Научная статья на тему 'ЗООНОЗ ТЕРИ ЛЕЙШМАНИОЗ КАСАЛЛИГИНИНГ ЭПИДЕМИОЛОГИК ЎЗИГА ХОСЛИГИ ВА ПРОФИЛАКТИКАСИ'

ЗООНОЗ ТЕРИ ЛЕЙШМАНИОЗ КАСАЛЛИГИНИНГ ЭПИДЕМИОЛОГИК ЎЗИГА ХОСЛИГИ ВА ПРОФИЛАКТИКАСИ Текст научной статьи по специальности «Медицинские науки и общественное здравоохранение»

276
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
зооноз тери лейшманиоз / иқлим шароити / искабтопарлар / тарқалганлиги / эпидемиологияси / профилактикаси / зоонозный кожный лейшманиоз / климатические условия / москити / распространение / эпизоотология / эпидемиология / эпидемический процесс / профилактика.

Аннотация научной статьи по медицинским наукам и общественному здравоохранению, автор научной работы — Ж. А. Мустанов, Ш. М. Расулов

Мақолада зооноз тери лейшманиозининг ўзига хос эпидемиологик хусусиятлари, касалланишнинг республикамиз ва Сурхондарё вилоятида тарқалганлигининг эпидемиологик таҳлили ва профилактик чора-тадбирлар ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

В статье описаны распространенность зоонозного кожного лейшманиоза в нашей республике и Сурхандарьинской области, эпизоотологические особенности, дератизационные мероприятия и профилактика

Текст научной работы на тему «ЗООНОЗ ТЕРИ ЛЕЙШМАНИОЗ КАСАЛЛИГИНИНГ ЭПИДЕМИОЛОГИК ЎЗИГА ХОСЛИГИ ВА ПРОФИЛАКТИКАСИ»

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar

ЗООНОЗ ТЕРИ ЛЕЙШМАНИОЗ КАСАЛЛИГИНИНГ ЭПИДЕМИОЛОГИК УЗИГА ХОСЛИГИ ВА ПРОФИЛАКТИКАСИ

Ж. А. Мустанов, Ш. М. Расулов

Тошкент тиббиёт академияси Термиз филиали Микробиология, жамоат саломатлиги, гигиена ва менежмент кафедраси rshm81 epid@mail.ru

Маколада зооноз тери лейшманиозининг узига хос эпидемиологик хусусиятлари, касалланишнинг республикамиз ва Сурхондарё вилоятида таркалганлигининг эпидемиологик тахлили ва профилактик чора-тадбирлар ёритилган.

Калит сузлар: зооноз тери лейшманиоз, иклим шароити, искабтопарлар, таркалганлиги, эпидемиологияси, профилактикаси.

В статье описаны распространенность зоонозного кожного лейшманиоза в нашей республике и Сурхандарьинской области, эпизоотологические особенности, дератизационные мероприятия и профилактика.

Ключевые слова: зоонозный кожный лейшманиоз, климатические условия, москити, распространение, эпизоотология, эпидемиология, эпидемический процесс, профилактика.

The article describes the prevalence of zoonotic cutaneous leishmaniasis in our republic and the Surkhandarya region, epizootological features, deratization measures and prevention.

Keywords: zoonotic cutaneous leishmaniasis, climatic conditions, mosquitoes, distribution, epizootology, epidemiology, epidemic process, prevention.

X,03Hprn KyHga ogaMnap opacnga энг Kyn TapKanraH KacannHKnapgaH 6npH 6y napa3HTap KacanHKnapgnp. 3OOHO3 Tepn nenmMaHH03 (3^™ Kacannnrn ogaMnapga Ba x,aHBOHnapga ynpangH

АННОТАЦИЯ

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar

трансмиссив протозой касаллик булиб, кузгатувчиси лейшманийлар хисобланади, искаб топар чивинлар оркали юкади. Дунёда хар йили тахминан 51 миллион киши вафот этади [1,3,8]. Улардан 17 миллиони юкумли ва паразитар касалликлардан улишади. Лейшманиоз бутун дунё буйича 98 та давлатларда эндемик холда учрайдиган, тропик касалликдир.

ЖССТ берган маълумотларига кура жахон буйича тери лейшманиози билан касалланган 12 миллионга якин бемор бор [6,9]. Шу билан бирга, хар йили тахминан 600 минга якин янги касалланиш холатлари аникланади. Лейшманиоз буйича хавфли худудларда тахминан 350 миллион киши яшайди. Сунгги йилларда тери лейшманиози билан касалланиш курсаткичи усиб бормокда.

