Научная статья на тему 'БОЛАЛАРНИНГ ИҚТИСОДИЙ МЕҲНАТГА МУҲАББАТИНИ ОШИРИШНИНГ АЙРИМ МАСАЛАЛАРИ'

БОЛАЛАРНИНГ ИҚТИСОДИЙ МЕҲНАТГА МУҲАББАТИНИ ОШИРИШНИНГ АЙРИМ МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
44
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ОДОБ-АХЛОқ / МЕҲНАТ / СОДИқЛИК / ИқТИСОД / ЭСТЕТИКА

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Сайидова М.Х.

Ушбу мақолада болаларнинг иқтисодий меҳнатга муҳаббатини оширишнинг айрим масалалари ҳақида маълумотлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SOME CHALLENGES OF INCREASING CHILDREN'S LOVE FOR ECONOMIC LABOR

This article provides information on some of the issues of increasing children's love of economic labor.

Текст научной работы на тему «БОЛАЛАРНИНГ ИҚТИСОДИЙ МЕҲНАТГА МУҲАББАТИНИ ОШИРИШНИНГ АЙРИМ МАСАЛАЛАРИ»

Сайидова М.Х. уцитувчиси " Технологик таълим" кафедраси Тошкент вилояти Чирчиц давлат педагогика институти

БОЛАЛАРНИНГ ЩТИСОДИЙ МЕХДАТГА МУХДББАТИНИ ОШИРИШНИНГ АЙРИМ МАСАЛАЛАРИ

Аннотация: Ушбу мацолада болаларнинг ицтисодий мехнатга мууаббатини оширишнинг айрим масалалари уацида маълумотлар келтирилган.

Калит сузлар: одоб-ахлоц, меунат, содицлик, ицтисод, эстетика.

Sayidova M.X. teacher

«Technological Education» department Chirchik State Pedagogical Institute of Tashkent region

SOME CHALLENGES OF INCREASING CHILDREN'S LOVE FOR

ECONOMIC LABOR

Abstract: This article provides information on some of the issues of increasing children's love of economic labor.

Keywords: ethics, labor, loyalty, economics, aesthetics.

Тарихимизда маълумки, болаларга одоб-ахлок илмини бериш билан бирга иктисодий масалаларни оддий шакллантиришдан шунингдек, мехнат килиш сирларидан сабок бериш лозим.

Мактаб укувчилари иктисодий талим-тарбиянинг хозирги ахволи узига хос хусусиятига эга. Гап шундаки укувчилар хозирги иктисодий фаолият билан бевосита алокада эмас.

Болаларнинг иктисодий мехнатга мухаббат оиладаги ижтимоий мухит бола тарбиясида энг катта роль уйнайди. Бунда бошлангич синф тарбиячисидан тортиб, барча инсонлар ва оила аъзоларининг хизмати бекиёсдир. Шахснинг ахлокий шаклланиши мехнатсеварлик илмга интилиш, уз халкининг анъаналарини хурмат килиш, уз Ватанига содиклик, жасурлик, садокатлик каби тарбия куринишлари билан камол топади.

Халк педагогикасида болаларнинг мехнатга мухаббатли булишда кадимдан катталар намуна булиб келганлар.

Одатда, уз хужалигида ёрдам бериш, овкат тайёрлаш, укаларига караш, бичиш-тикиш каби усуллар асосида кулланилган. Бу эса уз

навбатида болалар психологиясига ёрдам берган. Шу навбатда угил болалар экин экиш, парваришлаш, хайвонларни бокиш каби юмушларни бажарганлар.

Халк педагогикасида ёш авлодни иктисодий мехнатда тарбиялашнинг турли-туман йул ва усуллар, воситалари, манбалари мавжуддир.

