Научная статья на тему 'ЁШ БАСКЕТБОЛЧИЛАРНИНГ ҲАРАКАТ ТЕЗКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА МАХСУС МАШҚЛАР САМАРАДОРЛИГИ'

ЁШ БАСКЕТБОЛЧИЛАРНИНГ ҲАРАКАТ ТЕЗКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА МАХСУС МАШҚЛАР САМАРАДОРЛИГИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
17
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
МАҲСУС МАШқЛАР / ҲАРАКАТ ТЕЗКОРЛИГИ / ЁШ БАСКЕТБОЛЧИЛАР / МАШқЛАР МАЖМУАСИИ / УЗЛУКСИЗ / ИНТЕРВАЛ / МУСОБАқА / БОШЛАНғИЧ ТАЙЁРГАРЛИК / ПЕГОГИК ТАЖРИБА

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Нурматова Ш.М.

Мақолада ёш баскетболчиларнинг ҳаракат тезкорлигини ривожлантиришга қаратилган маҳсус машқларни танлаш, мусобақа ўйин шароитида рақиб қаршилигида бажариладиган юқори тезкорлик, жисмоний тайёргарликни ошириш имкониятлари очиб берилган.В статье раскрывается выбор конкретных упражнений, направленных на повышение скорости движений юных баскетболистов, возможность повышения высокой скорости, физической подготовленности, выполняемой за счет сопротивления соперника в соревновательной игре.The article reveals the choice of specific exercises aimed at increasing the speed of movements of young basketball players, the possibility of increasing high speed, physical fitness, performed due to the opponent's resistance in a competitive game.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЁШ БАСКЕТБОЛЧИЛАРНИНГ ҲАРАКАТ ТЕЗКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА МАХСУС МАШҚЛАР САМАРАДОРЛИГИ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

Адабиётлар:

1. Узбекистан Республикаси Президентининг "Жисмоний тарбия ва оммавий спортни янада ривожлантириш чора тадбирлари г^рисида" ги 2017-йил 3 июндаги П^ 3031- сонли карори. LEX.Uz.

2. Узбекистан Республикаси Президентининг "2017-2021 йиллар-да Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича харакатлар стратегияси" нинг 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947-сонли фармони

3. F.A.Керимов Спортда илмий тадкикотлар. Т.: Илмий техника ахбороти-press нашриёти, 2018. -348 Б.

4. ^осимов С.С. "Ахборот технологиялари" Тошкент шахри "алока-чи" нашриёти 2006 - 32 b

5. Скандинавияда юриш усуллари асослари Н.Т. СтанскийДА. Алек-сеенко, В.А. Колошкина. - Витебск: ВГУ имени П.М. Машерова, 2015. -32 б

6. Мураккаб даволаш дастурида Скандинавия юриш фойда-ланиш тажрибаси «Академия здорового образа жизни» «Сибирь» / С.О. Аверин, Л.П. Собянина, Е.В. Шишина - 2016. - Т.93, №22. - В. 24-25.

7. Замятина, А. В. Скандинавская ходьба как физкультурно - оздоровительная технология. Магистерская диссертация. НИ ТГУ, Томск 2016. - 44 с.

8. Пожилой человек в современном мире: Сб. статей. - СПб.: КОСТА, 2008.- 256 с.

9. Полетаева, А. Скандинавская ходьба. Здоровье легким шагом / А. Полетаева. - М.: Копиринг, 2012. - 60 с.

10. Скандинавча юриш / М.М. Илий, Е.В. Шишина, // М.: Ridero, 2018. - 148 б.

11. Усмонходжаев Т.С. Миллий харакатли уйинлар. Тошкент. «Укитувчи» 2000 йил, 53-54 б.

Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD) Ш.М. НУРМАТОВА1

Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети Чирчик шахри, Узбекистон

ЁШ БАСКЕТБОЛЧИЛАРНИНГ ХДРАКАТ

Муаллиф билан a™™™ ТЕЗКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА

nurmatovashaxnoza827@gmail.com т»

МАХСУС МАШЦЛАР САМАРАДОРЛИГИ

Аннотация

Annotation

В статье раскрывается выбор конкретных упражнений, направленных на повышение скорости движений юных баскетболистов, возможность повышения высокой скорости, физической подготовленности, выполняемой за счет сопротивления соперника в соревновательной игре.

