CC BY
43
Д. Рашидова
НАЗАРЕ БА МАВЗУЪ ВА САБКИ ТАЪЛИФИ РАСОИЛИ БАДЕУЗЗАМОНИ ХДМАДОНЙ
Вожатойкалидй: адабиётиарабизабони форсу тоцик, БадеуззамониХ^амадонй, сабки таълифирасоили Бадеуззамон, санъащои бадей Бадеуззамони Х,амадонй дар таърихи адабиёти арабизабон иеш аз х,ама бо таълифи осори гароимояи мансур х,амчун нависан-даи бомах,орат ва ба таъбири аксари мух.яццикопи осори у воцеа-иигор эътироф шудааст. Х,арчанд бахше аз шеърх,ои бозмондаи вай ба макомаш дар шеъри арабизабон ишорат кунанд, аммо нуфузи у дар макоманависй ва иншои расоил шоистаи тазаккур мебошад. Бо таваччУ*. ба мух,таво ва мундари^аи расоили Х,амадонй, ки то замоин мо расидаанд, чойгох,и уро дар нигориши муншаоти арабй ва бозтоби мух,имтарин мавзуоти руз дар ин навъи осори нависанда муь;аррар хох,ем кард.
Аз мух,имтарин хусусиёти расоили Бадеуззамон ба шахсият-х,ое чун шоирону амирон ва дигар ашхоси i абацах,ои мухталифи ^амъиятй ба х,ар гуна муносибатх,о ихтисос ёфтани онх,о мебошад, ки ин амр иеш аз х,ама ба яке аз мух,им гарин шарти жанри нома-ба уивони касе навиштан ё мухотаб доштани он риоят намудани нависанда мах,суб меёбад. Вобаста ба ин, мавзуи бештари номах,ои Х,амадонй иайванд ва равобити фардй ё хусусии вай бо дигар афрод мебошад.
Аз мух,гавои номах,ои нависанда иайдост, ки аглаби оих,о ба уивони Абубакри Хоразмй ба цалам омадаанд. Теъдоди дигаре аз номах,ои у ба уивони амирон ва вазироне, мисли амири Сиистон Халаф ибн Ах,мад, вазири Сомониён Абунаср ибн Абузайд, амири Нишопур Абунасри Миколй, Абубакр ибни Исх,оц, Абумух,аммад Исмоил ибн Мух,аммад ва дар дигар ашхоси
маъруфи замони хеш ба цалам омада, х,амзамон иртиботи уро ба ях,ли сиёсати давр бозгуй мекунанд.
Расоили Х,амадониро вобаста ба мундаридаи <шх,о метавон ба таври умумй ба мавзуоти мухталифе, монанди мадх,, sy (, х,а^в, истех,зо, васф, шиква, зарбулмасал, гуфторх,ои х,икматомез, эътизор, панду андарз, марсия ва таъзия, садоцат ва дустдорй, иштиёк; ба дидор, сарзаниш, саб(б) ва шатм (х,акораг ва дашном) ва Faíípa дастабандй намуд. Вобаста ба ин ба таври чудогоиа бархе аз мавзуотеро, ки дар номах,ои худ Бадеуззамони Х,амадонй ба ОПХ.О таваччух,и хосае зох,ир намудааст, мавриди баррасй rçapop медих,ем:
Мад^. Яке аз мавзуоти мух, имтарини номах,ои Бадеуззамон мадху ситоиш мебошад. Аз ofo3h бештари номах,ои Х,амадонй хувайдост, ки вацте у мамдух,и худро ситоиш мекунад, ба сабки шоироиа ворид мегардад. Дар иомах,ои фарогири ма syoTii мадху ситоиш Бадеуззамон мам, (ух,и хешро дар саховатмандиву карам монанди Г)ях,р ва дар шудоату далерй мисли шамшер мешуморад. Дар канори ин, касе, ки мавриди ситоиши у iyipop дорад, дар одобу ахлоц дар мартабаи олй rçapop дошта, фазилатх,ои фардии у пайваста вирди забони х,амагон аст. Х,атто ишороте х,ам дорад, ки ин шахсият бо фазилатх,ои хеш на тяпх,о мавриди ситоиши уст, балки дигарон низ хислатх,ои х,амидаи вайро дар шеъру таронах,о замзама мекунанд.
