Научная статья на тему 'БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИДА МОДЕЛЛАШТИРИШГА ОИД АМАЛИЙ ҲАРАКАТЛАР ТИЗИМИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ АЙРИМ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ'

БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИДА МОДЕЛЛАШТИРИШГА ОИД АМАЛИЙ ҲАРАКАТЛАР ТИЗИМИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ АЙРИМ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
19
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Моделлаштириш / модел / топшириқ / функция / тушунча. / modeling / model / assignment / function / concept.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Сабиров, Сардор Жуманазарович

Ушбу мақолада бошланғич синф ўқувчиларида моделлаштириш кўникмаларини шакллантиришнинг назарий асослари педагогик нуқтаи назардан ўқувчиларга тақдим етилаётган вазифаларни осон ва қулай амалга оширишнинг асосий омили еканлигига асосланади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SOME ACTUAL ISSUES OF FORMING A SYSTEM OF PRACTICAL ACTIONS FOR MODELING IN PRIMARY CLASS STUDENTS

In this article, the theoretical foundations for the formation of modeling skills in primary school students are based on the fact that from a pedagogical point of view, it is the main factor in the easy and convenient implementation of the tasks offered to students.

Текст научной работы на тему «БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИДА МОДЕЛЛАШТИРИШГА ОИД АМАЛИЙ ҲАРАКАТЛАР ТИЗИМИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ АЙРИМ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ»

Oriental Renaissance: Innovative, (E)ISSN:2181-1784

educational, natural and social sciences www.oriens.uz

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7 3(2), Feb., 2023

БОШЛАНГИЧ СИНФ УКУВЧИЛАРИДА МОДЕЛЛАШТИРИШГА ОИД АМАЛИЙ ХДРАКАТЛАР ТИЗИМИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ АЙРИМ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ

Сабиров Сардор Жуманазарович

Урганч давлат университети мустакил тадкикртчиси

АННОТАЦИЯ

Ушбу мацолада бошлангич синф уцувчиларида моделлаштириш куникмаларини шакллантиришнинг назарий асослари педагогик нуцтаи назардан уцувчиларга тацдим етилаётган вазифаларни осон ва цулай амалга оширишнинг асосий омили еканлигига асосланади.

Калит сузлар: Моделлаштириш, модел, топшириц, функция,тушунча.

ABSTRACT

In this article, the theoretical foundations for the formation of modeling skills in primary school students are based on the fact that from a pedagogical point of view, it is the main factor in the easy and convenient implementation of the tasks offered to students.

Keywords modeling, model, assignment, function,concept.

КИРИШ

Моделлаштириш жараёни укувчиларни эвристик фаолият курсатишга ундаш имкониятига эга. Айникса технология дарсларида моделлаштириш узига хос, укувчиларни ижодий фаолликка ундовчи фаолият усули сифатида намоён булади. Технология дарсларида укувчилар техник хамда график моделлаштириш куникмаларини эгаллайдилар.

Техник моделлаштиришда бошлангич синф укувчиларининг техник, технологик билимлари бойитлади. Унинг педагогик ахамити шундаки, мехнат таълим-тарбиясига оид вазифаларга ечим топиш билан бир каторда бошлангич синф укувчиларининг замонавий технологияларга оид тасаввурлари ва техник дунёкарашлари ривожлантирилади. Моделлаштириш жараёнида бошлангич синф укувчиларида лойихалаш, конструкциялашга оид билимлар ва куникмалар муайян изчилликда ривожланади. Укувчиларда техника технологияларга оид тафаккурлари ривожланиб, унга булган кизикишлари ортади.

МЕТОДОЛОГИЯ

Моделлаштириш жараёнида укувчиларда техник ва технологик ижодкорлик ва ижодий тафаккур ривожлантирилади. Бошлангич синф

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

(E)ISSN:2181-1784 www.oriens.uz 3(2), Feb., 2023

укувчиларининг технология дарслараида узлаштирган конструкциялашга оид билимлари уларни ижодий фаоллик курсатиш ва ижодий фикрлашга ундайди. Укувчиларнинг техник моделлаштиришга оид билимларини ривожлантиришда турли конструкциялар мухим ахамият касб этади. Укитувчилар укувчилар билан техник контрукциялар устида ишлаш жараёнида имкон кадар кам вакт сарфлаб, пухта уйланган моделларни яратишга эришишлари лозим. Шу билан бирга ушбу моделларнинг муайян даражада мураккабликка эга булиши хам талаб этилад. Мазкур максадга йуналтирилган педагогик жараёнда укувчилар фойдали мехнат килиш хакида муайян тасаввурларга эга буладилар.

