Научная статья на тему 'БРУЦЕЛЛЕЗ ВА ҚРИМ-КОНГО ГЕМОРРАГИК ИСИТМАСИ КАСАЛЛИКЛАРИГА ҚАРШИ МАХСУС ПРОФИЛАКТИКА ТАДБИРЛАРИНИНГ АҲАМИЯТИ ТЎҒРИСИДА'

БРУЦЕЛЛЕЗ ВА ҚРИМ-КОНГО ГЕМОРРАГИК ИСИТМАСИ КАСАЛЛИКЛАРИГА ҚАРШИ МАХСУС ПРОФИЛАКТИКА ТАДБИРЛАРИНИНГ АҲАМИЯТИ ТЎҒРИСИДА Текст научной статьи по специальности «Фундаментальная медицина»

CC BY
130
29
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
мақола муалифлари томонидан маҳаллий шароитда бруцеллез ва Қрим-Конго геморрагик иситмаси (КГИ) касалликларига қарши ген мухандислик вакциналари конструкциялашнинг назарий асосларини яратиш борасида амалга оширилган изланишлар натижалари ёритилган. Жумладан ушбу махсус профилактика усулларига республикада эҳтиёж ва заруратнинг мавжудлиги ўрганилган. Ушбу касалликлар бўйича эпидемикк ва эпизоотик вазият ўрганилиб / унга баҳо берилган. Ҳозирги кунда амалда мавжуд ва янги таклиф этилаётган ёндошувлар таҳлил қилинган.

Аннотация научной статьи по фундаментальной медицине, автор научной работы — Ражабов Ғулом Хурсандович, Бердиева Зулхумор Ильмуратовна

мақола муалифлари томонидан маҳаллий шароитда бруцеллез ва Қрим-Конго геморрагик иситмаси (КГИ) касалликларига қарши ген мухандислик вакциналари конструкциялашнинг назарий асосларини яратиш борасида амалга оширилган изланишлар натижалари ёритилган. Жумладан ушбу махсус профилактика усулларига республикада эҳтиёж ва заруратнинг мавжудлиги ўрганилган. Ушбу касалликлар бўйича эпидемикк ва эпизоотик вазият ўрганилиб, унга баҳо берилган. Ҳозирги кунда амалда мавжуд ва янги таклиф этилаётган ёндошувлар таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БРУЦЕЛЛЕЗ ВА ҚРИМ-КОНГО ГЕМОРРАГИК ИСИТМАСИ КАСАЛЛИКЛАРИГА ҚАРШИ МАХСУС ПРОФИЛАКТИКА ТАДБИРЛАРИНИНГ АҲАМИЯТИ ТЎҒРИСИДА»

БРУЦЕЛЛЕЗ ВА ЦРИМ-КОНГО ГЕМОРРАГИК ИСИТМАСИ КАСАЛЛИКЛАРИГА ЦАРШИ МАХСУС ПРОФИЛАКТИКА ТАДБИРЛАРИНИНГ АХДМИЯТИ ТУГРИСИДА

Ражабов Гулом Хурсандович., Бердиева Зулхумор Ильмуратовна

Тошкент вакцина ва зардоблар илмий - тадкикот института https://doi.org/10.5281/zenodo. 8416443

Аннотация: мацола муалифлари томонидан мауаллий шароитда бруцеллез ва Крим-Конго геморрагик иситмаси (КГИ) касалликларига царши ген мухандислик вакциналари конструкциялашнинг назарий асосларини яратиш борасида амалга оширилган изланишлар натижалари ёритилган. Жумладан ушбу махсус профилактика усулларига республикада эутиёж ва заруратнинг мавжудлиги урганилган. Ушбу касалликлар буйича эпидемикк ва эпизоотик вазият урганилиб, унга бауо берилган. Хозирги кунда амалда мавжуд ва янги таклиф этилаётган ёндошувлар таулил цилинган.

Калит сузлар: бруцеллез, Крим-конго геморрагик иситма (ККГИ) касаллиги, эпидемик вазият курсаткичлари, юциш омиллари, касалликни диагностикаси, специфик профилактикаси, беморларни даволаш.

