Научная статья на тему 'Божхона органларида бошқарув самарадорлигининг кўрсаткичлари, баҳолаш мезонлари'

Божхона органларида бошқарув самарадорлигининг кўрсаткичлари, баҳолаш мезонлари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
265
69
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
бошқарув самарадорлиги / истиқбол ва жорий режалар / баҳолаш кўрсаткичлари / божхона фаолияти самарадорлиги / унумдорлик меъёрлари / божхона хизмати вазифалари / бошқарув функциялари / ташқи иқтисодий фаолият божхона пости самарадорлиги мезонлари / чегара божхона пости самарадорлиги мезонлари / самарадорликни ҳисоблаш / яширин имкониятларни аниқлаш / efficiency of managing / strategic and current plans / value indexes / efficiency of customs activity / criterions of efficiency / functions of customs service / efficiency criterions of customs posts of foreign trade activity / efficiency criterions of customs posts of border / calculation of efficiency / definition of hidden opportunity

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Умурзаков Баҳодир Хамидович, Шарипова Дилрабо Нодировна

Ўзбекистон Республикаси божхона органларининг стратегияси ва ривожланиш Концепциясида божхона органларида бошқариш самарадорлигини таъминлаш, истиқбол ва жорий режаларда белгиланган вазифаларни тўлақонли ва сифат даражасида бажарилишини таъминлаш, пайдо бўлган камчиликларни ўз вақтида бартараф этиш, ҳар бир ходим фаоллигини ошириш ва унинг меҳнат унумдорлигини баҳолаш мақсадида рағбатлантириш механизмларини ишлатиш муҳим масалалар қаторида белгиланган. Мазкур мақолада божхона органларида бошқарувнинг самарадорлигини баҳолашнинг мазмуни, моҳияти, баҳолаш мезонлари, қўлланувчи кўрсаткичлар ва ҳисоблаш услуби ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CRITERIA OF MANAGEMENT EFFICIENCY INDICATORS ESTIMATION AT THE CUSTOMS BODIES

Increasing management efficiency and human resources capacity in customs bodies is one of the important directions of realization of the «Concept for strategy and development of customs bodies». Since this is because the effectiveness of implementation of customs policy of the Republic of Uzbekistan in the conditions of the increasing risks of foreign economic activity largely depends on the level of economic security, i.e., from corresponding management systems in customs, quality and timeliness of execution of set requirements and rules, customs legislation of the Republic of Uzbekistan. In that regard, the article discusses the criteria of good governance in customs bodies, the indicators used and the method of calculation of efficiency of control at border checkpoints.

Текст научной работы на тему «Божхона органларида бошқарув самарадорлигининг кўрсаткичлари, баҳолаш мезонлари»

Умурзаков Б.Х.,

Г.В.Плеханов номидаги Россия ик,тисодиёт университети профессори, ик,тисод фанлари доктори; Шарипова Д.Н., Олий х,арбий божхона институти «Ташки иктисодий фаолиятни давлат томонидан бошкариш» кафедраси доцент вазифасини бошкарувчи, иктисод фанлари номзоди, божхона хизмати подполковниги

БОЖХОНА ОРГАНЛАРИДА БОШКАРУВ САМАРАДОРЛИГИНИНГ КУРСАТКИЧЛАРИ, БАДОЛАШ МЕЗОНЛАРИ

Ташци иктисодий фаолиятни оцилона тартиб-га солиш ицтисодий ривожланишда давлат стра-тегиясининг муцим таркибий цисми цисобланади. Бу эса, уз навбатида, мамлакатнинг узига хос ички ва ташци шароитларини инобатга олган цолда, жацон бозорининг салбий узгаришларидан цимоя цилувчи, унда эгалланган мавцеларни сацлаб цолиш ва кенгайтиришни таъминловчи оптимал (мацбул) даражадаги протекционизм ва эркин савдо сиёсати цулланилишини тацозо этади.

Утиш даври иктисодиётини боши-дан кечираётган мамлакат ташки иктисодий алокаларини кенгайтириш учун узини эркин бозор гирдобига ташлаб куя олмайди. Бундай шароитда давлатнинг ривожланиш кафолати си-фатида давлатнинг фаол катнашувига зарурият туFилади. Бозор муносабат-ларига утишнинг илк боскичларида

ташки иктисодий алокаларнинг давлат томонидан тартибга солиниши энг долзарб масалалардан х,исобланади. Бу эса, биринчи навбатда, ташки сав-дони ва ташки иктисодий фаолият бож механизмларининг тулик ишлаши-ни таъминлайдиган бошкарув тизими усулларини узгарувчан ички ва ташки шароитларга мунтазам мослаштириб

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 11

боришни, яъни окилона, илмий асос-ланган ташки иктисодий сиёсатни юр-газувчи ва уни тартибли амалга оши-рувчи тизимнинг яратилишини талаб этади.

