Научная статья на тему 'БОШЛАНҒИЧ ТАЙЁРГАРЛИК БОСҚИЧИДА ЁШ БАСКЕТБОЛЧИЛАРНИНГ ҲАРАКАТ ТЕЗКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ'

БОШЛАНҒИЧ ТАЙЁРГАРЛИК БОСҚИЧИДА ЁШ БАСКЕТБОЛЧИЛАРНИНГ ҲАРАКАТ ТЕЗКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
12
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
ҲАРАКАТ / ТЕЗКОРЛИК / ЁШ БАСКЕТБОЛЧИЛАР / ИНДИВИДУАЛ / ЎЙИН ФУНКСИЯЛАРИ / ТАЖРИБА / НАЗОРАТ / БОШЛАНғИЧ / ТАДқИқОТ

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Нурматова Ш.М.

Мақолада бошланғич тайёргарлик босқичидаги 10-12 ёшли баскетболчиларнинг ҳаракат тезкорлигини ривожлантиришда юқори даражада таъсир кўрсатувчи машқларни танлаш, мураккаб реакция ҳаракатлари, мусобақа ўйин шароитида рақиб қаршилигида бажариладиган юқори тезкорлик, ўйин суръатини оширишда жисмоний тайёргарликни ошириш имкониятлари очиб берилган.В статье раскрывается выбор упражнений, оказывающих высокое влияние на развитие быстроты движений баскетболистов 10-12 лет на начальном этапе обучения, сложные реактивные движения, высокая скорость, выполняемая против соперника в соревновательной игре, возможности для повышения физической подготовки.The article reveals the choice of exercises that have a high impact on the development of the speed of movements of 10-12 еar old basketball players at the initial stage of training, complex reactive movements, high speed performed against an opponent in a competitive game, opportunities for improving physical fitness.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БОШЛАНҒИЧ ТАЙЁРГАРЛИК БОСҚИЧИДА ЁШ БАСКЕТБОЛЧИЛАРНИНГ ҲАРАКАТ ТЕЗКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ»

чиларни танлашдан бошлаб юкори малакали спорт-чилар тайёрлаш жараёнигача булган боскични тако-миллаштириш лозимлигини билдиради. Албатта, бу узгаришларни амалга оширишда бизга замон талабига жавоб берадиган мутахассис кадрлар кераклигини тадлил натижалари курсатди.

Эркин кураш мураббийларини "режалаштириш амалга-ошириш тадлил-килиш режага керакли узгартиришлар киритиш"дан иборат булган турт боскичли мантикий ишлаш механизмини ургатиш учун федерация ва мутасадди ташкилотлар томонидан семинар-тренинглар уюштириш керак ва бу жараённи натижаларда акс этишни мониторинг килиб бориш зарурлиги аникланди.

Эркин кураш мураббийлари ва мутахассисла-рига машгулотларни ташкил килиш, спортчиларни нуфузли халкаро мусобакаларга тайёрлаш жара-ёнларини олиб боришда илмий-методик ёрдамни ташкил килиш, яъни Жисмоний тарбия ва спорт илмий тадкикотлар институти билан алока ур-натиб, унинг илмий-услубий ва моддий-техник

Подготовка педагогических кадров

базасидан самарали фойдаланишни, институтнинг етакчи мутахассисларини жойлардаги эркин кураш укув-машгулотларида бевосита катнашиш ва замонавий илгор хориж тажрибаларини киритиш ишларини йулга куйиш керак деб хисоблаймиз.

Адабиётлар:

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2021 йил 5 ноябрдаги ПК-5279-сонли "Спорт таълими тизимини тубдан такомиллаштириш ор^али олимпия ва паралимпия спорт турлари буйича спортчилар захирасини шакллантириш сифатини янада ошириш чора-тадбирлари туррисища"™ карори.

2. З.А. Бакиев. Эркин кураш назарияси ва услубиёти.Т.2011.- 265.б

3. В.Н.Платонов. Система подготовки спортсменов в олимпийском спорте. Общая теория и ее практические приложения: учебник [для тренеров]: в 2 кн. Кн. 1. К.: Олимпийская литература. 2015. - 680 с.

4. Ф.А. Керимов. Спорт кураши назарияси ва усулияти.Т.2005.- 367 б.

5. N.A.Tastanov.Kurash Мап nazariyasi va uslubiyati / darslik: 'Вапо-standartll nashiriyoti, 2017- 480 Ь.

6. Э.О.Очилов -Курашчиларнинг унг-чап томонлама техник усуларни бахолашнинг назарий тахлиллари. "FAN-SPORTGAl' ilmiy nazariy jurnali. 2021/1.75-76,б.