Аннотация: освещены результаты исследований, проведенных авторами статьи по созданию теоретических основ создания генно-инженерных вакцин против бруцеллеза и болезней Конго-крымской геморрагической лихорадки (ХГЛ) в местных условиях. В частности, изучено наличие необходимости и необходимости в этих специальных методах профилактики в республике. Изучена и оценена эпидемическая и эпизоотическая ситуация по этим заболеваниям. В настоящее время анализируются существующие и вновь предлагаемые подходы.

Ключевые слова: бруцеллез, Конго-крымская геморрагическая лихорадка (ХГЛ), показатели эпидемической ситуации, факторы передачи, диагностика заболевания, специфическая профилактика, лечение больных.

Abstract: the results of the research carried out by the authors of the article on the creation of theoretical bases for the construction of genetic engineering vaccines against brucellosis and Crimean-Congo hemorrhagic fev er (CHF) diseases in local conditions are highlighted. In particular, the ex istence of the need and necessity for these special prev ention methods in the republic was studied. The epidemic and epizootic situation of these diseases was studied and evaluated. Presently existing and newly proposed approaches are analyzed.

Keywords: brucellosis, Crimean-Congo hemorrhagic fever (CHF), indicators of the epidemic situation, transmission factors, diagnosis of the disease, specific prevention, treatment of patients.

Кириш: Бруцеллёз (кораоксок) кенг таркалиш хусусиятига эга булиб, ^айвонларда оммавий бола ташлаш, кисир колиш, ма^сулдорликнинг камайиши, ёш молларнинг яшовчанлиги пасайиши билан, баъзан эса клиник белгиларсиз кечади. Бруцеллез одамлар учун ^ам хавфли булиб, уз вактида аникланмаса ва даволанмаса ногиронликка олиб келади. Бруцеллёз касаллигига чалиниш ва унинг таркалишига асосий сабаб хужаликларга молларнинг ветеринария куригидан тулик утказмаслик, бозорларда касал моллар ва уларнинг ма^сулотлари билан савдо-сотик килинишидир (А.Усатов, X,. Сапаров).

Куп одамлар ^айвонлар популяциясида бруцеллёз касаллигини йук килишнинг ягона йули инфекция юктирган ^айвонларни аниклаш ва уларни йук килишдир деб хисоблашади.

2005

Бирок, бу касаллик куп сонли чорва молларига таъсир килганда, бунга эришиш анча кийинлашади ва бир вактнинг узида янги соглом чорва молларини танлаш (подани тулик янгилаш) хужалик учун макбул вариант эмас. Бундай шароитда касал хайвонларни даволаш гояси долзарб булиб колади.

Охирги ун йилликда Узбекистонлик тадкикотчилар томонидан хайвонларда бруцеллёзни даволаш учун иккита ёндошув таклиф килинган (П.Е.Игнатев, И.Х.Маматкулов). Бири - дори шаклидаги "Имнамак" препаратидан фойдаланиш. Бу кучли, киска муддатли булса хам, шифобахш таъсирга эга. Иккинчи ёндошув бу серопозитивликни келтириб чикармайдиган ноёб анти-бруцеллёз вакцина БИВ (бруцеллёз иммунопотенциацияланган вакцина) дан фойдаланиш.

Ушбу муаллифлар иккита ёндошувни бирлаштириб, касал хайвонларни ажратиш ва уларни даволашни кузда тутувчи чора-тадбирлар тизимини таклиф килганлар, гарчи ветеринария конунчилигига кура, бруцеллёз касаллиги билан касалланган хайвонлар суйилиши талаб киинсада.

Шу билан бирга, шуни таъкидлаш жоизки, ушбу касалликларга чалинган одамлар учун хам уткир, хам сурункали шаклларини даволаш усуллари ишлаб чикилган ва амалга оширилмокда.

Тадкикотчилар бундай дастурни кенг таркалган бруцеллёзли худудлар учун истикболли деб хисоблашади (П.Е.Игнатев, И.Х.Маматкулов).

Одамларда бруцеллёзни йук килиш учун одамлар юктирган махсулдор хайвонлар популяциясида ушбу касалликни йук килиш керак.

