Научная статья на тему 'БОШЛАНҒИЧ ТАЪЛИМДА КИТОБХОНЛИК ФАОЛИЯТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ АҲАМИЯТИ'

БОШЛАНҒИЧ ТАЪЛИМДА КИТОБХОНЛИК ФАОЛИЯТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
77
22
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
Таълим жараёнида / бошланғич таълим / китобхонлик фаолияти / оила кутубхонаси / маънавият ва маърифат / китоб муотлааси / маданият / жисмоний тарбия ва спорт.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Эшмуродова Дилобар Низомжон Қизи

Мақолада таълим жараёнида бошланғич синф ўқувчиларида китобхонлик фаолиятининг ўрни ва роли тадқиқ қилинган бўлиб, бир қатор самарали усуллар тавсия қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БОШЛАНҒИЧ ТАЪЛИМДА КИТОБХОНЛИК ФАОЛИЯТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ АҲАМИЯТИ»

"RAQAMLI TA'LIMNING ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI VA ULARNI TA'LIM-TARBIYA

JARAYONIGA TADBIQ QILISH YO'LLARI" MAVZUSIDAGIRESPUBLIKAILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI

25-oktabr 2023-yil

БОШЛАНГИЧ ТАЪЛИМДА КИТОБХОНЛИК ФАОЛИЯТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ А^АМИЯТИ Эшмуродова Дилобар Низомжон кизи

Гулистон ДУ докторанти https://doi.org/10.5281/zenodo.10038300

Аннотация. Мацолада таълим жараёнида бошлангич синф уцувчиларида китобхонлик фаолиятининг урни ва роли тадциц цилинган булиб, бир цатор самарали усуллар тавсия цилинган.

Калит сузлар: Таълим жараёнида, бошлангич таълим, китобхонлик фаолияти, оила кутубхонаси, маънавият ва маърифат, китоб муотлааси, маданият, жисмоний тарбия ва спорт.

Аннотация. В статье исследуется место и роль культуры чтения у студентов в образовательном процессе и даются рекомендации по ряду эффективных методов.

Ключевые слова: В образовательном процессе, культура чтения, семейная библиотека, духовность и просвещение, чтение книг, культура, физическое воспитание и спорт.

Abstract. The article examines the place and role of reading culture in students in the educational process and recommends a number of effective methods.

Keywords: In the educational process, reading culture, family library, spirituality and enlightenment, book reading, culture, physical education and sports.

Бугун мамлакатимизда халкимиз, айникса, ёш авлоднинг маънавий-интеллектуал салох,ияти, онгу тафаккури ва дунёкарашини юксалтиришда, она Ватани ва халкига мухдббат хдмда садокат туйгуси билан яшайдиган баркамол шахсни тарбиялашда бекиёс ахдмиятга эга булган китоб мутоаласига кизикишларини оширишга алох,ида эътибор каратилмокда. Бу борада Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2017 йил 12 январдаги Ф-4789-сонли "Китоб мах,сулотларини чоп этиш ва таркатиш тизимини ривожлантириш, китоб мутолааси ва китоб мутоаласига кизикишларини ошириш хдмда таргибот килиш буйича комиссия тузиш тугрисида"ги Фармойиши [3] юртимизда инсон маънавий тараккиётига куйилган пойдевор булди. Зеро, х,ар бир давлатнинг куч-кудрати билимли, заковатли, эртанги кунига ишона оладиган ёшларидир. Фармойишдан кузланган асосий максад, ёшлар орасида китобхонликни кенг таргиб этиш, ёш авлодни китоб укишга, хусусан, бадиий адабиётларни укишга ургатиш, асосийси, билимли ва бахтли килишдан иборатдир.

Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2017 йил 76 февралдаги "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Х,аракатлар стратегияси тугрисида"ги ПФ 4947-сонли Фармонининг [1] "Ижтимоий сохдни ривожлантириш" деб номланган туртинчи йуналишида "таълим муассасаларининг кулайлигини таъминлаш, умумий урта, урта махсус ва олий таълим сифатини яхшилаш хдмда уларни ривожлантириш чора-тадбирларини амалга ошириш" назарда тутилган. Мазкур масалалар жамиятимизда камол топаётган ёш укувчиларнинг маънавий-ахлокий етуклик муаммосини тугри х,ал этиш билан бевосита богликдир.