Иктисодиётга оид фикрларга кадимдан эътибор берилган Аристотель, Комон, Ксеннофонт, Платон, Кадимги Миср, Марказий Осиё, Хитой, Хиндистон мутаффакирларнинг асарларида куплаб иктисодий тушунчалар келтирилган ва уларнинг узаро боглигини тушунтиришга харакат килган.

«Иктисод»-(экономия) юнонча «Ой кономио» сузидан бошланиб («Ойкос»-уй, хужалик, «номос»-коида, конун маъносини билдиради)дастлабки вактда у уй хужалиги конун коидалари тугрисидаги фан деб талкин этилган.

Укувчиларга иктисодий таълим беришда кузланган натижаларга эришиш учун аввало уларни мехнат жараёнига, политехник ва ижтимоий фойдали йуналишдаги, умумтаълимга эга билимларга жалб этиш керак. укитишнинг хар бир боскичида укувчилар иктисодий таълимнинг умумий вазифаларининг узига хос хусусиятларига эга булади.

Бошлангич синфларда укувчиларга мехнат таълимининг куйидаги беш булимдан иборат ягона дастури буйича билим берилади: яъни техник, маиший мехнат, турли ашёларга бадиий ишлов бериш асослари, кишлок хужалик мехнати ва ижтимоий фойдали мехнатлар дарсдан ташкари вактларда амалга оширилади.

Мехнат таълими дастурида укитувчилар олдига куйидаги вазифалар куйилади:

• мактаб ёшидаги болаларда мехнатсеварликни тарбиялаш; иктисодий тафаккурнинг жузъий асослари; мехнат ахлига хурмат; демократик мулкка; табиатга эхтиёткорона, тежамли муносабатда булишни тарбиялаш;

• уларнинг ижтимоий фойдали мехнат жараёнида онгли равишда катнашиш малакаларини, дастлабки иктисодий билим ва куникмаларини шакллантириш;

• мехнат таълими жараёнида иктисодий, ахлокий, эстетик ва жисмоний тарбияни амалга ошириш, амалий фаолият жараёнида болаларда иктисодий тафаккурнинг ривожланишини таъминлаш.

Мехнат тарбиясининг ривожланиши тарихидан маълумки, бошлангич синф укувчиларига жузъий иктисодий билимларни, кишлок хужалик мехнати малакалари хосил килинишига алохида эътибор берилган.

Хозирги пайтда мактаб ёшидаги болаларнинг кишлок хужалиги буйича укув мехнати асосан, экинларни парваришлашга доир ишларни уз

ичига олади ва бундай ишлар уларда иктисодий билимларнинг ривожланишига замин яратади. Амалиётдан куринадики, олти ёшли болалар маданий усимликларнинг 5-6 хилини (асосан сабзавотларни) яхши биладилар. Улар очик тупрокда бир йиллик усимликлар уругларини униришда уларни экиш, хона усимликларини парваришлаш (сув куйиш, тупрокни юмшатиш) хакида анча пухта билимлар берилиши тавсия этилади.

Бошлангич синф укувчиларининг мавжуд билимларига асосланиб, мазкур синфларда ишлайдиган укитувчиларга куйидагилардан иборат мураккаброк вазифалар куйилади:

• укувчиларнинг яшаш жойларида манзарали дарахтлар, сабзавот, мевали усимликлар хакидаги тушунча ва тасаввурларини мустахкамлаш хамда ривожлантириш;

• мактаб ёшидаги укувчиларда бутун йил буйи усимликларни парваришлашга доир умумий ишларни кулда бажариш куникмаларини шакллантириш, уларга ёз ва киш фаслидаги ана шу ишларнинг самарадорлигини аниклашни ургатиш;

• болаларнинг яшаш жойларидаги дехкончилик в чорвачиликнинг асосий тармоклари хакидаги дастлабки тушуна ва тасаввурларини аниклаш хамда кенгайтириш, уларга машиналар ва мехназимлардан фойдаланишнинг иктисодий самарадорлигини курсатиш;

• уларни яшаш жойидаги энг куп таркалган кишлок хужалик касбларидаги мехнатнинг мазмуни ва шароитлари билан таништириш, ушбу касбларга булган кизикишларини уйготиш.