Аммо хозирда буни килиш осон эмас ва баъзи шароитларда буни иложи йук, бу эса бруцеллёзни ер юзидаги энг кенг таркалган юкумли касалликлардан бирига айлантирмокда.

Х,айвонлар орасида бруцеллёзнинг олдини олиш учун серопозитив "фон" яратадиган тирик вакциналардан фойдаланиш амалиёти мавжуд.

Антибиотиклар бруцеллёзнинг уткир шаклларини босишда жуда самарали. Аммо улар жуда узок курсларда хам бруцеллёзни тулик даволай олмайдилар ва организмни патогендан тозалай олмайдилар, деб ишонилади. Бунинг сабаби шундаки, хужайрадан ташкари мухитда антибиотик патогенни бостиради, бирок макрофагларнинг фаголизосомаларига жуда кам кириб боради, бу ерда эса купчилик бруселла яширинади. Айникса, бруцеллёзнинг сурункали турида. Шунинг учун бу усулни узига хос ярим улчов сифатида куриб чикиш мумкин. Яна бир йуналиш даволашда узига хос булмаган иммунотерапияни нг ривожланиши булиши мумкин. Бу борада баъзи вакциналарнинг терапевтик таъсирини т а ъ к

и Уткир бруцеллез учогида одатда, хам касалланган хам соглом хайвонлар вакцинация дилинади. Бирок, бугунги кундаги мавжуд бруцеллез вакциналари жуда кучсиз булиб, хайвон конида 10-20 минимал зарарловчи дозада микроб тушганда жавоб бера олади, холос. Ундан куп микдордаги микроб юкламага иммунжавобни шакллантираолмайди. Бу холат бруцеллез иммуногенезида специфик иммунитетнинг урни, самараси унча катта эмаслигидан дарак беради. к е

Р а к

. Узок йиллар давомида "тирик вакцина" лардан фойдаланилди. Улар жуда яхши самара

^рим-Конго геморрагик иситма касаллиги арбовирус (Кагамгш, Випуауц^ае оиласи) кузгатадиган, табиий учокли касаллик булиб, мавсумий эндемик (айнан табиий учоклари бор худудларда) таркалиш хусусиятига эга .

Касаллик кузгатувчиларни сакловчиси каналар булиб, ушбу каналар мавжуд худудлар касалликнинг табиий учоклари хисобланади. Каналар асосан хайвонлар кони билан озикланиш учун уларга ёпишади ва одамлар хайвонларни парвариши давомида одамларни каналар чакиши ёки каналар кони билан одамлар кули ифлосланиши натижасида касаллик одамларга юкади [1, 2].

Юкумли касалликлар уртасида ^КГИнинг салмоги унча катта булмаса-да, касалликнинг кенг таркалганлиги, тез юкувчанлиги (контагиозлиги), улим даражасининг юкори булганлиги, борган сари касалликнинг ахоли орасида кайд килиниши фаоллашуви кузатилаётганлиги бу касалликка купрок эътибор каратилишини такозо этади.

^КГИ касаллигининг бир худудда киска вактли таркалишида улим курсаткичи 40% гача етади, айникса касаллик одамдан одамга юкканда, касалликка уз вактида ва тугри ташхис куйилмаслиги натижасида шифохона ичи инфекцияси сифатида таркаганда бу курсаткич яна хам юкори булиши мумкин [9]. Агарда, беморда ошкозон ичак тизимида, жигарда ва буйракда сурункали касалликлари булса, жуда нохуш холатларни келтириб чикаради ва улим курсаткичини янада ошиб кетишига олиб келади [2, 9].

Бугунги кунда одам ва хайвонлар учун бу касалликга карши самарали вакцина ишлаб чикилмаган.

Касалликни огир кечишини олдини олиш ва даволаш хамда мулокотда булганлар уртасида шошилинч профилактика максадида махсус гетероген от конидан олинган иммуноглобулин, иммунзардоб, плазма ёки касалланиб утган шахснинг кон зардобидан олинган иммуноглобулинидан фойдаланилган.