Аз чумла, дар яке аз номах,ои Бадеуззамон , ки дар васфи Абу-насри Миколй навишта, ин иадидаи мавзуии номах,ои вай чунин тадассум ёфтааст: «Агар шайх (Абунасри Миколй) аз карам фирор х,ам кунад, карам дунболагири у хох,ад шуд, агарчи иаре-шонаш кунад, боз х,ам гирди у х,Я-Пу1 хох,ад зад, агар ба ихтиёри худ назди лутфу карам наомад, он идборан назди шайх хох,ад омад.» (8,103-104). Нуцтаи олии ситоиши Абунаср дар тавсифи зернин Бадеуззамон дилвагар шудааст: «Фазилати Шайх он аст, ки бо мардум дар циёс намеояд монанди хуршед, ки х,амма^рои ситорагон нест.» (8, 86)
Бадеуззамон дар мам, (ух,и худ тадассуми нишонах,ои фазлро бо сабки хоса ва дилпазир, ки дар он чиддият бо х,азлу шухй бо х,ам омезиш ёфтааид, ситоиш мекунад. Масалан, ин гуфтах,ои Бадеуззамон, ки цаблан дар ситоиши Абунасри Миколй зикр гардиданд, дар васф тозаву нотакрор ба назар меоянд: «... касе
аз мардум бо у дар к,иёс намеояд, тавре, ки хуршед дар махрой ситорагон сайр нахох,ад кард.» (8,86).
Яке аз хусусиёти чолиби иигориши у зимии баёии мадху ситоиш дар он тадассум меёбад, ки вай х,ангоми тавсифи мам, (ух, мах,орати нависандагии худро низ сифат мекунад, ки одатан ин равиш дар цасидах,ои манзуми шуаро рои1; аст.
К,итъаи зер бошад, аз номае аст, ки Бадеуззамон онро пеш аз ворид шудан ба даргох,и Ибни Фаригуи таълиф намудааст:
«Китоби вал-бахру ва ин лам aparçy, фак;ад самиъту хабараху, вал-лайсу ва ан лом аллаху, фацад тасавварту халцаху, вал-малику-л- одилу ин лам акун лацийтуху, фацад балаганй сийтуху»
(Номаам кучо ва дарё кучо ва дарёро агарчи надидаам, аммо хабарашро шунидаам ва бо шер агарчи рубару нашудаам, аммо офариниши онро дар зех,и тасвир кардам ва агарчи то кунун ба хузури подшох,и одил нарасидаам, аммо овозаи у ба гушам расидааст) (6,315).
Мух,тавои ин нома ба як нуктаи чолиби равиши номанигории Бадеузамон ишорат мекунад: нависанда дар ofo3h номах,«)и худ вожагон ё тамсилотеро ба кор мегирад, ки х,амагй ба шахсияти мамдух,тааллуц доранд. Масалан, дар номаи боло «дарё» ва «шер» бо саховату равониву шур ва цудрату бузургй тимсоли х,амои амирест, ки дар фароварди нома нависанда кудрати уро мадх, мекунад.