Давлатимизда олиб борилаётган иктисодий ислох,отларнинг муваф-факияти, куп жих,атдан, божхона фао-лиятини туFри ташкил этиш ва уни бошкариш самарадорлигига боFлик. Республика божхона тизимини глобал-лашув шароитида фаолият курсатишга тайёрлаш муаммоси эса х,ар томонла-ма чукур, мукаммал ва катъийликни талаб этувчи божхона фаолияти сама-радорлигини бах,олаш мезонларига бориб такалади. Максад - иктисодий ислох,отларни янада чукурлаштириш ва ташки иктисодий фаолиятни эркин-лаштиришнинг устувор вазифалари-ни муваффакиятли амалга оширишда х,амда иктисодий хавфсизликни таъ-минлашда, божхона постлари Низоми асосида, истикбол ва жорий режалар-да белгиланган вазифаларни тулаконли ва сифат даражасида бажарилишини таъминлаш, пайдо булган камчилик-ларни уз вактида бартараф этиш, х,ар бир ходим фаоллигини ошириш ва унинг мех,нат унумдорлигини бах,олаш максадида раFбатлантириш механизм-ларини ишлатишдир.

Бошкарув самарадорлигини бах,о-лашда бошкарув тизими ва унинг ташкилий тузилишининг бошкарув объектига мослигини аниклаш мух,им ах,амият касб этади. Бу функциялар таркиби ва бошкарув максадларининг мувозанатланганлиги, бошкарув жа-

раёнларининг мазмунан туликлиги ва яхлитлиги, ишловчилар сони ва тарки-бининг ишлар х,ажми ва мураккабли-гига мослиги, божхона иши технологик жараёнларининг талаб этилувчи ахбо-ротлар билан тулик таъминланганли-ги, бошкарув жараёнлари, уларнинг куввати ва суръатлари номенклатура-сига кура, замонавий техник воситалар билан таъминланганлигида ифодала-нади.

Бошкарув самарадорлигини бах,о-лаш учун курсаткичлар тизимини шакллантиришда амалга оширилиши лозим булган мух,им талаблар булиб курсаткичларнинг ташкилот (божхона пости, бошкармаси, ихтисослашган божхона комплекси) максадлари ти-зимига ташкилий-иерархик мослигини таъминлаш, бошкарилувчи жара-ёнларнинг динамикасини адекват акс эттириш кобилияти, курсаткичларнинг мувозанати ва бир-бирига зид эмас-лиги х,исобланади. Бошкарув тизими ва унинг ташкилий тузилишини тако-миллаштириш буйича алох,ида тадбир-ларнинг самарадорлигини бах,олашда умумий тизимга бирлаштирилмаган хусусий курсаткичлардан фойдала-нишга йул куйилади. Уларни танлаб олишга булган асосий талаб - х,ар бир курсаткичнинг утказилаётган тадбир-нинг максад ва йуналишига максимал даражада мослиги х,амда эришилувчи самаранинг тулик акс эттирилишидир. Божхона фаолиятининг самарадорлигини бах,олашга булган ёндашув унинг бошкарув тизимини характерловчи урни билан белгиланади. Бошкарув ти-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 11

зимининг самарадорлигини белгилов-чи мезонлар мажмуи унинг фаолия-тини бах,олашнинг икки йуналишини х,исобга олиш оркали шаклланади:

эришилувчи натижаларнинг божхо-на фаолиятининг белгиланган максад-ларига мослиги даражасига кура (режалаштирилган вазифаларнинг ба-жарилиш боскичидан бошлаб);

тизим фаолият жараёнининг унинг мазмуни, ташкил этилиши ва натижа-ларига булган объектив талабларига мослиги даражасига кура.

