Научная статья на тему 'БОШЛАНҒИЧ СИНФЛАРДА ВОКАЛ-ХОР МАЛАКАЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ВА РИВОЖЛАНТИРИШ УСЛУБЛАРИ'

БОШЛАНҒИЧ СИНФЛАРДА ВОКАЛ-ХОР МАЛАКАЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ВА РИВОЖЛАНТИРИШ УСЛУБЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Энергетика и рациональное природопользование»

CC BY
114
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Хор / куйлаш малакалари / диапазон / репертуар / динамика / регистр / тембр / ритм / чолғу асбоблари.

Аннотация научной статьи по энергетике и рациональному природопользованию, автор научной работы — Ўролов Жўрабек Эштурди Ўғли

Ушбу мақолада бошланғич синф ўқувчиларига мусиқий таълим бериш жараёнида вокал-хор малакаларини шакллантириш ва ривожлантириш ҳақида фикр юритилган. Хорда ўқувчилар билан ишлаш услублари синфлар кетмакетлигида баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БОШЛАНҒИЧ СИНФЛАРДА ВОКАЛ-ХОР МАЛАКАЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ВА РИВОЖЛАНТИРИШ УСЛУБЛАРИ»

CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda. БОШЛАНГИЧ СИНФЛАРДА ВОКАЛ-ХОР МАЛАКАЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ВА РИВОЖЛАНТИРИШ УСЛУБЛАРИ

Уролов Журабек Эштурди уFли

Самарканд ихтисосласхтирилган санъат мактаби Вокал фани укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада бошлангич синф укувчиларига мусикий таълим бериш жараёнида вокал-хор малакаларини шакллантириш ва ривожлантириш хакида фикр юритилган. Хорда укувчилар билан ишлаш услублари синфлар кетма-кетлигида баён этилган.

Калит сузлар: Хор, куйлаш малакалари, диапазон, репертуар, динамика, регистр, тембр, ритм, чолгу асбоблари.

КИРИШ

Хорда куйлаш - жамоавий ижро фаолиятининг куринишларидан биридир. У оркали укувчиларнинг куйлаш маданияти ва малакалари шакллантирилади, уларнинг умумий мусикий ривожланиши амалга оширилади, укувчиларга маънавий тарбия берилади, уларнинг дунёкараши шаклланиши, баркамол авлод тарбияси амалга оширилади.

Хорда куйлаш уз табиати билан кизикарли бадиий жараёндир. Бошлангич синф укувчилари хорда куйлаш жараёнида жамоавий фаолиятни хис этиб турадилар, улар бирбирларининг ижроларини назорат этадилар, хатоларини курадилар ва бир бирларини тузатишга интиладилар. Бир хил товуш баландлигида куйлаб, унисон ижронинг хусусиятларини, ансамблга эришишнинг накадар кизикарли ва узига жалб этувчи жараён эканлигини билиб оладилар. Болалардаги вокал овоз мважудлиги ёки йуклигидан катъий назар, хар бир болада куйлаш малакаларини шакллантириш мумкин. Боладаги ёш хусусиятлари ва товушни тугри ривожлантириш конуниятларига таянган холда вокал имкониятларини тарбиялаш товуш аппаратининг тугри ривожланишига имконият яратади.

АДАБИЁТЛАР ТАДЛИЛИ ВА МЭТОДОЛОГИЯ

Укитувчининг маълум ютукка эришиши унинг хорда куйлашнинг ахамиятини канчалик чукур эканлигини тушуниши, укувчиларда куйлаш малакаларини шакллантириш метод ва тамойилларини канчалик билиши, болалар овозининг хусусиятлари, кушик материалини узлаштириш ишини канчалик самарали ташкил эта олишига куп жихатдан богликдир. Укитувчининг

CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda. мусика дарсларида вокал-хор фаолиятига муносабати унинг иш натижалари оркали яккол намоён булади.

Болалар вокал овозларини ривожлантириш учун укитувчи болаларнинг овоз имкониятларини билиши зарур. Жумладан, 6-7 ёшли болаларда бу имкониятлар катта эмас. Чунки, уларнинг куйлашда овоз аппарати хали тулик шаклланмаган.