Ч,ои дигар нависанда дар мадх,и амир Халаф ибни Ах,мади Саффорй- амири Сиистон, ки бахшишх,ои бисёре аз у дарёфт карда буд, тавсифро ба авч мерасонад ва менависад: «Худованд ин маликро бех,тарин подоше насиб гардонад, ки мавло ба бандаи худ медих,ад ва хидматгузор аз сох,иби хеш хох,ад гирифт. Агар бах,р тул бикашад ё худ вусъат ёбад ё кух, пора гардад х,ам, х,амвазни лутфу караме, ки Худованд ба у арзонй доштааст, нахох,ад шуд.» (6,319)
Ч,аза аллоду ^азалмалика мо даза махдуман ан хадамих,и ва мунъиман ала ниъамихде ва аъонаху ала хдшамихд. Фалав аннал-биз^ора ададуз^у ва-с-саз^аба ядуху ва-^-^ибола зах;абух;у, лацасарат аммо яхубуху. Фавалло^и мо ал-латмару билбасрати, ак;алу хатаран миналбадрати бих,азити-л-х;азрати. Инни ло арох,а та^милу ила-л-мунтадиъина илла тах,та аз-зайли фи
Чун^ил-лайли ва ло шайъун айсару минаддинори бих,ази^и-д-диёри, байнамо-л-маръу фи синатин мин навми^и литаъби явмщи ва rçyco poxy к;уту явмих,и, из ящраъу-л-бобу алай^и царъан хафиян. Ва ясъалу бих,и суалан х,афиян ва юъта алфан Халафиян.
(Худованд ин подшохро подоше бидих,ад, то бартар аз он бошад, ки хода барон зердастонаш медщад ва уро дар х,имматх,ои (волояш) ёрй намояд. Агар х,ама цатароти дарёх,о сарвати маъ-дуди у шаванд ва абрх,о дастх,ои у гарданд ва кух,х,о тиллох,ои у шаванд, дар бахшиш ба пои вай намерасанд. Ба Худо цасам, хурмо дар Басра камарзиштар аз симу зар дар даргох,и у нест. Май мулох,иза мекунам, ки оих,оро фацат дар ихтифо ва торикии шаб ба толибон ва ниёзмандон мерасонанд. Дар ин сарзамин, х,ед чизе камбах,отар аз динор нест ва дар он рангом, ки инсон аз хастагии рузонааш cap ба болин гузошта ва них,ояти мацсуд ва орзуяш хуроки рузонааш аст, дари (саройи) у ох,иста зада мешавад, ки масронаи уро талаб мекунанд ва он гох, х,азор динори халафй (яъне аз чониби Халаф) ба у медих,анд.) ( 8,163-164)
Аз ин чанд намуна низ равшан мешавад, ки дар номах,ои Бадеуззамони Х,амадонй мадх,у ситоиш дар авди х,унари нависандагй rçapop дорад. Аз ин лих,оз, арзиши х,унарй ва мавзуии ин навъ номах,ои Бадуззамон добили таъкид аст ва дар канори ин барон муаррифии шахсияти амирону шох,он маводи таърихиеро х,ам барои мо манзур месозад.
Панду андарз. Дигар аз víais iyoiii мух,ими номах,ои Бадеуззамони Х,амадонй панду андарз мах,суб мешавад. Нависанда зимни нигориши чуиии иомах,о кушидааст, ки бех,тарии сифот ва надидах,ои ахлоциву х,икамии башариро мавриди ситоиш ь;арор дих,ад. Ин помах,«) х,ам албатта ба унвони нафаре навншта шудаанд ва бо корбурди шахси мухотаб нависанда мехох,ад, ки домеаро ба суи арзишх,ои ахлоцй х,идоя i намояд. Аз чу мл а, дар номае, ки барои бародарзодаи худ навиштааст, чунин меоварад:
(Ин номаи ман (давоб ба) номаи ту аст, ки ба май расида. Номаат фарогир ба тазохури неъматх,ои худованд бар ту ва падару модарат аст. Май аз тарной номаат аз рузии ту ором ва rçapop ёфтам ва аз Худованд ña ко и умри туро хостор шудам. Шояд ин ки Худованд дидори туро насибам созад. Ва ту дар (номаат) мусибат ва дардх,оятро ба бародарат изх,ор кардй, ки аз
онх,<) устухонх,оям ба дард омаданд ва ба чигарам оташ афтод. Ба ин шакл инсон барномарезй ва чораандешй мекунад ва назову цадар (х,ама барномах,ои уро) вайрон намуда, нацш бар об мекунанд. Орзух,о шикаста мешаванд ва маргх,ову а^алх,о нешханд мезананд ва ин дар х,оле аст, ки ба ту аз ин х,одиса зиёне намерасад ва ту (аз марг) дар амон х,астй. Худованд туро ёрй кунад -вориси умри у (падарат) х,астй, девори мух,камй ва мояи иушти гиромии у мебошй. Аммо бародари ман, падарат ки Худованд уро муайяд гардонд - сабри чамил ба у ато намояд ва дар ивази ин ба ту умри дароз ва саломатй арзонй дорад. Ва ту фарзанди ман х,астй то вацте, ки мацсади аслии ту илмомуЗиву донишандузй бошад. Мадраса макону чойтх,ат, дафтар дусту рафик; ва х,амнишинат бошад. Пас агар дар ин корх,о кутох,и кунй, ман бародар ва амакат нестам ва дигаре амаки туст. Вассалом.) (8,107).