Укувчилар моделлаштиришга алохида кизикиш билан киришадилар. Улар хар доим уз ижодий фаолиятлари натижаларини кадрлайдилар ва уни катъийлик билан химоя киладилар. Укитувчи улардан узлари ясаган моделни такомиллаштиришни талаб килганида уз ижодий фаолиятлари махсулини бузишни хохламайдилар. Шунга кура техник моделллаштириш техник объектларни конструкциялашни англатади.

Технология дарсларида укувчиларда график моделлаштириш куникмаларини шакллантириш хам алохида дидактик ахамиятга эга. Шунинг учун хам технология укитувчилари укувчиларда график моделлаштириш куникмаларини шакллантиришга алохида эътибор каратишлари талаб этилади. Шу билан бир каторда математика дарсларида хам чизмалар устида ишлаш жараёнида бошлангич синф укувчиларида график моделлаштириш куникмалари ривожлантирилади. График моделлаштириш жараёнида бошлангич синф укувчиларининг конструкциялашга оид куникмалари изчил шакллантирилиб борилади. Шу билан бир каторда бошлангич синф укувчиларида график моделлаштириш куникмасини шакллантиришнинг асосини укувчиларнинг фазовий тасаввурлари ва идроклари ташкил этади.

Турли укув предметларини урганиш жараёнида кискартирилган ва шартли тасвирлар устида ишлаш амалшга оширилади. Бундай машгулотлар укувчиларда турли объектларни график моделлаштириш куникмасини шакллантириш ва уларнинг тасвирий фаолиятини ривожлантиришга хизмат килади. График моделлаштиришга оид топшириклар технология, тасвирий санъат, математика ва она тили дарсларида амалга оширилади.

ТАХЛИЛ

График моделлаштиришнинг таълим-тарбиявий ахамияти турли объектларнинг узига хос жихатлари ва тавсифини тартибли тарзда тасвирий ифодлашда намоён булади. Бундай тасвирий ифодалаш объектларнинг мазмун ва мохиятини имкон кадар тулик акс эттиришга хизмат килади. Масалан,

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(2), Feb., 2023

буюмларнинг шакли, ранги, хажмини ифодаловчи тасвирий белглар шулар жумласидандир. Шу билан бир каторда график моделлаштириш укувчиларда буюмларнинг жойлашиш картаси ва харакатланиш режасини тасвирлаш куникмаларини шакллантиришга хам хизмат килади. Бундай куникмалар эса уз навбатида буюмларнинг чизмалари, таркибий кисмлари, диаграммалари, жадваларини хам ифодалаш имконини беради.

Тасвирий моделллаштириш куникмалари техник характердаги манбаларни укиш, тушунишни осонлаштиради. Турли буюмларни график-кургазмали шаклда ифодалаш учун кулай шароит яратади. Шунга кура технология дарсларида бошлангич синф укувчиларида моделлаштириш куникмаларини тизимли хамда жадал ривожлантириш имконияти мавжудлигини илмий жихатдан асослаш учун кулай аник далиллар мавжудлигини таъкидлаш мумкин. Бошлангич синф укитувчилари дарсда моделлаштиришнинг турли шаклларини муваффакиятли уйгунлаштириш компетенциясига эга булишлари талаб этилади. Машгулотлар бошлангич синф укувчилари учун хар доим янгидан-янги ахборотларни такдим этишни назарда тутган холда лойихалаштирилиши лозим. Бундай машгулотлар давомида укувчилар укув материаллари мохиятини тулик англаган холда объектларни моделлаштириш куникмасига эга буладилар.