Биринчи синф укувчисининг овоз диапазони ми1 - сол1, фа1-ля1 диапазони оралигида кузатилади. Шунинг учун танланадиган ижро репертуари айнан ушбу ижро диапазони чегарасида булиши зарур.

Иккинчи синф укувчиларининг куйлаш диапазони анча кенгайиб, ижро жараёнида уларнинг овози асосан ми1 - си1 оралигида ёркин жаранглайди. Бу товуш диапазони айникса, тинглаш идроки учун учун хам кулай диапазон булиб хисобланади. Шу билан бирга, у товуш бойламларининг имкониятлари оркали белгиланади, яъни товуш бойламлари хали анча ингичка, юпка ва киска булади. Бу эса мусика машгулотларида, дарс жараёнида укувчиларнинг овозини зуриктирмасдан, енгил ва ёркин ижро этишига эришиш билан богликдир. Иккинчи синф охирида укувчилар куйлаш диапазонининг урта чегараси мустахкамланади ва такомиллашади. Товуш тембри ижро этиладиган кушик характерига кура жилоланиб, узгариб боради. Куйлаш диапазони эса ре1 - ре2 га тенглашади. Баъзи болаларда кичик октаванинг си, ля товушлари, баъзиларида эса иккинчи октава ми товуши хам чиройли янграйдиган булиб колади.

Учинчи синфда деярли барча укувчиларнинг овози до1 - ре2 диапазонига тенглашиб колади, баъзиларда юкори овоз иккинчи октава ми товушигача чикиб колади. Айрим укувчилардаги тез жисмоний усиш улардаги куйлаш овозининг хам тез этилишига шарт шароит яратади.

7-10 ёшдаги болаларнинг овози кенг амплитудага эга булмайди. Улар ижросида асосан мп ва мф сингари динамик оттенкаларни кенг куллаш самарали натижаларга олиб келади. Албатта, овоз диапазонининг барча чегараларида укувчилардан ёркин овоз тембрини, ёкимли ва чиройли ижрони талаб килиш ноуриндир. Бунга мисол тарикасида айтиш мумкинки, овоз диапазонининг пастки чегарасида баланд куйлаш ва аксинча, юкори нукталарда паст куйлашни талаб килиш улар овозининг хасталанишига олиб келиши мумкин. Овознинг сифатли жаранглаши факат овоз диапазонининг урта чегараларида юзага келади.

Туртинчи синф укувчилари ижросида пастки ва юкори диапазонда овозларнинг характерли жихатлари сезила бошлайди. Бу кукракдан нафас олиш оркали куйлашда айникса яккол намоён булади. Улар овози устида мунтазам, режали тарзда иш олиб борилса, болалар овози мустахкамланади ва ривожланади.

CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda.

МУХ,ОКАМА

Укувчиларда вокал-хор малакаларини шакллантиришда нафас олишга катта ахамият каратиш лозим. Бунинг учун болаларнинг физиологик жихатлари хамда куйламасдан машк килишига ургу бермасдан, асосан бевосита куйлаш жараёни воситасида вокал-хор малакаларини шакллантиришга харакат килиш керак. Вокал ижрода болаларнинг нафасни тугри йуналтиришини, факатгина бевосита кушик куйлаш оркали амалга ошириш мумкин. Бунинг учун кушик ва мусикий машкларни куйлаш жараёнида нафас устида ишлашни ташкил этиш зарур.

Чиройли ва ифодали куйлаш учун артикулясия ва дикциянинг ахамияти каттадир. Унли товушлар куйлашнинг асосини ташкил этади. Уларда вокал овознинг барча сифатлари тарбияланади. Кичик мактаб ёшидаги укувчиларда товуш тембри нотекис намоён булади. Бу асосан унли товушларни "ёркин" ифодалай олмаслик натижасида пайдо булади. Унли товушлар чиройли янграши учун болалар куйлаш диапазонининг барча чегараларида юкори жарангдорликни саклашга интилишлари зарур.

Вокал-хор малакаларининг яна бир томони, бу жамоавий куйлашда ансамблга эришишдир. Хор асарини биргаликда, мувофиклаштирилган холда куйлаш, яъни ижрода ансамблга эришиш энгил кечмайди. Ушбу хусусият факатгина амалий ижро фаолиятида амалга ошади.