Аз цисмати поёнии нома асосан чанбах,ои ахлоциву андарзии он маълум мешавад, зеро нависанда бародарзодаи худро ба омузиши илму маърифат х,идоят намуда, ба Мадраса рафтану аз дафтару к,ала\[ рафики гиромии хеш дарёфтанро ба у талцин менамояд.
Дар номаи дигаре, ки Х,амадонй ба унвони падараш навиштааст, чунин омада:
Лишшайх лаззатун фил-атби ва-с-сабби ва табиъатун фил-анфи вал-асфи, фаизо аъузух,у ман ягзабу алай^и, фаана байна ядай^. Ва изо лам я^ид ман ясунух,у, фаано забунух,у вал валаду абдун лайсат лаз^у ^иматун ва-з-зафару бих,и х,азиматун, валволиду мавла аз^сана ам асоъа, фаляфъал ма шаъа.
(Дар сарзаниш ва мазаммати иадар лаззате х,ясг. Сахтгирй ва талаб дар сиришти уст. Агар х,олате баромад, ки бояд (муко-били касе) баромад, ки аз у хашмгин шудааст, ман дар баробари у х,астам. Ва агар касе ёфт нашавад, ки уро тарафгир бошад, ман пуштибони х,амешагии у мебошам. Фарзанд банда ва гуломест, ки арзпше иадорад. I алаба бар у (иадар) шикает аст. Ва падар чи бадй кунад ва чй хубй, у аз х,ама беш х,як, дорад ва сарвар аст. Пас, х,ар он чи кунад, раво бошад.) (6,298)
Арзиши ахлоции ин номаи Х,амадонй иеш аз х,ама дар он х,увайдо мегардад, ки нависанда малому манзалатро дар ташаккули ахло^и фарзанд му^аррар мекунад ва бешак ин назари
х,икматбори вай барои х,амаи ^омеах,о мух,им ва пурарзиш мах,суб меёбад.
Дар ифодаи мазомини ахлоцй Бадеуззамон зарбулмасалу мацол ва ашъору оётро бисёр ба маврид ва устодона ба кор мегирад. Дар миёни номах,ои у х,атто метавон ба номах,ое дучор омад, ки комилан аз зарбулмасалх,о иборатанд. Вобаста ба ин хусусияти номах,ои Бадеуззамон метавон х,адси наздик ба я к,и и зад, ки бархе аз акоиду андарзх,ои у минбаъд ба сурати маколх,о ва х,икматх,ои халцй даромадаанд. К,исмате аз номаеро барои намунаи ин i урух,и номах,ои Бадеуззамон зикр менамоем:
(Алмаръу ла юърафу бибурди^и, ка-с-сайфи ла юърафу бигимди^и. Ч,ур^у-л-^аври баиду-л-гаври. Алх,изк;у ла язиду ризца. Инна баъд-ал-кадари сафван ва баъд-ал-матари сахран. Ал^аббу ла ябраму илло билфатли, вал савру ла юрба илло лилцатли. Jla та^суди-з-зиъба ала-л-аляти юътах,о туъматан, ва ла та^саби-л-^абба юнсару ли-л-усфури ниъматан.)