Ключевые слова: специальные упражнения, скорость движения, юные баскетболисты, комплекс упражнений, непрерывная, интервальная, соревновательная, предварительная подготовка, педагогический опыт.

Маколада ёш баскетболчиларнинг харакат тезкорлигини ривожлантиришга каратилган махсус машкларни танлаш, мусобака уйин шароитида ракиб каршилигида бажариладиган юкори тезкорлик, жисмоний тайёргарликни ошириш имкониятлари очиб берилган.

Калит сузлари: мацсус машцлар, царакат тезкорлиги, ёш баскетболчилар, машцлар мажмуасии, узлуксиз, интервал, мусобаца, бошлангич тайёргарлик, пегогик тажриба.

The article reveals the choice of specific exercises aimed at increasing the speed of movements of young basketball players, the possibility of increasing high speed, physical fitness, performed due to the opponent's resistance in a competitive game.

Key words: special exercises, movement speed, young basketball players, a set of exercises, continuous, interval, competitive, preliminary training, pedagogical experience.

CM CM

о

CM

ro та t

0 ü w

1

Тадкикотнинг далзарблиги. Ёш баскетболчилар-да харакат тезкорлигини ривожлантириш, баскетбол спорт тури буйича мураббийларнинг баскетболчи-ларда харакат тезкорлигини оширишга каратилган билим ва куникмаларини мустахкамлашида, баскетбол спорт турини кенг микёсда ривожланишига тусик булувчи омилларни аниклашда, харакат тезкорлигини ривожлантирувчи баскетбол машкларини такомил-лаштиришда хамда юкори даражада таъсир курса-тувчи танлаб олинган машклар афзаллиги, мусобака шароитидаги самарадорлик ахамиятини урганиш, ёш баскетболчиларда харакат тезкорлигини ривожланти-ришдаги бугунги кундаги долзарб масалалардан бири булиб хисобланмокда.

Тадкикотнинг максади ёш баскетболчиларнинг харакат тезкорлигини ривожлантиришда махсус машклар самарадорлиги буйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чикишдан иборат.

Тадкикотнинг вазифалари: - ёш баскетболчиларнинг харакат тезкорлигини ривожлантиришда "Кутилмаган вазиятлардаги мураккаб реакцияда харакат тезкорлигини ривожлантирувчи

машклар мажмуаси ни узлуксиз хамда интервал усул-да куллаш услубиятини такомиллаштириш;

- ёш баскетболчиларнинг индивидуал харакат тезкорлигини ривожлантирувчи "Кескин харакат-ларда мувозанатни ривожлантирувчи координацион машклар мажмуаси"ни ишлаб чикиш;

Тадкикот усуллари. Илмий-методик адабиётлар-ни тахлил килиш ва умумлаштириш, анкета суровно-ма, педагогик кузатув, педагогик тестлаш, харакатлар тезкорлигини ривожлантириш тестлари, педагогик тажриба, математик ва статистик усуллар.

Биз томонимиздан ишлаб чикилган бошлангич тайёргарлик боскичида "харакат тезкорлигини ривожлантирувчи машклар мажмуаси"га кура 10-12 ёшли ёш баскетболчиларда 10 хил махсус машклар асосида харакат тезкорлиги ривожлантирилди. Бунда машклар марта ва сония хисобида хисобланиб, машк такрорийлиги энг куп натижа асосида, машкнинг да-вомийлиги энг кам курсаткич асосида хисобланди. Ёш даражасига кура машкларнинг бахоланиш шкаласи ишлаб чикилди. Назорат машклари 3 йуналиш буйича таснифланди. Яъни, биринчи йуналиши туп билан

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

харакатланаётганда харакат тезкорлигига эришиш, иккинчи йуналиши ракиб каршилигини енгишда харакат тезкорлигини ошириш, учинчи йуналиш такибдан кочишда харакат тезкорлигини ривожланти-риш ва бошкалар. Бошлангич тайёргарлик боскичида "харакат тезкорлигини ривожлантирувчи машклар ма-жмуаси"нинг максади 10-12 ёшли баскетболчиларда машгулот жараёнида ракибнинг хатти-харакатларидан келиб чикиб, юкори тезликда харакат тезкорлигига эриштириш хисобланади. Кайд этилган курсаткичлар марта ва сонияда хисобланади. Жадвалда машклар ва уларнинг хажми аник келтирилган.

