Научная статья на тему 'БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИДА ПЕДАГОГИК КОНФЛИКТЛАР'

БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИДА ПЕДАГОГИК КОНФЛИКТЛАР Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

276
82
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Педагогика / конфликтлар / ўқувчилар / таълим / характер / тушунча / Pedagogy / conflicts / students / education / character / understanding

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Зухра Абдурахмановна Умарова

Мазкур мақолада бошланғич синф ўқувчиларида педагогик конфликтлар муаммоси таҳлил килинган ва тегишли тавсиялар берилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам об образовании , автор научной работы — Зухра Абдурахмановна Умарова

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PEDAGOGICAL CONFLICTS IN PRIMARY SCHOOL STUDENTS

This article analyzes the problem of pedagogical conflicts in primary school and provides relevant recommendations

Текст научной работы на тему «БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИДА ПЕДАГОГИК КОНФЛИКТЛАР»

БОШЛАНГИЧ СИНФ УЦУВЧИЛАРИДА ПЕДАГОГИК

КОНФЛИКТЛАР

Зухра Абдурахмановна Умарова

Тошкент вилояти Чирчи; давлат педагогика институти укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада бошлангич синф укувчиларида педагогик конфликтлар муаммоси тахлил килинган ва тегишли тавсиялар берилган.

Калит сузлар: Педагогика, конфликтлар, укувчилар, таълим, характер, тушунча.

PEDAGOGICAL CONFLICTS IN PRIMARY SCHOOL STUDENTS

Zukhra Abdurahmanovna Umarova

Teacher of Chirchik State Pedagogical Institute of Tashkent region

ABSTRACT

This article analyzes the problem of pedagogical conflicts in primary school and provides relevant recommendations.

Keywords: Pedagogy, conflicts, students, education, character, understanding.

КИРИШ

Узбекистонда Учинчи Ренессансни барпо этиш жараёни амалга оширилмокда. Бу жараёнда укувчи шахсини баркамол вояга етказиш асосий вазифалардан хисобланади. Шу сабабли укувчиларнинг баркамоллигига салбий таъсир курсатувчи педагогик конфликтларни тадки; этиш долзарб булиб турибди.

Педагогик конфликт - конфликтология назариясининг таркибий кисми хисобланади. Бу масала педагогика фанлари номзоди М.Ахмедова томонидан махсус тадки; этилиб, унинг "Педагогик конфликтология" монографиясида узига хос тарзда тахлил килиб берилган. Бизнинг ёндашувимизда унинг таърифи куйидагича: педагогик конфликт - бу таълим ва тарбия жараёнида таълим иштирокчилари уртасида руй берадиган зиддиятлар мажмуидир. Бундай ёндашувлар хозирги замон узбек педагогик тадкикотчилигида янгидан урганила бошлаганини таъкидлаб утиш жоиз.

Academic Research, Uzbekistan 1046 www.ares.uz

Таъкидлаб утилганидек, "конфликт" сузи "зиддият","ихтилоф", "тукнашиш", "келишмаслик", "узаро тушунмаслик" каби маъноларига эга. Лекин, улар орасида педагогик нуктаи назардан зиддият маъноси макбул хисобланади. Чунки, зиддият тушунчасини мазкур ходисанинг нисбий ва уткинчи хусусиятга эгалиги намоён булади. Шу жихатдан педагогик конфликтологиянинг укувчи шахсига йуналтирилган хусусияти зиддиятлар куринишида намоён булади. Бу куйидагилар билан изохланади:

1) "зиддият" сузи конфликт атамасининг маданий маъноси булиб, нисбатан ижобий хусусиятга эга;

2) зиддият- вактинчалик ходиса хисобланади;

3) зиддиятда дагиллик ёки куч ишлатиш оттенкаси йук;

4) зиддият- бартараф этиш мумкин булган характерга эга булади.

Мазкур педагогик тахлиллардан келиб чикиб, биз "педагогик конфликт" тушунчасини таълим ва тарбия жараёнида юзага келадиган ва бартараф этиш омилларига эга булган зиддиятлар мажмуи маъносида куллаймиз. Бунинг учун педагогик конфликт ходисасини умумий Конфликтология феномени таркибида текшириб, унинг куринишлари, шакллари ва турлари хакида уларнинг бартараф этиш технологиясини тадкик этиш такоза этилади.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Педагогик конфликтлар сиёсий, иктисодий ва социал конфликтларга нисбатан узига хос хусусиятларга эга. Бу уринда мазкур хусусиятларнинг энг мухимларини таъкидлаб утамиз.