(Инсонро ба либосаш натавон шинохт, х,амон тавр, ки шамшер бо галофи худ боз шинохта намешавад. Ч,арох,ати захми ситам, дарднок ва амик; аст. Мах,орат дар кор бар рузии одамй наяфзояд. Пас аз х,ар тирагй софй аст ва пас аз х,ар борандагй софии осмон аст. Аргамчин тапх,о бо печоиидаи ва тоб додан маркам мешавад ва говро низ парвариш мекунанд ба хотири куштан. Ба гурге, ки барояш дунбаро ба унвони туъма rçapop додаанд, х,асад мабар ва донаеро, ки барои гун^ишк них,ода шудааст, неъмат мапиндор. (6, 332)
Аз муидари^аи кулли чумлах,ои мав^уд дар матни ин нома равшан маълум мегардад, ки х,ар яке аз чумалоти он дар алох,идагй ба сурати андарзу vi я кол ба чилва омадаанд ва х,амои андарзномах,ои пах,лавиро аз нигох,и сурату шакл ба хотир меоваранд. Аз назари дигар, мух,тавои ин аидарзх,ои Бадеуззамон минбаъд дар адабиёти чй форсй ва чй арабй рои1; гардиданд. Аз Чумла, 1пабох,ати мух,1 авои андарзи аввалини нома «Инсонро ба либосаш натавон шинохт, х,амои тавр, ки шамшер бо галофи худ боз шинохта намешавад» бо ин байти маъруфи Саъдй ошкор аст: Тани одамй тариф аст, на б а цони одампят, На \амин лпбосп за боест нишони одампят. ( 7,32 7) Марсия. Дар баробари мадх,у ситоиш вата^ассуми масоили ахлоцй дар номах,ои Бадеуззамон мо ба мавзуоти марсия,
сугворнх,о ва таъзия дучор меоем, ки дар маноциби шахси фавтида иншо шудааид. Дар ин гуна номах,ои худ нависанда бо тасвирх,о ва мисолх,ои мухталиф аз рузгор марсия ва таъзияномах,ои таъсирбахш ба цалам овардааст. Аз чу мл а, дар сугномае, ки Бадеуззамон ба Абуомир навиштааст, иборати а^ибе ба кор бурдааст: «Шахси о к, и л агар бихох,ад, то гамнок нагардад, пас ба чониби рост назар биафканад, оё ба чуз рай чу азоб чизи дигаре мебинад? Пас ба чониби чаи бингарад, магар чуз ба х,асрат дармеёбад? Пас, дунё матои арзонест, ки арзандаи иноят ва эътибор нест. Х,ар ки аз он даст бикашад, ба дурустй, ки аз ран чу машаццати он рах,о ёфтааст.» (6,298).
Дар ин иборот тафаккур ва андешае пих,оп аст, ки хонандаро низ баробари шахси азодор хушдор медих,ад ва тасаллият мауяд. Ч,анбаи ахлоцй ва андарзии ин гуна номах,ои Бадеуззамон бисёр бориз ба назар мерасад. Метавон бо такя ба ин вижагй изх,ор дошт, ки номах,ои марсияомез ва таъзиядори нависанда х,ам барон бозтоби мазмунх,ои ахлоцй ба кор рафтаанд.
Дар номаи дигаре, ки Бадеуззамон дар тасаллияти дусташ навишта, чунин мехонем: «Ту дар мук; оби л и балову мусибат иойдорй, аммо дар сабру тах,аммул аз он иойдортар. Касе, ки вафот кард, дигар намеояд, аммо, зинда зинда аст ва бояд зинадагй кунад. Ба х,оли хеш беш аз иеш иноят фармо, зеро туи имруз аз дируза дигар аст» (8,92,94).