Эпидемиологик жихатдан Узбекистондаги ЗТЛ нинг энг фаол табиий учоклари Бухоро, Кашкадарё, Навоий, Сурхондарё вилоятларида ва Коракалпогистон Республикасида учрайди [3,4,5].

ЗТЛ кузгатувчисининг Узбекистондаги табиий манбаи катта кум сичкон ва кизил думли кум сичкон, ташувчиси эса искабтопар чивинлар хисобланади (РИ.рара1ав1) [4,5].

Бугунги кунда лейшманиоз касаллигининг таркалиши ва даволаш усуллари хали хануз охиригача ечимини топмаган.

Зооноз тери лейшманиози Урта Осиё (Туркманистон, Узбекистон), Кавказорти, Афгонистон, Якин Шарк ва Африка давлатларида таркалган. Тери лейшманиози туризм ривожланиши билан нафакат эндемик худудларда балки бошка географик худудларда хам тез-тез учрамокда. Эндемик учоклар асосан чул худудлардаги кишлок ва шахар чеккаларида учрайди. Ёзги мавсумий зарарланиш искабтопарларнинг фаоллик даври билан боглик.

Тери лейшманиозининг даволаш кийин булган атипик ва кенг таркалган шакллари тез-тез учрайдиган булиб колди [1,5], ва болаларда белгисиз кечиш холатлари учрамокда [2,6]. Тропик иклимга эга булган куплаб мамлакатларда тери лейшманиози махаллий ахоли ва бошка худудлардан ушбу мамлакатларга келганлар орасида купрок кайд килинмокда.

Тери лейшманиози купчилик холларда узидан кейин тургун иммунитет колдиради. Бирок охирги йилларда дунёнинг айрим мамлакатларида, хусусан Яманда тери лейшманиози билан кайта касалланиш холатлари кузатилмокда

[1,7].

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023

Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar

y

ЗТЛ нинг географик таркалганлиги искабтопарларнинг (касаллик кузгатувчиларининг ташувчилари) яшаш жойлари, ривожланиш шароитлари билан боглик [4,5].

Касаллик кузгатувчисининг манбаи: катта ва кизил думли кум сичкон ва бошка кемирувчилар булиб, улар республикамизнинг чул худудларида кенг таркалган.

Тери лейшманиози билан касалланишни камайтириш учун, унинг табиий учокларини йукотишга каратилган чора-тадбирларни такомиллаштириш лозим.

Тадкикотнинг максади: Зооноз тери лейшманиози эпидемик жараёнига таъсири, унинг профилактикасини такомиллаштириш.

Тадкикот натижалари: Узбекистон Республикасида 2011-2021 йиллар давомида руйхатга олинган тери лейшманиозининг тахлили шуни курсатадики, касалланиш курсаткичи 100 минг ахолига, хар хил йилларда 0,7 - 2,6 гача булганлиги аникланди.

Тахлилнинг дастлабки йили - 2011 йилда республикамизда тери лейшманиози билан касалланишнинг интенсив курсаткичи хар 100 минг ахолига - 0,9 ташкил килган ва тахлил этилаётган йиллар мобайнидаги энг кам курсаткич 2012 йили 0,7 ни, энг юкори курсаткич 2021 йилда кузатилган булиб, ушбу йилда 100 минг ахолига нисбатан касалланиш курсаткичи 2,6 га тенг булган. 2015 йилдан бошлаб тери лейшманиоз билан касалланиш курсаткичида усиш тенденцияси кузатилган. 2020-2021 йилга келиб касалланиш курсаткич ортиб 2,6 ни ташкил килган, бу 2012 йилга нисбатан касалланишнинг 3,7 мартага ортганлигини курсатади. 2014 йилда касалланиш курсаткичи бир оз камайиб, 2015 йилдан яна купая бошлаган.

Охирги йилларда республикамиз ахолиси орасида лейшманиоз касаллиги билан касалланиш курсаткичларини ошиб бораётганлигини куришимиз мумкин.

Тери лейшманиози билан касалланиш худуддаги ташки мухит омиллари ва касалликнинг табиий учоклари, улардаги касаллик кузгатувчисини ташувчилар сони билан боглик. Республикамизнинг турли вилоятларида тери лейшманиози билан касалланиш хар хил таркалганлиги аникланди.