1. Таълимий характерга эгалиги. Педагогик конфликтлар энг аввало таълим ва тарбиявий характерга эга булиб, у айнан таълим жараёнида билим олиш, тарбияланиш хамда одатланиш вокелигида юзага келади. Шу сабабли педагогик конфликтлар таълим тарбия ва фаолият вокелигида юзага келадиган зиддиятлар хисобланади.

2. Муддатли характерда булиши. Педагогик конфликтлар муддатли (вактга эга) хусусиятга эга булиб, улар келиб чикиши ва окибатлари нуктаи назаридан нисбатан уткинчи зиддиятлардир. Чунки уларнинг пайдо булишида ички ва ташки омиллар, замон ва макон таъсирлари булади. Шу жихатдан педагогик конфликтлар муайян куринишлар, шакллар ва турларга хос тарзда юзага келади, вакт ва макон таъсирида улар сусайиши ёки купайиши мумкин.

3. Шахслар уртасида келиши. Педагогик конфликтлар таълим иштирокчилари - укувчи ва укитувчи (мураббий), укувчи ва укувчи, укувчи ва ота-она, укувчи ва мактаб жамоаси уртасида кечадиган зиддиятлардир. Шу жихатдан бу ходиса аник объектларга эга булиб, унинг кулами ва окибатлари шахсларга боглик булади.

4. Бартараф этиш омилига эгалиги. Педагогик конфликтлар таълимий, муддатли, шахслар уртасида келиш хусусиятларига эгалиги билан бартараф этиш фактори мавжуд булади. Чунки педагогик конфликтларда зуравонлик, куч ишлатиш ёки тахдид хусусиятлари булмайди, аксинча, уларда укиш, урганиш, узлаштириш ва куникиш хусусиятлари булганлиги учун бартараф этиш имкониятлари мавжуд.

Зеро, педагогик конфликтлар ана шундай узига хос хусусиятларига эгалиги билан сиёсий, иктисодий, социал, гоявий зиддиятлардан фаркланади. Бунда яна куйидаги укитиш жараёнига оид педагогик низоларни хам хисобга олиш лозим.

Укув жараёнида низо — бу укитувчи ва укувчи уртасида муайян масалаларни хал килишда томонларнинг бир-бири билан бир ечимга кела олмаганлиги туфайли вужудга келадиган вазият.

Таълим жараёнидаги низолар хар кандай кишилар кайфиятига салбий таъсир килади ва уларнинг билим олиш кобилиятини, истак-хохишини пасайтиради, гурухдаги "рухий иклим"ни ёмонлаштиради, укувчилар кунимсизлигини купайтиради. Шунинг учун бу масалаларга доимо эътибор бериш, таълим олаётган гурухларни бошкаришни, укувчилар тургунлигини таъминловчи шартлардан биридир. Укитувчи хар бир аник вазиятнинг тагига адолат ва объективлик билан етиши, тегишли хулосалар чикариши керак.

Педагогик - психологик тадкикотларнинг курсатишича, "рухий иклим" яхши булган,интизомли булган жойда факат билим олиш юкори эмас, балки педагогик низолар хам анчагина кам, укувчиларнинг уз билимидан катта коникиш олаётгани кузга ташланиб туради.

НАТИЖАЛАР

Таълим жараёнида низоли вазиятлар турли сабабларга кура вужудга келиши мумкин.Улардан:

-таълимни ташкил килишдаги камчиликларни;

-рагбатлантиришнинг такомиллаштирилмагани;

-ёмон таълим шароитларини;

-таълим тугрисидаги конунларни бузишни;

-укитувчи савиясининг пастлиги;

-узаро муносабатлар маданиятининг коникарсизлиги ва хоказоларни курсатиш мумкин.