Дигар аз мавзуоти мух,им, ки дар номах,ои Бадеуззамон Чилваи равшан доранд, бах,си садо^ат ва дустдорй мах,суб меёбад. Аз мух,тавои номах,ои вай ошкор аст, ки вай ба дусюну иайвандонаш макотиби зиёде ба цалам овардааст, ки ки дар х,ар яки опх,о х,адди камоли дустдориву мух,аббат тавсиф шудааид. Намунае аз ин гуна номах,о рисолаи у ба уивони бародараш мебошад, ки дар он омада:
«Худованд бацои туву моро поянда дорад. Бародарон бошанд, яке дар Хуросон ва дигаре дар Х,ичоз, сарчамъ аз рун х,ак,и1уП ва иароканда аз руи мачоз. Ду нафар дар лафз дуянд, аммо дар маънй якто. Байни мову ту чуз сатре нест, ки гули он х,амагй чанд фосилаи кутох,е беш нест. В-агар чуз ту бо рафике дустй варзидаам, номи он тавфик, аст, то х,ар чи зудтар ба дидори х,а\[ бирасем ва х,ама саодатманд бошем. Худованд ёри умедворон аст. Худованд илох,о туро ба синни кух,ансолй бирасонад ва туро
чун бехдарин набот бируёнад. Худованд бехдар аз бародарат ёри туст ва у туро басанда аст. Пас танх,о ба Худованд такя бикун. Оё у барон бандааш басанда нест? Вассалом.» (8,106-107) Ин номаи пур аз мехру FaMxopiï бо вучуди кутох, буданаш шавцу i я is к, и инсониро нисбат ба бародару пайвандон ба чун1 меоварад, зеро нависанад мух,аббати беандозаи худро нисбат ба бародараш и !х,ор дошта, иштиёци баланди инсониро аз дидор ба иайвандони худ дар х,ангоми дудоафтодагй хеле чаззоб ва муассир ба ралами тасвир даровардааст. Х,амин гуна, мавзуи иштиёк; ба дидори дус1 ону пайвандон ба унвони яке аз магоуо гн дудогонаи номах,ои Бадеуззамон аст, ки баррасии муфассали он аз х,авсалаи ин макола беруи аст.
Шикоят аз замона ва мушкилоти идтимоии давр х,ам аз назари Бадеуззамон дур намондааст. Аз чу мл а, у дар номае аз худ бар вач^и шикоят аз замона чунин менависад: «Эй Абулфазл, ин замой замони ту нест ва ин дунё цароргох,и ту нест. Ин бозор бозори ралами ту нест. Чй ба даст китобх,о ва он чи дар опх,о навишта шудааст ва цаламх,о ва х,ар чи ки <шх,о ба зевари табъ кашидаанд.» (6,316)
Х,амчунин дар номаи дигараш аз вазъи идтимой ва икдисодии давр, cap задани низох,ои дохилй, талошх,о барои ба даст овардани х,окимият, рузгори пурмашаедати мардуми оддиро тасвир намудааст.
(Х,оло давроне расидааст, ки (одамои) аз мехдкш даргурез х,астанд, рузх,о мисоли шаб гаштаанд, руй пир шуда, киса ва cap холй (тих,й), гушт дар бозор баландарзнш гаштааст ва ягоиа орзу ин деги ус i мебошад.) (6,306)
Мавзуи дигаре, ки дар расоили Бадеъуззамон ба чашм мерасад ва он ба масъалаи цаблй х,ам царобати маъной дорад, х,адву исте^зо мебошад. Хачвиях,ои у ба х,адде хунармандона ба цалам омадаанд, ки ба таъбири му^акдеицони осораш ёд аз намунах,ои х,ачви Ч,арир ва Фараздац меоранд. Аз ^умла, дар х,адви ь;авме менигорад: «... даврашон вусъат намеёбад, магар ин ки дилх,ояшон ба танг ояд, оташи эшон забона намезанад, то ин ки нурашон аз байн наравад, молашон зиёд намегардад, магар ин ки шинохтах,ояшон нуцсон иазирад, сарашон баланд намегардад, магар ин ки ахлоцашон ру ба иастй орад, х,олашон ба бех,будй намегарояд, магар кирдорашон бад шавад» (8,67).