НАТИЖА

Овозлар ансамбли устида ишлаганда болаларда ижро масъулияти ва ёнида ижро этаётган уртокларини "хис килиш"га, уз-бошкариш, ижро сифатини тахлил кила олиш, узини ва бутун синф жамоаси ижросини тинглай олишга ургатиш талаб килинади. Болалар билан ритмик ансамбл устида ишлаб, турли харакатлар ва болалар мусика асбобларидан фойдаланиш мумкин. Уларга мисол тирикасида; ритмик шаклни чапак чалиб ифодалаш, уртоклари куйлаганда уларга болалар чолгу асбоблари оркали жур булишни келтириш мумкин.

Вокал-хор малакаларининг яна бир кирраси бу хор созидир. Хор сози устида ишлаганда интонация малакалари шаклланади. Хор созининг иккита шакли булиб, биринчиси горизонтал соз ва иккинчиси вертикал создир. Биринчиси овозларнинг унисонга эришиши булса, иккинчиси аккордларни гармоник ижро этишдан иборатдир. Улар болалар эшитиш кобилиятининг ривожланиши, шунингдек, эшитиш ва овоз уртасида мувофикликка эришиш учун зарурдир. Чунончи, ладни хис килиш кобилияти булмаса, тиник созга эришиб булмайди, шунинг учун укувчиларда лад конуниятларини мунтазам шакллантириб боришга асосий эътибор каратилади.

CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda.

ХУЛОСА

Шундай килиб, вокал-хор малакаларини шакллантириш устида ишлаш оркали укувчиларнинг хор асарларини ифодали ижро этишларига эришилади. Бу иш укитувчидан маълум билимларни, малака ва куникмаларни, асосийси, хор ижросига чукур мухаббатни талаб этади. Мактаб бошлангич синфларида мусикий таълимни ташкил этиш укувчиларни кичик мактаб ёшидан бошлаб санъат асарларига булган кизикишини шакллантиришга, уларда миллий мусика санъатимизга нисбатан ижобий тасаввурларни ривожлантиришга кумаклашади.

РЕФЕРЕНОЕС

1. Каримова Д. Мусиqий педагогик махорат асослари. - Т.: ^тисод-молия, 2008.

2. Мирзаев Q. Вокал-хор жамоалари билан исхласх методикаси. Тосхкент -2010.

3. Мирзаев Q. Болалар хор жамоаси билан исхласх услубиёти. Тосхкент ОъзРФААК босмахонаси - 2009.

4. СХ,арипова Г.. Мусиqа ва уни оъqитисх методикаси (методик qоълланма). Тосхкент - 2006.

5. Акбаров И. Мусиqа лугъати. Тосхкент - 1997.

6. Алаева, З. М. (2020). Педагогика как наука и искусство воспитания. Вестник науки и образования, (21-2 (99)).

7. Saloydinov, S. Q. (2021). Paxta tozalash zavodlarida energiya sarfini kamaytirishning texnik-iqtisodiy mexanizmini yaratish. "Academic research in educational sciences", 2(9), 886-889. https://doi.org/10.24412/2181-1385-2021-9-886-889

8. Saloydinov, S. Q. (2021). Creation of feasibility studies to reduce energy costs in ginneries. "Экономика и социум", 9(88), 147-149.

9. Caлойдинов, C. К. (2021). Образовательные кредиты в Узбекистане. "Экономика и социум", 12(91), 470-472.

10. Caлойдинов, C. К. (2021). Спрос на рынке дифференцированных продуктов. "Экономика и социум", 12(91), 473-476.

11. Салойдинов, С. К. (2022). С паровой турбиной 471 МВт на Талимарджанской ТЭЦ расчет электрических режимов при максимальной зимней нагрузке. "Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS)", Special issue, 116-121.

12. Сaрдoржoн Кoдиржoн Ynm Сaлoйдинoв. (2022). Иннoвaциoннoе решение для пoлyчения биoгaзa. "Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS)", 2(3), 280-285. https://doi.org/10.24412/2181-2454-2022-3-280-285

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.