Педагогик низоларнинг, асосан, уч тури учраб туради: Укитувчи ва укувчи орасидаги низо бир укувчининг узига бир-бирига зид топшириклар берилиб, укитувчининг талаби бир-бирига мос келмай, укувчи бундай холда нима килишини билмай хуноб булган холларда вужудга келади. Масалан, таълим муассасасида укитувчи укувчига вазифа бериб, вазифани бажарилишини укитувчи талаб килди, дейлик. Кейинрок эса укитувчи укувчидан бу вазифаларга нихоятда куп вакт сарфлагани ва натижада, колган вазифаларга тайёрланмаганидан шикоят килса, бундай талаб олдинги талабга зид булиб чикади. Окибатда укувчи нима килишни билмай хуноби ошади.

Укитувчи ва гурух уртасидаги низо куп холларда уларнинг у ёки бу масалага булган нуктаи назарларининг мос тушмаслиги, Укитувчи гурухлар уртасида вазифаларни таксимлаш, гурухлар билан укитувчи уртасида эса таълим олиш шароитининг коникарсизлиги кабилар юзасидан вужудга келиши мумкин. Энг яхши укувчига икки номзод куйилганда хам шу турдаги низолар келиб чикиш холлари булади. Укитувчи ва укувчилар орасидаги низо хаётда кенг таркалган низолар. Бундай низолар таълим олиш жараёнида куйидагича булиши мумкин, масалан:

- айрим укувчилар вазифани бажармасликлари;

- мунтазам равишда бесабаб дарс колдиришлар;

- дарсларда интизом сакламай укитувчиг асабига тегишлари;

- укитувчининг бир укувчини бошка укувчидан устун куйиши ва

хоказо.

Ёш укитувчининг гурух билан тукнашуви хам укитувчи ва гурух уртасидаги келишмовчилик окибатида булади. Укув жараёнида хар бир укитувчи ва укувчи орасидаги узаро муносабати икки таркибий доирада:формал (ёки расмий) ва ноформал (ёки норасмий) доирада амалга ошади.

Х,ар иккала укитувчи ва укувчи орасидаги узаро муносабатлар доимо бир-бирига таъсир килиб, шу жараёнда низоли холатлар хам вужудга келиб туради.

Мавхумлигига караб, педагогик низолар очик ёки ёпик куринишда булиши мумкин.

Очик низолар одатда укитувчи ва укувчининг куз олдида, тугридан-

W Т Т W W W

тугри вужудга келади.Улар тукнашиш содир булгунга кадар тулик этилган булади. Бундай низолар рахбарият назорати остида турганлиги сабабли таълим жараёни учун унчалик хавф тугдирмайди ва уларни бошкариш осон кечади.

Ёпик низолар ута хавфлидир. Бундай низоларни аста-секин белгиланган фурсатда портлайдиган минага ухшатса булади. Агар низо хали "етилмаган" ёки уларни бошкалар нигохидан яширилса, бошкача килиб айтганда, низо укитувчи ва укувчи "ичида "булса, билингки, бу нихоят хавфли ва уни бошкариш жуда кийин. Ёпик низолар купинча, фитна, игво, хийла-найранг, фиск-фасод шаклида ривожланиш окибатида вужудга келади. Улар орага фитна солиш,бузгунчиликка каратилган булиб, ёлгон-яшик, уйдирма, бухтон гаплар укувчилар учун асосий курол вазифасини бажаради.

МУ^ОКАМА

Характерига караб, педагогик низолар объектив ёки субъектив низоларга булинади.

Объектив низоларга таълимнинг ривожланиш жараёнида юзага чикадиган реал камчиликлар ва муаммолар билан боглик низолар киради.

Субъектив низоларга укитувчи ва укувчиларнинг у ёки бу вокеликка булган шахсий фикрларининг турличалиги окибатида вужудга келадиган низолар киради. Шундай килиб хар кандай махоратли укитувчи жамоадаги низолардан узок булишга харакат килиши лозим.Узаро муносабатлар факат яхшиликка йуналтирилган булиши керак.

Эслатиб утиш жоизки, укувчи ва узгалар орасидаги конфликтлар зиддият характерига, укитиш жараёнидаги конфликтлар эса низо характерига эга булади. Бунда зиддият ва низоларнинг мажмуи педагогик конфликтлар омилларини утайди. Шу сабабли бизнинг ёндашувимизда, педагогик конфликтлар кенг камровли тусга эга булади.

