CC BY
92
Р. Амин цонова УРФЙ ВА БЕДИЛ
Вожатой калидй: Ада биёти форсиза бони Диндустон, Урфй, Бедил, сабки ушдй, истщбол Урфии Шерозй аз цабили шоирони naisiyio тозатарз аст, ки дурахши х,унараш боиси х,айраг ва мух,аббат, парастишу пай-равии шуарои х,амзамон ва ояндагон гардидааст ва т^ли iyipnx,o мардуми сухансанд ашъори уро дар OFynni ихлос чун i андииа нигахдорй менамоянд.
Аз ашъори Урфии Шерозй бархурдор буда ва аз Урфй бар-дошту пайравй доштани сухаивароие мисли Толиби Омулй, Солики К.азвиий, Файёзи Лох,ии1ц1, Соиби Табрезй, I чшиби Дех,-лавиву Мух,аммад Изболи Лох,урй далели бетардиди ав^у камоли дастиораси х,унари Урфист ва мухтареи тарзи тоза будаии уро исбот мекунад. Шоири сох,ибноми сабки х,иидй Бедили Дехдавй низ ихлосу эхдироми зиёд бар ашъори Урфй дошта, аз у истикбол кардааст ва то аидозае зери таъсири Урфй низ rçapop доштааст, ки зимни ин мацола мо цадри имкон бо далелх,ои дак;ик; ни нуктаро ба исбот хох,ем расонид.
Мирзо Абдулкодири Бедил, ки сабки х,индиро ба х,адди эъдоз расонидааст, яке аз пайравони шеваи Урфй ва тарбиятёфтаи мактаби адабии у мебошад. Чи дар цофияву радиф, чи дар мазмуну мухдаво, чи дар вази, чи дар таркибу вожах,о ва истилох,оГи калидй пайравии Бедил аз Урфй ба мушох,ида мера-сад. Бедил ба ашъори Урфй бо дивдат назар андохта ва аз хони густурда ва наими рангоранги он бах,рах,о бардоштааст, х,атто ба андозае, ки вожах,ои хоси Бедил чун «оина», «иарвоз», «водй», «х,ай ра г» баргирифта аз ашъори Урфист. Тафовут он аст, ки Урфй
аз им вожах,о камтар кор бурда ва камтар мазмун офаридааст, аммо Бедил аз ин вожах,о ба фаровонй кор бурда ва дар коргох,и хаёл аз оих,о мазмунх,ои рангоранг офаридааст. Ашъори Урфй, ки дорон мазомин ва мафох,ими бисёр олй ва дархури андеша аст ва аз мадх,, ирфону хираду дониш ва никоти панду андарз, мавзуоти ошиконаву тавсифи зебой дар девони у фаровон ба назар мерасад, боне шуда, то ки Бедили Дех,лавй мазмун, вазн, ко-фия ва радиф, таъбиру таркиботи шоиронаи оиро мавриди гацли-ду пайравй rçapop дих,ад. Аммо Бедил дар х,с'( ч<ш осори худ аз Урфй ва аз бахрагирию бардошти худ ёд иамекунад.
Бояд гуфт, ки иртиботи газалиёти Урфй ва Бедил пеш аз х,ама дар мав5уь мушох,ида мешавад. Бардошту пайравии Бедил аз Урфиро дар заминах,ои зерни мавриди барраей rçapop медих,ем:
1. Афкори фалсафию ирфоий.
2. Иищй - тасаввуфй.
3. Панду андарз.
4. Инъикоси вазъи замон.
Дар навъи аввали офаридах,ои худ ва махсусан дар газалх,о х,ам Урфй ва х,ам Бедил дар мавзуи маорифу хакоици ирфоий шеър гуфтаанд. Бояд гуфт, ки дар ин замина дар байни андешаву орои ирфонй ва никоту назари тасаввуфии х,ар ду шоир шабох,ату мувофшупх,«) бештар ба мушох,ида мерасад. Дар ин маврид мо ба мукоисаи абёти х,аммазмуи аз ашъори х,ар ду сухаивар мепардозем.