Республикамиз буйича 2011-2021 йиллар мобайнида жами 6276 нафар тери лейшманиози билан касалланганлар руйхатга олинган булиб, шулардан энг куп кайд этилгани Сурхондарё вилоятида - 2278 наф Бухоро вилоятида - 1364 нафар кузатилган. Жиззах, Навс

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023

Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar

y

Самарканд вилоятларида нисбатан камрок даражада, Наманган ва Андижон вилоятларида эса касалланганлар кайд этилмаганлиги аникланди.

Тахлил килинган 2011-2021 йилларда умумий кайд этилган 6276 нафар касалланганларнинг 31% ни болалар, 69% катта ёшдагилар ташкил этади (3-расм). Катта ёшдаги кишилар орасида касалликнинг купрок учраши уларнинг касби-кори билан, шунингдек касалликнинг табиий учокларида купрок булиш эхтимоли борлиги билан боглик. Болалар орасида касалланишнинг кайд этилиши уларнинг эндемик зоналарда яшаши билан тушунтирилади.

Сурхондарё вилоятида тери лейшманиози билан касалланишнинг куп йиллик динамикаси республика курсаткичи билан таккосланганда Сурхондарё вилоятида 2011-2021 йилларда тери лейшманиози билан касалланиш курсаткичи 100 минг ахолига 4,0 дан 13,3 гача булган.

Тери лейшманиози билан касалланишнинг уртача курсаткичи Сурхондарё вилоятида, республика курсаткичидан 5,56 баробар юкори эканлиги аникланди. Сурхондарё вилоятида тахлилнинг дастлабки 2011 йилда тери лейшманиози билан касалланиш курсаткичи хар 100 минг ахолига 4,00 булган, тахлил этилаётган йиллар мобайнидаги энг юкори курсаткич 2016 2017, 2018 ва 2021 йилларда кузатилган булиб 2021 йили 13,3 ни ташкил этган.

Сурхондарё вилоятининг шахар ва туманларида 2011-2021 йиллар давомида руйхатга олинган тери лейшманиози касаллигининг эпидемиологик тахлили шуни курсатадики, касалланиш барча худудларда бир хил таркалмаган. Шахар ва туманларда касалланишнинг таркалиш даражасига кура улар шартли равишда 3 та худудга булдик, гиперэндемик, мезоэндемик ва гипоэндемик худудлар. Касалланиш энг куп руйхатга олинган худудлар -гиперэндемик худуд бунга Термиз шахри (1138 нафар), Термиз тумани (357 нафар), Ангор тумани (225 нафар) ва Жаркургон тумани (213 нафар) киритилди (5-расм). Касалликнинг бу худудларида куп таркалганлигининг сабаби касаллик манбаи, касалликнинг табиий учокларининг мавжудлиги ва одамларнинг бу табиий учокларда ишлаши, яшаши ва турли фаолиятлар олиб бориши билан богликдир. Нисбатан кам касалланганлар аникланган туманлар-мезоэндемик худудлар Музработ, Кумкургон ва Шерабод туманлари киритилди, ушбу худудларда касалликнинг учраш сабаблари: бу худудларда хам касалликнинг табиий учокларининг мавжудлиги, касалланиш куп учрайдиган туманларга якинлиги, ишчиларни ишлаш учун тери лейшманиози куп таркал худудларига бориши. Касалланиш нисбатан жуда кам

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023

Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar

y

учрамайдиган туманларга (гипоэндемик худудларга) Денов, Узун, Сариосиё ва Олтинсой туманлари киритилди.

Тери лейшманиози билан касалланиш курсаткичининг мавсумийлигини аниклаш максадида Сурхондарё вилоятидаги касалланганларни ойма-ой тахлил килганимизда куйидагилар аникланди.

Сурхондарё вилоятида тери лейшманиози билан касалланганларни ойма-ой тахлил килганимизда касалланиш асосан август ойидан бошланиб (6%), октиябр-ноябр ойларида энг куп учраган (34-35%), декабр ойида 2020 йил 10%, 2021 йилда эса 23% учраган, колган ойларда беморлар деярли аникланмаган, бу касалликнинг мавсумий таркалганлигини курсатади.

Тери лейшманиози билан касалланишда профилактик чора-тадбирларни ишлаб чикиш учун касалликнинг турли ахоли гурухлари орасида таркалганлик даражасини аниклаш жуда мухим ахамиятга эга.