1-жадвал

Харакат тезкорлигини ривожлантирувчи машклар мажмуаси

№ Назорат Куллаш тартиби 10 ёш 11 ёш 12 ёш 10 ёш 11 ёш 12 ёш

машклари Такрорланиш сони (марта) Давом этиш вакти(сония)

1 Куч билан ракиб каршилигини енгиш Тупсиз уйинчи тупли уйинчи елка кисмидан ушлаб олдинга харакат килишига каршилик курсатади 4-5 5-6 7-8 8090 7080 6070

2 Йуналишни узгартириб тупни уриб юриш Химоячи хужумчининг тупни уриб йуналишни узгартириб харакатланишига каршилик курсатади 5-6 7-8 9-10 5060 4050 3040

3 Харакатда туп узатиш Майдоннинг карама-карши икки бурчагида тупли уйинчилар туп уриб шчит томон харакатланади, тупни саватга ташлагандан сунг иккинчи уйинчини туп уриб харакатланишига каршилик курсатади 4-5 8-9 10-11 3540 2530 1520

4 Тупни химоялаб тупга харакат Икки тупли уйинчи бир кулида тупни уриб харакатланади буш кулида бир - бирларини тупларини олиб куйишга бахслашади 5-6 7-8 9-10 5055 4045 3035

5 Туп билан тезкор харакат Тупни ердан зарб билан думалатиб юборилади тупли уйинчи тупни уриб харакатланиб тезкорлик билан думалаб кетаётган тупни тухтатади 4-5 6-7 8-9 6570 5560 4550

6 Таъкибдан кочиш Девор каршилигида масофадан тупни зарб билан деворга отилади девор олдида тупни уриб турли йуналишга харакатланаётган уйинчи тупдан химояланади 6-7 8-9 10-11 6570 5560 4550

7 Каршиликни енгиб харакат-ланиш Тупли уйинчи белидан ризинка утказилади ва иккинчи уйинчи томонидан ушлаб турилади тупли уйинчи ризина каршилигида иккала кулида тупни уриб олдинга харакатланади 5-6 6-7 8-9 8090 7080 6070

8 Туп билан кучли каршиликни енгиш Тупли уйинчи жойида тупни уриб харакатланади, тупсиз уйинчи кучли тукнашув билан каршилик курсатади 5-6 7-8 9-10 5060 4050 3040

9 Каршиликда туп учун кураш Икки тупсиз уйинчи белгиланган нуктада турган тупни олишига бир-бирига кучли тукнашув остида каршилик курсатади 5-6 8-9 10-11 3540 2530 1520

10 Харакатда таъкибни енгиб туп узатиш Тупни уриб харакатланаётган уйинчи ракиб каршилигини енгиб ён чизикда турган уйинчиларга тупни узатади ва яна тупни кабул килиб олиб ракиб каршилигида шчит томон харакатланади 3-4 5-6 7-8 5055 4045 3035

Бунда харакат тезкорлигини ривожлантиришда "кес-кин харакатларда мувозанатни ривожлантирувчи координацион машклар мажмуаси"дан фойдаланиш самарали хисобланади. Ушбу жараёнда 10-12 ёшли баскетболчиларнинг кескин харакатларда мувозанатни ривожлантирувчи координацион машкларни куллашда уларнинг харакат тезкорлиги юкори тезликда бажарилади ва мартада хисобланиб, энг юкори курсаткич натижа сифатида кайд килиб борилади.