Дар ашъори Бедил бештар х,амвазнй ва х,амох,ангй ба газалиёти Урфй дар кофия ва радиф, вазн ва мазмун ба назар мерасад. Пайравии Бедил ба газалиёти Урфй бо чунин хусусиятх,о ба мушох,ида меояд:
1. Х,амвазнй.
2. nia6ox,ai ва якрангии кофияву радиф.
3. Мазмуну маонии х,амсон.
4. Таркиботу таъбироти мушобех,и х,ам.
5. Вожах,ои калидии хос.
Mycotica ва мушох,идаи мо низ дар х,амин асос сурат хох,ад гирифт. Бедили Дсх,ля1!й ашъори худро музайян аз гавх,арх,ое кар-дааст, ки дар цаьри рудбори соф ба назар мерасад, аммо даст-норас аст. Калимоти худсохт ва хоси худй дар таърихи адабиёт беш аз х,ама дар ашъори у фаровон аст. Дар офариииши таркибу таъбироти хоса х,еч як аз шуаро аз цадим то ба имруз ба пояи
хунари у нарасидааст. Аммо боз х,ам Бедил ба осмони хунар бо иардбоие расидааст, ки Хоконй, Урфй ва дигар саромадони сабки х,индй сохта будаид.
[JJa6ox,ai ва якраигие, ки зимии к,ироати газалиёти Бедил ва Урфй ба чашм расид, беш аз х,ама дар цофияву радиф буда, зимии он вахдати вазну мазмун низ ба вук,у ь пайвастааст: Урфй:
Надодй изни манзил сохтан гар лутфи шох, он цо, Маро кай х,адди он будй, ки созам цойгоц он цо (4,247).
Бедил:
Ба авци кибриё, к-аз пащуи ацз аст рол; он цо,
Сари Mfe гарин цо хам шавй, бишкан кулох, он цо (1, 5).
Дар ин байтх,о ба чуз х,амвазнй ва монандии кофияву радиф мазмуни муштарак низ ба мушох,ида меояд. Зеро х,ар ду байт мазмуни ирфоий доранд. Байти Урфии Шерозй чунин маъно дорад: Шоир гуфтааст, ки агар лутфи inox, намебуд, х,аргиз манзил дар "он 40", яъне кибриё надоштам. Дар алфозу шеваи гуфтори Урфй Шох, - киноя аз Худованд, "он 40" - ишора ба осмон (шояд Г>их,ипп ) бошад. Мазмуни байти Бедил, низ, ки дар истикболу бах,ра аз Урфй суруда шудааст, мазмуну ох,анги ирфонй дорад. Бедил зимии ин байт мефармояд, ки "ба ав^и кибриё", яъне ба бих,ишт, осмон, дарюх,и инояти Илох,й фа^ат 60 aip метавон му-шарраф шуд ва рох, ёфт. Ягонагии мазмуну акоид ва рух,иайван-дии газали Бедил ва Урфй дар абёти зерни низ пайдост: Урфй:
Куцо 6ofh Ирамро лутфи ин манзар шавад х,осил, Кимеруядзи файзи лутфи шах, гулкой чох; он цо (4,248).
Бедил:
Ба Канъони х,авас гарде надорадЮсуфи матлаб, Магар дар худ фурf рафтан кун ад эцоди чох; он цо (1, 5).
Ба андешаи мо дар х,ар ду байт x,a\i мазмун якест, бо андаке тафовути назар, мазмуни х,ар ду байт ва бах,си ду шоири шах,ири сабки х,ипдй ин аст, ки бо лутфи Худованд корх,ос, х,одисах,ое ба амал мояд, ки берун аз цабули ак,ли мост. Урфй зимии байти худ мегуяд, ки бога Ирамро х,аргиз манзараи "он '(о" яъне кибриё хос нест, ки дар он 40 гулкой чох, меруянд. "Гулх,ои чох," киноя аз ситорах,ост, зеро чун шаб дарояд дар оби чох, акси ситорах,о уфтад, ки чун гулх,ои руста ва шукуфта дар чаман чилва намояд.