^улланилган усуллар, фойдаланилган материаллар: Узбекистон худуди бруцеллез таркалган ва ^КГИ нинг табиий учоклари мавжуд булган эндемик худудларга киради. Шуни инобатга олиб, Республикада ушбу касалликлар билан касалланиш курсаткичлари урганилди. Тахлилда Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш Давлат кумитаси, Республика санитария-эпидемиология ва жамоат саломатлиги хизмати хамда Давлат статистика кумитасидан олинган маълумотлардан фойдаланилди. Эпизоотологик-эпидемиологик вазиятга бахо беришда оператив, ретроспектив эпизоотологик-эпидемиологик назорат натижаларига таянилган.

Тадкикот максади: бруцеллез ва ^КГИ буйича республикадаги эпидемик - эпизоотик вазиятга бахо бериш, унинг харакатлантирувчи кучларини аниклаш ва шулар асосида ушбу касалликларга карши кураш тадбирларини такомиллаштириш буйича таклифлар тайёрлашдан иборат.

Тах,лил натижалари: бруцеллез касаллиги буйича: республикамизда 2017-2022 йилларда жами 5006 бош хайвонларда бруцеллез билан касалланиш холати аникланган булса, одамларда уртасида 3336 та холатда касаллик мавжудлиги лаборатория усулида тасдикланиб, хисоботларга киритилган.

Х,айвонлар уртасида касалланишнинг 64,2 фоизи йирик шохли 34,5 фоизи майда шохли ва 1,3 фоизи бошка хайвонлар уртасида кайд этилган булиб, энг куп касалланиш Тошкент вилоятида (жами холатларнинг 54,0%) кайд этилган. ^ашкадарё вилоятида чорва молларининг касалланиш республика курсаткичининг 23,3 % ни ташкил этди.

2007

ISSN: 2181-3337 | SCIENTISTS.UZ

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL SCIENCE AND INNOVATION

ISSUE DEDICATED TO THE 80TH ANNIVERSARY OF THE ACADEMY OF SCIENCES OF THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN

Шу 5 йилликда хайвонлар уртасида касалланиш курсаткичларига караб, Узбекистонни 4 та микрохуддудларга булиш мумкин:

касаллик кам кайд этиладиган худуд - ^оракалпогистон Республикаси, Хоразм ва Наманган вилоятлари ( 0-1 та холат);

уртача курсаткичларда кайд этилаётган худуд - Навоий, Андижон, Самарканд, Сурхондарё вилоятлари ва Тошкент шахри (20 - 85 тагача холат);

куп кайд этилган худуд - Бухоро, Жиззах, Фаргона, Сирдарё вилоятлари (140-350 тагача холат);

юкори даражада кайд этилган худуд - Тошкент ва ^ашкдарё вилоятлари ( 1000 - 2500 гача холат).

Шу даврда жами 3336 нафар одамда бруцеллез билан касалланиш руйхатга олинган. Х,айвонлар уртасида кайд этилган курсаткичлардан фаркли равишда, одамлар уртасида бруцеллез билан касалланиш энг юкори даражада кайд этилиши Сурхондарё ва ^ашкадарё вилоятларига тугри келган (умумий республика курсаткичининг, мос равишда 23,4 ва 21,0%)

Тошкент вилоятида хайвонлар уртасида касалланиш улуши республикада энг юкори даражада булсада (54,0%), одамлар орасида бруцеллезни аникланиши республика курсаткичининг 2 фоизини ташкил этган.

Одамлар орасида бруцеллезнинг аникланиши курсаткичлари буйича республика худудларга булинганда куйидаги куринишга эга булди.

Касаллик кам кайд этилган: ^Р ва Хоразм вилояти

Уртача курсаткичларда кайд этилган: Фаргона, Андижон, Наманган, Тошкент вилоятлари

Куп кайд этилган: Самаркад, Жиззах, Бухоро, Навоий вилоятлари

Юкори даражада кайд этилган: Сурхондарё ва ^ашкадарё вилоятлари.