Божхона фаолияти самарадорли-ги - бу божхона органларида яратил-ган норматив-х,укукий база ва мавжуд моддий-техникавий, молиявий, ин-формацион ва инсоний ресурслардан белгиланган унумдорлик меъёрлари (мезонлар) асосида фойдаланишнинг аник муддат давомида шаклланган на-тижа курсаткичларидир. Бошкарув п0F0наларига караб, максадлар ва вазифалар шаклланади, бу эса сама-радорлик мезонларини бошкарув микёсига караб узгаришини билдира-ди. Буларга кура:

1) божхона пости фаолиятининг са-марадорлиги;

2) бош бошкарма ва ихтисослашган божхона комплекслари фаолияти са-марадорлиги;

3) тармок буйича, яъни Узбекистон Республикаси Давлат божхона куми-таси фаолияти самарадорлиги аник-ланади.

Божхона фаолияти самарадорлигини аникловчи мезонлар Узбекистон Республикасининг божхона сиёсатида

белгиланган максадлар ва вазифалар асосида шаклланган булади. Мезон -бу таккослаш ёки бах,олаш учун улчов, андаза. Фаолиятни бах,олаш учун ме-зонларнинг х,ар бири мазкур давр учун божхона сиёсатида белгиланган максадлари, аник иш шароитлари эъ-тиборга олинган х,олда танлаб олиниши керак. Божхона фаолияти самарадор-лигига ба^о бериш учун турли-туман микдорий ва сифат курсаткичлари кулланилади. Хар бир курсаткични куйидаги тарзда таккослаш керак:

- бирор давр х,акикий курсаткичла-рини режадаги, нормативдаги курсат-кичлар билан;

- жорий давр ^акикий курсаткич-ларини утган даврлар курсаткичлари билан;

- бир пост ёки бошкарма х,акикий курсаткичларини бошка пост ёки бошкарма х,акикий курсаткичлари билан.

Божхона хизмати вазифалари, бошкарув функциялари таркиби турлича булгани учун мезонлар фаолият доира-сига караб гурух,ларга ажратилиб бел-гиланиши лозим. Чунки постларнинг хусусиятлари турлича ва самарадорлик натижалари уларга боFланган х,олда шаклланади. Улар куйидагилар:

- йуловчиларватоварокимларининг интенсивлиги;

- постнинг персонал сифати ва сони;

- постнинг географик жойлаши-ши - божхона х,удудининг иктисодий сало^ияти;

- жойлашган х,удуд буйича чегара ва ички божхона постлари;

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 11

- божхона ишининг ихтисослашуви буйича: стационар ва кучма божхона постлари ва бошкалар. Чунки бундай ёндашув асосида самарадорлик коэф-фициентини х,исоблаш кулай ва нати-жаси ^акикий х,олатни бах,олаш имко-нини беради.

Шунга караб божхона фаолияти са-марадорлиги мезонлари х,ам куйидаги гурух,ларга булинади:

1. Ташки иктисодий фаолият (ТИФ) божхона пости самарадорлиги мезон-лари.

2. Чегара божхона пости самарадор-лиги мезонлари.

ТИФ пости самарадорлигини бах,о-лаш мезонларини куриб чикамиз. ТИФ пости фаолиятини бах,олаш мезонлари ва унинг самарадорлигини бах,олаш услуби фаолият йуналишлари асосида аникланади (1-жадвал).

1. Фискал фаолият мезонлари:

божхона туловлари истикбол режа-

сининг бажарилишини аниклаш;

божхона юк декларациясини (БЮД) туFри расмийлаштириш;

божхона кийматини туFри аниклаш;

ТИФ ТН (товар номенклатураси) буйича товар кодини текшириш.

2. Хукукни мух,офаза килувчи фаолият мезонлари:

Контрабандага карши курашиш конунчилиги буйича фаолиятни амалга ошириш;

жиноий ва маъмурий ишлар буйича тергов ва суд идоралари томонидан киритилган эътирозлар.

3. Божхона расмийлаштируви мезонлари:

товарларни божхона куригидан утказиш;

божхона назоратини амалга ошириш (хавф гурух,идаги х,олатларни аниклаш);

ЯААТ (ягона автоматлаштирилган ахборот тизими)га товар ва транспорт воситалари х,акида маълумотларни туFри киритиш.

4. Постни бошкариш сифати мезон-лари:

постнинг бошкарувчанлигини аник-лаш;

постдаги интизомни аниклаш;

кадрлар турFунлигини аниклаш;

касбий ма^оратни аниклаш.

5. Пост фаолиятининг самарадорлиги.

6. Яширин имкониятларни аниклаш.