2011-2021 йилларда Сурхондарё вилоятида тери лейшманиози билан касалланганларни эркак ва аёллар уртасида таркалганлигини урганиш натижаси шуни курсатадики, Сурхондарё вилоятида тери лейшманиози билан 2011 йилдан 2021 йилгача касалланганлар орасида эркакларнинг улуши аёлларга нисбатан купрок учраган, жами 2283 нафар касалланганларнинг (53%) ни эркаклар, аёллар (47%) ни ташкил этиб жинслар уртасидаги касалланишда катта фарк аникланмади, касалланиш деярлик бир хилда таркалган.

Юкоридаги маълумотлар тери лейшманиози касаллигининг таркалишида жинснинг ахамияти йуклигидан дарак беради.

Тери лейшманиозига карши олиб бориладиган чора-тадбирлар: Кум сичконларга карши курашиш-дератизация, катта кум сичконларни уясини механик бузиш; Искабтопарларга карши курашиш ва ахоли пунктларида дезинсекция утказиш; Искабтопарлар хужумидан индивидуал химояланиш; Касалларни эрта аниклаш ва даволаш, эпидемиологик текширув олиб бориш; Махсус профилактика; Ахоли пунктларининг санитария холатини яхшилаш; Санитария маориф ишлари.

Хулоса: Касалланишни камайтириш учун куп учрайдиган шахар ва туманлар ахолиси орасида санитария таргибот ишларини кучайтириш. Гиперэндемик худудларга ишлашга, укишга ва турли максадларда келувчиларни тери лейшманиози касаллиги ва унинг профилактикаси тугрисидаги маълумотлар билан таништириш яхши сам

беради.

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023

Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar

REFERENCES

1. Абидова З.М. Рахматов А.Б., Рахимов И.Р. Кожный лейшманиоз / З.М. Абидова и др. - Ташкент: «Niso poligraf», 2018. - 192 стр.

2. Звонарева Е.В. Кожный лейшманиоз. Научно-практический рецензируемый журнал «Здравоохранение Дальнего Востока» № 2 (72), июнь 2017.-55 с.

3. Мустанов Ж.А., Миртазаев О.М., Матназарова Г.С., Расулов Ш.М. /Сурхондарё вилоятида лейшманиоз касаллигининг эпидемиологик тахлили. //Инфекция, иммунитет и фармакология, 2019 Ташкент № 1, С.126-132

4. Мустанов Ж.А., Миртазаев О.М., Матназарова Г.С., Расулов Ш.М. /Узбекистонда лейшманиоз касаллигининг эпидемиологик тахлили //Вестник Ташкент. 2018, №4. С.109-113.

5. Мустанов Ж.А., Расулов Ш.М. Сурхондарё вилоятида лейшманиоз касаллигининг таркалганлиги. // Биология ва тиббиёт муаммолари. - 2018. -№3 (103).-. 122.

6. Покровский В.И., Пак С.Г., Брико Н.И., Данилкин Б.К. Учебник - М.: ГЭОТАР-Медиа, 2007.с.626-632

7. Ташбаев Н.С. Современная эпидемиологическая характеристика зоонозного кожного лейшманиоза и усовершенствование профилактических мероприятий. // - Диссертация канд.мед.наук. - Ташкент, 2011. 5 - 103 с.

8. Adegboye O.A., Adegboye M. Spatially Correlated Time Series and Ecological Niche Analysis of Cutaneous Leishmaniasis in Afghanistan. // Int J Environ Res Public Health. 2017 Mar 17;14(3).

9. Torres-Guerrero E, Quintanilla-Cedillo MR, Ruiz-Esmenjaud J, Arenas R. Leishmaniasis: a review. // F1000Research. 2017;6:750.

10. Нарметова, Ю. (2016). Согликни саклаш тизимида психологик хизматнинг бугунги холати ва истикболлари.

11. Nasirovna, M. R. (2022). THE ROLE OF PSYCHOLOGICAL DIAGNOSIS IN CLINICAL PRACTICE. Conferences 4-6.

12. Рашидович, Б. Т. (2022). НЕКОТОРЫЕ МЕТОДЫ И ПРИЕМЫ ДИАГНОСТИКИ ОСОБЕННОСТЕЙ ПРЕОДОЛЕНИЯ ПОДРОСТКАМИ КРИЗИСНЫХ СИТУАЦИЙ ЖИЗНИ. CENTRAL ASIAN JOURNAL OF MATHEMATICAL THEORY AND COMPUTER SCIENCES, 3(12), 224-228.

May 6

1134

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.