Научная статья на тему 'БОШЛАНҒИЧ СИНФЛАР МУСИҚА МАДАНИЯТИ ДАРСЛАРИДА НОАНЬАНАВИЙ МЕТОДЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ'

БОШЛАНҒИЧ СИНФЛАР МУСИҚА МАДАНИЯТИ ДАРСЛАРИДА НОАНЬАНАВИЙ МЕТОДЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
343
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
мажор лади / минор лади / турғун товушлар / интервал / скрипка калити / ноталар чўзими / нота чизиғи / кўргазмалик методи. / mojors and minors lad / Steady sounds / Intervals / Violin key / Stretch of notes / Notation line / Exhibition method

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Muxторали Ахмедов

Ушбу мақолада бошланғич синф мусиқа маданияти дарсларини замон талабларида бўлиши учун зарур бўлган ноанъанавий усуллар ҳамда уларни қўллаш методикалари ёритилган бўлиб, ўқувчиларда болалар асарлари воситасида маънавий тарбия фаолиятини йўлга қўйиш масалалари илмий таҳлил этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ELEMENTARY CLASSES IN MUSIC CULTURE CLASSES USE OF NON-TRADITIONAL METHODS

In this article, the quations such as “how to organize music culture classes at school to make them more meaning full and up-to-date? And what methods should be used ? have been raised And in response to these questions, the author made his suggestion

Текст научной работы на тему «БОШЛАНҒИЧ СИНФЛАР МУСИҚА МАДАНИЯТИ ДАРСЛАРИДА НОАНЬАНАВИЙ МЕТОДЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ»

БОШЛАНГИЧ СИНФЛАР МУСЩА МАДАНИЯТИ ДАРСЛАРИДА НОАНЬАНАВИЙ МЕТОДЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ Muxторали Ахмедов

Наманган давлат университети мусика таьлими кафедраси укитувчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.6620858 Аннотация. Ушбу мацолада бошлангич синф мусица маданияти дарсларини замон талабларида булиши учун зарур булган ноанъанавий усуллар уамда уларни цуллаш методикалари ёритилган булиб, уцувчиларда болалар асарлари воситасида маънавий тарбия фаолиятини йулга цуйиш масалалари илмий та^лил этилган.

Калит сузлар: мажор лади, минор лади, тургун товушлар, интервал, скрипка калити, ноталар чузими, нота чизиги, кургазмалик методи.

НАЧАЛЬНЫЕ КЛАССЫ ПО МУЗЫКАЛЬНОЙ КУЛЬТУРЕ ИСПОЛЬЗОВАНИЕ НЕТРАДИЦИОННЫХ МЕТОДОВ Аннотация. В данной статье освещено методы проведения уроков музыки в начальных классах средних школах. Научно анализировано вопросы духовной воспитании в детских литературах.

Ключевые слова: мажорный лад, минорный лад, устойчивые звуки, интервал,скрипичный ключ, длительности нот, нотаносец, наглядные пособия.

ELEMENTARY CLASSES IN MUSIC CULTURE CLASSES USE OF NON-TRADITIONAL METHODS Abstract. In this article, the quations such as "how to organize music culture classes at school to make them more meaning full and up-to-date? And what methods should be used ? have been raised And in response to these questions, the author made his suggestion

Keywords: mojors and minors lad, Steady sounds,Intervals,Violin key, Stretch of notes,Notation line,Exhibition method

КИРИШ

Мактабда бошлангич синфларда утиладиган дарслар ичида мусика дарслари болалар учун энг севимли фанлардан бири десак асло муболага булмайди. Х,ар биримиз уз хдёт тажрибамиздан келиб чикиб, болалик чогларимизни эслаб хдёл кузгусидан бир дам булсада утказиб тафаккур килиб курсак, сузсиз болалик чогларимиз хдётимизнинг энг гузал онлари булганлигига амин буламиз. Бунинг боиси, болаликда хдётни х,ар бир лах,засидан, завк олишни билганимиздадир. Капалакларнинг учиши, кушларнинг сайраши, китобимиз муковасидаги чиройли чизилган рангли сурат, бирон чолгу созидан таралаётган куй, охднг мургак калбимизни асло бефарк колдирмаган. Кузатишлар оркали шу нарсага амин булдимки, болалик даврида берилган таьлим тарбия боланинг келгусида кандай инсон булиб етишига жуда катта таъсир этади. Мусикани, тасвирий саньатни, адабиётни табиатни севган болалардан келгусида кандай касб эгалари булишидан катъий назар, нозик дидли, хуш хулкли, тартиб интизомли, бир суз билан айтганда, инсонларни безайдиган фазилатлар сох,иби булиб етишишганларининг гувох,и булдим.