Юкорида белгиланган мезонлар асосида куйидаги жадвалларда божхона чегара ва ТИФ постлари фаолияти самарадорлигини х,исоблаш формуласи ва услуби берилган, ракамлар тахми-ний олинган.

Ташки иктисодий фаолият пости самарадорлигини х,исоблаш услуби куйидагича:

1. К1 - божхона туловлари истикбол режасининг бажарилиши коэффициенти.

Ушбу коэффициент тасдикланган истикбол режасининг бажарилиши учун божхона пости томонидан божхона кийматини туFри белгилаш, божхона туловлари ва мавжуд карзларни ундириш, божхона имтиёзлари ва пре-ференцияларни туFри куллаш юза-сидан х,исобот даврида олиб борган х,аракатларининг умумий курсаткичи булиб х,исобланади.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 11

1-жадвал. Ташки иктисодий фаолият пости самарадорлигини аниклаш

ï.p. Бeлгилaнгaн мeзонлap Хиcоблaш фоpмyлacи Улчов биpлиги Нaтижa, %

Сони, донa Сyммa, млн.

Фиcкaл фaолият

l.l Божxонa тyловлapини yндиpишнинг иcтикбол peжacи (ïпp) l3 300

l.2. Амaлдaги хд^т бyйичa божxонa тyловлapини yндиpиш (Т) 12 800

l.3. Божxонa тyловлapи пpогноз ^pca™^ чининг бaжapилиш коэффициeнти (К1) К1= ï|Тпp ■ l00% 96,2

2.l. Рacмийлaштиpилгaн БЮДлapнинг УМУМИЙ микдоpи (Бу) 2S34

2.2. ТyFpи pacмийлaштиpилгaн БЮДлapнинг микдоpи (Бт) 24l2

2.3. БЮДлapни тyFpи pacмийлaштиpиш коэффициeнти (К2) К2 = Бт|Бу ■ l00% 9S,l

3.l. Божxонa киймaти x1иcоблaнгaн БЮДлapи умумий гани (Бку) 52

3.2. Божxонa киймaти тyFpи x1иraблaнгaн БЮДлapи cони (Бкт) 49

3.3. Божxонa к1иймaтини тyFpи aниклaш коэффициeнти (К3) К3= Бкт|Бку ■ l00% 94,2

4.l. Божxонa лaбоpaтоpияcидaн ТИФ ТН бyйичa ^лбий xyлоca олингaн товap нaмyнaлapи гани (Стн) 3S

4.2. Божxонa лaбоpaтоpияcигa ТИФ ТН бyйичa коди кaйтa тeкшиpиш учун юбоpилгaн товap нaмyнaлapининг умумий гани (Утн) 33

4.3. Товap кодининг тyFpи бeлгилaнишини, тeгишли cepтификaтлapнинг кaлбaкилaштиpилишини олдини олиш боpacидaги тeкшиpиш коэффициeнти (К4) К4=Стн|Утн ■ l00% 94,2

Хукукни мyx1офaзa килувчи фaолият

S.l. Суд вa тepгов оpгaнлapи томонидaн бeкоp килин^н еки кaйтapилгaн жиноий вa мaъмypий ишлap cони (КЖМБ) 25

S.2. Жaми кУзFaтилгaн жиноий вa мaъмypий ишлap гани (КЖМ) 22

S.3. КБК, КК бyйичa фaолият коэффициeнти (КS) КS= Кжмб|Кжм ■ l00 % 88,0

Божxонa pacмийлaштиpyви

6.l. Божxонa кypиги нaтижacидa aниклaнгaн божxонa конунчилигининг бузилиш x1олaтлapи cони (Бкx) 2487

6.2. Божxонa кypигидaн yткaзилгaн товapлap пapтиялapининг умумий гани (Бк) 2S40

6.3. Товapлapни божxонa кypигидaн (Бк) yткaзиш коэффициeнти (Кб) Кб = Б^|Бк ■ l00% 97,9

7.l. ЯААТ дacтypигa УЗ мyддaтидa вa тyFpи киpитилгaн БЮДлap cони (Як) 2285

7.2. Рacмийлaштиpилгaн БЮДлapнинг умумий cони (Бу) 2506

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 20l4, ll

1-жадвал(Давоми). Ташки иктисодий фаолият пости самарадорлигини аниклаш

Т.р. Белгиланган мезонлар Хисоблаш формуласи Улчов бирлиги Натижа, %

Сони, дона Сумма, млн.

