Научная статья на тему 'БОШЛАНҒИЧ ТАЪЛИМДА ЎҚУВЧИЛАРНИНГ ЎҚУВ-БИЛИШ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ'

БОШЛАНҒИЧ ТАЪЛИМДА ЎҚУВЧИЛАРНИНГ ЎҚУВ-БИЛИШ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

702
85
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим / тарбия / билим / кўникма / малака / компетенция / методика / метод / memory / attention / operation / formation / activation / method

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Қурбонова Мафтуна, Қораев Самариддин

Ушбу мақолада бошланғич таълимда ўқувчиларнинг ўқув-билиш компетенцияларини шакллантириш муаммолари ва уларни бартараф этиш йўллари, бу борада амалга оширилган тадқиқотлар ҳамда вазифалар ҳақида сўз юритилади

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PROBLEMS AND WAYS TO IMPROVE STUDENT LEARNING COMPETENCIES IN PRIMARY EDUCATION

This article discusses the challenges of forming students' cognitive competences in primary education and how to overcome them, as well as research and tasks done in this regard

Текст научной работы на тему «БОШЛАНҒИЧ ТАЪЛИМДА ЎҚУВЧИЛАРНИНГ ЎҚУВ-БИЛИШ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ»

БОШЛАНГИЧ ТАЪЛИМДА УКУВЧИЛАРНИНГ УКУВ-БИЛИШ

КОМПЕТЕНЦИЯЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ

Мафтуна Курбонова

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти

Самариддин Кораев

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада бошлаетич таълимда укувчиларнинг укув-билиш компетенцияларини шакллантириш муаммолари ва уларни бартараф этиш йуллари, бу борада амалга оширилган тадкикотлар хамда вазифалар хакида суз юритилади.

Калит сузлар: таълим, тарбия, билим, куникма, малака, компетенция, методика, метод.

PROBLEMS AND WAYS TO IMPROVE STUDENT LEARNING COMPETENCIES IN PRIMARY EDUCATION

Maftuna Kurbonova

Chirchik State Pedagogical Institute of Tashkent region

Samariddin Korayev

Chirchik State Pedagogical Institute of Tashkent region

ABSTRACT

This article discusses the challenges of forming students' cognitive competences in primary education and how to overcome them, as well as research and tasks done in this regard.

Keywords: memory, attention, operation, formation, activation, method.

КИРИШ

Жахоннинг ривожланган мамлакатлари сафидан муносиб урин эгаллашга интилиш йулидаги кенг куламли ислохотларни амалга ошириш, уларнинг тажрибаларини урганиш, шу билан бир каторда хаётнинг барча

сохаларида янгидан-янги ютукларга эришиш бугунги куннинг долзарб вазифалари хисобланади.

Ижтимоий тараккиётнинг замонавий боскичи узлуксиз таълим тизими олдига ёш авлодни хар жихатдан баркамол этиб тарбиялаш вазифасини куймокда. Узлуксиз таълим тизимининг асосий боскичлари-дан бири булган - бошла^ич таълим мухим урин тутади. Бинобарин, мазкур боскичда укувчиларга илмий билимларни пухта ва чукур ургатиш уларнинг тафаккурини шакллантиришда асос булиб хизмат килади. Шу боис республикамиз рахбарияти бошланFич таълим мазмунини такомиллаштириш, уни илFор FOялар билан бойитиш, бу даврда укувчиларнинг чукур билим олишларига имкон берувчи моддий-техник базани мустахкамлашга алохида эътибор каратилмокда [1 -4].

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Бошлаетич синфларда ташкил этилаётган таълим самарадорлиги укувчиларнинг укув фанларининг бошлаетич асосларини пухта узлаштириш билан белгиланади. Узлуксиз таълим тизимининг бу боскичида укувчиларга фан ва унинг асослари хакидаги билимларнинг муайян тизим асосида берилиши, укув фаолиятининг укувчилар фаоллиги, мустакиллигига асосланиши уларда фанни билишга булган кизикишни шакллантиради. Таълим жараёни шароитларида маълум объект, ходиса ва жараённи кузатиш, кичик амалий тажрибаларни ташкил этиш каби методлар билан бойитилиши укувчиларда шаклланган кизикиш даражасини оширади ва унинг баркарор хусусият касб этишига замин яратади [5].