Мактаб ёшидаги болаларни иктисодий жихатдан тарбиялашда дехкончилик ва чорвачилик ишларининг ургатилиши гоят кизикарли кечади. Одатда, етиштирилган хосилдан аввало таълимий куникма хосил килиш учун усимликларни парваришлашни курсатмали кулланма, аше сифатида, кисман мактаб ошхонасида болаларни овкатлантириш учун махсулот сифатида фойдаланилади. Бу эса, укувчиларнинг иктисодий тафаккурни ривожлантиришда катта хамиятга эгадир. Шунга кура, укитувчи бошлангич синф укувчилари узлари экиб, парваришлаши учун ушбу усимликлар хосилидан амалда фойдаланишларига алохида ахамият бериши керак булади. Масалага бундай ёндошиш укувчиларда дастурда ифодаланган барча билим ва куникмаларнинг таркиб топишини, шу жумладан, муайян мисоллар оркали иктисодий тарбиянинг мунтазам равишда амалга ошишини таъминлайди.

Иктисодий тарбияда, мактаб ёшидаги болаларнинг кишлок хужалигидаги мехнати унумли булишини ташкил этиш жуда мухимдир. Бунда мехнат онгли булиши, яъни усимликларнинг тузилиши ва ривожи хакидаги, тупрокнинг, угитларнинг хамда дехкончилик билан боглик бошка элементларнинг хоссалари хакидаги билимларига таяниш лозим, уни бажариш жараёнида иктисодий тафаккурни ривожлантириш керак.

болаларга технологик жараённинг хар бир боскичида уз вактларини режали ташкил этишни ургатиш зарур.

Укувчилар иктисодий билимларнинг асосий кисмини математика, табиатшунослик, она тили (укиш) дарсларидан олади. Бу эса, иктисодий билимларни кенгайтириш ва чукурлаштириш кандай, кайси методларни ишлаш

агросаноат усулларини, кишлок хужалик ишларини бажариш муддатлари ва режаларини назарий асослаш, усимликларни парваришлаш воситаларини танлаш имконини яратади. Мазкур укув фанларининг алокаларидан фойдаланишнинг педагогик самараси икки хил характерга эга. Математика, табаитшуносликлик, укиш дарслари иктисодий характердаги муайян билим билан бойитилса, кишлок хужалик мехнати табиат, усимликлар ва уларнинг компонентлари хакидаги билимлар нуктаи-назаридан англатилади.

Иктисодий таълим масалаларини хал килишда хар кандай унумли мехнат укувчиларининг ижодий кучи ва билиш имкониятларига асосланиши зарурлигини унутмаслик керак.

Ана шу талабни таъминлаш учун ишлок хужалик мехнати дастурига усимликлар билан утказиладиган анчагина тажрибалар киритлган. Укитувчи уларни утказиладиган анчагина тажрибалар киритлган. Укитувчи уларни укувчиларда иктисодий тафаккурни максадга мувофик равишда ривожлантириш учун фойдаланиши мумкин. Ана шу тажрибалар вактида укувчилар усимликларнинг айрим турларини парваришлаш усуларини шунчаки урганиб колмай, хар бир усулнинг ахамияиини, унинг иктисодий жихатдан максадга мувоифклигини хам аник билиб оладилар. Тажриба ишлари жараёнида мактаб ёшидаги укувчиларда изланиш тафаккурининг, кузатувчанлик, хаёл, хотира ва бошка психик жараёнларнинг жадал ривожланишига эришилади. Бу холл хусусан, ана шу бошлангич иктисодий тафаккурнинг такомиллашуви учун жуда мухимдир. Болаларнинг амалиётда исботланган жузъий иктисодий билимлари асосида уларда маълум иктисодий тафаккур шаклланади. Улар табиатда у ёки бу конуният мавжудлигига ишонч хосил киладилар.