1;азали дигаре, ки Бедил дар иайравии Урфй мег^яд, бо ин газали Урфй мувофицати вазн ва кофияву радиф дорад:
Урфй:
Х,аргиз ороиши суратнабувадпешаимо, Сила аз гамзаи Ширин талабад тешаи мо (4, 256).
I азале, ки матлаашро овардем, мазмуни панду ахлоцй дорад. Шоир мегуяд, ки х,аргиз ба ороиши сурат набояд машкул бошй, балки бо хупар ороста бош. Мазмуни дигари байт аз х,олу х,авои рузгори шоир х,адс мезанад, яъне дарду ранди шоирро rçucca мекунад. Бедил:
Нахли шамъем, кидаршуъла бувадрешай мо, Офиятсрз бувад сояи аидешаимо (1, 33).
Дар байти Бедил низ мазмун шпора бар х,оли у мекунад, ки чун шамъ х,амеша дар сухтан аст. Ончунон аидешаи шоиронаашро меситояд, ки сояи он ба гармй офиятсуз аст. Дар абёти зер бошад, якрангии мазмуну мух,1авои онх,о рушан исбот мешавад:
Урфй:
Ишц меомаду шероии ца^ои мегуфтаид,
К-ин самумест, ки оташ зада дар бешаимо (4,256).
Бедил:
Водииишц самуми дили гарме дорад, Таби шер аст агар гардкуиад бешаи мо (1, 33).
Дар х,ар ду байт х,ам вожах,ои "нищ", "самум", "беша", "мо", "шер" истифода шудааст, ки якрангии байтх,оро ба бор овардааст. Инчунин мазмун, вазн ва радиф дар х,ар ду байт иртиботи цавй ба х,ам доранд, ки ом^зандаШ ва иазироии Бедилро аз ашъори Урфй ошкор мекунад. Чунин газалх,о дар осори Бедил ба фарово-нист, ки дар иайравии Урфй х,ас ганд ва мо бо овардани намунае чанд цазоватро ба хонанда х,авола хох,ем кард:
Урфй:
Гав^ару зарраву хуршед магар иатвои тофт, Ба кй дар пардаи %айрат шавад аидешаи мо (4, 256).
Бедил:
Шури заицири цуиуи аз иафаси мо иайдост, Нащати зулфи кй иечид дар аидешаи мо (1, 32).
Урфй:
Коргохр ацлудии вайрои шуд аз таъмири мо, Хору гул дар оташ аст аз хомии тахмири мо (4,257).
Бедил:
Ранги nifxñ нестдар табъи адабтахмири мо, Х,аща месозад садоро нисбатизанцнримо (1, 49).
Урфй:
Аз нав навишту дод дили орамидаро, Рамномах,оишуставу садрах,даридаро (4,258).
Бедил:
Гул баррухат кушуднщоби кашидаро, Оина обдодзи р$и тудидаро (1,119).
Урфй:
Дар боги табиат нафишурдемцадамро, Чидему гузаштем гули шодиву гамро (4,263).
Бедил:
Гаряк нафас оина кунй нацши цадамро, Дар Xок нишонй цаваси согари цамро (1,120).
Чуиоики маълум шуд, бештариии газали Урфиро Бедил истикбол кардааст ва дар хунар ва саноеи суханварй таъсиргарой аз ии шоири хучастафикр доштааст. Дар абёте, ки дар мавриди таваччух, ва тавацкуфи ралами мо к, a pop дошт, се шарти иайравй аз Урфй, ки Бедил карда, ба исбот расид: а) х,амвазнй; б) х,ам-мазмуий; в) кофияву радифи мушобех,.
