Научная статья на тему 'БРАСС УСУЛИДА СУЗУВЧИЛАРНИНГ ОЁҚ КУЧИНИ ОШИРИШГА ТАВСИЯ ЭТИЛГАН ЭКСПЕРИМЕНТ МАШҚЛАРНИНГ САМАРАДОРЛИГИНИ ТАДҚИҚ ЭТИШ'

БРАСС УСУЛИДА СУЗУВЧИЛАРНИНГ ОЁҚ КУЧИНИ ОШИРИШГА ТАВСИЯ ЭТИЛГАН ЭКСПЕРИМЕНТ МАШҚЛАРНИНГ САМАРАДОРЛИГИНИ ТАДҚИҚ ЭТИШ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
94
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БРАСС УСУЛИДА СУЗУВЧИЛАРНИНГ ОЁҚ КУЧИНИ ОШИРИШГА ТАВСИЯ ЭТИЛГАН ЭКСПЕРИМЕНТ МАШҚЛАРНИНГ САМАРАДОРЛИГИНИ ТАДҚИҚ ЭТИШ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

УУК (УДК, UDC): 797.212.2

Педагогика фанлари номзоди, доцент

Б.Б. МУСАЕВ1

Укитувчи

Б.А. ИШИМОВ1

'Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети Чирчик шадар, Узбекистон

Информация для связи с автором:

b.b.musayev@gmail.com

брасс усулида сузувчиларнинг оё; кучини

оширишга тавсия этилган эксперимент

машкларнинг самарадорлигини тад;и; этиш

Аннотация

Annotation

В данной статье рассматривается вопрос совершенствования методики развития силовой подготовленности ног юношей пловцов брассистов в программе тренировок.

Ключевые слова контрольные тесты, способ брасс, экспериментальная группа, контрольная группа, педагогический анализ.

Ушбу маколада усмир ёшидаги сузувчиларнинг брасс усулидаги машгулот дастурига оёк кучи тайёргарлигини ривожлантириш услубиятини такомиллаштириш масаласи ёри-тилган.

Калит сузлар: назорат тестлари, брасс усули, тажриба гурщи, назорат гурщи, пе-дагогик кузатув.

In this article, the methodology for the development of strength readiness among young men specializing in swimming training has been improved and introduced.

Key words: Control tests, way breaststroke, experimental group, control group, pedagogical observation.

Долбзарблиги. Республикада охирги йилларда жисмоний тарбия ва спортни оммалаштириш, ахоли уртасида соглом турмуш тарзини таргиб килиш, имконияти чекланган шахсларнинг жисмоний реабилитациям учун зарур шарт-шароитлар яратиш хамда мамлакатнинг халкаро спорт майдонларида муносиб иштирок этишини таъминлаш борасида изчил чора-тадбирлар амалга оширилмокда.

Шу билан бирга, жисмоний тарбия ва спорт сохасида ахоли соглигини мустахкамлашга кумакла-шадиган аник дастурларни амалиётга жорий этиш, ёшларни спортга кенг жалб килиш ва улар орасидан иктидорли спортчиларни саралаб олиш, спорт тур-лари буйича юкори натижаларни таъминлайдиган махоратли спортчилар билан миллий терма жамоа-ларни шакллантириш ва мураббийлар учун кушимча шарт-шароитлар яратиш зарурати бугунги кундаги долзарб масалалар эканлигига соха мутахассисларига маълумдир.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 24 январдаги "Узбекистон Республикасида жисмоний тарбия ва спортни янада такомиллаштириш ва оммалаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПФ-5924-сонли Фармони юкорида айтилган гаплар-нинг тасдиги ва амалга ошириш механизмининг норматив хужжати булиб хизмат килади.