Одамларда касалланиш декабр ойидан кутарилиб, май ойида энг юкори курсаткичга эга булган. Эркаклар аёлларга нисбатан 5 мартагача купрок касалланаётганлиги, уларнинг 80,1 фоизини эркаклар ташкил этганлиги аникланди. Одамларга бруцеллез асосан майда шохли хайвонлардан (75,8%), мулокат йули оркали (80% ) юкган.

^КГИ буйича: Сунгги 10 йилда республикада расман кайд этилган ^КГИ касаллигининг 69.9 фоизини эркаклар 30.1 фоизини аёллар ташкил этган. Ёшма - ёш тахлил кдлинганда 81,7 фоизи 20 ва ундан катта ёшдагиларни ташкил этди.

Жами холатларининг 61 фоизи ^ашкадарё, Бухоро ва Навоий вилоятларида аникланган. Жумладан, аникланган беморларнинг 25,3 фоизи ^ашкадарё вилоятига тугри келади.

Шу даврда ^КГИ аникланган худудлар хам кенгайиб борган. Агар 2012 йилгача республиканинг 4 та худудида касаллик руйхатга олинган булса, 2021 йилга келиб касаллик аникланмаган 3 та вилоят колган, холос.

Касалланишнинг куп йиллик курсаткичлар динамикаси урганилганда, аник кутарилиш ва пасайиш даврлари кузатилмади. Агар охирги ун йилда энг куп касалланиш 2012 йилда кайд этилган булса (интенсив курсаткич 0,2), кейинги йилларда курсаткич пасайиб (0,06, 0,04, 0,06, 0,07 ). Шу билан бирга, охирги икки йилда касалланганлар курсаткичи яна ортиб, 2018 йилда 0,08 ни ва 2019 йилда 0,08 ни ташкил этган. 2020 йилда касаллик кескин камайиб, ушбу курсаткич 0,02 ни ташкил этган. Бирок, бу холат 2019 йилнинг охири, 2020 йилнинг бошидан коронавирус инфекциясига карши карантин ва чеклов тадбирлари

2008

сабабли ахоли миграциясининг камайиши, гушт махсулотларини четга чикариш, олиб кириш хамда тиббиёт ва санитария муассасаларининг фаолияти асосан КОВИД-19 га каратилганлиги натижасида ^КГИ касаллигини эрта аниклаш, тугри ташхис куйиш, стационар шароитда ёрдам курсатиш ишлари тулик амалга оширилмаганлиги билан боглик булиши мумкин. Бундай хулосага келишимизга сабаб, касаллик лаборатория усулида тасдикланган беморларнинг 78,5 фоизида ^КГИ геморрагик белгиларсиз кечиши, шу боис уни бошка касаллик сифатида кабул килиш каби хатоликларга йул куйилиши мумкинлигидир.

Вирусология илмий-тадкикот институти томонидан утказилган лаборатория тахлилларида (2017й.) каналарнинг вирусланганлиги (вирусофорность) Фаргона вилоятида 47,6 фоизни ташкил этган. Шу билан бирга охирги 10 йилликда вилоятда бирорта ^КГИ касаллиги кайд этилмаган. Бундай холат хам касалликни яккол клиник белгиларсиз енгил кечганлиги ёки диагностика ишларини яхши йулга куйилмаганлигига (диагностикумлар етишмаслиги, кадрлар салохияти етарли эмаслиги) гумон килишга ундайди.

Касал булганларнинг касбий фаолияти буйича тахлилда энг катта курсаткич - 25,8 фоиз кишлок хужалигига тааллукли булмаган бошка касб сохаларда ишлайдиганлар ва 12,9 фоизи эса уй бекалари эканлиги аникланди. Касалланганларнинг 14,0 фоизини мавсумий жун киркимига вактинча жалб килинганлар ташкил этган.

Беморларнинг 44,1 фоизи кана чакиши оркали касалликни юктириб олган булса, 23,7 фоиз холатда беморлар каналарни химояланмаган кул билан эзиб улдирганлиги окибатида юктирган.

Республикада ^КГИ касаллигини якуний тасдиклашда ИФА усулидан фойдаланилмокда. Касалланганларнинг барчасига клиник ташхис ИФА усулида тасдикланган булса, уларнинг факат 12 фоизи кушимча равишда ПЗР усулида текширилган ва касаллик мавжудлиги тасдикланган.