Акиуи мегузарем ба таркибу таъбироти шоироиа, ки муштамили ашъори Урфиву Бедил будааид. Тар^ех,и ашъори Урфй ва Бедил аз шуарои дигар дар он будааст, ки х,ар ду низ таркибу таъбироти наву хуби шоиронаро зиёд ба кор бурдаанд, ки то оих,о с о б и к; а надоштаву баъд аз онон мавриди тацлиду иайравии шоирону х,асаиоти тазкиранависон к, a pop доштааст.
Ба далели омузишу хулус ва иарастиши хох,у нохох, огох,у нохудогох, таъбиру таркибот ва вожаву калимоти калидй ва румузи хоса аз афкори шоире ба дафтари шоири дигар куч мебаидад. Пайравй аз шоире шоири дигареро месозад ва шояд дар 0F03 х,амаи шуаро пайравию гацлид мекунаид то бозёфти х,унари шеваи беназири худй. Ин аст, ки вожах,ои "сарву бостон", "гулу булбул", "оипщу маынуц", "иаргис"ва амсоли ин дар ада-биёти мо сайри таърихй доранд ва сарчашмаи х,азорон таркибу таъбир ва мазомииу мах,офили шоироиа х,асганд. Дар ашъори Бедил низ таркиботи куч и да аз ашъори шуарои салаф падидор аст, аз чумла бардошти Бедил аз Урфй бештар аз шоирони дигар
аст, яъне Бедил бештар ашъори Урфиро омузишу парастиш кардааст. Сохтаии калимах,ои дутаркибаву сетаркиба дар ашъори Урфй ва Бедил ба таври фаровон ба назар меояд, ки сохтаи худашон аст ва як хусусияти иртиботи ашъору афкори онх,о бар шумор меравад. Бедили Дехдавиро бо далоиле, ки аз калимаи "оииа" ба фаровоий истифода бурдааст аз ии калима мазмунх,ои иаву олй, таъбиру таркиботи зиёди шоироиаву эъдоз офаридааст, адабиётшииоси донишманди эронй Шафеии Кадкаий, "шоири оинах,о" уивои додааст. Аммо вожаи "оииа" чун рамз то Бедил х,ам собица дошта, дар осори Урфй чун рамз истифода шудааст, шояд Бедил ин вожаи зеборо аз Урфй бардошт карда бошад:
Урфй:
Биё, эй зо^иди зулматсиришт, ин цо мусаффо шав, Ки ёбад цав^ари оииа дилцои сиёх, он цо (4,249).
Бедил:
Х,азар кун аз царини бад, ки дар ибратгащ имкон, Ба цурми зиштии як ру^азор оииа расво шуд! (2,164).
Бедил бар ивази оииа дидори х,азорон мазмуну мафх,ум, таркибу таъбир рамзу розро кушодааст, аммо ин нуктаро бояд гуфт, ки ин тимсол то у с о б и к; а дар ашъори Урфй, Шавкату Соиб ва дигарон доштааст ва дар эдоднёти у ба камоли эъдоз расидааст. Мо бо овардани намунах,ои кам иктифо мекунем:
Шавкат:
FaMHecr, ки аз дидаи цайратзада рафтй, Гох,о вараци оина тасвир надорад (5, 62).
Сайидо:
Оинаро цамоли ту со^ибназар кунад, Аксирухи ту бехабаронро хабар кунад (3,274).
Аммо дар х,ар сурат вожаи "оина" аз оинаи андешаи Урфй ба шоирони баъд аз у интицол ёфтааст ба он далели бетардиду радноиазир, ки х,амаи шоирони сабки х,индй пайравон ва тарбиятгирифтагони тарзи Урфй будаанд, ки ба ин сарчашмах,ои м^пламад муъта^иданд ва зимни ин навинпах,о мо борх,о аз ашъори шоир памупах,«) овардем. Вожаи "оина" сайри таърихй дар девони шуарои цадим ва муосир дорад ва мазмуну таъбирх,о ба ин вожаи зебо х,амвора рун кор меоянд, аммо боз х,ам унвони "шоири оинах,о" сазовори Бедил аст, ки ин вожаро садх,о маротиба такрор мекунад ва х,ама дар тозагй ва нотакрорй.