Фармон билан мамлакатда юксак маданиятга эга булган хар томонлама етук хамда жисмонан соглом инсонни шакллантириш максадида, ахоли-нинг жисмоний тарбия ва спорт сохасида малака ва билимларини орттиришга каратилган устувор йуналишларни белгилаш, иктидорли спортчиларни танлаб олиш (селекция) жараёнига инновацион ша-

кллар ва усулларни жорий этиш максадида, Узбекистон Республикасида жисмоний тарбия ва спортни 2025 йилгача ривожлантириш концепцияси 1-илова-га мувофик белгилаб берилди.

Узбекистон Республикаси Жисмоний тарбия ва спорт вазирлиги тизимидаги спорт мактаблари укувчи-спортчилари уртасида «Болалар спорт уйин-лари»ни утказиш оркали иктидорли спортчиларни аниклаш ва ёшлар терма жамоаларига захира яра-тиш хамда олий таълим муассасалари талабалари уртасида «Талабалар спорт уйинлари»ни ташкил этиш натижасида талабаларни спорт билан мунтазам шугулланишга жалб этиш; спорт турлари буйича терма жамоалар спортчилари учун илмий-комплекс лабораториялар ташкил этиш, тайёргарлик жараёнига илгор инновацион технологияларни жорий этиш хамда спорт сохасида самарали тиббий ва фармако-логик таъминотни йулга куйиш каби масалаларнинг ечими курсатиб утилган [1].

Бугунги кунда "Сузиш" спорт тури буйича уки-тувчи-мураббий ва мутахассислар спорт машгулот-ларини янада самаралирок утказишга имкон берувчи, шу оркали спортнинг юкори натижаларига эришиш йулларини оптималлиштириш тугрисида илмий изланишлар олиб борилмокда. Илмий адабиётлар тахлили, сузувчи спортчиларнинг техник тайёр-ларлигини ошириш жараёнида махсус жихозларни куллаш кайд этилган ва кенг ёритилган. Шу билан бирга, сузувчи спортчиларнинг куч тайёргарлигини тарбиялашда инструментал тажрибалар ва методика-ларга етарлича эътибор берилмаган деб хулоса килиш имконини беради.

Юкорида айтиб утилганлардан келиб чикиб,

о

CN

о сч

го та ■с о о.

№7-2020 e-mail: fan_sportga@uzdjtsu.uz 21

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

о о

го га ■с о о.

брасс усулида сузувчиларнинг оёк кучи тайёргарли-гини оширишга йуналтирилган укув - машгулотлар жараёнини такомиллаштириш зарурияти ва ушбу сифатни ривожлантиришга йуналтирилган машклар мажмуасининг етарли эмаслиги карама-каршилигини кайд этиш керак [1,2,3].

Ёш сузувчиларнинг куч тайёргарлиги сузишнинг асосий омилларидан бири хисобланади. Сузишда куч имкониятларини намоён булиши купинча харакатга келтирувчи кучни хосил булиш механизми билан аникланади. Махсус куч тайёргарлигига йуналтирилган хар хил машгулот воситалари сезиларли даражада асосий малаканинг харакатлар тизимига таъсир курсатади. Кучнинг намоён булиши албатта физиологик ва биокимёвий жараёнлар билан боглик. Яъни, эфферент нерв тизими билан бирга у бошка физиологик, биокимёвий жараёнлар таъсири остида намоён булади. Агар бу икки таркибнинг бир-бирига таъсир этиш контекстига каралса, бунда биринчи таркиб (портлаш)нинг иккинчиси (куч)га нисбатан устунлиги кузга ташланади. Чунки кучнинг намоён булиши уни ишга тушириш механизми булиб хисо-бланади. Шу билан бирга, сузувчини куч шиддатини мускулнинг мутлок кучи катталигини орттириш оркали хам оширса булади. Суст мушак фаоллиги нафакат соглик учун зарар балки организмнинг бар-камол ривожланишини кечикишига хам олиб келади. Спорт ютукларининг усишида мухим омиллардан бири, бу брасс усулида сузувчиларнинг оёк кучини такомиллаштириш хисобланади. Бирок, куплаб суз-увчилар учун брасс усули энг кийин усуллардан бири десак муболага булмайди, зеро брасс усулида оёклар кучли булиши ва харакатлар мувофиклаштирилган ва симметрик булиши зарур. Шунинг учун, брасс усули билан сузишда кучни такомиллаштиришнинг янги усулларини излаб топиш долзарб масалалардан саналади. Барча юкорида айтиб утилганлардан кури-надики, хозирги вактда ушбу муаммони ечишда ил-мий -услубий ёндашув етарлича эмас. Шунинг учун, сузиш тугаракларидаги брасс усулида шугулланув-чиларнинг куч тайёргарлигини такомиллаштиришга йуналтирилган машклар мажмуасини ишлаб чикиш етарлича долзарб муаммо саналади [4,6].