7. А.А.Рябов Э.К.Рябова Ю.В.Фоменкова. Методика повышения общей физической подготовленности дзюдоистов на этапе начальной подготовки //Теория и практика физической культуры. 2021 №9 90-92,с)

Укитувчи

Ш.М. НУРМАТОВА1

Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт универсиетти Чирчик шахри, Узбекистон

Муаллиф билан богланиш учун:

nurmatovashaxnoza827@gmail.com

БОШЛАНГИЧ ТАИЁРГАРЛИК БОСЦИЧИДА ЁШ БАСКЕТБОЛЧИЛАРНИНГ ХДРАКАТ ТЕЗКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ

Аннотация

Annotation

В статье раскрывается выбор упражнений, оказывающих высокое влияние на развитие быстроты движений баскетболистов 10-12 лет на начальном этапе обучения, сложные реактивные движения, высокая скорость, выполняемая против соперника в соревновательной игре, возможности для повышения физической подготовки.

Ключевые слова: движение, скорость, юные баскетболисты, личность, игровые функции, опыт, контроль, новичок, исследование.

Маколада бошлангич тайёргарлик боскичидаги 10-12 ёшли баскетболчиларнинг ^аракат тез-корлигини ривожлантиришда юкори даражада таъсир курсатувчи машкларни танлаш, мураккаб реакция ^аракатлари, мусобака уйин шароитида ракиб каршилигида бажариладиган юкори тезкор-лик, уйин суръатини оширишда жисмоний тайёргарликни ошириш имкониятлари очиб берилган.

Калит сузлари: царакат, тезкорлик, ёш баскетболчилар, индивидуал, уйин функсиялари, та-жриба, назорат, бошлангич, тадцицот.

The article reveals the choice of exercises that have a high impact on the development of the speed of movements of 10-12 еar old basketball players at the initial stage of training, complex reactive movements, high speed performed against an opponent in a competitive game, opportunities for improving physical fitness.

Key words: movement, speed, young basketball players, personality, game functions, experience, control, beginner, research.

CM CM

о

CM

со

ro та t

0 ü w

1

Тадкикотнинг далзарблиги: бугунги кунда ёш спортчилар орасида харакат тезкорлигини ри-вожлантириш спортчилар махоратининг усиши учун энг мухим вазифалардан бири хисобланади. Бу мураккаб жараён булганлиги учун тренер-му-раббийларларнинг асосий диккат маркази шунга каратилган. Барчамизга маълумки, хар бир ёш спортчи машгулот жараёнида узига хос соматотип хусусиятларга эгадир. Шу маънода хар бир ёш спортчи укувчилар узига хосдир. Шу нуктаи назар-дан, ёш баскетболчиларнинг харакат тезкорлигини бошлангич тайёргарлик боскичидан бошлаб ривож-лантириб бориш технологиясини ишлаб чикиш алохида ахамиятга эга. Бунда болалар-усмирлар

спорт мактаблари асосий боскич хисобланади.

Тадкикотнинг максади: бошлангич тайёргарлик боскичида ёш баскетболчиларнинг харакат тезкор-лигини ривожлантириш буйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чикишдан иборат.

Тадкикотнинг вазифалари: бошлангич тайёргарлик боскичида 10-12 ёшли баскетболчиларнинг харакат тезкорлигини ривожлан-тиришда кулланиладиган узлуксиз хамда интервал тезкорлик машкларидан фойдаланиш услубиятини такомиллаштириш.

Тадкикот усуллари: илмий-методик адабиётлар-ни тахлил килиш ва умумлаштириш, анкета суровно-ма, педагогик кузатув, педагогик тестлаш, харакатлар

Подготовка педагогических кадров

тезкорлигини ривожлантириш тестлари, педагогик тажриба, математик ва статистик усуллар.