2-жадвал

Ёш баскетболчиларнинг кескин харакатларда мувозанатни ривожлантирувчи координацион машклар мажмуаси

№ Назорат машклари Куллаш тартиби 10 ёш | 11 ёш | 12 ёш Такрорланиш сони (марта)

1 Айланма харакатдан сунг туп ташлаш Жарима чизигига тупни куйиб туп атрофини 8-10 марта тупга кулини куйган холда айланади ва сигналдан сунг тупни олиб саватга ташлайди. 10 12 14

2 Сакраб бир оёкда мувозанат саклаш Тугри чизик устида бир оёкда кулида тулдирма туп билан олдинга сакрайди чизик устига тушиши шарт. 10 12 14

3 Каршиликда мувозанат саклаш Тугри чизик уста икки уйинчи туришади биринчиси уйинчи баландликга сакраш машкгини бажаради ва сакраб куниш фазасида иккинчи уйинчи итариб каршилик курсатади вазифа биринчи уйинчи тугри чизик устига тушиши керак. 10 12 14

4 Бир оёкда мувозванатда туп узатиш Бир оёкда турган уйинчи тупни кутариб турган оёклари остидан айлантириб угказиб худди шу холатда турган шеригига узатади шу тарзда давом этади. 10 12 14

5 Бир оёкда каршилик курсатишда мувозанат саклаш Тугри чизик устига бир оёкда икки уйинчи карама-карши жойлашади иккала уйинчи хам кулларини занжир холатда ушлаб бир-бирларига каршилик курсатишади. 10 12 14

6 Айланма харакатлардан сунг мувозанатда туп кабул килиш 3 очкали зона чизигига оралик масофада 3 та фишка жойлаштирилади тупсиз биринчи уйинчи фишка атрофини 4-6 марта тезкор хара-катда айланади ва иккинчи уйинчи томонидан узатилган тупни саватга ташлайди. 10 12 14

7 Бир оёкда мувазанатни ушлаб каршилик курсатиш Тугри чизик уста икки уйинчи бир оёкда кулларини ушлаган холда туришади ва бир бирларга куч ишлатиб узларига тортишади вазифа тугри чизик устида мувозанат саклаб туриш керак. 10 12 14

8 Бир оёкда мувазана'mи саклаш Икки уйинчи бир оёкда тупни уриб бир-бирларига каршилик курсатишади. 10 12 14

9 Айланма харакатдан сунг туп ташлашда мувозанат саклаш 6-8 марта сакраб хавода 180° градусда айланиб тушиш машкини бажаради ва шериги томонидан узатилган тупни саватга ташлайди. 10 12 14

10 Ракиб каршилиги кескин харакатда мувозанат саклаш Майдон марказидан арчасимон ракиб каршилигида тупни уриб харакатланади 3 очколи зонага кирганда бир кадам ортга сакраб саватга туп ташлайди. 10 12 14

Ёш баскетболчиларнинг "кутилмаган вазият-лардаги мураккаб реакцияда харакат тезкорлигини ривожлантирувчи" машклар мажмуаси.

3-жадвал

Ёш баскетболчиларнинг харакат тезкорлигини ривожлантиришда мувозанатни саклаш мухимдир.

Куллаш тартиби 10 ёш 11 ёш 12 ёш

№ Назорат машклари Такрорланиш сони (марта)

1 Ётган холатдан тезкор харакатга утиш реякцияси Баскетбол тупига таяниб полга ётган уйинчи турли йуналишга думалатилган теннис тупларига югуриб ушлаб олиш керак. 8 10 12

2 Турли йуналишдаги харакатларда тупни кабул килиш ва узатиш Учта уйинчи пирамида шаклида бир-бирларига карама-карши жойлашиб олади иккита уйинчи кулидаги тупни тупсиз уйинчига галма-галдан узатиб туради тупсиз уйинчи узатилган тупниунг ва чап томонларга тезлик билан харакатланиб кабул килиб яна узатган уйинчига кайтаради. 8 10 12

см см о см

го га

0 ^

ю

1

с го

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

3 Аралаш харакаща тезкорлик Икки уйинчи бир-бирига карама-карши жойлашади биринчи уйинчи иккала кулидаги теннис тупини исталган унг ёки чап кулида юкорига отади иккинчи уйинчи эса отилган тупни худди шу кулида сакраб илиб олиши керак булади кейинги давомий харакат исталган йуналишга думалатилган тупни химоячи харакатини куллаб олиши керак. 8 10 12