Умумий урта таълим мактабларининг бошла^ич синфларида билимларнинг укитилиш холатини урганиш ва тахлил этиш бу жараёнда бир катор муаммолар мавжудлигини курсатди. Бизнинг назаримизда муаммоларнинг сабаблари куйидаги холатлар билан изохланади:

- бошла^ич таълим укитувчиларининг аксарияти укув жараёнини ташкил этишга нисбатан ижодий, технологик ва компетенцияли ёндашув куникмаларига, педагогик технологиялар, укувчиларда билишга булган кизикишни шакллантириш туFрисидаги методик мажмуаларга эга эмасликлари;

- зарурий билим ва куникмаларга эга булган укувчиларни тайёрлашга имкон берувчи педагогик шарт-шароитларнинг тулик яратилмаганлиги;

- укитувчилар учун машFулотларини ташкил этиш ва утказиш буйича янги авлод укув-методик материалларининг, хусусан, интерфаол укув мажмуаларининг етарли эмаслиги;

- бошла^ич синф укувчиларининг укув-билиш компетенцияла-рини мустакил ишларни ташкил этиш асосида шакллантиришга хамда ижодий фаоллигини оширишга етарли даражада эътибор каратилмаяпганлиги;

- укув материалининг мазмуни ривожлантирувчи укитиш принципини амалга оширишни тулик таъминламаяпганлиги хамда муаммоли топшириклар сони етарли эмаслиги;

- укув-билиш компетенцияларини шакллантиришда укитувчилар-нинг замонавий педагогик ва ахборот технологияларидан фойдаланиш буйича малака ва куникмаларининг етарли эмаслиги;

- укувчиларда укув-билиш компетенцияларини мустакил ишларни ташкил этиш асосида шакллантиришнинг илмий-услубий асосларини ишлаб чикилмаганлиги ва бошкалар.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Бошлаетич синф укувчисининг индивидуал эхтиёжларини хисобга олган холда уларни ривожланишига оид Давлат талаблари асосида хар томонлама ва баркамол ривожланиши учун кулай шарт-шароитлар яратиш, укувчиларнинг укув-тарбиявий фаолиятини ташкил килиш ва амалга ошириш, ижодий кобилиятларини куллаб-кувватлаш хамда уларга билим беришда компетенцияли ёндашув бугунги кунда долзарб хисобланади.

Укувчиларга таълим беришда мазкур ёндашув усиб бораётган шахсни хаётга тайёрлаш, унда хаётий мухим масалаларни мустакил хал килиш учун зарур булган, ахлокий меъёр ва кадриятларни узлаштириш, бошка инсонлар билан мулокот килиш, фаолият методларини шакллантиришга тайёргарликни кузда тутади. Шу сабабли, бошланFич синф укувчиларининг укув-билиш компетенцияларини мустакил ишларни ташкил этиш асосида шакллантиришда замонавий таълим методикаси ва методлари имкониятларидан унумли фойдаланишнинг назарий-амалий асосларини такомиллаштириш мухим.

Юкорида айтиб утилган муаммоларни хал этиш йулларини тадкик этиш, хусусан, укувчиларнинг укув-билиш компетенцияларини мустакил ишларни ташкил этиш асосида шакллантириш учун машFулотларни замонавий ташкил этиш ва утказишнинг методик асосларини чукур урганиб, тахлил этган холда тегишли услубий тавсиялар, интерфаол ишланмалар ишлаб чикиш ва таълим жараёнига жорий этиш вазифаси аникланди.

Урганилаётган муаммолар аспектида асосий кизикишни, яъни: укувчиларнинг укув-билиш компетенцияларини шакллантириш буйича ишлар; «Компетентлик», «компетенция», «компетенцияли ёндашув» тушунчалари; таянч компетенциялар, уларни лойихалаш технологиялари, таянч компетенциялар структураси; укувчиларнинг мустакил таълимини ташкил этиш, укувчилар мустакил ишларини ташкил этишнинг педагогик асослари кабилар етук тадкикотчилар томонидан куриб чикилган [6-12].

Юкорида тахлил этилган ишлар асосида укувчиларнинг укув-билиш компетенцияларини шакллантиришда мустакил ишларни самарали ташкил этиш методикаси, шакллари, методлари зарурий даражада кулланилмайди хамда укув жараёнининг укув-услубий таъминотини яратишга оид илмий-услубий тадкикот ишлари жуда кам деган хулосага келиш мумкин.