Касалланиш курсаткичларининг ойма-ой тахлилида энг куп касалланиш апрел-июн ойларида кайд этилган ва жами аникланган холатларнинг 80,6 фоизи шу даврга тугри келган. Шу билан бирга, Бухоро вилоятида касалланиш холатларини кайд этилиши бошка худудларга нисбатан вактлирок бошланиши (март ойи) ва эпид мавсум эртарок (август) тугаши эътиборни тортди.

Аникланган холатларнинг 49,5 фоизида майда шохли хайвонлар, 39,0 фоизида йирик шохли хайвонлар касаллик манбаи булиб хизмат килган булса, 6,5 фоизида касаллик бемор одамлардан юктириб олинган. Яна 5 фоиз беморларда касалликни юкиш манбаи аникланмаган.

Тахлилларда Навоий ва Тошкент вилоятларида чорва молларидаги каналарни кул билан олиш ва эзиб улдириш натижасида касалликни юктириш бошка худудларга нисбатан купрок учраши аникланди - республика буйича касалликни шундай йул билан юктирганларнинг 72 фоизи Навоий ва Тошкент вилоятларида кайд этилган. ХУЛОСАЛАР.

^КГИ буйича: Узбекистонда ^оракалпогистон Республикаси, Бухоро, Навоий, ^ашкадарё ва Тошкент вилоятлари худудлари ^КГИ буйича эндемик худудлар хисобланади;

2009

сунги йилларда, Жиззах, Сирдарёда ва Самарканд вилоятида ^КГИ касаллигини кайд этилиши Узбекистонда касаллик кузгатувчисини ташувчи каналар ареалининг кенгаяётганлигини курсатмокда;

йирик ва майда шохли молларни каналанишига карши ишлов берилмаётганлиги сабабли ^КГИ касаллиги ахоли орасига кириб бормокда;

табиий учокларининг фаоллашуви, вирус ташувчи каналар таркалиши худудининг купайганлиги, уларнинг вирусланганлиги курсаткичининг юкорилиги, шунингдек кейинги йилларда Марказий Осиё худудида киргокчилик кузатилиши буйича прогнозларнинг мавжудлиги Узбекистон ва чегарадош мамлакатларда ^КГИ буйича эпидемик вазиятнинг мураккаблашишига замин яратади.

касаллик белгиларнинг жадал ривожланиши билан кечаётган холатлар улим курсаткичининг юкори булишини таъминламокда;

касалликнинг эрта аниклаш, огир окибатларни ривожланишини олдини олиш ва даволаш учун амалда кулланилаётган ^КГИ даволаш-диагностика тартиби, усуллари етарли самарали эмас, уларни илгор тажрибалар асосида такомиллаштириш талаб этилади;

касалликни даволашда юкори самарали вирусга карши дори препаратлари хамда усуллар, шу жумладан ^КГИ билан касалланиб утган шахснинг кон зардобидан олинган иммуноглобулиндан фойдаланилмаганлиги касалликдан улим курсаткичининг юкори булишини таъминлаган;

^КГИ билан касалланган бемор билан мулокотда булганлар уртасида эпидемияга карши шошилинч профилактика (махсус профилактика) утказиш тартибини жорий килишга катта эхтиёж мавжуд;

дунёдаги юзага келаётган эпидемик вазият хамда тахлил натижасида олинган хулосалар Республикада ^КГИ буйича биохавфсизлик таъминлаш, ахоли ушбу ута хавфли юкумли касалликдан ишончли химоя килиш максадида самарали вакцина яратиш борасидаги фундаментал тадкикотлар амалга ошириш заруратини белгилайди. Бруцеллез буйича:

муаммонинг ижтимоий жихати - бу ёш, мехнатга лаёкатли, шунингдек, чорвачиликга профессионал алокаси мавжуд булмаган ахоли улишининг ортиши, болалар ва усмирлар, аёлларнинг касалланаётганлигидир.