Бугунги кунда технология фанини укитишда янгича ёндашувларга таянилмокда. Технология фанини укитишдан кузланган асосий максад укувчиларнинг муайян мехнат турига оид билимлари ва куникмаларини шакллантириш хамда касблар хакида аник тасаввур хосил килишдан иборат. Компетенциявий ёндашувгв асосланган даавлат таълим стандартларида бошлангич синф укувчилари эгаллашлари зарур булган билимлар, куникмалар ва уларда хосил килинадиган тасаввурларнинг асосий курсатгичлари ва йуналишлари белгилаб берилган. Ушбу билимлар ва кунималарни хосил килиш учун фанлараро метаёндашувга таяниш талаб килинади. укувчиларга такдим этиладиган билимлар ва шакллантириладиган кунималар ва шу жумладан моделлаштириш куникмалари хам укув дастурларини узлаштириш натижасида боскичма-боскич шакллантирилади. Бошлангич синф укувчиларида моделлаштириш куникмаларини шакллантириш учун куйидаги укув бирликларини модулли укитиш техналогиялари ёрдамида узлаштириш талаб килинади:

- материалларга ишлов бериш;

- техникага оид тушунчаларни узлаштириш;

- озик-овкат махсулотларига ишлов бериш техналогияси хакида маълумотга эга булиш;

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(2), Feb., 2023

- poöoTOTexHHKa xaKuga MatgyMoTra эга Sygum;

- aBTOMaraamraH Tu3Mgap, 3D-MogegggamTupum, npoTOTungapHu Tafiëpgam, MaKeTgamTupum xa^ugaru MatgyMoTgap Ba TacaBBypgapra эгa Sygum;

- oSteKTgapHu Kypum, acam KyHuKMagapuHu эгaggam KaSugap.

HATH^A

TaxguggapuMro myHu KypcarguKu, SomgaHFun cuH^gapga yKuTugaguraH Sapna y^yB npegMeTgapu Syuna TaKguM этнgagнгaн SuguMgap Ba axSopoTgap ëpgaMuga yKyBnugapga MogeggamTupum KyHuKMagapuHu maKngaHTupum MyMKuH. MacagaH 3D TexHogoruagap xaKuga MatgyMoT Sepum ^apaëHuga yKyBnugapga xocug SygraH aHHK TacaBBypgap ëpgaMuga MogeggamTupum KyHHKManapHHH maKggaHTupum HMKOHHaTH MaB^yg. YKyBHHnapHHHr uHTeggeKTyag ^uxargaH TynaKOHHH pHBO^naHHmnapn Ba MogeggamTupum KyHHKManapnra эгa Sygumgapu ynyH Sapna yKyB npegMeTgapuHu ypraHum ^apaëHuga x3gamrapugraH ^aoguaT ycyggapu My^HM axaMuaT KacS этagн. TexHHK BocuragapgaH yHyMgu ^ofiganaHum Hara^acuga yKyBnugapga 3D TexHogoruagap xaKuga aHHK TacaBBypgap xocug Sygagu. YmSy TacaBBypgap эca yKyBnugapga MogeggamTupum KyHHKManapuHHHr TH3HMHH Tap3ga maKngaHumura KyMaKgamagu.

YKyBHunapga MogeggamTupum KyHHKMnapuHHHr maKngaHTupum Sup Hena SocKugapga aMagra omupugagu. Ygap:

- yKyBHunap oggura TonmupuKgap Kyfium;

- MogeggamTupugaguraH oSteKTgapHu aHuKgam;

- MogegHuHr FoacuHu umgaS nuKum;

- agrapuTMgapHu By^ygra KegTupum;

- MogeggamTupum ynyH 3apyp SygraH acocufi эgeмeнтgapнн aHuKgamTupum;

- y3 gacTypuHu ë3um;

- MogeggamTupugraH oSteKTgap ycTuga Ta^puSagap yTKa3um KaSugap.