Дар ин тасвири Бадеуззамон ситоиши ин к;авм аз шиддати бухл тавассути киноёти ^олиб ифода ёфта. Ха^ву мутоиба аз нависанда такозо мекунад, ки тасвири бухли ин цавмро ба х,адди аъло расонад: «Х,атто чун ах,волаш бех, гардад, тарозуяшро вакил, дандонх,ояшро ба хурок х,арис, борхалтаашро рафики мунис, поран нони сиёх,ашро душ ва динору дирх,амашро х,амсух,баги хеш созад» (4,211).
Бештари х,адвиях,ои Бадеуззамон кутох, ва бо калимоти нурох,ан1 нигошта шудаанд. Х,амин кУ'гох,иву ох,анг нокии онх,о муассир садо дода, ба хонанда асари фаровоне мегузоранд. Аз Чумла, ба намунае аз ин гуна номах,о гава^дух, мекунем:
Йа шибру мо х,азалкибру ва йа фитру, мо х,аза-с-ситру ва йа к,ирду, мо х,азалбирду ва йа яъдуду, маталхуруду ва йа луцмага алха^али нах,ну бибобик, ва йа байзата ан-нагалати, ман ата бика ва йа даббату ва йа хуббату, ва йа ман фавцал-каббати, ва йа ман цурбахул мазаббату ва йа ман хулцухул-масаббату ва йа думмалу ма авдаак ва йа цуммалу лана х,адису маака. Фаин раайта азанта вассалому.
(Эй як ва^аб! Ин такаббур аз чист? Эй нимвадаб, ин пинх,он-корй чист? Эй маймун, ин дашномх,о чист? Эй Яъ^уч, хуруди ту (аз ин х,олат) чй вяк,г аст? Эй хубоби рун об (ва эй хабиси паст), арзиши ту чй ь;адар аст? Эй шотнр (нонвой), ки маро мебинй? Эй луцмаи шармсорй, бар дари хонаат омадаем. Эй тухми кирмча, касе туро овард? Эй пар (беарзиш), эй дона (бемивдор) ва эй касе, ки бар болои партагох, Оушкок,) иишаста. Эй он, ки атрофашро магасх,о фаро гирифтааст. Зй он ки носазогуй дузви хулцаш гардидааст. Эй рихинаки чиркни, чй цадр дарднокй ва эй шабуш, моро бо ту сухане аст, пас агар салох, дндй, и^оза хох,й дод) (6, 306).
Х,амнн тавр, мавзуотн номах,он Бадеуззамонп Х,амадонй мухталпф ва фарогири мух,имтарин масоили и чтимо и и замони худ буда, аз диди хунарй бо насри мусаддаъ ва корбурди фаровони санъатх,ои лафзй ва арзишх,ои дигари адабй ба цалам омаданд. Чунин шеваи нигориши х,унармандона ва истифодааи фаровони санъатх,ое чун истиора, киноя, талмех,, истеъмоли сач ьх,ои мутаволй ва амсоли ин асари нигоштах,ои навнсандаро боло бардоштааст. Гох,о дар расоили мадх,й ва васфнп худ муболигаро ба х,адди олй расонидааст, ки албатта ин як махсусияти хунарии осори мадх,й мебошад. Ба ин хотир аст, ки
гох,о ин равиши корбурди саноеи лафзй боиси маснуияти сабки таълифи номах,ои Х,амадонй гардидааст, ки ба ин нукта бархе аз \[ух,як,к,икопи осори вай низ ишороте кардааст.
Вадх,и дигари нуфузи арзишх,ои хунарй дар расоили Бадеуззамон корбурди цитъах,ои назмй мах,суб мешавад.