7.3. ЯААТга товар ва транспорт воситалари хакида маълумотларни (Як) туFри киритиш коэффициенти (К7) К7= Як/Бу • 100% 91,1

Постнинг бошкарувчанлик коэффициэнти

8.1. Божхона идоралари зиммасига бажариш учун юклатилган топширикларнинг сони (Тс) 15

8.2. Бажарилган топшириклар сони (Мс) 13

8.3. Бошкарувчанлик коэффициенти (К8) К8= Мс/Тс • 100% 86,6

9.1. Пост ходимларининг умумий сони (Хус) 9

9.2. Хисобот даврида божхона постида турли интизомий жазо олган ходимлар сони (Иж) 2

9.3. Постда интизом коэффициенти (К9) К9=Иж/Хус • 100% 100% - 22,2% = 77,8% 77,8

10.1. Ишдан бушаган ходимлар сони (Бх) 3

10.2. Кадрлар турFунлиги коэффициенти (К10) К10= Бх\ Хус • 100% 100% -33,3%=66,7% 66,7

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Пост фаолияти самарадорлигининг уртача коэффициенти

11. Пост фаолияти самарадорлигининг уртача коэффициенти К11 - постнинг барча фаолиятлари буйича туплаган коэффициентлари суммасининг уртача арифметик курсаткичи К11 = К1+ +К10/ 10

12. Яширин имкониятлар коэффициенти (Нк) Нк = 100% - К11 = 100% - 88,8% = 11,2%

Ушбу коэффициентни х,исоблаш формуласи:

К1 = (Тфакт : Тпр) • 100 %, (1); бунда: Тфакт - х,акикатда давлат бюд-жетига утказилган туловлар суммаси;

Тпр - тасдикланган божхона тулов-лари истикбол режаси суммаси.

2. К2 - божхона юк декларациясини (БЮД) расмийлаштириш коэффициента Ушбу курсаткич БЮДларни туFри расмийлаштириш, йул куйилган хато-

ликларни уз вак,тида бартараф этиш, божхона брокерлари ва декларантлар фаолиятини назорат килиш божхона постида кай даражада ташкил этилган-лигини курсатади.

Ушбу курсаткични х,исоблаш форму-ласи:

К2 = ( Бт : Бу) • 100 % (2), бунда: Бт - х,исобот даврида туFри рас-мийлаштирилган БЮДлар сони;

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 11

Бу - хисобот даврида расмийлашти-рилган БЮДларнинг умумий сони.

3. К3 - божхона кийматини аниклаш коэффициенти.

Ушбу коэффициент божхона постида божхона киймати базаси кай даража-да туFри шакллантирилганлиги, божхона киймати декларациясини тулдириш устидан назорат кай даражада самара-ли ташкил этилганлигини курсатади.

Ушбу коэффициентни хисоблаш формуласи:

К3 = (Бкт : Бку ) х 100 %, (3) бунда: Бкт - божхона киймати туFри хисобланган БЮДлар сони;

Бку - божхона киймати хисобланган БЮДларнинг умумий сони.

4. К4 - ТИФ ТН буйича товар кодини текшириш коэффиценти.

Ушбу коэффициент товар коди-нинг туFри белгиланишини, тегишли сертификатларнинг калбакилашти-рилишининг олдини олиш борасидаги божхона пости фаолияти самарадор-лигини курсатади.

Ушбу коэффициентни хисоблаш формуласи:

К4 = ( Стн : Утн ) • 100 %, (4) бунда: Стн - божхона лаборатория-сидан ТИФ ТН буйича салбий хулоса олинган товар намуналари сони;

Утн - божхона лабораториясига ТИФ ТН буйича коди кайта текшириш учун юборилган товар намуналарининг умумий сони.

5. К5 - кУзFатилган жиноий ва маъ-мурий ишлар самарадорлиги коэффи-циенти.

Ушбу коэффициент божхона пости томонидан кУзFатилиб, суд ва тер-гов органларига такдим этилаётган хужжатлар хукукий жихатдан накадар асосли ва тулаконли юритилганлигини курсатади.

Ушбу коэффициентни хисоблаш формуласи;

К5 = (Кжмб : Кжм) • 100 % (5); бунда: Кжмб - суд ва тергов орган-лари томонидан бекор килинган ёки кайтарилган жиноий ва маъмурий иш-лар сони;

Кжм - жами кУзFатилган жиноий ва маъмурий ишлар сони.