Шу максадда куйидаги мухим вазифаларни амалга ошириш ва укув амалиётига жорий этиш долзарб деб хисоблаймиз:

- урганилаётган компетенцияларнинг компонентли таркибининг психологик-педагогик характеристикасини аниклаш билан «укув-билиш компетенцияси» тушунчаси мохиятини аниклаш;

- бошлаетич синф укувчиларининг укув-билиш компетенцияларини мустакил ишларни ташкил этиш асосида шакллантиришнинг педагогик вазифа (укувчиларнинг ёш, психологик хусусиятларини урганиш, машFулотларни аник максадга асосланувчи лойиха асосида ташкил этиш, укув-билиш компетенцияларининг шаклланганлик даражасини аниклаш, унга имкон берувчи объектив ва субъектив омилларни урганиш)ларини аниклаш;

- назарий коидаларни тахлилига асосланган холда укувчиларнинг мустакил иш фаолиятида укув-билиш компетенцияларини шакллантириш-нинг педагогик шартлари: боскич (тайёргарлик, операцион-фаолиятли, якуний-рефлексив)лар кетма-кетлигига амал килиш; укувчиларни лойихалаш фаолиятига жалб этиш; ностандарт муаммоли вазиятларни яратиш ва уларни бартараф этиш методларини шакллантириш; портфолиодан укувчиларнинг укув-билиш компетенцияларини шакллантириш ва бахолаш инструменти сифатида фойдаланишни илгари суриш ва самарадорлиги исботлаш;

- аник максадли, мазмундор, процессуал, натижали хамда антропологик, тизимли, фаолиятли, компетентли ёндашув компонентларидан тузилган укувчилар укув-билиш компетенцияларини мустакил ишларни ташкил этиш асосида шакллантиришнинг максадли-натижавий моделини ишлаб чикиш;

- бошлаетич синфларда фнларни укитишда ижодий мухитни яратиш максадида уни юзага келтиришнинг дидактик асосларини хамда укувчилар

укув-билиш компетенцияларини шакллантириш самарадорли-гини оширишга каратилган "Мунтазам билим олишга интиламиз" дастурини ишлаб чикиш;

- бошланFич синф укувчиларининг укув-билиш компетенцияларини шакллантиришга йуналтирилган мустакил ишларни ташкил этишнинг методика ва методларини тизимлаштириш;

- укувчиларнинг укув-билиш компетенциялари шаклланганлигини асословчи компонент (мотивацион, когнитив, операционал-технологик, рефлексив-бахолаш)лар курсаткичлари ва мезонларини аниклаш;

- укувчиларнинг укув-билиш компетенцияларини мустакил ишларни ташкил этиш асосида шакллантиришнинг дастурли-методик таъминоти («Мунтазам билим олишга интиламиз!» дастури, мустакил ишларни ташкил этиш буйича укув-методик комплекс, диагностика, методик тавсияномалар)ни назарий асослаш хамда тажрибавий апробация килиш;

- укувчиларнинг укув-билиш компетенцияларини мустакил ишларни ташкил этиш асосида шакллантириш даражаси ва ахволини аниклаш максадида педагогик тажриба-синов ишларини утказиш хамда унинг самарадорлигини оширишга каратилган истикболлари буйича илмий асосланган таклиф ва тавсияларни ишлаб чикиб, амалиётга жорий этиш.

ХУЛОСА

Ушбу долзарб вазифаларни амалга ошириш бошлаетич таълим укитувчиларидан касбий махоратни, уз устида мунтазам ишлашни, замонавий укитиш методика ва методларидан хабардор булиш кабиларни талаб этади. Бу эса уз навбатида бошлетич синф укувчиларининг укув-билиш компетенцияларини мустакил ишларни ташкил этиш асосида шакллантиришда мухим хисобланади.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг "Халк таълимини бошкариш тизимини такомиллаштириш буйича кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги ПФ-5538-сон фармони. Тошкент. 2018 йил 5 сентябрь. (К,онун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 06.09.2018 й., 06/18/5538/1840-сон).

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 29 апрелдаги «Узбекистон Республикаси Халк таълими тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш туFрисида»ги ПФ-5712 Фармони.

3. Узбекистан Республикаси Президентининг 2018 йил 5 сентябрдаги «Халк таълими тизимига бошкаришнинг янги принципларини жорий этиш чора-тадбирлари т^рисида»ги ПК-3931-сон карори.

4. Вазирлар Махкамаси томонидан 2017 йил 6 апрелдаги "Умумий урта ва урта махсус, касб-хунар таълимининг давлат таълим стандартларини тасдиклаш туFрисида"ги 187-сон карори.

5. К.Азизова. Бошлангич синфда интерфаол методлардан фойдаланиш. Замонавий узлуксиз таълим муаммолари: инновация ва истикболлар. Халкаро илмий конференция. - Тошкент:. - 2018. - Б.76.