4 Аралаш харакатларда туп кабул килиш ва узатиш Учта уйинчи бир хил кетма-кетликда жойлашади икки ён томондаги уйинчилар кулидаги тупни галма-галда ерга уриб узатиб туришади уртадаги уйинчи узатилган тупларни тезкор харакатда кабул килиб яна уйинчиларга кайтаради 8 10 12

5 Аралаш харакатда тезкорлик реакцияси Турган жойида югуришни бажараётган уйинчилар курсатган буйрукга караб харакатланиши керак булади унг йуналишни курсатса унг томонга тезкор харакатланади чап йуналишни курсатса чап томонга харакатни амалга оширади кулларини юкорига кутарса баландликга сакрайди бу харакатлар тухтовсиз аралаш тезкор харакатда бажарилади. 8 10 12

6 Тезкорликдан чакконликга угаш реякцияси Баскетболчининг асосий туриш холатида икки уйинчи туради биринчи уйинчи куллари олдинга чузилган холда исталган кулларидаги теннис тупини ерга ташлайди турган жойида югуришни бажараётган иккинчи уйинчи тезкор харакат билан тупни ерга тушурмасдан илиб олиши керак булади. 8 10 12

7 Тезкорликда турли йуналишга бажариладиган алдамчи харакатлар Икки уйинчи оралик масофада жойлашади биринчи уйинчи томонидан ердан думалатилган тупга иккинчи уйинчи югуриб келиб тупни олиб сакраб яна биринчи уйинчига узатиб оркамача югуриб чойига кайтади машкни турли йуналишларга харакатланиб бажариш мумкин. 8 10 12

8 Ракиб каршилигида тезкор алдамчи харакат Арчасимон йуналишда 4 та фишка жойлаштиралди иккала кулида тупни уриб турган уйинчи сигналдан сунг фишкалар орасидан тезкорлик билан тупни олиб утиб кучли ракиб каршилигини енгиб утиб саватга туп ташлайди. 8 10 12

см см о см

го га

0

ю

1

Ёш баскетболчиларда харакат тезкорлигини ривожлантириш, буйича баскетбол машгулотларида танлаб олинган махсус маклардан фойдаланиш йулла-ри тадкикот остига олинган ва ёш баскетболчиларда харакат тезкорлигини ривожлантириш учун "Х,аракат тезкорлигини ривожлантириш тест машклари модели" биз томонимиздан ишлаб чикилди ушбу модел асоси-даги назрат тест машкларида юкори стардан 20 метрга югуриш (вактга), 60 метрга юкори стартдан югуриш (вактга), 28 метрга тупни вактга уриб югуриш (вактга), 30 сония ичида бирор бир тусик ёки девор каршисидан 1,5-2 метр масофада туриб тупни отиш ва кабул килиш (вактга), турган жойидан узунликка сакраш (см.га), турган жойидан юкорига депсиниб сакраш (см.га) буйича бахоланади. Мазкур синов назорат машклари аъло - 5, яхши - 4 ва коникарли - 3 бахоларда натижа-ларни бахолаш белгиланди. Тадкикотга спорт мактаби баскетболчиларидан назорат ва тажриба гурухлари учун 30 нафардан жалб килинди. Педагогик тажриба даврда ёш баскетболчиларда харакат тезкорлигини ривожлантириш буйича тадкикотдан олдинги даст-лабки ва тадкикотлар давомидаги умумлаштирувчи тажрибалар утказилди.

Утказилган тадкикот натижасида 10-12 ёшли баскетболчиларнинг жисмоний тайёргарлик буйича тажриба ва назорат гурухлари уртасида 20 метрга паст стартдан югуриш [Р<0,01], юкори стартдан 60 метрга югуриш, 28 метрга тупни уриб югуриш, 30 сония ичида деворга 1,5-2 метр масофадан тупни отиш ва кабул килиш, турган жойидан узунликка сакраш,