хайвонлар ва одамлар уртасида касалланиш курсаткичларининг айрим худудларда жуда юкорилиги ва узаро тескари богликлиги (хайвонларда касаллик куп аникланган худудларда одамлар уртасида кам кайд этилаётанлиги). Бу холат бир неча сабаблар туфайли юзага келган деб хисоблаймиз:

а) одам ва хайвонларда бруцеллезга текширувлар сонининг етарли эмаслиги, аникланган холатларни тулик руйхатга олмаслик холатларининг мавжудлиги;

б) хайвонларни касалликга карши эмлаш ишларининг, вакциналарнинг самарасизлиги ёки етарли эмаслиги;

в) айрим худудларда ахолининг хайвонлардан инфекцияни юкишининг олдини олиш тадбирларидан хабардорлигининг юкорилиги ва уларга риоя этилиши нисбатан яхши эканлиги.

Бундай шароитда нафакат ахолининг бруцеллез билан касалланиш курсаткичи, балки инфекция ташувчилар ( лаборатория текширувдан утмаган, узи билмаган холда касаллик кузгатувчисини яширин ташиб юрувчилар) ни аниклаш алохида ахамиятга эга. Чунки бу

2010

курсаткич эпидемик-эпизоотик вазиятга тугри бахо беришда жуда мухим хал килувчи омил хисобланади.

REFERENCES

1. Онищенко, Г.Г. Об эпидемиологической ситуации и заболеваемости при-родно-очаговыми инфекциями в Российской Федерации и мерах по их профилактике // Журн. микробиол. 2001. - № 3. - С. 22-28.

2. Rangel-Frausto, M.S. The natural history of the systemic inflammatory response syndrome (SIRS). A prospective study / M.S. Rangel-Frausto, D. Pittet, M. Cos-tigan et al. // JAMA. 1995. - Vol. 273. - P. 117-123.

3. Буаро М.И. и др. Журнал медицинские новости 12., 2012г. Стр. 5

4. Yashina, L. Genetic analysis of Crimean-Congo hemorrhagic fever virus in Russia / L. Yashina, O. Vyshemirskii, S. Seregin et al. // J. Clin. Microbiol. 2003. -Vol. 41.-P. 860-862.

5. Yashina, L. Genetic variability of Crimean-Congo haemorrhagic fever virus in Russia and Central Asia / L. Yashina, I. Petrova, S. Seregin et al. // J. Gen. Virol. 2003. - Vol. 84. - P. 1199-2006.

6. Бутенко А. М., Трусова И. Н. Заболеваемость Крымской геморрагической лихорадкой в странах Европы, Африки и Азии (1943—2012) // Эпидемиология и инфекционные болезни. — 2013. — № 5. — С. 48

7. Товпинец Н. Н., Евстафьев И. Л. Природная очаговость зоонозных инфекций в Крыму: эпизоотологический и эпидемиологический аспекты Крым, 2005 г, Материалы Ш науч. Конф. Стр. 180-184

8. Чумаков М. П., Лобан К. М. Крымская геморрагическая лихорадка // Большая медицинская энциклопедия, 1989г. 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия. — Т. 12.

9. Сапаров Х.Б. "Ута хавфли юкумли касалликлар" услубий кулланма., 2014й. Тошкент. 64-67-б.

10. Бруцеллез - БМЭ, 1976, с.92-95.

11. Вершилова П.А. с соавт. - Патогенез и иммунология бруцеллеза - Медицина, 1974, с.177-192.

12. Игнатов П.Е. - Диалоги о коварном бруцеллезе - Москва, 2010.

13. Инструкция о мероприятиях по борьбе с бруцеллезом. - Москва, 1962.

14. Dahouk A. et.al., - Laboratory-based diagnosis of brucellosis - a reviewof the literature. Part 2: Serological tests for brucellosis - Clin.Lab., 2003, 49 (11-12), p.577-89.

15. Fensterbank R. Oxitetracicline treatment of cows with long-standing brucellosis -Ann.Rech.Vet., 1976, 7 (3) p.231-240.

16. Турдиев Ш.А., Бруцеллез мелкого рогатого скота, Монография, Новосибирск 2019. стр.

2011

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.