мухими шундан иборатки, биринчи навбатда иш уринлари хосил булади. Иш уринларини ташкил килиш эса жахон мамлакатларидаги энг огир

масалалардан хисобланиши маълум муаммодир. Туризмдаги тадбиркорлар ёки мутахассислар куп холларда ички туризм объектларига маршрутлар йуклигидан ушбу туристик объектга туристларни таклиф килмайдилар ва бу туристик объектда туристларга хизматлар курсатувчи инфратузилмаларнинг йуклигини сабаб килиб курсатадилар.

Туристик маршрутлар яратишнинг яна бир мухим томони шундаки, туристик маршрутда туристик окимнинг кучайиши ички туризмда хам халкаро туризмда хам эллар, халклар ва миллатлар уртасида танишув, дустлашув, узаро хамкорлик ришталари хосил булади. Х,озирча бундай дустона алокалар асосан шахарлар ахолиси билан чет элликлар уртасида юз бермокда. Бу холатнинг асосий сабаблари чет эллик туристларни ханузгача шахарларимиздан ташкаридаги табиат минтакаларига, ландшафтларига, курикхоналари ёки сув хавзаларига жалб килаолмаганимиздадир.

Юкорида кайд килганимиздек, бу туристик маршрутлар буйлаб албатта хизматлар курсатиш жойлари, техник сервис хизмати, палаткали мавсумий туристик лагерлар, экзотик экскурсиялар (туяларда, отларда, эшакларда, араваларда) ташкил килинади. Миллий овкатланиш шохобчалари вужудга келади. Табиийки, бу хизматларнинг барчасини махдллий ахоли бажаради. Иккинчидан, чул худудлари шахарлар ва туманлар марказидан узок булганлиги учун туристлар албатта тунаб коладилар. Тунаш учун чул халкининг машхур "кора уй"лари (кигиздан) таклиф килинса хар кандай турист (хатто махаллий туристлар хам) узининг кизикиши (балким, биринчи маротаба тунаётгандир) туфайли уша жойда камида 1 -2 кун колиб кетади.

Халкаро турист хам махаллий турист хам ана шу 1 -2 кунлик муддатда албатта махаллий ахоли вакиллари билан танишишади, дустлашади. Халкимизнинг мехмондустлиги, кизикиш ва хоказо инсонийлик хислатлари туристларни жалб килади, мамлакатлар уртасида ахборотлар алмашиш ва хоказо богланишлар юз бериши аник. Бундай дустона муносабатларнинг вужудга келиши, халклар хакидаги билим, давлатлар хакида маълумотлар албатта инсонда фикрнинг кенгайиши, оламга бошкача назар солиш хиссиётларини хосил килади.

^айд килинганлардан хулоса килиш мумкинки, мамлакатимиздаги барча туристик ресурсларга туристик маршрутларни ишлаб чикишни бошлаш туризмни ривожлантиришда энг мухим иктисодий омил булар экан. Туристик ресурсларга туристик маршрутлар ишлаб чикишнинг назарий асосларини урганиш туризм ресурсларидан фойдаланишнинг давлат дастурини хам яратишни кун тартибига куяди.

Туризм маршрутларини ишлаб чикишнинг мамлакат хаётидаги урни, ахамиятини белгилашда жуда катта имкониятлар борлигини хисобга олишимизни талаб килмокда.

Хрзирги туризм ривожида туризм хизматлари инфратузилмаларини яратиш, мукаммаллаштириш масалалари хам долзарб муаммолар руйхатида турибди.

Куп холлларда туризм ташкилотлари, туристик фирмалар хаттоки туризмни бошкариш ташкилотлари хам туристик ресурслар, туристик объектларда дастлаб туристларга хизмат курсатувчи инфратузилмаларни яратишни биринчи муаммолар каторига куядилар. Бу холатни хам албатда тугри деб кабул килиш керак. Лекин молиявий муаммоларнинг келиб чикиши натижасида курилишга режалаштирилган инфратузилмаларни яратиш анча муддатларга кечикиб кетади.