Мактаблар ишининг хозирги шароитида куйи синфлардаги укувчиларнинг кишлок хужалиги буйича унумли мехнатига политехник йуналиш бериш керак. хусусан, укувчиларда иктисодий тафаккурни ривожлантиришга жиддий эътибор бериш, уларга узлари узлаштирган дехкончиликка доир билим ва куникмаларнинг универсаллигин курсатиш зарур. Муайян вазифаларни хал килишда укувчилар айрим усимликларни парваришлашнинг муайян агроусулларини узлаштириш билан бирга иктисодий билимларни хам эгаллашади. Бу билимлар етиштирилган хосилда, ундан хаётда самарали фойдаланишда, унинг иктисодий бахосида акс этишини тушунишлари керак.

Дехкончиликка доир умумий билимлар ва куникмаларнинг универсаллигидан иктисодий тарбия жараёнида фойдаланиш, масалан, уругларни экиш усулларини таккослашда муайян ифодасини топади. Бунда мактаб ёшидаги укувчилар маълум иктисодий хисоблашларни бажарадилар, мехнат малакаларига эга буладилар. Укувчиларнинг мехнатга тайёргарлиги аввало уларнинг мехнат топширикларини бажаришга ижодий муносабатда булишлари даражасига богликдир.

Амалий педагогик фаолиятда тасдикланишича, болаларнинг иктисодий билим элементларини узлаштиришдаги мустакиллиги уларда умумий мехнат куникмалари кай даражада шаклланганлигига богликдир. Укувчиларга ана шу куникмаларни сингдириш зарур. Шунинг учун, кишлок хужалик ишларини ташкил килишда укувчиларда иктисодий тафаккурни ривожлантириш жараёнида куйидаги куникмаларни шакллантириш назарда тутилиши лозим:

• уз олдига навбатдаги мехнат фаолиятининг максадини куйиш (амалий иш натижасида кандай умумий мехнат ва иктисодий билим, куникма хамда малакаларни олиш зарурлигини англаш);

• пировард натижага эришиш учун керакли мехнат фаолиятларининг руйхатини ва тартибини аниклашни, ишни режалаштиришни ургатиш.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Лухманов, Д. Б. (2020). Мехнат тарбияси оркали укувчиларнинг ижтимоий хаётга мослашишларини таьминлаш. Academic Research in Educational Sciences, 1 (3), 1051-1056.

2. Ахмедов, Б. А. (2021). Задачи обеспечения надежности кластерных систем в непрерывной образовательной среде. Eurasian Education Science and Innovation Journal, 1(22), 15-19.

3. Ахмедов, Б. А. (2021). Динамическая идентификация надежности корпоративных вычислительных кластерных систем. Academic Research in Educational Sciences, 2(3), 495-499.

4. Ахмедов, Б. А. (2020). О развитии навыков интерактивных онлайн-курсов в дистанционных условиях современного общества (модель-программа для преподавателей образовательных учреждений). Universum: технические науки, 12-1 (81).

5. Akhmedov, B. A. (2021). Cluster methods for the development of thinking of students of informatics. Academy, 3(66), 13-14.

6. Akhmedov, B. A. (2021). Innovative cluster model for improving the quality of education. Academic Research in Educational Sciences, 2(3), 528534.

7. Akhmedov, B. A. (2021). Information technologies in Cluster systems: a competence approach. Universum: технические науки, 4 (85

8. Ахмедов, Б. А. (2020). Математические модели оценки характиристик качества и надежности программного обеспечения. Eurasian Education Science And Innovation Journal, 3(10), 97-100.

9. Akhmedov, B. A. (2021). Development of network shell for organization of processes of safe communication of data in pedagogical institutions. Scientific progress, 1(3), 113-117.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.