6. К6 - божхона куриги самарадорлиги коэффициенти.

Ушбу коэффициент божхона постида расмийлаштирилаётган товар-ларнинг божхона куриги кай даражада сифатли ва масъулият билан утказилаётганлигини курсатиб беради.

Коэффициентни хисоблаш формуласи;

К6 = ( Бкх : Бк ) • 100 %, (6) бунда: Бкх - божхона куриги натижа-сида аникланган божхона конунчи-лигининг бузилиш холатлари сони;

Бк - божхона куригидан утказилган товарлар партияларининг умумий сони.

7. К7 - ЯААТ дан фойдаланиш коэф-фициенти.

Ушбу коэффициент божхона пости ходимларининг компьютер саводхон-лиги, ЯААТ дастури буйича билимлари ва ушбу дастурдан туFри фойдаланиш-лари туFрисида маълумот беради.

Ушбу коэффициентни хисоблаш формуласи:

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 11

К7 = (Як : Бу ) • 100 %, (7) бунда: Як - ЯААТ дастурига уз муддати-да ва туFри киритилган БЮДлар сони;

Бу - расмийлаштирилган БЮДлар-нинг умумий сони.

8. К8 - бошкарувчанлик коэффи-циенти.

Ушбу коэффициент божхона пости-нинг бошкарувдаги масъулият, та-лабчанлик, интизом ва янгиланишга булган таъсирчанлигини ифодалайди ва ходимларнинг интизоми, кадрлар тур^унлиги ва бошкарув томонидан пост ходимларига усиш имкониятини яратиш даражасини акс эттиради.

Ушбу коэффициентни хисоблаш формуласи:

К8 = (Мс :Тс) • 100%, (8);

бунда: Тс - ижрочилик курсаткичи -божхона идоралари зиммасига бажа-риш учун юклатилган топширикларнинг умумий сони;

Мс - хисобот даврида божхона идоралари зиммасига юклатилган топширикларнинг бажарилган сони.

9. К9 - интизом коэффиценти.

Ушбу коэффициент божхона пости-

да хизмат интизомининг холати, ходимларнинг уз хизмат вазифалари-га, бурчларига булган муносабати ва уларнинг билим савиялари хакида маълумот берувчи курсаткичдир.

Ушбу курсаткични хисоблаш форму-ласи:

К9 = (Хж : Ху ) • 100, (9); бунда: Хж - хисобот даврида интизо-мий жазо олган ходимлар сони;

Ху - божхона пости шаходатланган ходимларининг умумий сони.

10. К10 - кадрлар турFунлиги коэф-фициенти.

Ушбу коэфициент пост таркибида тажрибали ходимларнинг шакллани-шини ифодалайди. Хисобот даврида ходимлар сонининг тез-тез узгариб ту-риши салбий шароитлар мавжудлиги-ни билдиради.

Ушбу курсаткични хисоблаш форму-ласи;

К10 = (Бх :Хус) • 100 %, (10); бунда: Бх - хисобот даврида ишдан бушаган ходимлар сони;

Хус - ^исобот давридаги пост ходимларининг умумий сони.

Хосил булган К10 натижаси юз фоиз-дан айрилади ва кадрлар турFунлик ко-эффициенти аникланади.

11. К11 - пост фаолияти самарадор-лигининг уртача коэффициенти.

Ушбу коэффициент юкорида берил-ган пост фаолиятлари курсаткичлари асосида аникланган самарадорлик коэффициентлари йиFиндиси пост-нинг умумий самарадорлигини хосил килади. Уни аниклаш учун хар бир фаолият буйича тупланган коэффици-ентлар кушилади ва уларнинг сонига булинади. Натижада уртача арифметик курсаткич пайдо булади.

Ушбу курсаткични хисоблаш форму-ласи;

К11 = (К1 + К2 + КЗ + К4 + К5 + К6 + + К7 + К8 + К9 + К10) : 10 (11)

Бу иктисодий ёндашув асосида пост фаолиятидаги ижобий натижа-лар унинг самарадорлигини акс эт-тирса, унинг камчиликларини хам

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 11

иктисодий ифодалаш мумкин. Бунинг учун пост томонидан умумий бажари-лиши лозим булган вазифалар 100% деб кабул килинади, амалда хисоблаш натижасида шаклланган хакикий курсаткичларнинг уртача арифметик курсаткичи (К11) 100% дан айирила-ди. Пайдо булган курсаткич «яширин имкониятларни» (Нк) ташкил килади. Яъни, божхона постининг бошкаруви томонидан мавжуд холат тахлили, ре-жалаштирилган оператив тадбирлар, иш жараёнини режалаштириш, ташкил килиш, мувофиклаштириш ва тартиб-га солиш, назорат ва раFбатлантириш функциялари тулик амалга оширилма-ганини билдиради.