Ишнинг максади. Брасс усулида сузувчиларнинг оёк кучини махсус машклар оркали аниклаш сама-радорлигини аниклаш.

Тадкикот вазифалари:

Тадкикот давомида олдимизга куйилган максадга эришиш учун куйидаги вазифалар белгилаб олинди:

1. Брасс усулида сузувчиларнинг оёк кучи кур-саткичларини аниклаш учун назорат тестларини танлаб олиш;

2. Танлаб олинган тест назорати асосида сузувчиларнинг оёк кучини аниклаш;

3. Сузувчиларнинг оёк кучини оширишга йунал-тирилган машклар мажмуасини самарадорлигини асослаб бериш.

Тадкикот обекти. Тошкент шахри, Яшнобод туманидаги 2- Болалар ва усмирлар спорт мактаби сузувчилари.

Тадкикот услубиятлари. Тадкикотимизга куйилган максад ва вазифаларни хал килиш максадида куйидаги услубиятлардан фойдаланилди:

- Мавзу йуналишига оид илмий-услубий адабиёт-лар ва меъёрий хужжатларнинг киёсий тахлил килиш хамда умумлаштириш;

- Педагогик кузатувлар хамда жорий тадкикот-ларни ташкил килиш;

- Педагогик назорат тестларини утказиш;

- Математик-статистик услубларидан фойдала-ниш.

Тадкикотни ташкиллаштириш. Тадкикот 2018 йилнинг сентябрь ойидан 2019 йилнинг дека-бргача, Тошкент шахри Яшнобод тумани 2-БУСМ да утказилди. Тадкикот йиллик спорт машгулотлар давомида олиб борилди. Тажриба бошида назорат ва тажриба гурухлари таркиби буйича бир-хил тайёргар-ликка эга булган спортчилар танлаб олинди.

Тажрибаларда 12-13 ёшли, II ва III спорт разря-дига эга 20 та усмир сузувчилар иштирок этди. Икки гурух - назорат ва тажриба гурухлари ташкил этилган булиб, хар бири 10 кишидан иборат булди. Назорат гурухи сузиш спорти стандарт дастур буйича шугул-ланди, тажриба гурухи машгулотлари жараёнига биз томонимиздан ишлаб чикилган махсус машклар мажмуасидан фойдаланилди.

Сузувчи спортчиларнинг куч тайёргарлигини назорат килиб бориш учун куйидаги тестлар танлаб олинди хамда тажриба ва назорат гурухларидда кулланилди.

1. Жойдан туриб узунликка сакраш (см).

2. Сувда тортиш кучини улчаш (факат оёклар харакатида) (кг).

3. Сувда тортиш кучини улчаш (тулик коорди-нацияда) (кг).

4. Брасс усулида 25 м сузиш (факат оёклар хара-катида) (сония).

5. Брасс усулида 25 м сузиш (тулик координаци-яда) (сония).

6. Брасс усулида 50 м сузиш (тулик координаци-яда) (сония).