Шундай килиб педагогик конфликт ходисаси мазмуни куйидагича идрок этилади (чизма):

XY.HOCA

X,aMMaMH3ra MatnyMKH, cyHrra BaKTnapga 3aMOHaBHH ^aMHaraapgara HHCOHra öynraH Typnn HHMHH-TexHHK, MatHaBHH,HKTHCog,HH TatcnpnapHHHr xaggaH 3Heg opraö öopnmn, 3aMOHaBHH ^aMHaraapga arnarn Tap3HHHHr MypaKKaönHK TOMOH opraö öopaeTraHnnra ogaMnap TyKHam Kennmn MyMKHH öynraH Typnn KOH^nHKTHH Ba3HaraapHH x,aM omnpMOKga.fflyHgafi экaн, HH30(K0H^nHKT)nap HHCOH xaeTHHHHr a^panMac TapKHÖHH KHCMH öynap экaн, KOH^nHKraapHH TaH onMacnHKHHHr,ynapHH HHOÖarra onMacnHKHHHr hho^HCH fiyK. OaKaT HH3onapHH öomKapnm, ynapHHHr enHMHHH Tonnmra ypraHHm no3HM.

BomnaHFHH CHH$ yKyBHHnapnga ynpafigHraH negaroorHK KOH^nHKraapHHHr xycycnaTnapHHH TagKUK этнm Ba 6y MyaMMOHHHr enHMHHH Tonnm acocnfi Ba3H$anapgaH öynnö Typnögn. AHHH naÖTga, negarorHK KOH^nHKraapHHHr 6omKa xogncanapra HHCÖaraH noannnrn Ma3Kyp MyaMMOHH x,an этнmнннг gngaKTHK HMKOHH^Tnap MaB^ygnnrHHH KypcaragH.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Укитувчи ва мураббийлар куни муносабати билан сузлаган Мурожаат нутки.// "Янги Узбекистон" газетаси 2020 йил 1 октябрь сони.

2. Ахмедова М. Педагогик конфликтлар. -Т.,2017.

3. Педагогик атамалар лугати. Р.Жураев ва бошк. -Т.,2012.

4. Tojiboeva, G. R., & Pulatova, D. T. (2020). Pedagogik kompetentlik: nazariya va amaliyot. Academic Research in Educational Sciences, 1 (3), 209-215.

5. Мусурмонов Рахматулла, Мусурманова Малуда. Укитувчиларнинг касбий компетентлигини ривожлантиришда инновациялар. Academic research in educational sciences, Issue 3, 2020, pp 777-783.

6. 11. Жабборова, О. Н., & Умарова, З. А. (2021). "ТАРБИЯ" ФАНИНИ КЛАСТЕР УСУЛИДА УКИТИШДА ПЕДАГОГИК КОНФЛИКТЛАРНИ БАРТАРАФ ЭТИШ. Academic Research in Educational Sciences, 2(1), 582-587.

7. Жабборова, О. М., & Чимпулатова, Ч. Д. (2021). БОШЛАНГИЧ ТАЪЛИМДА —ТАРБИЯ" ФАНИНИНГ КЛАСТЕР УСУЛИДА УКИТИЛИШИ. Academic Research in Educational Sciences, 2(1), 562-566.

8. Жабборова, О. М., & Тошпулатова, Д. М. (2021). БОШЛАНГИЧ СИНФ УКИТУВЧИЛАРИГА КУЙИЛАДИГАН ТАЛАБЛАР. ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES, 2(2), 575-582.

Умарова, З. А. (2021). БОШЛАНГИЧ ТАЪЛИМ ДИДАКТИКАСИ. ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES, 2(2), 556-562..

9. Ochilov Fariddun Izatulloyevich, Methods of teaching natural sciences to primary school pupils on the basis of a competent. Palarch's Journal Of Archaeology Of Egypt / Egyptology 17(6) (2020), ISSN 1567-214x. 14520-14539 бетлар.

10. Fariddun Izatulloyevich Ochilov, "Atrofimizdagi olam" va "Tabiatshunoslik" darslarini kompetensiyaviy yondashuv asosida tashkil etish jarayonini modellashtirish. The Journal of Academic Research in Educational Sciences, 1(4), (2020). ISSN 2181-1385. VOLUME 1, ISSUE 4. December 2020. Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2020: 4.804. Academic Research, Uzbekistan 2020. 624-629 бетлар.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.