Вожаи дигаре, ки дар ашъори Бедил хеле фаровон корбаст гардидааст ва боиси таркибу рамзх,ои зиёд мебошад, калимаи "водй" аст. Калимаи "водй" чуй рамзу рози ах,ли тасаввуф дар адабиёти форсй чойгох,и махсус дорад, ба хусус дар ашъори шоирони намояндаи сабки х,иидй ба фаровоий корбаст шудааст. Урфии Шерозй низ аз ин вожа мустафид буда, аз он ибораву таркибх,ои зебое офарида ва дар он афкори ирфонии худро гундоиш додааст:
Ту Афлотун, валеандешаро чин дар цабин мафкан,
Дар он водй, ки чуз цайрат надонад %алли мушкил^о (4,237).
Бедил ба ин мазмун чунин байт дорад:
Замингирам ба афсунидили бемуддао Бедил,
Дар он водй, ки манзил низ меафтад ба poj, он цо (1, 5).
Дар х,ар ду байт х,ам вожаи "водй" ба маънои замин омадааст. Дар байти Урфй мазмун чунин аст, ки х,арчанд дар донишу хирад х,амсан1 и Афлотунй Fypypy тафохур макун, ки он х,ама дониш назди асрори азал о^из аст. Дар "он водй" х,ама х,айрагзодаи асрори илох,иянд, ки х,алли мушкилх,оро дуз х,айронй чорае намедонанд. Дар байти Бедил фано, нобудй шпора шудааст, яъне манзилх,о низ рох, гирифтаанд суй нобудй. Чунончй, байти зернин Бедил низ бар тацвияти ин фикр аст:
Дар ин водй чй сон ором бошад корвощоро, Ки цамдушист бо реги равон санги нишощоро (1,93).
Х,амин тавр, баррасии матолиби мазкур моро ба нати^ах,ои зерни рах,намун месозад, ки Урфии Шерозй дар навгуй ва офаридани мазмуну маонии дацику мармуз муваффац ва дастболо буд, ки ба х,с'( як аз х,амзамонаш чунин шух,ра i у барумандии хунарй даст надодааст.
Урфии Шерозиро чун мухтареи тарзи тоза эътироф намудаанд ва я к,и и аст, ки х,ар як тарзу тарифа ва рох,и нав иайравони худро хдгмап хох,ад пайдо кард, чи '(ой сабки му"ь^изаасрори х,индй ва шеъре ба шеваи Урфй.
Урфй дар чунон рифъати беназири х,унарие царор дошт, ки зех,ну андешаи х,амаро мугава^^е^и хеш менамуд ва ин омил то он '(ос буда, ки х,ар шоире дар cap орзуи расидан то он ав^ро меиарварид. Салосату балоьа! ва асолати х,унарии шоир хох,у нохох, таъсиргузори дилу эх,сос ва ацлу хирад буд, ки гох,о FaiipiHixTiiëp х,ам шоирони тавонманде чун Мирзо Абдулкодири
— 42 -( НОМАИ донишгох )
Бедил аз Урфй тацлид мекарданду ба шеваи f месуруданд, бе он ки худ OI ох, бошанд, ки ин шеваю мазмун аз Урфист, на аз онх,о.
Х,ар ж вожаи ашъори Урфй cap кашида аз туфонх,ои дарду шику шуру эх,сос аст ва чунин шеъре, ки аз чопу дили дардманд бармеояд, х,атман ба чон садрнишин мешавад. Ашъори Урфй шеърест, ки шику эх,сосу дунунро ба хираду дониши х,акимонаву орифона иайванд медих,ад, ин аст ки табакоти сатх,и гуногуни хонандагон ба андозаи '(ах.опбипй ва завци худ аз он бархурдорй меёбанд.