Назорат гурухида БУСМларига мулжалланган дастур асосида машгулотлар утказилди, тажриба гурухида эса тадкикот давомида кушимча равишда биз томонимиздан ишлаб чикилган махсус машклар мажмуаси асосида машгулотлар олиб борилди.

Тажриба гурухи учун махсус машклар мажмуаси.

1) Брассча утириб туриш.

2) Утирган холатда юриш 2x25 м 2-4 марта ора-ликдаъд/о 1 дак.

3) Утирган холатда сакраб юриш 2x25м 2-4 марта ораликда, д/о 2 дак.

4) Тик турган холда куллар бош ортида утириб юкорига сакраш, сакрашлар 14-16 мартагача 6- 8 марта такрорланади оралик д/о 1 дак.

5) Утирган холатда 40-50 см баландликка тез ва катта куч билан сакраб куниш, сакрашлар 12-14 мар-тагача, 2-4 марта такрорланади, ораликда д/о 1 дак.

6) Бир учи махкамланган резинани утирган холда, иккинчи учини оёк кафтига такилган холда оёкларни

22 е-шай: fan_sportga@uzdjtsu.uz №7-2020

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

брасс усулида харакатлантириш, машклар 40 секунд-гача бажарилади, 2-4 марта такрорланади, ораликда д/о 1 дакика.

7) Худди шу машкни кукракда ётган холда бажа-риш, машклар 1 дакикагача бажарилади, 2-4 марта такрорланади, ораликда д/о 1 дакика.

8) Кукракда ётган холда 5 марта резинада 50 та оёк харакатини бажариш д/о 1 дакика.

Машгулотлар хафтасига 3 кун эрталаб ва кечку-рун олиб борилди. Ушбу машклар мажмуасидан хафтасига 3 мартадан факат кечки машгулотлар давомида фойдаланилди. Сузиш машклари оёклар ёрдамида ва тулик мувофиклаштирилган холда амалга оширилди.

Бундай куч сифатларини тестлаш, брасс усулида сузувчиларнинг жисмоний тайёргарлик жараёнида мухим ташкилий ва йуналтирувчи фактор булиб, жисмоний сифатларниниг ривожланиши устидан на-зорат урнатишга хизмат килади. Жисмоний сифатлар-нинг ривожланишини ифодаловчи курсаткичлардан бири спортчиларнинг тестларни коникарли топши-риши этиб белгиланади.

Спортнинг сузиш йуналишида куч тайёргарлиги спорт машгулотларининг умумназарий карашларига таянади. Демак, куч тайёргарлиги услублари сувда хам, курукликдаги машгулотларда фойдаланилаёт-ган услубларга мос келиши керак. Сузувчиларнинг сувдаги куч тайёргарлиги воситалари каторида сувда чузиладиган резина амортизатор кенг кулланилади [ 5,7 ].

^уйидаги жадвалга кура (1-жадвалга каранг), тадкикот бошида ва охирида тажриба хамда назорат гурухи сузувчиларининг куч тайёргарликларини уртача курсаткичлари хисоблаб чикарилган. Бунга кура, курсаткичлар буйича назорат ва тажриба гу-рухлари уртасидаги фарклар фоиз (%) хисобида хам ишлаб чикилган.

1-жадвал

Тажриба ^амда назорат гуру^ларининг тад^и^отдан олдин ^амда тад^и^отдан кейин курсатган уртача курсаткичлари ^амда улар уртасидаги фар^нинг та^лили

Педагогик тест синовлари Гурухлар Тадкикот-дан олдин Тадкикотдан кейин Гурухлардаги усиш ида £ с хис

Жойдан туриб узунликка сакраш(см) Тажриба гурухи 185 см 195 см 10 см 5.2

Назорат гурухи 186 см 189 см 3 см 1.8

Сувда тортиш кучини улчаш (факат оёклар харакатида) (кг) Тажриба гурухи 11 кг 15,6 кг 4,6 кг 29.49