узбек Исматулло Абдулоев м^ътацид аст, ки Бадеуззамон х,атто расоиле дорад, ки ба пуррагй ба назм навишта шудаанд (1,145). Аз назари дигар, истифодаи ашъори шуарои дигар низ аз вижагих,ои сабки номах,ои нависанда ба шумор меоянд.
Дар мадмуъ, рисолах,ои Бадеуззамони Х,амадонй чй аз лих,ози м^хдаво ва чй аз назари сабки нигориш аз махсусиятх,ое бархурдоранд, ки ба хунари олии нависандагии у ишорат намуда, чех, рай вайро х,амчун муаллими а\лок„ муфассири мушкилоти и1; i и мо ии рузгор, вассофи мух,имтарин иадидах,ои шоистаи ахлоциву инсонй рунамой мекунанд. Бо гава^чух, ба чанд намуна аз номах,ои вай доираи фарохи мавз^от ва шевах,ои корбурди арзишх,ои хунарии наср равшан мегардад ва боварии комил дорем, ки таздици густардаи ин расоил сах,ифах,ои тозаеро дар сайри номанигории арабй ва форсй рушан хох,ад намуд.
ПАЙНАВИШТ
1. Абдуллаев И. Поэзия на арабском языке в Средней Азии и Хорасане Х-начала XI вв. - Ташкент: Фан, 1984
2. Ёк;ут ал- Х,амавй. М^ъдаму-л-удабо, д. 1-2. -ал-К,ох,ира: Дору-л-фикр, 1400/1980
3. Ибни Халликон. Вафаёту-л-аъйон ва анбоу абно аз-замон, д. 2.-Байрут: Дор содир (бидуни соли нашр)
4. Мустафо аш-Шакъа. Бадеъуззамон Х,амадонй. -ал-К,ох,ира: Дор ал-мисрия ал-лубнония, 2003
5. Саолибии Нишопурй. Симору-л-к;улуб фи-л-музофи ва-л-мансуб, - К,ох,ира: Дору-л-маориф, 1980
6. Саолибй. Ятимату-д-дахр фй мах.осин ах,ли-л-аср. д. 2-4.-Байрут: Дор ал-кутуб ал-илмия. 1420/2000
7. Саъдии Шерозй. Мунтахаби куллиёт. Тазуши И. Ализода ва А. Дех,отй.- Сталинобод: Нашриёти давлатии Тодикистон, 1956
8. Х,амадонй, Бадеъуззамони Расоил . (бидуни дои нашр); табъи аввал, 1298
— 64 - НОМАИ ДОНИШГОХ
9. Х,усрй. Зах,р ал-одоб ва самар ал-албоб. Ч,илди 1,- Байрут: Дорул^айл, 1419/1999
Кратко о тематике и стиле писем Бадеуззамана Хамадани
Д. Рашидова
Ключевые слова: персидско-таджикская арабоязычная литература, Бадуеззамон Хамадони, стиль писем Бадеуззамона Хамадони, художественные средства изображения
Статья посвящена анализу тематики, содержания и стиля изложения эпистолярного наследия Бадеуззамана Хамадани. Предпринята попытка тематической классификации и анализ содержания писем известного арабского литератора. Одновременно автор уделяет особое внимание использованию художественных изобразительных средств, стихотворных отрывков, рифмованной прозы в эпистолярном наследии Бадеуззамона Хамадони.
Briefly on Baduezzaman Khamadani's Letters Thematics and style
D.Rashidova
Key words: Persian-Tajik Arabic literature, Baduezzamon Khamadoni, Baduezzamon Khamadoni s style of letters, belles-lettres means of depiction
The article dwells on the analysis of Khamadoni s epistolary heritage, its thematics, contents and style. An endeavour of thematic classification and analysis of the contents of the well-known Arabian author's letters is undertaken. Concurrently D.Rashidova pays special attention to the usage of artistic means of depiction, versified fragments, rhymed prose in Khamadani s creation.