ПАЙНАВИШТ
1. Бедил, Мирзо Абдулцодир. Осор. - Душанбе: Адиб, 1990
2. Бедил, Мирзо Абдулцодир. Осор. - Ч..З. - Душанбе: Адиб, 1992
3. Сайидои Насафй, Миробид. Асарх,ои мунтахаб / Ба чоп тайёркунанда Шанбезода Ч,амшед. - Душанбе: Ирфон, 1977
4. Урфии Шерозй. Куллиёт, дар се мудаллад / Ба кушиш ва тасх,ех,и Мух,аммад Валиюлх,ак;и Ансорй (муштамил бар к;асидах,о, таркиббандх,о, тардеъбандх,о, к;итъаот, бар асоси нусхах,ои Абулк;осими Сиродои Исфах,онй ва Мух,аммадсодик;и Нозими Табрезй). - Тех,рон, 1378. - ^илди аввал
5. Шавкати Бухорой. Нури аср. - Душанбе: Ирфон, 1986
Урфй и Бедил ь
Р. Аминджанова
Ключевые слова: персоязычная литература Индии, Урфй, Бедиль, индийский стиль, истикбал
Урфй Ширази считается одной из ярких звезд литературы своего времени, который стоял у истоков индийского стиля. Сам Урфй Ширази неоднократно упоминает о создании новых смыслов, о своем особом стиле, высоком мастерстве и об известности своего творчества.
Автор статьи рассматривает влияние манеры изложения Урфй Ширази на творчество последующих поэтов, на примере Бедиля Дихлави. В подтверждение поэтических ответов Бедиля Урфй приведены многочисленные примеры, которые доказывают какое влияние оказали мир размышлений, утонченных мыслей и стиль
изложения Урфй на природу Бедиля Дихлави, и как он отразил их в своем творчестве. Особенности поэтического мастерства Урфй можно встретить в более усложненной и завуалированной фюрме в творчестве Бедиля. Связь Урфй с Бедилем особенно чувствуется в духе газелей, создании новых идей и смыслов.
Таким образом, у этих двух выдающихся представителей индийского стиля очень много общихраздумий и мыслей, свидетельством которых является общность стиля и вкуса.
Урфй Ширази оказал большое влияние на развитие формы и содержания газели своей и последующих эпох. Об этом ясно свидетельствует творчество Бедиля.
Urfi and Beclil R.Aminjonova
Key words: Persian language, literature of India, Urfi Shirazi, Bedil Dikhlavi, Indian style, istiqbal
Urfi Shirazi is considered to be one of the bright stars of the literature of his time being an inceptor of its Indian style. Urfi Shirazi himself midtiple times mentions about a creation of new senses, his own peculiar style, high mastership and his creation being well-known.
The author ofthe article dwells on Urfi Shirazi's manner of presentation exercising influence upon the creation ofthe poets who came next to Shirazi; Bedil Dekhlctvi being an example. In order to confirm Bedil's poetical answers to Urfi numerous examples are adduced; the latters prove the influence of reflections, exquisite thoughts and the style of conveyance by Urfi over Bedi s nature; the author shows in what way Bedil presented all this in his own literary productions. The specifities of Urfi s poetical skills can be obsen'ed in Bedil's works in a more complicated and veiled form. The associations between Urfi and Bedil are especially perceptible in the spirit ofgazels, creation of new senses and ideas.
Tims we see that these two outstanding representatives of Indian style ha\'e much in common as to their ideas and contemplations, this is testified by their style and taste having no few coinciding features.
Urfi Shirazi made a great sway over the development of form and content ofgazel evolved in the epochs which followed his time. Bedil's creation is a testimony to it.