Бу борада жамият хдётида эзгу кадрият ва анъаналарни чукур карор топтиришга, хусусан, ёш авлоднинг маънавий интеллектуал салох,ияти, онгу тафаккури ва

"RAQAMLI TA'LШNШG ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI УА ^АИШ TA'LIM-TARBIYA

JARAYONIGA TADBIQ QILISH YO'LLARI" MAVZUSIDAGI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI

25-оИаЬг 2023-уИ

дунёкарашини юксалтиришда, она Ватани ва халкига мухаббат ва садокат туйгуси билан яшайдиган баркамол шахсни тарбиялашда бекиёс ахдмиятга эга булган китоб мутоаласига кизикишларини оширишга алох,ида эътибор каратилмокда. Шу жихдтдан Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2017 йил 13 сентябрдаги П^-3271-сонли "Китоб мах,сулотларини нашр этиш ва таркатиш тизимини ривожлантириш, китоб мутолааси ва китоб мутоаласига кизикишларини ошириш хдмда таргиб килиш буйича комплекс чора-тадбирлар дастури тугрисида"ги ^арори [4] тараккиёт учун энг яхши омил китоблар эканлигини, тугри танланган китоблар нафакат инсонни билимли килади, балки бахтли булишини х,ам кафолатлашини, аввало, маънавий-маърифий, бадиий-эстетик талабларига жавоб берадиган китобларни юксак сифат билан чоп этиш, таълим муассасаларига етказиш, миллий ва жах,он адабиётининг энг сара намуналарини таржима килиш ёш укувчиларимизни болалигидан бошлаб китоб укиш куникмаларини шакллантириш, жамиятимизда мутолаа маданиятини юксалтиришни долзарб вазифа сифатида эътироф этди.

Китобларни факатгина билим манбаи деган фикрда булсак, унинг мох,иятини тулик англамаган буламиз. Китоблар аслида ёш укувчиларни бахтли булишга, хдёти давомида юксак чуккиларни забт этишда ёрдам беради. Зеро, х,еч кайси дорихонада кишини тушкунликдан олиб чикиб, иродали, сабрли, мех,натсевар килувчи дори топилмайди. Бирок бу дори китоб булиб, ундан укувчи нимани изласа шуни топади. Китоб - билим, маънавият, маърифат манбаи.

Бу эса эх,тиёжни психологик даражага кучиради. 1-чизмада китоб мутоаласига кизикишларини намоён этувчи мезонлар вариантли х,олатлар куринишида ифодаланган.

-\

КИТОБХОНЛИК ФАОЛИЯТИ ХУСУСИЯТЛАРИ

1. Китобхонликка кизикишни ошириб бориш.

2. Китоб танлашда шахсий намунани курсата олиш.

3. Китоб мутоаласида э^тиёжни хдс этиш.

4. Китоб танлашдан уз максадини намоён килиш.

Укувчиларни китоб мутоаласига кизикишларини намоён этувчи мезонлар. Китобларни укувчиларга турларга булиб ургатиш максадга мувофик. Зеро, китоб маданияти деган тушунча мох,иятан кандай китоб танлаш, неча ёшда нималар укиш, кушимча адабиётларни кандай танлаш керак, касб танлаш учун, асосийси, хдётда уз урнини топиш учун кандай билимларга эга булиш кераклигини камраб олади. Ахборотлашган бугунги замонда ёшларимизни юксак маънавиятли, эзгу фазилатлар сох,иби этиб вояга етказишда китоб ва китобхонликнинг ахдмияти бекиёсдир.

Айнан мазкур даврда умумтаълим мактабларида укувчиларни китоб мутоаласига кизикишларини амалга оширишга турли-туман ёндашувлар ва уларнинг келажаги

"RAQAMLI TA'LIMNING ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI VA ULARNI TA'LIM-TARBIYA

JARAYONIGA TADBIQ QILISH YO'LLARI" MAVZUSIDAGIRESPUBLIKAILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI

25-oktabr 2023-yil

тугрисидаги прогнозларнинг турличалигига карамай, олимлар ва педагоглар синфдан ташкари дарслар уларнинг анъанавий куринишида кутиладиган натижа бермаслиги ва сезиларли фойда келтирмаслиги тугрисидаги ягона фикрга келдилар. Укувчиларнинг китоб мутоаласига кизикишларини айнан нимадан иборатлиги ва уни кандай йулга куйиш мумкинлиги тугрисидаги масала методик фан олдида долзарблик касб этади, чунки 1-4 синфларда укишга ургатиш бошлангич курсини кайта куришнинг истикболлари, жумладан эски укув режасида 123 укув соати ажратилган синфдан ташкари укиш дарсларининг такдири х,ам унинг ечимига боглик булди.