6. С.И.Константинова. Формирование учебно-познавательной компетентности у учащихся старшей профильной школы : автореф. дис. .канд. пед. наук / С.И. Константинова. - СПб., 2006. - 22 с.

7. Ю.В.Пестерева. Реализация компетентностного подхода в процессе построения содержания образования в начальной школе: дис. . канд. пед. наук: 13.00.01/ Пестерева Юлия Владимировна. - Майкоп, 2001. 198 с.

8. И.А.Зимняя. Ключевые компетентности как результативно-целевая основа компетентностного подхода в образовании. Авторская версия. - М: Исследовательский центр проблем качества подготовки специалистов. - 2004.

9. А.В.Хуторской. Ключевые компетенции как компонент личностно-образовательной парадигмы образования [Текст] / А.В. Хуторской // Народное образование. - 2003. - № 5.- С. 58-64.

10. Ж.Толипова. Укувчиларнинг мустакил таълимини ташкил этиш // Халк таълими. - Тошкент, 2002. - № 4. - Б. 102 - 103 .

11. О.А.Куйсинов. Мустакил таълим олиш жараёнида укувчиларнинг ижодий тафаккурларини шакллантириш. / Таълим жараёнида мустакил тафаккур ривожланиши: Республика илмий-амалий анжумани материаллари. - Тошкент: Низомий номидаги ТДПУ, 2005. - Б.98- 99.

12. Н.Н.Крафт. Психолого-педагогические основы формирования умений самостоятельной учебной работы в младшем школьном возрасте [Текст]: дис. ... канд. пед. наук : 13.00.01 / H.H. Крафт. - Майкоп, 2000. - 211 с.

13. Qurbanova, M. F. (2020). Methods for improvement of training competitions for classifications leading on the organization of independent works. Экономика и социум, 8, 432-437.

14. Курбонова, M. Ф. (2020). Ёшларда креатив тафаккурни шакллантиришнинг педагогик асослари. Халц таълими, 3.

15. Жабборова, О. М., & Бозоров, Н. Н. (2020). УКИТИШНИНГ КЛАСТЕР УСУЛИ. Academic Research in Educational Sciences, 1 (4), 373-377.

16. Тожибоева, Г. Р., & Бекирова, Э. Р. (2020). АКТУАЛИЗАЦИЯ ГЕНДЕРНОГО РАВЕНСТВА В СОВРЕМЕННОМ ОБЩЕСТВЕ. Academic Research in Educational Sciences, 1 (4), 389-395.

17. Кораев, С. Б. (2020). ПРОФЕССИОНАЛ ТАЪЛИМДА УКУВ АМАЛИЁТЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ. Academic Research in Educational Sciences, 1 (3), 1281-1286.

18. Lutfillo Karamatilloevich Akhatov, Akbar NomozovichRasulov, Oybek Kakhramonovich Mirzorakhimov, Mirzokhid Latipovich Sharipov, & Farkhodjon Anvarjon-ugli Ibrokhimov. (2020). The Outlookings of Religious and Sufism in Teaching of Abdurakhman Jami. Journal of Critical Reviews, 7(17), 112-116.

19. Nazirov, H. H., Ismayilov, A. Z., & Rasulov, A. N. (2020). ^e Impact of Economic Factors on the Family Crisis. Евразийский шюз ученых, 6(75), 64-65.

20. Кораев, С. Б. (2020). ПРОФЕССИОНАЛ ТАЪЛИМДА УКУВ АМАЛИЁТЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ. Academic Research in Educational Sciences, 1 (3), 1281-1286

21. Jabborova Onahon Mannopovna, Jumanova Fatima Uralovna, & Mahkamova Shohida Rahmatullayevna. (2020). Formation of Artistic Perception of Future Teachers. International Journal of Psychosocial Rehabilitation, 24(4), 4087-4095.

22. Тажибоева, Г. Р. (2020). Социальные проблемы и переспективы интеграционого обучения. Журнал научных и прикладных исследований, 1, 54 -55. 10.

23. Тожибоева, Г. Р. (2020). Психолого-педагогическая компетентность учителя начальных классов. Science and World, 1(77), 32-33.

24. Avlaev, O. U., Burkhanov, A. A., Ismoilova, D. M., & Norkuzieva, M. A. (2020). Factors Affecting the Intellectual Dynamics of the Individual. Test Engineering & Management, 83, 693-702.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.