ХУЛОСА

Х,али туризм максадларида фойдаланилмаган, лекин туристик ресурсдан бу туристик объектларга хеч иккиланмасдан туристик маршрутларни ишлаб чикиш ва туризм бозорига чикариш зарур. Х,алкаро ёки ички туризм максадларида фойдаланишнинг долзарблиги юзага чиккан холатларда бундай туристик объектларга туристик маршрутлар оркали туристларнинг ташриф буюриши натижасида туристик объект атрофидаги махаллий ахолида кутилмаган холатларда туризм инфратузилмаларини яратиш тадбиркорлиги узи-узидан бошланиб кетади. Чунки туристларга махаллий ишлаб чикариш махсулотларини сотиш, махаллий озик-овкатларни сотиш, хаттоки, жойлаш тириш хизматларини сотиш эхтиёжлари келиб чикади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АСОСИЙ АДАБИЁТЛАР

1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yil 28 yanvardagi "2022-2026 yillarga mo'ljallangan yangi O'zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to'g'risida"gi PF-60-son Farmoni.

2. М.Р.Болтабаев, И.С.Тухлиев, Б.Ш.Сафаров, С.А.Абдухамидов "Туризм: назария ва амалиёт". Дарслик. Т.: "Фан ва технология" 2018 й.

3. Raximov Z.O. Turizm sohasida mehmonxonalar xo'jaligini rivojlantirishning ijtimoiy-iqtisodiy muammolari.// Monografiya. - Samarqand: SamISI, 2021. 212 bet.

4. Raximov Z.O., Ibadullaev N.E., Xaitboev R. Turopereuting.// Darslik. - Toshkent: «Innovatsion rivojlanish nashriyot-matbaa uyi», 2021, 396 bet.

5. Raximov Z.O., Ismailov N.I. Rivojlanayotgan raqamli iqtisodiyotda raqamlashayotgan turizmning ahamiyati./ Berdaq nomidagi Qoraqalpoq davlat universitetining Axborotnomasi. Nukus 2020 yil 3-son (ISSN 2010-9075). 42-45 bet.

6. Raximov Z.O. Raqamli iqtisodiyotda raqamlashayotgan turizmning yangi turlarining rivojlanishi./ SamISIda o'tkazilgan «Turizmda innovatsion-investitsiya jarayonlarini rivojlantirish istiqbollari» mavzusida xalqaro onlayn ilmiy-amaliy konfrensiyasi. (2020 yil, 3-iyun) - Samarqand: SamISI, 2020.

7. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947-son «O'zbekiston Respublikasini 2017-2021 yillarda yanada rivojlantirish bo'yicha Harakatlar strategiyasi to'g'risida»gi Farmoni, www.lex.uz

8. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 16 avgustdagi PQ-3217-son «2018-2019 yillarda turizm sohasini rivojlantirish bo'yicha chora-tadbirlari tadbirlar to'g'risida»gi Qarori. www.lex.uz

9. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 7 fevraldagi PQ-3514-son «Ichki turizmni jadal rivojlantirishni ta'minlash chora-tadbirlari to'g'risida»gi Qarori. www.lex.uz

10. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018 yil 2 apreldagi 03/1-220- son bilan tasdiqlangan «Qoraqalpog'iston Respublikasi va viloyatlarda namunali fermer xo'jaliklarini sayyohlarga xizmat ko'rsatishga moslashtirish, ularga sayyohlarni jalb qilish hamda ularning mamlakatimizda bo'lish muddat-larini uzaytirish maqsadida agroturizm va qishloq turizmini rivojlantirish bo'yicha chora-tadbirlar dasturi». www.lex.uz

11. Azizkulov B.X., Siddiqov A.A. Assessment of the features of investment in the development of agrotourism based on a cluster approach. Journal of innovations in economy. 2021. Vol. 4, Issue 1. (40-48) pp. DOI 10.26739/2181-9491-2021-1-6.

12. Busby G., Rendle S. (2000). The transition from tourism on farms to farm tourism. Tourism Management, 21(6): 635-642. DOI:10.1016/S0261-5177(00)00011-X.

13. Здоров А.Б. Организационно-экономические основы развития аграрного туризма. Автореферат диссертации на соискание ученой степени доктора экономи-ческих наук. Москва - 2011.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.