KypuHuS TypuSguKu, SomgaHFun TatguM ^apaëHugaru aKcapuaT yKyB npegMeTgapu Ma3MyHuHu ypraHumga MogeggamTupum eTaKnu ypuH эгaggafigн. MogeggamTupum ëpgaMuga yKyBnugap y3 u^ogufi uMKoHuaTgapuHu HaMoëH Kugum SugaH Sup KaTopga y3gamTupugraH SuguMgapuHu MycTaxKaMgam Ba aMagufi ^aoguaTgapuga Kyggafi ogum atHu кoмпeтeнцнagapгa afigaHTupum uMKoHuaTura эгa Sygagugap. Mogeggmarupum SugaH Sup KaTopga SomgaHFun cuh$ yKyBHugapuga кoнцтpyкцнagamгa oug ^aoguaT xaM TapKuS Tonagu.

MatgyMKu SomgaHFun TatguM^apaëHuga SupuHnu HaBSaTga yKyBnugapga yKyB xapaKaraapu maKggaHagu. MogeggamTupum KyHuKMagapu эca TatguMHuHr

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

(E)ISSN:2181-1784 www.oriens.uz 3(2), Feb., 2023

кейинги боскичларида укув харакатларининг узвий тарзда ривожланишини таъминлайди. Бунинг натижаида укувчилар интеллектуал жихатдан ривожланишнинг янги боскичига кутарилади. Моделлаштириш ёрдамида укувчилар мураккаб топширикларни осонгина узлаштирадилар. Моделлаштириш бошлангич синф укувчиларида муайян ходисани батафсил урганиш имконини беради. Бунинг учун бошлангич синф укувчилари дастлаб оддий чизмалар, расмлар, манзаралар, деталларни йигиш операциялари, турли асбоб-ускуналар ва материаллар билан танишиш, улар устида ишлаш харакатларини узлаштиришлари лозим. Айнан шундай харакатлар бошлангич синф укувчиларида моделлаштириш куникмаларининг шаклланишига кумаклашади.

Бошлангич синф укувчилари дастлаб укитувчи ёрдамида турли буюмлар: пластилин, когоз, картон, турли матолардан чизмалар ёрдамида буюмлар ясайдилар. Бу техник характердаги ижодий моделлаштиришнинг дастлабки боскичи хисобланади. Бошлангич синф укувчиларининг моделлаштириш, контрукциялаш тугаракларида иштирок этадиган акалари, опалари уларга якиндан кумаклашадилар. Бунинг натижасида кичик мактаб ёшидаги укувчиларда моделлаштириш куникмалари жадал ривожланади. Туртинчи синф укувчилари турли материаллар ёрдамида бир катор мураккаб моделларни хам ясашга муваффак буладилар. Моделлаштириш ёрдамида укув жараёнида муайян топшириклар бажарилади. Укитувчи бошлангис синф укувчиларида чизмалар устида ишлаш харакатларини шакллантиришга алохида эътибор каратиши лозим. Чунки бундай харакатлар укувчиларда моделлаштириш куникмаларини шакллантиришда мухим урин эгаллайди.

Технология дарсларида бошлангич синф укувчиларига чизмаларни укиш, уларнинг маъносини изохлашга оид топширикларни тизимли тарзда такдим этиш максадга мувофик. Бошлангич синф укувчилари муайян нарса ёки буюмни тайёрлаш куникмасига етарлича эга эмаслиги кузатилди. Улра томонидан яратиладиган чизмалар ва унда тасвирланган буюмлар имкон кадар оддий ва укувчиларнинг изохлашлари учун осон булиши лозим. Бошлангич синф укувчиларининг интеллектуал сохаларини ривожлантириш ва уларда дастлабки укув ва мехнат куникмаларини шакллантириш учун кулай булиши талаб этилади. Укув жараёнида бошлангич синф укувчиларига турлича мураккаблик даражасига эга булган укув топширикларини такдим этиш назарда тутилади. Бундай топшириклар укувчиларнинг моделлар устида ишлари учун кулай булишини таъминлаш мухим ахамиятга эга. Мазкур жараёнда

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(2), Feb., 2023

укитувчилар укувчиларда моделлаштириш куникмасини самарали шакллантириш учун турли методлардан фойдаланишлари таавсия этилади.