Узбек кутубхонашунос олимларидан Э.Йулдошевнинг болалар китобхонлиги ва мактаб кутубхоналари хдмкорлиги муаммосига бевосита алокадор илмий изланишлари алох,ида эътиборга моликдир [6].

Бошлангич синф укувчиларини китоб мутоаласига кизикишларини шакллантириш ва тарбиялашнинг самарали технологияси ва методикасини ишлаб чикилиб, амалда кулланилса, укувчиларда китоб ва кутубхонадан рационал фойдаланиш, китобхонлик маданияти шаклланганлигининг самарадорлик даражаси янада ортади.

Китобхонларни мустакил укув эх,тиёжи ва кобилиятини шакллантириш - барчанинг эътиборини жалб этадиган муаммолардан бири булиб, уларни х,ал этишнинг ах,амияти барча учун шубхдсиздир, ечиш йулларини эса ихтиёрий саводли инсон уз тажрибасидан келиб чикиб таклиф этиши мумкиндир. Болани китобга ургатиш жараёни купгина манбаларда бир неча бор ва етарлича бир хилда ифодаланган булганлигида мураккаблаштириш керакми?

"Боланинг мактабдаги таълими биринчи йилининг иккинчи ярмидан унинг хдётига бадиий китоб кириб келади - деб ёзади уз илмий-тадкикот ишларида педагогика фанлари доктори А.А.Люблинская. - Бола уни катталар кандай укиётганликларини нафакат тинглайди, балки узи х,ам укий бошлайди. Укиш техникасидаги кийинчиликлар енгиб утилиши биланок болалар улар учун янги фаолият турига купрок кизика бошлайдилар" [7] (б.87). Олимнинг мазкур фикрини келтириб, муаллиф у юзаки келтириб утган муаммонинг мураккаблик даражасини етарли англамаётганлигини умуман назарда тутмадик.

В.В.Давыдов мухдррирлиги остидаги болалар ва усмирларнинг мотивацион сохдларининг эксперимантал тадкикотларига багишланган тупламда: "Янги эх,тиёжнинг тугилиши автоматик равишда амалга ошмайди... Масалан, бола яхши укишни урганиб олиши, купгина бадиий асарларни билиши ва укишга х,ам, узининг билимларини бойитишга х,ам эх,тиёж х,ис килмаслиги мумкинлиги"ни учратамиз [5] (б.14). Бу психологлар томонидан таъкидланган узига хос х,одисадир.

Керакли китобнинг мазмунига мос уни укиш китобхоннинг онгида шубхдсиз таассурот, кизикиш уйготади, навбатдаги эх,тиёжларни юзага келтиради, иродани бирор-бир янги максадларга эришишга ундайди, уларни амалга ошириш учун эса яна умуминсоний фаолиятнинг фазовий-вакт майдонидан куп киррали маълумотлар олами, яъни китоблар олами билан мулокотга чикиш керак булади. Биринчи вариант китобхонлик фаолият доираси юзага келади, тизим эса уз-узини хдракатга келтириш шаклини кабул килиб кайтадан ишлай бошлайди. Унинг мазкур варианти 2-чизмада тасвирланган. Шартли белгилар:

"RAQAMLI TA'LШNШG ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI УА ^АИШ TA'LIM-TARBIYA

JARAYONIGA TADBIQ QILISH YO'LLARI" MAVZUSIDAGI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI

25-оИаЬг 2023-уИ

- тизимнинг дастлабки алокалари

- бевосита алокалар

- кайта алокалар.

_7

Иккинчи вариант. Китобхон китобни куриб чикишга бирор-бир яккол шахсий максадсиз мурожаат этди, аммо бу х,олатда фаолиятнинг дастлабки компоненти сифатида хизмат киладиган китобларни малакали куриб чикиш жараёнида кандайдир китоб уни кизиктиради, бирор-нимани билиб олиш ёки эсга тушириш, ёки бошдан кечириш, ёки кайтадан текшириш истагини уйготди ва х,.к.