Ёш баскеболчиларда харакат тезкорлигини бошлангич тайёргарлик боскичида муваффакиятли ри-вожлантириб бориш учун шугулланувчиларнинг ёш хусусиятларини, тайёргарлик даражасини, танланган спорт тури хусусиятларини, жисмоний сифатлар ри-вожининг узига хос жихатларини, харакат куникма ва малакаларининг шаклланишини синчиклаб хисобга олиш зарурдир. Спортчиларнинг алохида жисмоний кобилиятларини, жисмоний сифатларни тарбиялаш учун энг кулай даврларни, шунингдек, техник-тактик фаолиятларни сифатли узлаштириш учун мойиллик-ни хам чукур урганиш лозим. Ёшлик даврида барча жисмоний кобилиятлар захираси мавжуд булади. Бошлангич тайёргарлик боскичи ёш баскеболчи-нинг жисмоний кобилиятларини ривожлантиришга каратилган педагогик таъсир ёшга мос ривожланиш жараёнининг у ёки бу погонасида усиши энг ёркин ифодаланган кобилиятларнинг тула намоён були-шига ёрдам беради. Бошлангич тайёргарлик боски-чидаги 10-12 ёшли баскетболчиларнинг тезкорлик, чакконлик, тезкор-куч сифатларини ривожлантириш учун юкори даражада таъсир курсатувчи машкларни танлаш, мусобака уйин шароитида талаб этиладиган мураккаб реакция харакатларини кутилмаган вази-ятлардаги туп билан ва тупсиз ракиб каршилигида бажариладиган юкори тезкорликни алдамчи харакат-ларга ургатиш мусобака фаолиятида уйин суръатини ошириш учун тезкорлик машкларидан узгарувчан шароитда оёк ва кул мушак кучини узлуксиз хамда интервал машклардан машгулот жараёнида фойда-ланиш жисмоний тайёргарлигини ошишига имко-нияти яратади. Бу буйича Бошлангич тайёргарлик боскичида 10-12 ёшли баскетболчиларнинг харакат тезкорлигини ривожлантириш техналогияси ишлаб чикилган. (1-расм)

Мазкур тадкикотда жисмоний тарбия ва спортни ривожлантириш, спортчиларнинг техник-тактик тайёргарлигини такомиллаштириш хамда юкори малакали баскетболчиларнинг машгулот тизимини алохида урганишга купрок эътибор каратилган. Ле-кин, ёш баскетболчиларда бошлангич тайёргарлик боскичида харакат тезкорлигини ривожлантириш, бунда баскетбол машгулотларидан фойдаланиш йуллари тадкикот остига олинган ва "Баскетбол

машкларидан фойдаланиш" модели ишлаб чикилган (2-жадвалга каранг)

2-жадвал

"Баскетбол машкларидан фойдаланиш" модели учун зарур булган педагогик шартлар

Шартлар Асослар

1) ёш баскетболчиларда харакат тезкорлигини ривожлантириш воситаларини танлаш индивидуал ёндашувни амалга ошириш оркали

2) харакат тезкорлигини ривожлантиривчи машкларидан фойдаланиш асосан машгулотнинг биринчи кисмида фойдаланиш

3) ёш баскетболчиларининг харакат тезкорлигини ривожлантириш учун машкларни танлаш уйин функцияларини хисобга олган холда

4) ёш баскетболчиларда харакат тезкорлигини риво-жлантиришни бахолаш техник махоратнинг усиши хисобига

5) ёш баскетболчиларнинг машгулот вазифаларини такомиллаштириш индивидуал имкониятларидан келиб чиккан холда

Изо^: Бунда ёш баскетболчиларда харакат тез-корлигини ривожлантириш индивидуал ёндашув асосида, харакат тезкорлигини ривожлантиривчи машкларни машгулотнинг биринчи кисмида фойдаланиш хамда баскетболчиларнинг индивидуал имкониятларини хисобга олиш оркали амалга оширилади.

БУСМ бошлангич тайёргарлик боскичи ёш бас-кетболчиларида харакат тезкорлигини ривожлантириш учун "Хдракат тезкорлигини ривожлантириш тест машклари модели" биз томонимиздан ишлаб чикилди Ушбу модел асосидаги тест машкларида юкори стардан 20 метрга югуриш (вактга), 60 метр-га юкори стартдан югуриш (вактга), 28 метрга тупни вактга уриб югуриш (вактга), 30 сония ичида бирор бир тусик ёки девор каршисидан 1,5-2 метр масо-фада туриб тупни отиш ва кабул килиш (вактга), турган жойидан узунликка сакраш (см.га), турган жойидан юкорига депсиниб сакраш (см.га) буйича бахоланади. Мазкур синов назорат машклари аъло -5, яхши - 4 ва коникарли - 3 бахоларда натижаларни бахолаш белгиланди. Тадкикотга болалар-усмирлар спорт мактаби бошлангич тайёргарлик боскичи баскетболчиларидан назорат ва тажриба гурухла-ри учун 30 нафардан жалб килинди. Бу даврда болалар-усмирлар спорт мактаби бошлангич тайёргарлик боскичи баскетболчиларида харакат тезкорлигини ривожлантириш буйича тадкикотдан олдинги дастлабки ва тадкикотлар давомидаги умумлаштирувчи тажрибалар утказилди.

сч сч о сч со

СО

га

0 о.