Ушбу курсаткични хисоблаш форму-ласи:

12. Нк = 100%. - К11 (12)

Жадвалдаги тахлиллар натижаси: хисобот даврида божхона пости фао-лияти самарадорлиги 88,8% ни ташкил этди. Мавжуд ресурслардан фойдалана олмаслик коэффициенти ёки яширин имкониятлар 11,2% дан иборат булди.

Хулоса килиб айтганда, бошкарув тизими самарадорлигини бахолаш -бу амалдаги бошкарув тузилмалари фаолиятини тахлил килиш, бошкарув аппарати томонидан режалашти-рилган чора-тадбирларнинг бажа-рилиши сифатини аниклаш ва улар-нинг натижасига кура тузилманинг ижтимоий-иктисодий нафлилик дара-жасини аниклашдир. Эркин, баркарор ва фаровон хаётни шакллантириш, юртимиз умумий хавфсизлиги, икти-

содий мухофазасини таъминлаш ва мустахкамлашда энг мухим ва за-рур гаров булиб божхона фаолиятини окилона, конуний асосда амалга ошириш хисобланади. Божхона ишини ва инфратузилмасини халкаро стан-дартлар даражасида ташкил этишнинг мухим шарти - бу божхона тизими-ни бошкариш оркали Узбекистонда баркарор иктисодий усишни таъминлаш, экспорт ва импорт жараёнлари-ни имкони борича соддалаштириш, халкаро божхона андазаларига амал килган холда давлат хазинасига купрок маблаF тушириш, мамлакат товар мод-дий бойликлари устидан каттик назорат урнатиб, уларнинг ноконуний йул билан олиб чикиб кетилишига

V V V V ■■■ V

йул куймасликдан иборат. Шу уринда мазкур вазифаларнинг амалда ба-жарилишини назорат килиш, турли тахлилий усуллар воситасида уларнинг ижтимоий-иктисодий нафлилиги дара-жасини бахолаш зарурдир.

Божхона органларида бошкарув самарадорлигини бахолаш - бу амалдаги бошкарув тузилмалари фаолиятини тахлил килиш, бошкарув аппарати томонидан режалаштирил-ган чора-тадбирларнинг бажарилиши сифатини аниклаш ва уларнинг натижасига кура тузилманинг ижтимоий-иктисодий нафлилик даражасини аниклашдир. Бу эса иктисодий хавф-сизликни таъминлаш, мамлакатимизда иктисодий мувозанатни саклаш, мил-лий валюта баркарорлигини ошириш-га хизмат килади.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 11

Адабиётлар:

1. Узбeкиcтон Рecпyбликacининг 1997 йил 29 aвгycтдaги «Дaвлaт божxонa xизмaти тyFpиcидa»ги 472-I-cонли К,онуни. II Узбeкиcтон Рec-публи^^ Oлий Мaжлиcининг Аxбоpотномacи, 1997 й., 9-cон.

2. Узбeкиcтон Рecпyбликacи Baзиpлap Мax1кaмacининг 1998 йил 27 мapтдaги 135-cонли кapоpи билaн тacдиклaнгaн «Узбeкиcтон Рecпyб-ликacи божxонa оpгaнлapининг интизомий у^ви».

3. Узбeкиcтон Рecпyбликacи Пpeзидeнтининг 2006 йил 9 мapтдaги «Узбeкиcтон Рecпyбликacи Дaвлaт божxонa кУмитacи фaолиятини тaш-кил этиш боpacидaги кУшимчa чоpa-тaдбиpлap тyFpиcидa»ги ПК.-302-cонли ^pop^ II Узбeкиcтон Рecпyбликacи конун x1yжжaтлapи тyплaми, 2006 й., 10-coн.

4. Алимбaeв С.А., Шapипoвa Д.Н. Бoжxoнa мeнeжмeнти. Укув кУллaнмa. - Т:. УзР 0УМТB. 2010 йил.

ИКТИСОД BA МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 11

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.