турган жойида юкорига сакраш назорат тестлари буйича статистик фарк аникланди [Р<0,01]. Тажриба ва назорат гурухларидаги 12 ёшли баскетболчилар-нинг жисмоний тайёргарлиги урганилганда тажриба гурухидаги баскетболчиларнинг назорат гурухидаги баскетболчиларига нисбатан сезиларли узгаришлар кузатилди. Жумладан, тажриба ва назорат гурухлари уртасида 20 метрга паст стартдан югуриш [Р<0,01], юкори стартдан 60 метрга югуриш, 28 метрга тупни уриб югуриш, 30 сония ичида деворга 1,5-2 метр ма-софадан тупни отиш ва кабул килиш, турган жойдан узунликка сакраш, турган жойдан юкорига сакраш назорат тестлари буйича статистик фарклар аниклан-ди [Р<0,01]. Биз томонимиздан тажриба гурухи сина-лувчиларининг харакат тезкорлигини ривожлантириш учун ишлаб чикилган "Х,аракат тезкорлигини ривожлантириш тест машклари модели" ёш баскетболчи-ларнинг жисмоний тайёргарлигини ривожлантиришга сезиларли таъсир курсатди. Тажриба гурухи баскет-болчиларининг харакат тезкорлигини аниклаш макса-дида 10 ёшлиларда 20 метрга паст стартдан югуриш буйича тажрибадан олдин ва охирида хам тажриба ва назорат гурухлари уртасидаги ишончли фарклар [Р>0,05] кузатилмади. Педагогик тажриба охирида 11-12 ёшли баскетболчиларнинг тажриба ва назорат гурухларида жисмоний тайёргарлик курсаткичлари уртасидаги ишончлилик даражаси [Р<0,01] тажриба гурухи шугулланувчиларини жисмоний тайёргарлик даражасининг ошишига ёрдам берди.

Хулоса ёш баскетболчиларнинг тезкорлик, чаккон-лик, тезкор-куч сифатларини ривожлантириш учун юкори даражада таъсир курсатувчи "Турли йуна-лишдаги харакатларда тупни кабул килиш ва узатиш", "Тезкорликдан чакконликга утиш реякцияси", "Ракиб каршилигида тезкор алдамчи харакат" машкларини танлаш оркали мусобака уйин шароитида талаб эти-ладиган мураккаб реакция харакатларини кутилмаган вазиятларда куллаш оркали мусобака фаолиятида уйин суръати ошириш эришилди. Ёш баскетболчилар-нинг уйин жараёнида туп билан хужумчининг химоя-чига карши харакати зич химояланиш машкларини куллаш амалга оширишда мувозанат машкларини ху-жум ва химоя комбинацияларида индивидуал харакат тезкорлигида энг юкори усиш курсаткичи 28 метрга тупни уриб югуриш вактида 12 ёшли угил болаларда (10,9±0,7 сониядан 8,8±0,2 сониягача камайган) усиш

20.51 %, киз болаларда эса 11 ёшли киз болаларда (12,3±0,7 сониядан 9,5±0,9 сониягача камайган) усиш

20.52 % ни ташкил килди. Ёш баскетболчиларда ха-ракат тезкорлигини ривожлантириш учун тезкорлик машкларидан "Куч билан ракиб каршилигини енгиш", "Йуналишни узгартириб тупни уриб юриш", "Туп билан тезкор харакат килиш", "Х,аракатда таъкиб-

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

ни енгиб туп узатиш" фойдаланиш натижасида ёш баскетболчиларнинг жисмоний тайёргарлик буйича энг юкори курсаткичи 20 метрга паст стартдан югу-риш вактида 12 ёшлиларда (4,0±0,4 сониядан 3,1±0,3 сониягача камайган) усиш 20,39 %. Юкори стартдан 60 метрга югуриш вактида 11 ёшлиларда (10,3±0,4 сониядан 8,6±0,6 сониягача камайган) 20,37% гача усди (Р<0,01). 10-12 ёшли баскетболчиларнинг индивидуал, гурухли ва жамоавий харакат тезкорлигини ривожлантирувчи ракиб каршилигида бажариладиган ишлаб чикилди.

Адабиётлар

1. Raximov V.Sh. Sport va harakarli o'yinlarini o'qitish uslubiyoti (basketbol). O'quv qo'llanma. - T.: «Universitet», 2021-188 b

2. Керимов Ф.А. Спорт сохдсида илмий тадкикотлар. - Тошкент. Зар калам, 2004. - 334 б.