и

1

№3-2022

www.fansports.uz

71

Подготовка педагогических кадров

4-жалвал

10-12 ёшли тажриба ва назорат пр>тларн киз болаларнинг "Харакат тезкорлигини ривожлантнрнш тест матгаарн мотели" буйича тажриба ботлаииши ва тажриба охирида жисмоний тайёргарлик курсаткнч.тари [п Ли]

eg eg о eg

с-э

го го t о

Q.

С

го

T/p Курсаткичлар || 10 ёш lltm 12 «ш

нг тг ( Р НГ ТГ Р НГ ТГ 1 Р

Х±а Uta Х±а Х±о .г ±«7

1 20 метрга паст стартдан югуриш 4,9±0,2 4,7±0,4 4.8=0.4 3,8=0,2 0,47 1.24 >0,05 <0,01 4,6±0,2 4,2=0.2 4.5 ±0.4 3,5±0,6 0,02 2.15 >0,05 <0,01 4,5±0,6 4,0±0,2 4.4=0.3 3.3±0.1 0,31 2.35 >0,05 <0,01

2 Юкори стартдан 60 югуриш со™ 10.7±0,5 10.2=0.4 10.6±0.3 9.1±0.2 0,49 1.23 ill' 10,5=0.3 10,0±0.1 10,4=0.3 S.SiO.l 1,34 2.55 >0.05 <0.01 Ю,3±0,2 9,7=0.2 10.2±0.3 8.4=0.1 0.73 2,68 >0.05 <0,01

3 28 метрга тупни уриб югуриш сс™ 12,6±0,5 12,0=0,4 12.4±0.3 9,8=0,2 1,94 3,25 >0.05 <0,01 12,2=0.4 11.7±0»3 12,3 ±0.7 9,5±0,9 1,80 2,38 >0.05 <0,01 12,0±0.8 11,4±0Д 11.7±0,7 9,1=0.8 1.21 2,42 >0.05 <0,01

4 30 сония ичида деворга 1,5-2 метр масофадан тупни отиш ва кабул - 18.2=2.2 21.4±7,6 19.3±5.0 25,3=2,0 1,41 2.33 <0,05 <0.01 21.4±7.8 24,2±0.6 24.3=6,1 28,5±0,7 1.50 2,33 <0,05 <0,01 23.2=9,4 26,1±0,8 26,5±б,0 31,9±0,9 1.50 2,48 <0,05 <0,01

5 Турган жойидан узунлниа с 132.7±0.2 137.1*1.0 134,7=0,9 142,î±0,7 1,38 2,48 <0,05 <0,01 138,1=1.1 144.9=0,4 141,3=0,8 149,8=0,2 1,62 3,04 <0.05 <0,01 142.9=0,9 148,9±0,3 145,8±0,8 158,7±0,7 2,02 3,48 <0,05 <0,01

6 Турган жойида юкорига с 28.2=0.6 31,8=0,9 27.4±0.7 36,1*0,6 1,17 1.81 <<ш <0,01 30.4Î0.7 34,8±0.5 32.6±0.6 39,7±0,8 L24 2,46 <0^5 <0.001 33.6=0.8 37,1±0,6 34.7±0.7 43,8±0,5 Ш 2,39 <0,05 <0,001

*Ию\: Сурзгидати-рнбадан олдинти натижалар, махражда-тажриоадан шшнги натижалар.

Мазкур жадвалда бошлангич тайёргарлик бос^ичи 10-12 ёшли баскетболчиларнинг жисмоний тайёргарлик буйича курсаткичларининг тахлили келтирилган. Тажриба ва назорат гурухлари уртаси-да 20 метрга паст стартдан югуриш [Р<0,01], ю^ори стартдан 60 метрга югуриш, 28 метрга тупни уриб югуриш, 30 сония ичида деворга 1,5-2 метр масо-фадан тупни отиш ва кабул килиш, турган жойидан узунликка сакраш, турган жойида юкорига сакраш назорат тестлари буйича статистик фарк аниклан-ди [Р<0,01]. Тажриба ва назорат гурухларидаги 12 ёшли угил болаларнинг жисмоний тайёргарлиги урганилганда тажриба гурухидаги угил болаларда назорат гурухидаги болаларникига нисбатан сези-ларли узгаришлар юз берди. Жумла-дан, тажриба ва назорат гурухлари уртасида 20 метрга паст старт-дан югуриш [Р<0,01], юкори стартдан 60 метрга югуриш, 28 метрга тупни уриб югуриш, 30 сония ичида деворга 1,5-2 метр масофадан тупни отиш ва ^абул килиш, турган жойдан узунликка сакраш, турган жойдан юкорига сакраш назорат тестлари буйича статистик фарклар аникланди [Р<0,01]. Педагогик тажриба бошланишида тажриба ва назорат гурухлари орасида 10 ёшли киз болаларда жисмоний тайёргарлик буйича барча тест курсаткичларда статистик фарклар кузатилмади. Педагогик тажриба охирида 11-12 ёшли киз болалар юкори стартдан 20 метрга паст стартдан югуриш, юкори стартдан 60 метрга югуриш, 28 метрга тупни уриб югуриш, турган жойдан узунликка сакраш, турган жойдан баландликга сакраш тестлари буйича статистик фарк борлиги сезиларли даражада кузатилди Тажриба ва назорат гурухларидаги 11 ёшли киз бо-лаларнинг жисмоний тайёргарлиги урганилганда тажриба гурухи киз болаларида назорат гурухидаги болаларникига нисбатан сезиларли узгаришлар юз берди. Тажриба ва назорат гурухларидаги 12 ёшли киз болаларнинг жисмоний тайёргарлик даражаси тадкикот сунгида урганилганда тажриба гурухидаги