Президент Ш. М. Мирзиёев томонидан 2019 йил 19 мартдаги йигилишида ёшлар таълим тарбиясига эътиборни кучайтириш максадида олга сурилган бешта мух,им ташаббусида, уларни маданият, саньат, адабиёт, жисмоний тарбия ва спортга кенг жалб

этиш, ахборот технологияларидан самарали фойдаланиш куникмаларини шакллантириш хдмда китобхонликни кенг таргиб килиш, хотин кизларни бандлигини таъминлаш масалаларига алох,ида эътибор каратганликлари мух,им ахдмият касб этмокда.[1.] Шу нуктаи назардан, умумтаълим мактабларида мусика маданияти дарсларини янада кизикарли ноанъанавий шаклларда ташкил этиш бугунги куннинг энг долзарб масалаларидан бири х,исобланади.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Шуни таъкидлаш мумкинки, Наманган вилоятидаги шахдр, туман мактабларида хдлигача бошлангич синф мусика сабоклари номутахассис кадрлар томонидан, аникроги бошлангич синф укитувчилари томонидан шунчаки номигагина утиб келинмокда. Купинча мусика маданияти дарслари, Математика, Укиш, Она тили дарсларининг давоми сифатида утилаётганлиги ачинарли х,ол. Агар тах,лил этилса мусика маданияти дарслари асосан куйидаги фаолиятларини уз ичига олади.

Жумладан, булар:

1. Мусика саводи.

2. Мусика тинглаш.

3. Жамоа булиб куйлаш

4. Мусикага ритмик жур булиш.

5. Болалар чолгу созларида ижро.

Одатда мусика маданияти машгулотларининг йиллик иш режаси мусика услубчилари томонидан аввалдан белгилаб берилади. Мактаб мусика тарбиячилари ана шу белгилаб берилган режадан огишмай машгулотлар олиб боришлари шарт булади. Режада жумладан, х,ар бир чорак, хдмда укув йилининг умумий мавзуси белгилаб берилади.

Мусика дарсларининг мусикий саводхонлик кисми болалар учун бир мунча зерикарлирок туюлади. Шунинг учун дарснинг шу кисмида имкон кадар кургазмалилик методидан фойдаланиш зарур булади. Мисол учун: товушларнинг чузимларини, ноталарнинг чизикда жойлашувини болаларга тушунтиришда купрок рангли суратлардан, чизмалардан, ребуслардан самарали фойдаланиш, мусика саводхонлигини узлаштиришни енгиллаштиради. Х,ар бир нота ёнида бирон бир хдшорат ёки бирон бир буюм сурати булиши бир хилликдан яъни машгулотни зерикарли булишдан саклайди. Демак, дарснинг мусика саводхонлиги кисмида биз, кургазмалиликка асосий эътиборни караташимиз керак булади.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Мусика машгулотининг мусика тинглаш кисми х,ам болаларни диккатини узига ортикча жалб килавермайди десак тугри булади. Одатда йиллик режада мусика тинглаш учун х,ам, асарлар олдиндан белгилаб куйилган булади. Шу уринда ислом оламининг машхур уламоларидан бири имом Абу Х,омид Газзолийнинг урганиш хакидаги ушбу угитларини келтириб утиш жоиз. "Урганиш икки хил булади биринчиси, таъсиб килиб урганиш, иккинчиси кашф килиб урганиш."[2.]

Демакки, дарсларни катьий стандартлар, колипларга таяниб ташкил килиш доим х,ам тугри булавермайди. Мени таклифим шуки, машгулотларни мусика тинглаш кисмида аввало миллий чолгу созларида ижро этилган куйларни болаларга эшитишга куйиб, аста

секин дутор, танбур, рубоб, най, гижжак каби созларни товушларини бир биридан фарклашни ургатиб бориш тугри булади. Мусина тинглаш жараёнида чолгу созларини болаларга намойиш килиш зарур булади. Шуни унутмаслигимиз керакки, мусика машгулотларини бошиданок болалар тезрок кушик куйлашга ошикадилар. Албатта дастлаб овоз киздириш машклари бажарилади. Овоз киздириш машкларида факатгина овозни кушик айтиш учун тайёрлашнигина максад килиб куймаслигимиз керак. Болаларга таниш, куйлаш учун кулай булган, хох мажор, хох минор ладида булган "Чаманда гул", "Чимчилаб чимчилаб", "Ёмгир ёголок" каби халк кушикларининг накорат кисмидан овоз созлаш машклари сифатида фойдаланишимиз мумкин. Биз шундай килганимизда бир йула овоз созлаймиз, хамда болаларда халк кушикларига булган мехр мухаббат туйгуларини шакллантирамиз.

Дарснинг бевосита жамоа булиб куйлаш кисмига тухталадиган булсак, мусиканинг куйлаш фаолияти билан бажариладиган болалар учун энг севимли хамда марокли кисми саналади. Куйлаш учун олинган асар укувчиларга маъкул келиши учун, куйи ёдда коладиган, купрок квинта, кварта интервлли куй сакрамаларидан тузилган,оханги таьсирли сузлари эса тушунарли равон булиши максадга муофик булади. Акс холларда укитувчи асарни болалар кулогига сингдира олиши жуда кийин кечади. Бундай вазият руй берганида хар бир тажрибали мусика тарбиячиси захира учун аввалдан тайёрлаб куйган асарлардан бирини зудлик билан болаларга ургатишни бошлаш керак. Шу уринда узбек болалар кушикчилигини асосчилари хисобланган катор композиторлар: Фаттох Назаров, Илёс Акбаров, Мардон Насимов, Гофур ^одиров, Собир Бобоев, Карим Абдуллаев, Соня Абрамова, Манас Левиев, Мутал Бурхонов, Шермат Ёрматовлар томонидан яратилган бир биридан мазмун жихатдан ранг баранг ажойиб умри бокий кушиклардан куйлаш учун олиш айни муддао булади. Мен бу таклифни, куп йиллик мехнат тажрибамга таяниб, бевосита амалиётда узим синовдан утказган, услуб сифатида ёш мусика тарбиячиларига тавсия киламан.