Назорат гурухи 11 кг 12,7 кг 1,7 кг 13.39

Сувда тортиш кучини улчаш(тулик координа-цияда) (кг) Тажриба гурухи 17,8 кг 23,5 кг 5,7 кг 24.26

Назорат гурухи 17,9 кг 19,8 кг 1,9 кг 9.6

Брасс усулида 25 м сузиш (факат оёклар харакатида) (сония) Тажриба гурухи 20,73 с 17,06 с 3,67 с -21.51

Назорат гурухи 20,80 с 19,62 с 1,18 с -6.01

Брасс усулида 25 м сузиш (тулик координа-цияда) (сония) Тажриба гурухи 18,96 с 15,77 с 3,19 с -20.22

Назорат гурухи 18,61 с 17,46 с 1,15 с -6.58

Брасс усулида 50 м сузиш(тулик координа-цияда) (сония) Тажриба гурухи 38,93 с 33,92 с 5,01 с -14.77

Назорат гурухи 38,87 с 37,57 с 1,30 с -3.46

Такдим килинган жадвалда кайд килинган натижалар, бу гурухлардаги тажриба гурухи кайд килган натижалар, назорат гурухи натижаларига нисбатан коникарли хисобланади. Брасс усулида сузишда оёк кучини оширишни тадкик этишда ишлаб чикилган машклар мажмуасининг самараси назорат ва тажриба гурухлари уртасида уз исботи-ни топди.

Хулоса. Утказилган тадкикот натижаларига асо-сланиб куйидаги хулосаларни бериш мумкин:

Юкоридаги фикрларни умумлаштирган холда тез-кор-куч спорт турларида сузувчиларнинг куч харакат кобилияти шаклланишининг методологик асослари хусусиятларини тадкик килиш спортда мухим хаётий масалаларни хал килишда муайян касб этади;

Брасс усулида сузишда оёк мускуллари ривожлан-ган сари уларда сузиш тезлиги яхшиланади. Брасс усулида курукликда брасс элементларини мунтазам равишда резинада бажарилса такомиллаштириш жараёнига техникани аник ва куч билан бажариш келажакда юкори натижаларга эришишда мухим рол уйнайди;

Дастлабки тайёргарлик боскичида брасс усулида сузишда оёк кучини ривожлантиришнинг турли хил вариантларини урганишга масъулият билан ёндаши-шлари лозим.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикасининг 1992 йил 14 январда "Жисмоний тарбия ва спорт ^рисидаги" конуни (2000 йил 26 майда ва 2015 йил 5 сентябрдаги янги тахрири).

2. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 1999 йил 27 майдаги 271-сонли "Узбекистонда жисмоний тарбия ва спортни янада ривожлантириш чора-тадбирлари т^рисида"ги карори.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

3. Авдиенко, В. Б. Организация и планирование спортивной тренировки в плавании / В. Б. Авдиенко, Т. М. Воеводина, В. Ю. Давыдов. - Самара: СГПУ, 2005. - 72 с.

4. Фомиченко, Т.Г. Возрастные закономерности проявления и тренировки силовых качеств в спортивном плавании: автореферат дис... докт. пед. наук: 13.00.04. - М.,2009. - 38 с.

5. Содиков А^. Ёш сузувчиларнинг тайёргарлик боскичларидаги машрулот юкламаларини режалаштириш. Укув кулланма.-Т.: Фан ва технология. 2015 йил.

6. Сируц. А.Л. Соотношение тренировочных средств, направленных на развитие скоростно силовых качеств и силовой выносливости, в подготовке пловцов учебно тренировочных групп ДЮСШ: Автореф. Дис. Кан. Пед наук. Минск, 2000 год.

7. Платонов В.Н., «Система подготовки спортсменов в олимпийском спорте». Киев: Олимпийская литература - 2004.С. 808.

О О

ГО

га

О О.

№7-2020 е-шаП: fan_sportga@uzdjtsu.uz 23

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.