киз болаларда назорат гурухидагиларга нисбатан сезиларли узгаришларга эга эканлиги аникланди. Биз томонимиздан тажриба гурухи синалувчиларининг харакат тезкорлигини ривожлантириш учун ишлаб чикилган "^аракат тезкорлигини ривожлантириш тест машклари модели" укувчиларнинг жисмоний тайёргарлигини ривожлантиришга сезиларли таъ-сир курсатди. Тажриба гурухида угил ва киз болаларнинг харакат тезкорлигини аниклаш максадида 10 ёшлиларда 20 метрга паст стартдан югуриш буйича тажрибадан олдин ва охирида хам тажриба ва назорат гурухлари уртасидаги ишончли фарклар [P>0,05] кузатилмади. Педагогик тажриба охирида 11-12 ёшли тажриба ва назорат гурухлари угил ва киз болаларининг жисмоний тайёргарлик курсат-кичлари уртасидаги ишончлилик даражаси [P<0,01] тажриба гурухи шугулланувчиларини жисмоний тайёргарлик даражасининг ошишига ёрдам берди.

Хулоса. Мавзу йуналиши буйича тупланган библиографик манбалар, педагогик кузатув, илгор тажрибаларни урганиш, жорий тадкикотлар ва педагогик тажриба натижаларини киёсий тахлил килиш асосида куйидаги хулосаларга келдик:

1. Илмий-услубий адабиётлар тахлили, спорт мута-хассислари ва мураббийлари билан сухбат натижалари мамлакатимизда болалар-усмирлар спорт мактабида бошлангич тайёргарли боскичи 10-12 ёшли баскет-болчиларни харакат тезкорлигини ривожлантириш учун узлуксиз хамда интервал тезкорлик машкларидан фойдаланиш зарур.

2. 10-12 ёшли баскетболчиларнинг бошлангич тайёргарлик боскичида харакат тезкорлигини ривожлантириш учун тезкорлик машкларидан оёк ва кул мушак кучини узлуксиз хамда интервал машк услубида машгулотда куллаш самарали хисобланади.

3. 10-12 ёшли баскетболчиларнинг индивидуал, гурухли ва жамоавий харакат тезкорлигини ривож-лантирувчи ракиб каршилигида бажариладиган "Куч билан ракиб каршилигини енгиш", "Йуналишни узгартириб тупни уриб юриш", "Туп билан тезкор харакат килиш", "^аракатда таъкибни енгиб туп узатиш" машклар мажмуаси ишлаб чикиш мухим ахамият касб этади.

Адабиётлар:

1. Pulatov А.А., Ganiyeva F.V., Miradilov В.М., Xusanova D.T., Pulatov F.A. Basketbol nazariyazi va uslubiyati. Darslik Т: Sano-standart, 2017. - 350 b.

2. Miradilov B.M., Karimov B.Z., Umbetova M.A. Sport pedagogik mahoratini oshirish (basketbol). // O'quv qo'llanma. T.: 2017. - 268 b.

3. Rahmatova D.N. Bolalar va o'smirlar sport maktabining boshlanglsh tayyorgarlik gurihida chidamlilikni tarbiyalash.Pedagogika. fan. (PhD)...diss. avtoreferati. - Toshkent. 2010. - 26 b.

4. Kerimov F.A. Sport kurashi nazariyasi va usuliyati. Darslik. Т.2005,-226 b.

5. Abdullayev A., Xonkeldyev Sh. Jisminiy tarbiya nazariyasi va uslubiyati. Darslik T:O'zDTJI nashiriyot-manbaa boümi 2005. - 269 b.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.