3. Нурматова Ш.М. БошланFич тайёргарлик боскичида ёш баскетболчиларнинг хдракат тезкорлигини ривожлантириш. Педагогика фан. (РЮ)...дисс. автореферати. - Чирчик. 2022. - 29 б

4. Rahmete™ D.N. Bolalar va o'smirlar sport maktabining boshlang'ish tayyorgarlik gurihida chidamlilikni tarbiyalash. Pedagogika. fan. (PhD)...diss. avtoreferati. - Toshkent. 2010. - 26 b

5. Умматов А.А. 15-16 Ёшли волейболчиларнинг куч сифатини анъанавий машклар ёрдамида ошириш услубияти - Фан-Спортга, 2021 - elibrary.ru

6. А.А Умматов Ёш волейболчиларда пульсометрик киймати аникланган машклар асосида харакат тезлигини оширишнинг афзал-лиги. - Фан-Спортга, 2018 - elibrary.ru.

Доцент в.б

Л.А. ДЖАЛИЛОВА1

Укитувчи

М.И. ДЖАЛИЛОВА1

Узбекский государственный университет физической культуры и спорта Узбекистан, Чирчик

Информация для связи с автором: ДОПИНГ В СПОРТЕ: ИСТОРИЯ,

¡oladjalilova@gmaH.com

МЕТОДЫ И НОВЫЕ ВЕРСИИ РЕШЕНИЯ ПРОБЛЕМЫ

Аннотация

Annotation

В статье рассматриваются проблема допинга, которая является одной из глобальных проблем современного спорта. На основе изучения истории распространения допинга в спорте анализируются различные методы борьбы с допингом, подчеркивается эффективность внедрения антидопинговых образовательных программ среди спортсменов, а также обеспечение правовой основы предотвращения допинга в спорте и борьбы с ним в нашей стране.

Ключевые слова: спорт, международное спортивное и олимпийское движение, допинг, стимуляторы, анаболические стероиды, антидопингового правила, WADA, Всемирный антидопинговый кодекс, антидопинговые образовательно-информационные программы.

Маколада замонавий спорт турларининг глобал муаммоларидан бири булган допинг муаммоси мухокама килинади. Спортда допинг тарихини урганишга асосланиб, допингга карши курашнинг турли усуллари тахлил килинади ва спортчилар уртасида антидопинг информатцион-таълим дастурларни жорий этиш самарадорлиги хамда мамлакатимизда допингга карши курашнинг хукукий асослари таъминланганлиги таъкидланади.

Калит сузлар: спорт, халцаро спорт ва олимпия царакати, допинг, стимуляторлар, анаболик стероидлар, антидопинг цоидалари, WADA, Бутунжацон антидопинг кодекси, антидопинг информатион-таълим дастурлари

The article discusses the problem of doping, which is one of the global problems of modern sports. Based on the study of the history of doping spread in sports, various methods of combating doping are analyzed, the effectiveness of the introduction of anti-doping educational programs among athletes, as well as ensuring the legal basis for preventing doping in sports and the fight against it in our country, is emphasized.

Key words: sports, international sports and Olympic movement, doping, stimulants, anabolic steroids, anti-doping rules, WADA, World Anti-Doping Code, Anti-Doping Educational and Information Programs.

Актуальность темы. Спортивные достижения спортсменов на международных спортивных соревнованиях способствуют повышению престижа представляемых ими стран. Однако рост спортивных рекордов приводит к острой конкуренции на мировых спортивных турнирах и Олимпийских играх. Соперничество в спорте способствовало не только совершенствованию системы подготовки спортсменов, улучшению материальной базы, но и привело к применению запрещенных в спорте способов. Использование в спорте гормональных лекарственных средств, которые стимулируют работоспособность, но нарушают естественные физиологические и психоло-

гические процессы в организме спортсменов, не соответствуют принципам спортивной этики и олимпизма. Применение препаратов и методов, направленных на обеспечение на спортивных соревнованиях победы любой ценой, классифицируются как допинг.

Допинг (англ. doping, от англ. dope - применять наркотики) в спорте - это употребление запрещённых способов, методов или препаратов (в том числе биологически активных веществ, повышающих спортивные результаты. Применение допинга нарушает олимпийский принцип честной игры, поскольку ставит соперников в неравные условия, оказывает побочный эффект на организм. В первую очередь

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.