МУ^ОКАМА

Юкорида номи зикр килинган иктидорли композиторлар томонидан карийиб бундан олтмиш, етмиш йиллар аввал яратилган булсада халигача узининг бадиий ва тарбиявий кимматини йукотмаган асарлар каторига куйидаги болалар кушикларини мисол келтиришимиз мумкин. "Мактабим" "Куйлагим" "Пахтаой" Ф. Назаров. "Булбулчам" "Ахмаджон богбон" М.Насимов. "Биз эккан арча" "Бобом улуг ёшида" F ^одиров. "Саман тойчок" "Булбул" С. Бобоев. "Сайранг кушлар" "Саьва" И.Акбаров. "Янги йил кушиги","Румолчам"К.Абдуллаев, "Насибанинг кушиги", "Онажон" С.Абрамова ва яна куплаб асарлар. Шу уринда Наманганлик таникли болалар шоири ва бастакори Махмуджон Дадабоев томонидан ижод килинган "Онажоним" , "Она диёр мадхи", "Чиройли", "Сайранг булбуллар", "Кичкина" сингари катор болалар кушикларидан мусика машгулотларида фойдаланишимиз мумкин. Махмуджон Дадабоев Узбекистон бастакорлар уюшмасининг аьзоси, "Турон" академиясининг академги сифатида у кишининг кушик ва шеьрлари бошлангич синф дарсликларида босилиб чикканлиги биз учун кувонарли хол.

Юкорида номи келтирилган композиторларнинг асарларидан машгулотларда фойдаланишнинг яна бир мухим ижобий томони шундан иборатки, устоз

бастакорларимиз узбек миллий мусикамиз дурдоналаридан яхшигина хабордор булганликлари боис, улар яратган асарларда миллий мусикамиз рухи яккол сезилиб туради.Улар ижод килган куплаб кушикларда халк мусика ладларнинг оханглари мавжуд. Шунинг учун хам бу асарлар халигача уз жозибасини йукотмай келмокда деб айта оламиз. Сузимизнинг исботи тарикасида композиторлармиз кушикларидан баьзиларини мусикий тахлил килиб курсатмокчимиз. Композитор Мардон Насимов томонидан яратилган ушбу кушик бир неча бор мактаб мусика дарсликларига киритилган. ^ушик 6,8 улчовида, ре минор тонлигида ёзилган булиб, болала куйлаши учун диапазон жихатдан хам жуда кулай. ^ушик сузлари укувчилар учун тушунарли, ёдда коларли. Асарда табиатнинг муъжазгина сайроки куши булбулча мадх этилади. Асарни болаларга ургатишдан аввал, укитувчи бу ажойиб кушча хакида сузлаб бериши ва шу кушикни болаларга ургатиш жараёнида уларда она табиатга хамда унинг куйнидан панох топган хайвонот, кушлар оламига мехр мухаббат туйгуларини шакллантириши мумкин. ХУЛОСА

Иккинчи асар, узбек болалар кушикчилигининг асосчиларидан композитор Гофур ^одиров томонидан яратилган ушбу кушикда, хамма учун бирдек суюкли булган, оналар мехнати уларнинг бунёдкорлиги ёкимли охангларда тараннум килинади. Мусика укитувчиси ушбу мавзу оркали оналарнинг тенгсиз захматлари, хар бир инсоннинг дунёга келишидан тортиб, то камолатга етишувигача кадар уларнинг фидокорликлари хакида укувчиларга тушунча бериши керак булади. Агар зарурати булса утилаётган мавзуни янада мустахкамлаш максадида, шу мавзуга мазмунан якин булган ривоят, эртак, хикоялардан тарбиячи болаларга сузлаб бериши мумкин. Хулоса килиб шуни

айтишимиз мумкинки, мусика маданияти дарсларини кизикарли булишида, дарсларнинг структурасига яъни шаклига эмас, балки мазмунига асосий эътиборни каратишимиз, кузланганган максадга эришишга асосий омил булади.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Мирзиёев Ш.М. 2019 йил 19 мартдаги йигилишида ёшларга этиборни кучайтириш,уларни маданият, саньат, жисмоний тарбия ва спортга кенг жалб этиш уларга ахборот технологияларидан фойдаланиш куникмаларини сингдириш тугрисидаги маърузаси.

2. Комилов Н. Тасаввуф.-Тошкент: Узбекистон, 2009.-Б. 47

3. Ортиков Т."Мусика укитиш методикаси" Тошкент 2010 йил.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.