Бундай топширклар укувчиларнинг моделлаштиришга оид турли-туман амалий харакатларни бажаришларига кумаклашади. Масалан табиий материаллар, пластилинлардан турли буюмлар ясаш, газлама ва когозлардан аппликациялар тайёрлаш, когозга шаклларни ёпиштириш, симлар, фольга когози ва дарахт пустлогидан турли буюмлар ясаш ва шакл бериш, геометрик фигуралар чизиш кабилар шулар жумласидандир. Бундай амалий харакатлар ва моделлаштириш жараёнлари укувчиларнинг атроф-олам хакидаги тасаввурлари ва образли тафаккурларини ривожлантиришга хизмат килади. Шу билан бир каторда узлари ясаган буюмлардан кундалик турмушда кандай максадларда ва кай даражада фойдаланилиши хакидаги аник тасаввурларга эга буладилар. Шу билан бир каторда узкувчилар турли буюмларнибуюмларни ясаш, моделлаштириш натижасида уларни ишлатадиган сохалар, касблар хакида аник маълумотлар, билимлар ва тушунчаларга эга буладилар. Мазкур касбларни эгаллашга оид мотивлар хосил булади.

ХУЛОСА

Моделлаштириш методи ёрдамида укувчилар узлаштирган билимлари ва куникмаларини такомиллаштирадилар, амалий харакат тажрибасини эгаллайдилар, узларининг атроф-олам хакидаги карашлари, турли сохалар хакидаги билимлари, техник хамда график ижодкорлик куникмалрини бойитишга муваффак буладилар.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1. Бошлангич таълим концепцияси. // тузувчилар:п.ф.д, проф. Р.Г.Сафарова, п.ф.д., проф. Б.С.Абдуллаева, физ.-мат.ф.н. А.Д.Бахромов, Н.Т.Ахмедова, Ф.И.Юсупова.- Т.: РТМ, 2015 йил.

2. Ходжаев Б.Х., Уразова М.Б. Интеллект-карты как фактор развития профессиональной компетентности будущих учителей: Материалы Международной научно-практической конференции. - Санкт-Петербург: Санкт-Петербургский государственный университет, 2015. - С. 137-139.

3. Masharipova, G. K. (2013). The scientific heritage of the scholars of Khorazm Mamun Academy who made great inventions of the Middle Age. Europaische Fachhochschule, (9), 13-14.

4. Masharipova, G. K. (2022). "DINSHUNOSLIK" FANINI O „QITISHNING DOLZARB MUAMMOLARI. Academic research in educational sciences, 3(NUU Conference 2), 812-816.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(2), Feb., 2023

5. Kamilovna, M. G. (2022, March). SPECIAL CHARACTERISTICS OF AYBEK'S HISTORICAL NOVEL «SACRED BLOOD» IN YOUTH EDUCATION. In Conference Zone (pp. 16-19).

6. Sapayev, V. O. O. G. L. (2022). ONG-TAFAKKURNING O 'ZGARISHI MEXANIZMLARINING IJTIMOIY HAYOT RIVOJIGA TA'SIRI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(1), 323-327.

7. Odilbek o'g'li, S. V. (2023). DESTRUKTIV G'OYALARGA QARSHI KURASHNINIG IJTIMOIY MEXANIZMLARI. ILM-FAN TARAQQIYOTIDA ZAMONAVIY QARASHLAR: MUAMMO VA YECHIMLAR, 5, 12-15.

8. Ergashev, I., & Sapayev, V. (2022). MILLIY G 'OYA TIZIMI TARKIBIY TUZILISHINING O 'ZIGA XOS XUSUSIYATLARI. Scientific progress, 3(2), 198204.

9. Sh, M. M., & Kamilovna, M. G. (2022, February). HOUSE-MUSEUM OF OYBEK EDUCATIONAL CENTER FOR YOUTH. In Conference Zone (pp. 306308).

10. Kamilovna, M. G., & Bakridinovna, K. S. (2021). Social Relations in the Heritage of the Khorezm Academy of Mamun. European Journal of Research Development and Sustainability, 2(1), 711. SAPAEV, V. O. U. (2021). THE IMPACT OF CHANGES IN HUMAN CONSCIOUSNESS AND THINKING ON SOCIAL LIFE. THEORETICAL & APPLIED SCIENCE Учредители: Теоретическая и прикладная наука, (12), 1078-

1081.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.