Бунда китобхон максадни аниклаштириб, яна керакли китобларни излашга бошлайди, чунки олам билан мулокот килиш ва уни ижодий билиш жараёни чексиздир. Шунга кура, 3 -чизмадаги китобхонлик фаолияти модели кайта узгаради ва мураккаблашган схема буйича ишлашда давом этади.

Учинчи вариант. Укиш учун китоб ва укиш максади кимдир бошка инсон томонидан белгиланган (укув, илмий ёки амалий заруратга кура). Укилганнинг мазмунини узлаштириб, китобхон укишни давом эттириш эх,тиёжини х,ис килиши мумкин (максадга кура, мавзу буйича ва х,.к.), ёки агар "мажбуриятга кура" китобни укиш жараёнида у х,еч кандай шахсий мазмунни топмаса, бундай эх,тиёжни х,ис килмаслиги х,ам мумкин. Биринчи х,олатда китобхонлик фаолияти тухтаб колмайди, балки аксинча шахсий мазмунга эга булиб, китобхон кимдир томонидан белгиланган, китоб укиш жараёнида юзага келган уз эх,тиёжларига мос узгартирган ёки ассоциациялар асосида илгари сурган максадга мос равишда 1-чизма буйича давом этади. Иккинчи х,олатда, агар китобхонни белгиланган китобни укишга ундайдиган мотив, китобхон куз олдида алох,ида шахсий мазмун эгалламаганлиги сабабли укиш давомида йуколса, фаолият укилганнинг мазмунини узлаштириш билан якунланади. Бошкача айтганда, мазкур х,олатда бошлангич сифатида хизмат килган компонент тадкик этилаётган шахсий китобхонлик фаолияти тизимида бир вактнинг узида якуний х,ам булади.

Шунга кура, мустакил китобхонлик фаолияти тизимининг ишлаши учун шароит юзага келмайди. "Айлана" х,осил булмайди, эх,тиёжнинг унга жавоб берувчи предмет билан

"RAQAMLI TA'LIMNING ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI VA ULARNI TA'LIM-TARBIYA

JARAYONIGA TADBIQ QILISH YO'LLARI" MAVZUSIDAGI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI

25-oktabr 2023-yil

"учрашуви" натижасида у илк бор фаолиятни йуналтириш ва бошкаришга кобилиятли

булади. Эх,тиёжнинг предмет билан учрашуви фавкулоддаги хдракат, эх,тиёжни

предметлаштириш хдракати - уни атрофдаги оламдан эгалланадиган мазмун билан

"тулдириш"дир.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7-февралдаги "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Х,аракатлар стратегияси тугрисида"ги ПФ-4947-сон Фармони.

2. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2017 йил 12 январдаги Ф-4789-сонли "Китоб мах,сулотларини чоп этиш ва таркатиш тизимини ривожлантириш, китоб мутолааси ва китоб мутоаласига кизикишларини ошириш хдмда таргибот килиш буйича комиссия тузиш тугрисида"ги Фармойиши. //"Халк сузи" газетаси, Т.: 2017 йил, 13 январь.

3. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2017 йил 13 сентябрдаги П^-3271-сонли "Китоб мах,сулотларини нашр этиш ва таркатиш тизимини ривожлантириш, китоб мутолааси ва китоб мутоаласига кизикишларини ошириш хдмда таргиб килиш буйича комплекс чора-тадбирлар дастури тугрисида"ги ^арори. -"Халк сузи" газетаси, 2017 йил, 14 сентябрь, 184 (6878)-сон.

4. Мирзиёев Ш.М. Буюк келажагимизни мард ва олийжаноб халкимиз билан бирга курамиз. - Тошкент.: Узбекистон. 2017, 488 бет

5. Давыдов В.В. Проблемы развивающего обучения. -М.: Педагогика, 1986. -210 с.

6. Йулдошев Э. Ёшларда соглом дунёкараш ва китобхонлик куникмасини шакллантириш. //Халк таълими, 1999. Н4. -Б. 4-11.

7. Люблинская А.А. Психологические особенности детей начальных классов в процессе их обучения: Дис. ... на соиск. канд. психол. наук. -Т.: ТДПУ, 2002. -142 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.